پایان نامه ماهیت قراردادهای استفاده از فضای مجازی و آثار آن
فهرست محتوا
چکیده:
انقلاب صنعتی جدید حقوقدانان را به بررسی مسائل فنی و حقوقی فضای مجازی حاصل از شبکههای رایانهای در قالب شاخه جدیدی به نام حقوق فناوری اطلاعات سوق داده است. قرارداد میزبانی وب یکی از قراردادهایی است که بین شرکتهای میزبان و کاربران فضای مجازی برای به اشتراک گذاردن دادهها منعقد میشود. مسئله این است که: آیا این قرارداد را میتوان در قالب یکی از عقود معین تعریف کرد؟ یا در زمره قراردادهای خصوصی مشمول ماده”10 ق.م.” است؟ و با توجه به ماهیت و مفاد آن، حقوق وتعهدات طرفین چیست؟ بررسی عناصر و ارکان این فضا از لحاظ فنی، در دست یافتن به ماهیت این قرارداد لازم است اما از آنجا که موضوع این قرارداد عین خارجی ملموس نیست و به عنوان حقی نوین در دسته اموال فکری جای میگیرد و نیز قراردادی مختلط محسوب میشود، توجیه ماهیت آن در قالب عقودی معین همچون بیع، اجاره و حق انتفاع مشکل به نظر میرسد. بنابراین باید به توصیف ماهیت قرارداد میزبانی وب در قالب عقدی نا معین پرداخت و در تحلیل آثار آن به ماهیت الحاقی، الکترونیکی، خدماتی، بین المللی و… آن در جهت حفظ اهداف طرفین قرارداد توجه نمود. بررسی قراردادهای نمونه داخلی و خارجی، در تشریح موضوعات مهم و اساسی این قرادادها و تحلیل روابط طرفین، در روشن شدن حقوق و تعهدات آنها و ضمانت اجراهای مربوطه راهگشاست.
کلید واژه:
قرارداد، میزبانی وب، فضای مجازی، کاربر، میزبان، خدمات
فهرست مطالب
- عنوان صفحه
- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………… 1
- فصل اول: مفهوم فضای مجازی و قرارداد استفاده از آن و اقسام آن ………………………8
- مبحث اول: فضای مجازی و اقسام و عناصر آن ……………………………………………………………………9
- گفتار اول: تعریف فضای مجازی و پیشینه آن ………………………………………………………………..9
- 1- پیشینه فضای مجازی …………………………………………………………………………………………9
- 2- پیشینه فضای مجازی در ایران …………………………………………………………………………10
- 3- مفهوم فضای مجازی …………………………………………………………………………………………12
- گفتار دوم: اقسام فضای مجازی …………………………………………………………………………………….13
- 1- شبکههای محلی ……………………………………………………………………………………………..14
- 2- شبکههای گسترده …………………………………………………………………………………………..14
- گفتار سوم: عناصر و ارکان فضای مجازی ……………………………………………………………………..15
- 1- سخت افزارها …………………………………………………………………………………………………….15
- 1-1. نافعال ………………………………………………………………………………………………………15
- 1-2. فعال …………………………………………………………………………………………………………16
- 2- نرم افزارها …………………………………………………………………………………………………………17
- مبحث دوم: تعریف قرارداد استفاده از فضای مجازی و اقسام آن ……………………………………..18
- گفتار اول: تعریف قرارداد استفاده از فضای مجازی ……………………………………………………..18
- 1- قرارداد (عقد) ………………………………………………………………………………………………….18
- 2- قرارداد الحاقی ………………………………………………………………………………………………..20
- 3- قرارداد مختلط ………………………………………………………………………………………………..22
- 4- قرارداد الکترونیکی ………………………………………………………………………………………… 22
- گفتار دوم: اقسام قرارداد استفاده از فضای مجازی ……………………………………………………….25
- 1- قراردادهای خدمات سروری ……………………………………………………………………………25
- 2- قراردادهای میزبانی وب (Web Hosting contracts) ……………………………26
- 2-1. سرور اشتراکی (Shared Hosting) …………………………………………….27
- 2-2. سرور اختصاصی (Delicated Server) ……………………………………….27
- 2-3. سرور مجازی (Virtual Private Server) ………………………………….28
- 2-4. کولوکیشن (Colocation) ………………………………………………………………29
- 2-5. بازفروشی میزبانی (Reseller Hosting) ………………………………………29
- 3- قراردادهای نام دامنه (Domain name)………………………………………………….30
- 3-1. تعریف نام دامنه ……………………………………………………………………………….. 30
- 3-2. انواع قراردادهای نام دامنه ……………………………………………………………….. 31
- 3-2-1. قراردادهای واگذاری (تخصیص) نام دامنه (Domain name assignment agreements)……………………………………………………………….. 31
- 3-2-2. قرادادهای مجوز نام دامنه (Domain name licence agreements)………………………………………………………………………………………….32
- گفتار سوم: طرفین قراردادهای استفاده از فضای مجازی ……………………………………………32
- 1- ارائه کننده فضای مجازی یا میزبان……………………………………………………………….33
- 2- استفاده کننده فضای مجازی یا کاربر…………………………………………………………….37
- فصل دوم: ماهیت قراردادهای استفاده از فضای مجازی ……………………………………..40
- مبحث اول: تحلیل ماهیت قرارداد استفاده از فضای مجازی در قالب یکی از عقود معین 41
- گفتار اول: مزایای بیع در مقایسه با قرارداد میزبانی …………………………………………………….42
- 1- تعریف عقد بیع ………………………………………………………………………………………………..42
- 2- اوصاف عقد بیع ………………………………………………………………………………………………..42
- 2-1. تملیکی بودن بیع………………………………………………………………………………42
- 2-2. معوض بودن بیع ………………………………………………………………………………..43
- 2-3. عین بودن مبیع …………………………………………………………………………………45
- 3- عدم سنخیت عقد بیع با میزبانی وب ………………………………………………………………46
- گفتار دوم: مزایای اجاره در مقایسه با قرارداد میزبانی ………………………………………………..48
- 1- تعریف عقد اجاره …………………………………………………………………………………………….48
- 2- اوصاف عقد اجاره …………………………………………………………………………………………….49
- 2-1. تملیکی بودن اجاره ……………………………………………………………………………49
- 2-2. معوض بودن اجاره ……………………………………………………………………………..49
- 2-3. موقت بودن اجاره ……………………………………………………………………………….50
- 3- تناسب عقد اجاره با میزبانی وب ……………………………………………………………………..51
- گفتار سوم: مزایای حق انتفاع در مقایسه با قرارداد میزبانی ………………………………………..55
- 1-تعریف حق انتفاع ……………………………………………………………………………………………….55
- 2- شرایط عمومی حق انتفاع ………………………………………………………………………………. 56
- 3-تفاوت حق انتفاع با اجاره………………………………………………………………………………….. 57
- 4-عدم سنخیت حق انتفاع با میزبانی وب …………………………………………………………… 58
- مبحث دوم: تحلیل ماهیت قرارداد استفاده از فضای مجازی به عنوان عقد نامعین ……………58
- گفتار اول: نامعین بودن قرارداد ………………………………………………………………………………….59
- گفتار دوم: تعاهدی بودن قرارداد……………………………………………………………………………….60
- گفتار سوم: لزوم قرارداد ……………………………………………………………………………………………….62
- گفتار چهارم: تشریفاتی بودن قرارداد ………………………………………………………………………… 63
- گفتار پنجم: مستمر بودن قرارداد ………………………………………………………………………………64
- گفتار ششم: تجاری بودن قرارداد………………………………………………………………………………….66
- گفتار هفتم: بین المللی بودن قرارداد در موارد مشخص …………………………………………… 67
- گفتار هشتم: خدماتی بودن قرارداد…………………………………………………………………………….. 68
- فصل سوم: مفاد قرارداد میزبانی وآثار آن…………………………………………………………..72
- مبحث اول: مفاد قرارداد ……………………………………………………………………………………………………..73
- گفتار اول: مفاد قراردادهای خدماتی …………………………………………………………………………..73
- 1- عناصر اصلی قراردادهای خدماتی …………………………………………………………………73
- 2- انواع قرارداد خدماتی …………………………………………………………………………………….76
- 2 -1. انواع اسناد ……………………………………………………………………………………….77
- 2-2. تعداد لایه …………………………………………………………………………………………77
- گفتار دوم: مفاد قراردادهای میزبانی وب ……………………………………………………………….. 79
- 1- طرفین قرارداد ……………………………………………………………………………………………. 81
- 2- خدمات (service) ……………………………………………………………………………………..82
- 3- پرداخت ………………………………………………………………………………………………………. 82
- 4- مدت قرارداد (duration) و شرایط تمدید (Renewal) ………………………..83
- 5- خدمات پشتیبانی (support services) ………………………………………………. 84
- 6- پشتیبانی دادهها و بازیابی (Back–up Data and Disaster Recovery) ………………………………………………………………………………………………….. 84
- 7- امنیت (security) ………………………………………………………………………………….. 85
- 8- محتوی کاربر (client content) ……………………………………………………………..86
- 9- خاتمه (Termination) …………………………………………………………………………….86
- 10- دسترسی کاربران (client Access) ……………………………………………………..86
- 11- محرمانگی (confidentiality) ………………………………………………………………87
- 12- مرجع رسیدگی………………………………………………………………………………………..87
- 13-قانون حاکم (Governing low) …………………………………………………………….88
- 14-فورس ماژور (Force majeure) …………………………………………………………….92
- 15- عدم ضمانت و محدودیت مسئولیت (no warranty)…………………………….92
- 16- قابلیت تقسیم قرارداد (severability) ………………………………………………….92
- 17- قراردادکل (Agreement Entire) …………………………………………………….93
- 18-سایر موارد ………………………………………………………………………………………………….93
- مبحث دوم: آثار قراردادهای استفاده از فضای مجازی ………………………………………………………95
- گفتار اول- حقوق و تعهدات واگذار کننده یا میزبان فضائی مجازی ………………………………96
- 1-تسلیم خدمات ……………………………………………………………………………………………………….96
- 2- انتقال مالکیت (واگذاری حق بهره برداری) ………………………………………………………..98
- 3-ضمانت اجرای تعهدت ارائه دهنده یا میزبان فضای مجازی ……………………………..100
- گفتار دوم – حقوق و تعهدات استفاده کننده یا کاربر فضای مجازی ………………………….103
- 1- پرداخت عوض قراردادی…………………………………………………………………………………….103
- 2- تعهد کاربر به استفاده مشروع و صحیح ……………………………………………………………107
- 3-ضمانت اجرای تعهدات استفاده کننده یا کاربر فضای مجازی……………………………109
- نتیجه و پیشنهاد…………………………………………………………………………………………………………………110
- فهرست منابع ومآخذ……………………………………………………………………………………………………………..115
- ضمایم……………………………………………………………………………………………………………………………………119
مقدمه:
پیدایش و گسترش ابزارهای سریع وساده پردازش و انقلاب دادهها و نیز پیشرفت دائمی و سریع آنها موجب شد که در کمتر از یک دهه (1990) همه دنیا و اغلب وجوه زندگی بشر دستخوش تحولی عظیم و انقلاب گونه شود و از همینجا تعابیری چون “انقلاب اطلاعاتی ” و “جامعه اطلاعاتی ” و “جامعه مجا زی” شکل گرفت و رواج یافت و بستر جدیدی برای فعالیتهای بشری پیدا شد. اغلب فعالیتهای بشری رنگ وبوی دیجیتالی (صفرویک) به خود گرفت و پسوندهای الکترونیکی به اغلب کارها و فعالیتهای بشری اضافه گردید. مثل آموزش الکترونیکی (مجازی)[1]، تجارت الکترونیکی[2]، دولت الکترونیکی[3]، فناوریهای بانکداری برخط[4] و سلامت الکترونیکی[5]. اینهمه درفضایی غیرازفضای سنتی و ملموسی که بشر تا آن زمان میشناخت رخ میدهد. این فضا که البته مجازأ فضا نامیده میشود با عناوین مختلف چون “فضای مجازی “،”جامعه مجازی[6]“،” فضای سایبری[7] “و”جامعهٔ اطلاعاتی[8]” واخیرا در کشور ما “فضای تبادل اطلاعات” نامیده میشود[9]. شناخت قواعد حقوقی فناوری اطلاعات از جمله مباحث مهمی است که باید در مورد فضای مجازی مورد توجه قرار گیرد. پیاده کردن و گنجاندن نظام حقوقی کلاسیک در فضای مجازی، موجب پیدایش و شکل گیری رشته نوپای حقوق فناوری اطلاعات و ارتباطات شده که به تدریج در حال تثبیت در نظامهای حقوقی دنیاست. منظور از حقوق فناوری اطلاعات و ارتباطات مجموعه قواعد و مقرراتی است که در محیط فناوری اطلاعات و ارتباطات، به تنظیم و کنترل روابط اشخاص (حقیقی و حقوقی) میپردازد. موضوعات در حقوق فناوری اطلاعات بین رشتهای هستند و در اغلب موارد با حقوق تجارت، حقوق بین الملل، حقوق مالکیت فکری و به حسب مورد با حقوق خصوصی یا حقوق جزا در ارتباطند. درحقوق ایران، قانون تجارت الکترونیک اولین گام حقوقی در جهت قاعده مند کردن بهره وری از این فضای مجازی میباشد.
امروزه واحدهای تجاری و اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در حوزه تجارت، مؤسسات دولتی و غیر دولتی انتفاعی و غیر انتفاعی و حتی اشخاص عادی جامعه مایلند که از فضای مجازی به عنوان مجرای مهم و کارآمدی در جهت نیل به اهداف خود استفاده نمایند. به منظور استفاده از فضای مجازی موصوف و امکان دسترسی به آن، قراردادهای خاصی با در اختیار دارندگان این نوع محصول، گاها با صرف هزینههای قابل توجه منعقد میشود که قراردادهای مختلفی همچون قرارداد نام دامنه، قرارداد طراحی وب سایت، قرارداد خدمات سروری و قراداد میزبانی است. که در این پژوهش به طور اخص به بررسی قرارداد میزبانی که در اصطلاح عامه به “خریدهاست” معروف است پرداخته میشود.
با وجودی که هر کامپیوتری میتواند یک سرور باشد اما هزینههای مورد نیاز برای فراهم کردن تجهیزات و نرم افزارهای لازم و پشتیبانی مؤثر برای صاحبان همه وب سایتها به صرفه نیست و علاوه بر آن تخصص بالایی میطلبد، از این رو شرکتهایی این مسئولیت را میپذیرند و با فرآهم آوردن لوازم ارائه خدمت در سطح وسیع، بخشی از فضای دیسک سخت سرورهای خود را در اختیار کاربران قرار میدهند. از آنجا که فضای مجازی و قراردادهای مرتبط با آن ماهیتی پیچیده و نوظهور دارند لذا مخاطبان و استفاده کنندگان آن و حتی حقوقدانان در این مورد اطلاعات ناچیزی دارند. بنابر این لازم است برای همگام شدن با این پدیده نوظهور، حقوق نیز در این حیطه روزآمد گردد و مباحث فنی این تحول اجتماعی عظیم را با مبانی اصلی حقوقی خودش تطبیق دهد و واکاوی نماید.
ضرورت و اهمیت تحقیق
یکی از شعبههای دانش حقوق که در دهههای اخیرشکل گرفته و روز به روز اهمیت آن مضاعف شده است، حقوق فناوری اطلاعات میباشد. این شاخه نو ظهور محتاج بازشناسی و مطالعه مستقل با ملحوظ داشتن ابعاد فنی موضوعات و مباحث است. در راستای حل این مسائل مستحدثه حقوقدانان در رشته جزا و جرم شناسی پیشرفت قابل ملاحظهای داشتهاند. اما در خصوص مسائل مربوط به حقوق خصوصی استفاده کنندگان این صنعت، حقوق و حقوقدانان از گردونه تغییرات جا ماندهاند. در حالیکه رشد سریع صنعت دیجیتال و برقراری روابط قراردادی متعدد برای استفاده از فضای مجازی و جدید بودن این قراردادها، بررسی ماهیت آنها را الزامی میسازد. چنانکه می دانیم ماهیت هر قرارداد تعیین کننده آثاری است که بر قرارداد بار میشود و میتوان بر اساس آن حقوق و تعهدات طرفین را برشمرد و مطالبه کرد و درصورت بروز اختلاف، در جهت حل وفصل آن برآمد. همچنین بررسی مفاد و آثار آن میتواند مورد توجه حقوقدانان، قانون گذار، نظام صنفی مربوطه و بالاخص کاربران این فضا باشد.
بیان مسئله
ماهیت پیچیده وناملموس فضای مجازی باعث میشود که قالب قراردادهای استفاده از آن مبهم شود. عامه مردم معتقدند که قرارداد میزبانی نوعی خرید و فروش است و بیع محسوب میگردد. اما بعضی بر این باورند که مضبوط بودن استفاده از آن به زمان، چهره آنرا به اجاره نزدیکتر میکند. اما این امکان که فضای مجازی در دسته اموال غیر مادی و از جمله اموال فکری باشد این شائبه را بوجود میآورد که قرارداد استفاده از آنرا نوعی حق انتفاع بدانند. حال چنانچه این قرارداد ماهیتاً عقد معینی باشد به حال استفاده کنندگان این فضا مناسبتر خواهد بود چراکه میتوان قواعد تکمیلی و آثار آن عقد را بر آن حاکم دانست و از تشتت آرائی که با قراردادهای مختلف جاری میشود جلوگیری و از حقوق مصرف کنندگان و کاربران وجامعه مجازی حمایت نمود. اما اگر در زمره عقود نامعین باشد تبئین رئوس کلی و اهداف و عملکردهای مورد نظر منعقد کنندگان این قرارداد، در قالب قواعد عمومی قراردادها و ماده 10 قانون مدنی به طوری که حقوق طرفین، به خصوص استفاده کنندگان فضای مجازی به خاطر وضعیت برتر ارائه دهندگان و انحصاری بودن موضوع قرارداد، لحاظ شود مورد نظر خواهد بود.
سؤالات تحقیق
سؤالات اصلی تحقیق:
1- آیا قرارداد استفاده از فضای مجازی نوع خاصی از عقود معین است یا باید آنرا بر اساس ماده 10 قانون مدنی، عقد نامعین دانست؟
2-آثار این قرارداد و حقوق و تکالیف طرفین با توجه به ماهیت آن چیست؟
3-مفاد و شرایط این قرارداد بطور معمول چیست؟
سؤالات فرعی تحقیق:
1-تعریف، اقسام، عناصر و ارکان فضای مجازی چیست؟
2-با توجه به عناصرتشکیل دهنده فضای مجازی، آیا فضای مجازی وجود خارجی و عینی دارد یا از دسته اموال غیر مادی است؟
3-تعریف قرارداد استفاده از فضای مجازی چیست؟ قراردادهایی که تحت این تعریف قرار میگیرند، کدامند؟
4-آیا این قرارداد خدماتی است؟ در این صورت ماهیت، انواع و عناصر قرارداد خدماتی چیست؟
5-آیا عوض درقرارداد میزبانی وب، شناور است؟ در این صورت آیا صحت این قرارداد از نظر حقوق ما پذیرفته شده است؟
6-تعهدات اصلی طرفین و ضمانت اجراهای آن در قرارداد میزبانی وب چیست؟
فرضیههای تحقیق
1- قرارداد استفاده از فضای مجازی به عقد معین اجاره نسبت به همه عقود نزدیکتر است و شروط قراردادی براساس ماده 10 قانون مدنی قابل اجراست.
2-با وجود تعهدات متعدد این قرارداد در قالب ماده 10 قانون مدنی قابل تبئین است.
روش تحقیق
در این تحقیق سعی شده است با گردآوری مطالب به صورت کتابخانهای و تحلیل آنها به صورت کاربردی، ماهیت قراردادهای میزبانی وب بررسی شود و با استفاده از اصول و مبانی حقوقی آثار وتعهدات ناشی از این قرارداد مشخص گردد.
پیشینه تحقیق
نظر به اینکه از پیدایش و فراگیر شدن اینترنت به عنوان مظهر فضای تبادل اطلاعات تنها کمی بیش از دو دهه میگذرد، در مقایسه با موضوعات قدیمیتر منابع علمی و تحلیلی در موضوع یافت نمیشود. همینطور به دلیل نو بودن موضوع این پژوهش، یعنی قراردادهای میزبانی وب، کمبود منابعی که بتوان آنها را راهنمای تحقیق و مستند تطبیق قرار داد، از جمله مشکلات در راه نگارش این تحقیق بوده است. همچنین کتاب یا مقالهای که به ماهیت و مفاد و آثار این قرارداد در حوزه ادبیات حقوقی به طور اخص بپردازد، یافت نشد که این وضعیت خود توجیه کننده لزوم توجه به این موضوع و نگارش آن است. البته نمونه قراردادهای بیشماری در حقوق داخلی و خارجی در دسترس بوده که تا حد امکان مورد استفاده و ارجاع قرار گرفتهاند.
اثر تحقیقی مشابهی هم که با عنوان مشابه ولی در حوزه حقوق بین الملل توسط یکی از دانشجویان حقوق خصوصی دانشگاه آزاد نراق به نگارش درآمده است – که در مواردی به آن رجوع شده است – به طور عام قراردادهای استفاده از فضای مجازی را مورد بررسی قرار داده است و به قرارداد میزبانی وب نپرداخته است. در پژوهش مذکوراستدلال شده، به این دلیل که، لامکانی و لازمانی مختص ذات واجب الوجود است بنابراین فضای مجازی باید دارای مکان و زمان باشد و قابل لمس و مشاهده است[10]. در حالیکه اغلب اجزای غیر مادی عالم، ماهیتاً لامکاناند مثلاً درد، عقل و مفاهیم انتزاعی دیگر وآنچه را که ما میبینیم در واقع آثار آنهاست نه عین آنها. برخی موضوعات مطرح در این نوشته اصولاً در اثر پژوهشی مورد بحث، مورد مطالعه تفصیلی و حتی مستقل قرار نگرفته مثلاً؛ ارکان و عناصر فضای مجازی، انواع قرارداد استفاده از فضای مجازی، طرفین این قرارداد، آثار این نوع قرارداد در قالب ماده 10 قانون مدنی، ماهیت و مفاد قراردادهای خدماتی، مفاد قرارداد، تعهدات طرفین و… . در مباحثی هم که تحت عناوین مشابهی مورد بررسی قرار گرفتهاند، در بسیاری موارد از لحاظ محتوا کاملاً متفاوت میباشد و اصولاً موضوعات فقهی عقود و مفاهیم مورد تطبیق، بررسی شده است مثلاً مالیت داشتن فضای مجازی و اعتبار این قراردادها به جهت الکترونیکی بودن با توجه به ماده 190 قانون مدنی و ماهیت عقد بیع به طور مفصل مورد بررسی قرار گرفته و در مواردی با کنوانسیون بیع بین الملل مقایسه شده است و در آخر یک قرارداد طراحی وب سایت آورده شده است در حالیکه این قرارداد، استفاده از فضای مجازی را به دنبال نخواهد داشت.
تقسیم بندی مطالب
به دلیل فنی بودن موضوع تحقیق، در فصل اول سعی شده است نخست به پیشینه، کلیات و مبانی فنی و حقوقی فضای مجازی پرداخته شود و با توجه به عناصر و ارکان آن، فضای مجازی تعریف گردد. سپس خصوصیات عمومی قراردادهای استفاده از فضای مجازی براساس مبانی حقوقی مشخص شده و تعریفی از آن به دست آمده است. برای فهم بهتر موضوع ذکر انواع قراردادهای استفاده از فضای مجازی و طرفین قرارداد در این فصل گنجانده شده است.
در فصل دوم سعی شده است اوصاف عقود معینی که قابلیت انطباق بیشتری با قرارداد میزبانی وب دارند، یعنی بیع و اجاره وحق انتفاع، مورد بررسی قرار گیرند و این اوصاف با اوصاف قرارداد موصوف مقایسه و وجود سنخیت یا عدم آن تحلیل شود. در گفتار بعدی این فصل، قرارداد میزبانی وب با توجه به ماده 10 قانون مدنی به عنوان عقدی نامعین، تعاهدی، بین المللی، تجاری و… تبیین شده است و آثار آن توضیح داده شده است.
نهایتاً درفصل سوم، انواع و مفاد قراردادهای خدماتی و مزایای هر یک از آنها با توجه به نوع قرارداد، پیچیدگی آن و عوامل دیگر هر قرارداد آمده است و مفاد قرارداد میزبانی وب نیز با ارجاع هر بند آن به قراردادهای ضمیمه تحقیق، به عنوان قرارداد خدماتی احصاء شده است. درآخر گفتاری جداگانه به تبیین تعهدات اصلی هر یک از طرفین و ضمانت اجراهای آن اختصاص یافته است.
[1] -E-Learning.
[2] -E-commerce.
[3] -E-Government.
[4] -Online Banking.
[5] -E-Health.
[6] -Virtual Society.
[7] -Cyberspace.
[8] -Information Society.
9- طاهر حبیب زاده، حقوق فناوری اطلاعات، چاپ اول، تهران، مرکز پژوهشهای مجلس،1391، جلد اول، ص 22.
1- مهدی رحمانی، پایان نامه: ماهیت قرارداد استفاده از فضای مجازی در حوزه حقوق بین الملل، دانشگاه آزاد نراق، 1383، ص 1.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.