پایان نامه بررسي صادرات غير نفتی جمهوري اسلامي ايران به جمهوري خلق چين
مقدمه
سوداگران اولين دانشمندان و اقتصادداناني بودند كه به تجارت خارجي با ديدي مثبت مينگريستند سوداگران، آن را تنها و مكانيزم كسب ثروت و قدرت اقتصادي قلمداد ميكردند. طبيعيون با تكيه بر شيوه” آزادي عمل” خواهان حذف كليه موانع فرا راه مبادلات آزاد بين المللي شدند. كلاسيك ها آن را موتور محركه توسعه اقتصادي خوانده و نئو كلاسيك ها در اين مثبت انديشي چنان پيش رفتند كه عبارتهاي معروف”تجارت كافي است و يا ” تجارت از عهده تمامي معضلات بر مي آيد” بيانگر نقش پيشرو و پر اهمتي است كه اين اقتصاددانان براي مكانيسم اقتصادي قائلند.
در ديدگاه مقابل، منتقدين تجارت آزاد قرار دارند كه در كل،تحارت را وسيله انتقال منابع و فرصتها از كشورهاي پيرامون به مركز و تخريب پايه هاي خود اتكايي تكنيكي در كشورهاي پيرامون ميدانند و همچنين مسأله تغيير رابطه مبادله به ضرر كشورهاي در حال توسعه طي زمان مورد تاكيد و توجه قرار گرفته و تجارت خارجي عامل اين زيان تلقي مي شود. يكي از انديشه هاي مهم در اين طيف، نقطه نظرات فريدريك ليست بنيان گذار مكتب تاريخي است كه بر حمايت گرايي و ملي گرايي به طور موقت و تا زمان كسب فرصت وامكان رقابت محصولات داخلي با مشابه خارج تأكيد ميكند.
در بعد راهبردها،ميتوان به دو گرايش برون و درون گرايي اشاره كرد كه هر يك با ابزارها و مختصات خود راهبردهايي را به منظور كسب فرصت در عرصه رقابت جهاني براي نيل به توسعه اقتصادي طرح ميكنند گرچه تعاقب نگرش حمايت گرايي تقريبا در تاريخ توسعه تمامي كشورها ديده ميشود، ليكن اتخاذ اين رويه به صورتي افراطي هزنه هاي جدي بر اقتصاد اغلب كشورهاي جهان سوم وارد كرده است. اجراي بدون زمان بندي و غير مشروط سياستهاي حمايتي سبب شده برخي صنايع نوزاد هرگز به مرحله بلوغ اقتصادي نرسند و عرضه كالاي نامرغوب با هزينه تمام شده بالا و در شرايط انحصاري و شبه آن، آثار شديد كاهش رفاهي بر مصرف كننده جهان سومي داشته است.
در بعد برون نگري، سياستهاي تشويق صادرات نيز هر چند نمونه هاي موفق ببرهاي آسيا همواره سياستگذاران را به اتخاذ اين رويه فراخوانده است، ليكن كسب امتيازات از اجراي اين راهبرد نيز به ايجاد نهادهاي سياسي اقتصادي- اجتماعي- فرهنگي خاص،ثبات سياستگذاري، هدايت صحيح نهادهاي دولتي و ساير باز ميگردد كه بدون كسب آنها، كشور جهان سومي با اتخاذ اين رويه به ورطه از دست دادن امكانات توليدي داخلي خود فرو افتد. مروري بر تاريخ سياستگذاري توسعه اقتصادي كشور نشان ميدهد كه هيچگونه نگرش علمي، دراز مدت و مبتني بر حقايق اقتصادي در طول تاريخ تصميم گيري هاي تجاري ايران حاكم نبوده است.
بخش صادارت غير نفتي، تقريباً هميشه جزء پس ماند تجارت خارجي را تشكيل داده و به لحاظ تسلط عامل نفت”كه طي نيم قرن اخير همواره بيش از 80 درصد عرضه ارز را تأمين كرده” تنها به طور مقطعي و با سياستگذاري هايي كه بيشتر جنبه شعار دارد مورد حمايت قرار گرفته و به دليل نوسان شديد قوانين و مقررات ناظر بر اين حيطه و محيط نه چندان امن به لحاظ حقوقي و قانوني، امكان ايجاد تحويل ساختاري پديد نيامده است؛ به گونه اي كه الگوي و تركيب صادارت و بازارهاي آن در طي زمان، چندان دستخوش تغيير نشده است.
فصل اول:
ادبيات موضوع و سير تكامل نظريه ها : ( توسعه صادرات )
با نگاهي به تجربه مراحل توسعه يافتگي در يك قرن گذشته به ويژه سه دهه اخير در كشورهاي در حال توسعه به طور عام و در كشورهاي نوخاسته صنعتي به طور خاص(نظير كشورهاي هنگ كنگ،كره جنوبي و…)نشان ميدهد كه اين گونه كشورها جهت رفع مشكل ورود به محدوديت بازار، جهاني را در پيش گرفته و يا به كارگيري استراتژي هاي مناسب نفوذ، به توليد وسيع بر مبناي صرفه جويي هاي ناشي از مقياس دست يافته اند. به اين ترتيب اين كشورها توانسته اند توان رقابتي خود را در مقايسه با ساير رقبا تقويت نموده و به مرور زمان به عنوان يك رقيب در بازارهاي جهاني وارد شده و باقي بمانند. يكي از موضوعاتي كه در مبادلات و تجارت بين المللي در چندين دهه مورد بحث و تبادل نظر بسياري از متفكران علم اقتصاد قرار گرفته است، انگيزه و عللي است كه موجب ترغيب يك نگاه جهت حضور در بازار جهاني ميگردد.
بر اساس نظريه مزيت مطلق آدام اسميت، هر كشور ممكن است كالايي را كه در آن از كارايي بيش تري(به دليل مزيت طبيعي نظير مواد خام، آب و هوا و يا به دليل مزيت اكتسابي نظير تكنولوژي و مهارت) برخوردار است توليد نمايد(يا بيش از مصرف داخلي توليد نمايد)و مازاد آن را با كالايي كه در توليد آن از عدم كارايي و يا كارايي كمتر برخوردار است مبادله كند. توليد هر دو كالايي كه مورد مبادله قرار مي گيرد افزايش خواهد يافت و اين اضافه توليد نصيب هر دو كشور خواهد شد. اما بر طبق نظريه مزيت نسبي ريكاردو هر كشوري در توليد و صدور كالايي وارد مي شود كه توليد آن با هزينه نسبي پايين تري نسبت به توليد ساير كالاها صورت گيرد و كالايي را وارد ميكند كه توليد آن از هزينه نسبي بالاتري نسبت به ساير كالاها برخوردار باشد. هزينه نسبي و قيمت آن كالاها بر اين اساس در چارچوب نظريه ارزش كار تعيين ميگردد و ريشه اختلاف در هزينه نسبي و قيمت آن كالاها عموماً به كيفيت و تخصص نيروي كار توليد برميگردد. به جهت نقاط ضعفي كه در نظريه مزيت ريكاردو وجود داشت، اقتصادداناني همچون مارشال و ياس تيبل جهت نواقص و تكميل نظريه مزيت نسبي ريكاردو روش هاي مختلفي از جمله استفاده از كل هزينه به جاي هزينه كار را پيشنهاد كردند.
در اقتصاد جهاني دهه هاي اخير بخش مهمي از تجارت بين المللي به ويژه تجارت كالاهاي صنعتي به وسيله اين الگوها و حتي الگوهاي نئوكلاسيك(هكچر-اوهلين)تبيين شده است و لذا استفاده از نظريات تكميلي جهت تفسير بخشي از تجارت كه توسط الگوهاي كلاسيك بدون توضيح مانده، ضروري است. نظريات جديد به علت اين كه بخش عمده اي از تجارت كالاهاي صنعتي بين كشورهاي پيشرفته را با توجه به نظريات مزيت رقابتي، محصولات همگن متمايز، صرفه هاي ناشي از مقياس و تغييرات پوياي تكنولوژي تبيين ميكنند از اهميت قابل ملاحظه اي برخوردار هستند. تجارت براساس صرفه هاي حاصل از مقياس به وضعيتي اطلاق مي شود كه با افزايش عوامل توليد در فرايند توليد، محصول يا بازده توليد به نسبت بيشتري(از عوامل توليد)افزايش يابد و اين هنگامي به وقوع مي پيوندد كه در يك مقياس عملياتي گسترده،تقسيم كار و تخصص امكان پذير باشد. برخي مطالعات مرتبط با صرفه هاي ناشي از مقياس نشان ميدهد كه يك كشور ابتدا كالاهاي توليدي خود را روانه بازار داخلي مي كند و سپس در طول زمان، هنگامي كه به تجربه و كارايي لازم براي صادارت كالا ها خارج از مرزها ميرسد اقدام به صادرات خواهد نمود.البته نظريه صرفه هاي ناشي از مقياس نيز ميتواد به تنهايي تمام تجارت امروز را توجيه نمايد. چون بخش عمده اي از محصولات توليد شده در اقتصاد پيچيده امروزي متكي بر تنوع و تمايز كالاها است. به عبارتي حجم وسيعي از مبادلات براساس نظريه تجارت درون صنعت و در محصولات همگن(اما متمايز)شكل گرفته است.
در واقع توليد كنندگان كالاها به خصوص كالاهاي صنعتي در جهت جلب رضايت مصرف كنندگان و تأمين سليقه آنها عمل ميكنند. چنين اقدامي سبب افزايش دامنه انتخاب مصرف كنندگان هر كشور گشته و اين عامل نيز به نوبه خود سبب تشويق رقابت بين توليدكنندگان آن در كشورهاي محتلف خواهد گرديد. تكنولوژي نيز از ديگر عواملي است كه در تجارت بين الملل و قدرت تصميم گيري توليد كنندگان جهت نفوذ در بازارهاي جهاني نقش تعيين كننده اي دارد، منتها امروزه تكنولوژي در شكل پويا و آميخته با تحولات روز در خلاقيت ها و نوآوري ها است كه مي تواند منبع قابل اتكايي براي مزيت نسبي پويا و بلند مدت باشد. يكي از الگوهايي كه تجارت بين الملل را بر مبناي تغييرات و تحولات تكنولوژي تبيين ميكند، نظريه چرخه حيات محصول[1] است كه اولين بار توسط لوئيز ولز ارائه شد و سپس آيگال آيال پرورانده شد. اين نظريه را ميتوان به دوره حيات محصول و يا خدمت(يكي از مفيد ترين مفاهيم برنامه ريزي راهبردي)در بازار رقابتي تشريح نمود. اين دوره ميتواند چند ماه يا چند سال طول انجامد و به واسطه عوامل متعددي از جمله شرايط رقابت، رفتار مشتري،قانونمندي،حجم بازار،علائم تجاري،بهبود جايگزيني ها،قدرت خريد مشتريان، تكنولوژي و غيره تغيير نمايد. البته هر يك از عوامل فوق از يك كشور به كشور ديگر متغير بوده و بستگي زيادي به عوامل محيطي (جايي كه محصول در آنجا توليد ميگردد)دارد.
براساس اين نظريه،محصولات ابتدا از طريق نوآوري، توليد و جهت مصرف به بازار محلي عرضه ميشود(در اين مرحله نيروي كار متخصص در توليد كالاي مربوط نقش اساسي دارد، هزينه توليد به جهت نرسيدن به توليد انبوه بالاست و توليد به بازارهاي محلي عرضه ميگردد) و سپس زماني كه توليد در مقياس وسيع امكان پذير شد مازاد بر مصرف داخلي به خارج از مرزها صادر ميشود ( در اين مرحله ما شاهد كاهش هزينه هاي توليد به جهت بازدهي فزاينده نسبت به مقياس خواهيم بود). به واسطه صادرات كالاهاي فوق توسط كشور ابداع كننده، كشورهاي ديگر با اطلاع يافتن از شوه توليد آن محصول، خود شروع به توليد مينمايد. در اين زمان، توليد محصول در كشور ابداع كننده به جهت قانون بازدهي نزولي رو به كاهش گذاشته و به جهت ورود ساير قبا به بازار محصولات فوق، كشور ابداع كننده تعدادي از بازارها صادراتي خود را از دست خواهد داد. در نهايت كشور ابداع كننده كه در ابتدا در توليد كالاهاي مورد نظر از مزيت نسبي برخوردار بود، مزيت نسبي خود رفته رفته از دست داده و به دنبال خلاقيت و نوآوري ديگري ميرود، در نتيجه توليد آن كالا كاهش يافته و خود به وارد كننده كالاي مذكور تبديل ميگردد. درچنين شرايطي تكنولوژي به يك كالاي مجاني تبديل ميگردد.
[1] – Product life cycle theory.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.