پایان نامه بررسی خیار گلخانه ای
مقدمه
توليد محصولات گلخانه اي با استفاده از فن آوري جديد به وسيله نصب سوله هاي نيمدايره اي و به كار گيري شرايط آب و هوايي كنترل شده در سالهاي اخير نه تنها موجب افزايش عملكرد گرديده بلكه باعث استفاده بيشتر از فضاي گلخانه ها ، كنترل بيشتر آفات و بيماريها و توليدي با كيفيت بالاتر و بهداشتي تر شده است .
كشت اينگونه سبزيجات در سوله هاي نيمدايره با پوشش پلا ستيك به گلخانه داران كمك كرده است تا بتوانند با مقدار محدودي زمين توليداتي معادل ده ها برابر كشت در فضاي آزاد داشته باشند ضمن اينكه در صورت استفاده از روش آبياري قطره اي باعث صرفه جويي در آب آبياري و كودهاي شيميايي پر مصرف ( ماكرو ) و كم مصرف ( ميكرو ) مي گردند .
به نظر مي رسد در صورت ادامه كشت صيفي جات با اين روش نه تنها به افزايش توليد در واحد سطح كمك مي كند بلكه زمينهاي بيشتري نيز براي كشت هاي مهمتر آزاد مي گردد . رونق صادرات اين محصولات در سالهاي اخير ، اهميت توجه به اين گونه روشهاي توليد را افزايش داده و زمينه اشتغال را براي افراد بيشتري فراهم نموده است .
مديريت بالاي اينگونه صيفي جات باعث گرديده علاقمندان براي حداكثر توليد و آشنايي با فنون مديريتي با متخصصين اين رشته بالاخص در بخش خصوصي ارتباط مؤثري برقرار كنند و در نتيجه از درآمد بالاتري برخوردار شوند به همين علت در چند ساله اخير با توجه به توسعه كشت هاي گلخانه اي و جلب طبقات مختلف مردم نه تنها بسياري از افراد تحصيل كرده و علاقمند در اين زمينه مشغول شده اند بلكه بكارگيري اين فن آوري در جوامع كشاورزي و روستايي تا حدودي باعث جلوگيري از مهاجرت آنها به شهرها شده است .
1-1 تاريخچه :
نام انگليسي آن Cucumber و نام فرانسوي آن Concomber و Cornichon بوده و در عربي به آن قثّاء و در آلماني Gurke گفته مي شود نام علمي آن Cucumis sativus بوده و متعلق به خانواده Cucurbitaceae مي باشد .
با وجود سابقه طولاني كه كاشت خيار در هواي آزاد ( مزرعه ) دارد ، پرورش خيار گلخانه اي به منظور توليد و عرضه طولانيتر خيار تازه ، از قرن هجدهم ميلادي در اروپا مورد توجه قرار گرفت . بسياري از محققان مركز پيدايش خيار را هندوستان مي دانند زيرا در دامنه هاي هيماليا گياهي به نام Cucumis hardwickii مي رويد كه ميوه هايي ريز و تلخ دارد ، از نظر تاريخي اين گياه از حدود 3000 سال قبل كشت و كار مي شد و از هندستان به چين منتقل شده و شواهد تاريخي نشان مي دهد كه خيار توسط روميان و يونانيان باستان كشت و كار مي شد . خيار كه در گذشته هاي دور از طريق مصر به مناطق حاشيه درياي مديترانه و از آنجا به اروپا آورده شده است . اما پيدايش خيار گلخانه اي به اين نحو بود كه براي اولين بار در قرن هجدهم خيارهاي جديدي از مناطق جنگلي گرم و مرطوب هندوستان وارد انگلستان گرديد كه با خيارهاي موجود در اروپا تا آن زمان تفاوت زيادي داشت و در شرايط اروپا فقط در گلخانه قادر به رشد و نمو بودند . بعدها با اصلاح نژاد ، انواع جديدتري به نام خيار گلخانه اي به وجود آمد كه از نظر مرفولوژيكي و خواسته هاي آب و هوايي كاملاً از خيارهاي معمولي متمايز و مشخص مي باشند . اين خيارها ماده زا و بي تخم بوده ( پارتنو كارپ )و داراي پوستي خوراكي مي باشند .
اينك نه تنها در اروپا بلكه در تمام جهان اين ارقام در شرايط گلخانه اي كشت مي شود .
گياه شناسي :
4-1-1 – اندام هوايي (The Shoots ) :
خيار با نام علمي Cucumis sativus از خانواده Cucurbita مي باشد .
شاخه اصلي اين گياه ، علفي و يك ساله ابتدا به صورت عمودي رشد مي كند ولي بعد از توليد شاخه هاي جانبي همانند بوته مو بر روي زمين رشد خواهد كرد شاخه ها در خيار از نوع سيمپوديال مي باشد ، از گره هاي روي ساقه اصلي يك يا چند شاخه فرعي به وجود مي آيد كه بر روي همه آنها مي تواند ميوه تشكيل شود ؛ همه ساقه ها در خيار زبر و كركدار مي باشد كه در هنگام بلوغ ممكن است ، ساقه تو خالي شود . در روي هر گره از ساقه فقط يك برگ به وجود مي آيد .
اندازه برگها در خيارهاي معمولي 10-20 سانتي متر و در خيارهاي بي دانه 20-40 سانتيمتر مي باشد ؛ اين برگها بر روي يك دمبرگ بلند به طول 20-7 سانتيمتر قرار مي گيرند .
هر برگ داراي پنج عدد بريدگي ( كنگره ) است كه بريدگي وسطي ، نسبتاً بزرگتر مي باشد و سطح برگها به كرك پوشيده شده است ؛ و از گره سوم به بعد ، از ته دمبرگها معمولاً پيچكهايي توليد مي شود كه منشأ غير شاخه اي دارند ؛ اين پيچكها به ساقه ها كمك مي كنند تا بتوانند از قيم بالا بروند . ساقه در خيار از دو دسته آوندي 10 تايي تشكيل شده كه به طور منظم در كنار هم قرار گرفته اند ، دسته آوندي كوچكتر به طرف كنار ساقه و دسته هاي بزرگتر در قسمت مركز آن واقع شده اند .
2-4-1- ريشه(The root ) :
ريشه ها در خيار بسيار قوي هستند و ممكن است تا عمق 1 متري رشد كنند ، سيستم ريشه خيار تقريباً گسترده ولي نازك مي باشد كه ممكن است به صورت افقي در سطح وسيعي گسترش يابند و به طور مكرر توليد ريشه هاي انبوه در عمق 30 سانتي متري خاك بكنند . بعضي از ريشه هاي جانبي معمولاً به سمت پايين رشد مي كنند و يك سيستم جديدي از ريشه هاي عميق جانبي ، را توليد مي كنند كه تأثير بيشتري نسبت به ريشه هاي اصلي در جذب مواد دارند ؛ وقتي ريشه گياه در شرايط رطوبت كافي قرار گيرد ، ريشه هاي جانبي به آساني از هيپوكوتيل خارج شده و مثل بقيه اندامهاي گياه رشد مي كنند .
3-4-1- كل ( The Flower ) :
گونه هاي خيار جنسيت هاي مختلفي را نشان مي دهند . پيش از شرح جنسيت هاي مهم خيار گلخانه اي ، لازم است با اصطلاحات زير آشنا شويم :
1- گل كامل يا دو جنسي ، هرمافروديت (Perfect’bisexual’ hermaphroditic
به گلي اطلاق مي شود كه داراي دو اندام نر ( پرچم ) و ماده ( مادگي ) باشد .
2- گل نر ( male flower ) به گلي اطلاق مي شود كه فاقد مادگي است و فقط داراي پرچم است .
3- گل ماده (female flower ) به گلي اطلاق مي شود كه فاقد پرچم است و فقط داراي مادگي است .
4- گياه يك پايه (Monoecious Plant ) به گياهاني اطلاق مي شود كه گل نر و ماده را به صورت جدا از هم بر روي يك پايه توليد مي كنند .
5- گياهان دو پايه (Dioecious Plant )به آن دسته از گونه هاي گياهي اطلاق مي شود كه گل ماده را بر روي يك پايه و گل نر را بر روي يك پايه ديگر توليد مي كنند .
6- Andromonoecious Plant به گياهاني گفته مي شود كه هم گل نر و هم گل كامل را توليد مي كنند .
7- Androeceious Plant به گياهاني گفته مي شود كه فقط توليد گل نر مي كنند .
8- Gynoecious Plant به گياهاني گفته مي شود كه فقط توليد گل ماده مي كنند .
9- Cynomonoceious Plant به گياهاني اطلاق مي شود كه هم گل ماده و هم گل كامل توليد مي كنند .
10- Predominantly Female Plant به گياهاني گفته مي شود كه اغلب توليد گل ماده مي كنند ولي بعضي وقتها تعداد كمي گل نر هم توليد مي كنند .
11- Hermaphroditic Plant گياهان هرمافروديت كه هر دو اندام نر و ماده را در داخل يك گل توليد مي كنند .
12- پارتنوكارپي ( Partheno Carpy ) در اين گياهان ميوه ها بدون عمل گرده افشاني و لقاح به وجود مي آيند و فاقد بذر هستند .
معمولاً خيارها يك پايه (Monoecious ) هستند ؛ هر دو گل نر و ماده را در روي يك پايه ولي جدا از هم توليد مي كنند . عملكرد اين نوع خيار با دگر گرده افشاني افزايش مي يابد ؛ پس خيارهاي دانه دار يا مزرعه اي نيازمند گرده افشاني مي باشند . بهترين گرده افشاننده آنها زنبور عسل است ؛ براي هر 50000 بوته خيار قرار دادن يك كندوي زنبورعسل در مزرعه توصيه مي شود .
اما خيارهاي گلخانه اي انگليسي عموماً از نوع ژينوسيوس ( Gynoecious ) هستند كه فقط توليد گل ماده مي كنند . ميوه اين نوع خيار به صورت پارتنوكارپي توليد مي شود ، در نتيجه نيازي به گرده افشاني ندارند ، چنانچه گرده افشاني صورت گيرد بذر در داخل ميوه تشكيل مي شود و اين موضوع باعث كاهش كيفيت محصول شده و ميوه هاي گرد يا گلابي شكل توليد خواهد شد .
براي جلوگيري از ورود حشرات به گلخانه بايد از تورهاي مخصوص استفاده كرد .
هر عاملي كه در رشد خيار مؤثر است ؛ در جنسيت اين گياه هم نقش دارد ؛ مثل عوامل طبيعي ، بطوريكه بررسي بر روي خيارهاي يك پايه نشان مي دهد كه اين گياه در شرايط مطلوب مثل دماي بالاي 27 درجه سانتيگراد و طول روز بالاتر از 14 ساعت ، هواي آفتابي ، تأمين زياد ازت و آب كافي گرايش به توليد گل نر دارد ولي در شرايطي كه عوامل رشد نامناسب است توليد گل ماده افزايش مي يابد . همچنين اغلب هيبريدهاي ماده به تنش هاي محيطي پاسخ مي دهند . اگر چه گياهان ژينوسيوس كه صد در صد گل ماده توليد مي كنند ؛ تحت تأثير شرايط محيطي قرار نمي گيرند ، ولي اسپري مواد تنظيم كننده رشد بر روي اين گياهان اغلب جنسيت گلها را تحت تأثير قرار مي دهند . تعداد گل ماده در خيارها با بكار بردن اتفون در نسبت هاي توصيه شده افزايش مي يابد . بر اين اساس به كار بردن اين ماده به صورت اسپري مي تواند احتمال توليد گلهاي ماده را در گياهاني كه فقط توليد گل ماده مي كنند افزايش دهد .
همچنين مي توان توليد گلهاي نر در گياهان را حتي در گياهان ژينوسيوس افزايش داد . اين كار به وسيله اسپري كردن اسيد جبيرليك ( ) در شرايط خاص امكان پذير است . اين روش كاربرد زيادي در اصلاح نباتات دارد ، چون اين روش خود لقاحي را در والد ماده راحت مي كند و اصلاح گياه را تسهيل مي بخشد .
رنگ گلهاي نر و ماده در خيار پر رنگ است و هر گل داراي پنج گلبرگ مي باشد گلهاي نر هر كدام به وسيله يك ساقه لوله اي شكل محافظت مي شوند . عموماً گلهاي نر به صورت خوشه اي 3 تا 5 تايي در گره برگها توليد مي شوند . هر گل نر داراي 3 پرچم مي باشد كه دوتاي آن داراي دو بساك بوده و يكي فقط داراي يك بساك مي باشد . گلهاي ماده به صورت منفرد بر روي گره هاي ساقه اصلي و جانبي به وجود مي آيند در اين گلها پرچم ها لاغر و نازك هستند ؛ ولي مادگي بزرگ و توسعه يافته مي باشد . كلاله سه شاخه اي خامه و تخمدان سه حجره اي مي باشند . اين نوع گل به آساني به كمك تخمدان بزرگ آنها كه در قسمت پايين گل قرار دارد قابل تشخيص مي باشد .
در گل خيار يك حلقه اي از شهد دور خامه را فرا مي گيرد . ميوه هايي كه از يك تخمدان بزرگ بوجود مي آيند مي تواند از يك گل ماده و يا يك گل دو جنسي به وجود آيد .
4-4-1- ميوه (The fruit )
از نظر گياه شناسي ميوه خيار يك سته از نوع پپو (Pape ) است كه از نظر شكل گرد و بلند است . اندازه ميوه ، شكل و رنگ آن تابع شرايط كشت است ؛ در ميوه هاي نارس كلروفيل موجود در سلولها ، سبب سبزي ميوه مي شود ولي وقتي ميوه مي رسد رنگ آن به زرد مايل به سفيد تغيير مي كند . لايه خارجي ميوه ممكن است ؛ ضخيم و كركدار باشد . ميوه در خيار سه خانه اي با بافت نرم است كه بذرها در داخل آن به وجود مي آيد .
خيارهاي معمولي ( با دانه ) مقداري بذر توليد مي كنند ؛ در حاليكه خيارهاي انگليسي ( بدون دانه ) بذر توليد نمي كنند و يا بذرهاي بسيار ريزي به وجود مي آورند . خيارهاي معمولي كوتاه در حدود 25-15 سانتيمتر طول و از نظرشكل تقريباً استوانه اي شكل مي باشند . اين نوع خيار بسيار ضخيم بوده و پوست آن بسيار سبز و داراي لكه هاي سبز كم رنگ مي باشد . پوست اين نوع خيار تحت شرايط تنش تلخ مي شود .
ميوه خيارهاي بي دانه ( انگليسي ) بلندتر بوده و طول آن بين 50-25 سانتيمتر است و استوانه اي شكل مي باشد و از مشخصات بارز آن مي توان به قسمت باريك و نازك انتهاي آنها شاره كرد ؛ ميوه اين نوع خيار داراي پوست ضخيم و سبز رنگ است ولي تلخ نمي باشد و خوردن آن با پوست هيچ ضرري ندارد .
4-1- ارزش تغذيه اي خيار :
خيار از نظر داشتن انواع مختلف ويتامين ضعيف است ولي ويتامين A و C را بيشتر از ساير ويتامين ها دارد . به طور كلي در هر يكصد گرم خيار ، مواد زير موجود مي باشد :
آب 95 گرم | پروتئين 9/0 گرم | مواد چرب 1/0 گرم |
هيدراتهاي كربن 5/2 گرم | خاكستر 5/0 گرم | فسفر 27 ميلي گرم |
آهن 1/1 ميلي گرم | كلسيم 25 ميلي گرم | پتاسيم 160 ميلي گرم |
ويتامين A 25 واحد | سديم 6 ميلي گرم | تيامين 03/0 ميلي گرم |
ريبوفلاوين 04/0 ميلي گرم | نياسين 2/0 ميلي گرم | ويتامين C 11 ميلي گرم |
بيشتر تركيبات غذايي خيار در پوست آن است .
تذكر : به علت وجود ويتامين A در پوست خيار ، با كندن پوست آن باعث كاهش بسيار زياد اين ويتامين در ميوه مي شويم ، علاوه بر اين با كندن پوست خيار از مقدار موادي همچون كلسيم ، فسفر و آهن نيز كاسته خواهد شد . اگر ميوه خيار از صبح تا عصر بر روي بوته آفتاب خورده باشد و شما قبل از غروب آفتاب آن را چيده و همان جا ميل نماييد داراي ويتامين D مناسبي خواهد بود .
5-1- جوانه زني بذر خيار (Seed germination )
خيار يك گياه دو لپه اي است ؛ بنابراين بذر آن شامل يك جنين و دو لپه بزرگ ( محل ذخيره مواد غذايي براي جنين ) مي باشد كه به وسيله پوشش بذر محصور شده اند . بذرها تقريباً بزرگ و پهن با قطري حدود يك سانتيمتر مي باشد ؛ يك گرم بذر خيار تقريباً 28 عدد بذر را شامل مي شود .
قوه ناميه بذر خيار تا چهار سال حفظ مي گردد ؛ ولي بعد از جوانه دار كردن بلافاصله بايد كشت شود ؛ امروزه با بكارگيري تكنولوژي پيشرفته در نگهداري بذر مي توان سالها قوه ناميه آن را حفظ كرد .
عمق كاشت مناسب براي بذر خيار 2-1 سانتيمتر است ، به خاطر شكل دانه ، اغلب در موقع كشت ، بذر به حالت كشيده بر روي زمين مي افتد و در شرايط مناسب ريشه آن پس از دو روز رشد كرده و از پوسته بذر خارج مي شود و به سمت پايين رشد مي كند . رشد ريشه سريع است و ممكن است بعد از سه روز به عمق 3 سانتيمتري نيز برسد . در اين زمان رشد اندام هوايي گياه آغاز مي شود و قسمت هاي كوچك افقي هيپوكوتيل به وجود مي آيد و رشد افقي مي كنند . پس از اين ، ريشه اوليه توليد ريشه هاي جانبي را آغاز كرده و هيپوكوتيل نيز به طرف سطح خاك رشد مي كند . لپه ها در پوشش بذر باقي مي مانند تا اينكه بالاخره آزاد شوند . باز هم هيپوكوتيل توسعه يافته و در حدود 6 روز محور اصلي كاملاً تشكيل و به شكل راست و عمود در مي آيد . اين نوع جوانه زني را اپي جنوس (epigeal ) مي گويند . بذر خيار در درجه 15 درجه سانتيگراد پس از 13 روز جوانه زده و جوانه ها از خاك خارج مي شود در صورتي كه رفان كاثت درجه حرارت هوا كمتر از 15 درجه سانتيگراد باشد بذرها سبز نخواهد شد ولي در درجه حرارت 20 درجه سانتيگراد پس از 6 روز و در 25 درجه سانتيگراد پس از 4 روز و در درجه حرارت 30 تا 35 درجه سانتيگراد پس از 3 روز جوانه ها از خاك خارج مي شوند . بهترين درجه حرارت كه موجب مي گردد در بوته هاي خيار فعاليت فوق العاده از خود نشان دهند درجه حرارت 25 تا 30 درجه سانتيگراد مي باشد .
5-1- تلخ شدن خيار :
در خيار گلخانه اي هم مانند خيار معمولي گاهي مواد آلكالوئيدي تلخ به نام كوكوربيتاسين C ( كوكومرين ) بوجود مي آيد . اين ماده داراي انواع مختلفي است و به شكل « مونوگليكوزيد » و « آگليكون » در گياه يافت مي شود و باعث تلخي آن مي شود كه گاهي در قسمتي از خيار و پاره اي اوقات در تمام ميوه و حتي ريشه ديده مي شود ( خاصيت تلخ شدن ارثي بوده كه از انواع وحشي خيار به ارث رسيده است ) برگ و ساقه تهي از اين ماده است . تجربه نشان داده است كه تغييرات ناگهاني درجه حرارت و رطوبت نيز نقش مؤثري در تلخ شدن خيار دارند ، مثلاً در بسياري از موارد ديده شده است كه خيارهاي بسيار كوچك نيز تلخ مي باشد كه علت آن را آبياري نامنظم مي دانند . در عين حال اگر به زمين يكبار آب دهند و آن را كاملاً خيس نمايند و سپس به مدت 15-10 روز ، به آن آب ندهند وزمين خشك شود وسله ببندد ، تلخي محسوسي در خيار ظاهر مي شود و همچنين اگر توليد محصول در سرما ( كمتر از دماي مطلوب براي خيار ) صورت پذيرد احتمالاً با پديده تلخي مواجه خواهيم شد .
عدم توجه به نوع كود ، بي دقتي در مقدار مصرف كود شيميايي و جمع آوري محصول خيار در وسط روز و مواردي مشابه آن نيز موجب تلخي خيار مي گردد (5).
بايد توجه داشت كه تلخي خيار ، بيشتر در ته آن متمركز است و هيچگاه به وسط خيار كه دانه قرار دارد نمي رسد و چنانچه از خيار تلخ ، پوست ضخيم گرفته شود تلخي آن زايل مي گردد . اما به طور كلي بعضي از ارقام خيار نيز محصول تلخ توليد مي كنند كه بايد از كشت آنها خود داري نمود .
در نهايت مي توان علل تلخي در خيار را به صورت مختصر در موارد زير خلاصه نمود :
1- تغييرات ناگهاني درجه حرارت گلخانه
2- زيادي رطوبت خاك
3- هرس شديد و يكباره بوته
4- آبياري نامنظم و غير منقطع و ناكافي در اثناء دوره رشد
5- استفاده نامناسب و بي رويه از كود و سم
6- بكارگيري ارقام نامطلوب .
در آفريقاي جنوبي و استراليا از آن به عنوان دارو در معالجه بعضي از بيماريها استفاده مي كنند . گاهي اين ماده موجب مسموميت مي شود .
6-1- اصلاح خيار
خيار گياهي است دگر گرده افشان و همچنين پارتنوكارپ ( توليد ميوه بدون بذر و بدون گرده افشاني و لقاح ) بكرزايي در اصلاح و پرورش خيار از اهميت اقتصادي بالايي برخوردار است ؛ ولي فرايند گرده افشاني مصنوعي براي توليد محصول صادراتي دشوار و پرهزينه است .
خيار هاي هيبريدي نسبت به والدين خود 40 تا20 درصد در سال افزايش محصول را نشان مي دهند . امروزه شركتهاي بزرگ جهاني وجود دارند كه بذرهاي نسل اول () را براي پرورش دهندگان توليد مي كنند . اين بذرها از قدرت رشد بالايي برخوردارند به نحوي كه به طور مداوم نياز به هرس دارند ؛ اين هيبيريدها تقريباً جديد هستند و همه اين ارقام جديد ژينوسيوس مي باشند ( فقط توليد گلهاي ماده مي كنند ) . اين خيارها از بين ارقام پر محصول با قدرت رشد متوسط انتخاب شده اند .
گياهان خانواده كدوئيان كه در داخل يك گونه قرار دارند مي توانند با هم دگر گرده افشاني كنند . هر چند گاهي ديده شده گياهاني كه درداخل گونه هاي مختلف يك جنس هستند نيز با هم دگر گرده افشاني مي كنند .
بايد توجه داشت كه خيار نمي تواند با كدو تنبل ، كدو قلياني و ديگر كدوها و هندوانه لقاح انجام دهد ، چون اينها با خيار از يك جنس نيستند و هيچكدام با گرده هم تلقيح نمي شوند ؛ مگر بعضي از خربزه ها كه متعلق به همان جنس بوده ولي گونه هاي آنها متفاوت است . (29)
1-6-1- اهداف اصلاحي :
هدف اصلي به نژادي در خيار مقاومت به بيماريها و آفات ، كيفيت و عملكرد ميوه است . از هدفهاي به نژادي ديگر مي توان پارتنوكارپي ، ثابت بودن گلهاي ماده ، جوانه زدن و تشكيل ميوه در شرايط نامساعد حرارتي را نام برد .
1- عملكرد : عملكرد ، صفت پيچيده اي است و تحت تأثير مقاومت به بيماري ، تظاهر جنسيت ، روشهاي كاشت و ساير عوامل طبيعي و ژنتيكي قرار مي گيرد . شاخص عملكرد ممكن است با عواملي نظير كيفيت و اندازه ميوه تعيين شود . اندازه ميوه و قيمت آن در بازار با توجه به فصل سال تعيين مي گردد . دوره برداشت خيار در گلخانه كه از ماه اسفند تا انتهاي آبان سال بعد و هر هفته دوبار صورت مي گيرد . در شرايط عادي كمترين عملكرد در شروع و انتهاي دوره برداشت مي باشد و بيشترين عملكرد در اواسط فصل يعني ماه هاي خرداد و تير به دست مي آيد . در نتيجه قيمت خيار در اين ماهها سقوط مي كند بنابراين نه تنها ميزان كل محصول ، بلكه مقدار آن در زمانهاي مختلف ، در طول دوره برداشت در كشت خيار گلخانه اي حائز اهميت است .
2- پارتنوكارپي : تقريباً تمامي خيارهاي كشت شده در گلخانه كه به مصرف تازه خوري مي رسند پارتنوكارپ هستند . هر چند ارقام كنسروي پارتنوكارپ هم در بازار وجود دارد . بوته هاي خياري كه به صورت پارتنوكارپ محصول توليد مي كنند ، خيارهاي آنها پيش رس تر و بارآوري در آنها منظم تر است .
پارتنوكارپي بايد در ارقامي كه فقط توليد گل ماده مي كنند صورت گيرد ، چون در ارقامي كه به صورت ژنتيكي پارتنوكارپ هستند ، ميوه هاي كه بر اثر لقاح ايجاد مي گردد ، بدشكل مي شوند و از نظر اقتصادي بي ارزش بوده و سبب ايجاد خسارت در عملكرد محصول مي شود اين امكان هم وجود دارد كه بتوان تشكيل ميوه به طريق پارتنوكارپي را به صورت مصنوعي و از طريق تيمار با مورفاكتيل ايجاد نمود .
3- ظهور جنسيت ماده : مهمترين هدف در بسياري از برنامه هاي به نژادي توليد ارقامي با گلهاي عمدتاً يا تماماً ماده است كه در تظاهر جنسيت خود ثابت و پايدار باشند . اين هدف به بهترين وجه با اصلاح دورگه هاي ماده با استفاده از يك لاين ماده به عنوان والد بذري عملي مي شود .
4- جوانه زدن ، رشد و ميوه دهي در شرايط دماي نامساعد :
در توليد خيار گلخانه اي در اكثر نقاط ، هزينه سوخت يك سوم كل هزينه ها را تشكيل مي دهد . اگر حرارت گلخانه به 20 درجه سانتيگراد در روز و 15 درجه سانتيگراد در شب كاهش يابد ؛ حدود 5 درجه دما كمتر از حد مطلوب است . اين خود مي تواند بين 30 تا 40 درصد هزينه سوخت را كاهش دهد . خيارهاي تازه خوري كه براي توليد محصول اول يا آخر فصل در بسياري از نقاط جهان كشت مي شوند ؛ غالباً از نوع بت آلفا است كه در طول ماههاي زمستان در گلخانه هاي بدون سيستم گرمايي كشت مي شوند . از آنجا كه حرارت ملايم زمستاني كاملاً مطلوب نيست ؛ ارقام بكار رفته بايد بتووانند در دماي كمتر از حد كطلوب رشد كرده و ميوه بدهند . بنابراين هدف بسياري از برنامه هاي به نژادي خيار تازه خوري ، اصلاح ارقامي است كه در شرايط حرارت و نور كم بتواند سبز شده و ميوه بدهد (10) .
2-1- واريته هاي مناسب خيار گلخانه اي :
فعاليتهاي وسيع تحقيقاتي در زمينه بدست آوردن خصوصيات بهينه در ميوه خيار ، منجر به پيدايش ارقامي خاص گرديده است كه به نام خيارهاي بي تخم (Parthenocarpic ) معروف مي باشند . در اين واريته ها گلهاي ماده بدون تلقيح بارور شده و محصول مي دهند و شكل ، رنگ و ساير خصوصيات محصول حاصله ، داراي كيفيت بالايي مي باشد .
با توجه به اينكه روي ارقام بذور وارداتي خيار هيبريد به كشور هيچگونه بررسي انجام نمي گيرد رعايت احتياط رقم براي افرادي كه اولين بار قصد كاشت خيار را دارند الزامي است لذا براي جلوگيري از هر گونه كاهش محصول و عدم تطابق واريته كاشته شده با آب و هواي منطقه بايد توجه نمود كه از ارقام كاشته شده توسط ديگران كه ميزان توليد خود را نشان داده استفاده كنند در غير اين صورت ممكن است مواجه با خسارت گردند . ضمن اينكه تعداد محدودي بوته از واريته هاي ناشناخته را مي توان به عنوان آزمايش كاشت ، تا در صورت سازگاري بيشتر نسبت به ارقام گذشته از جهت كمي و كيفي بتوان بعداً نسبت به كاشت انبوه آن اقدام نمود البته در مقايسه ارقام ممكن است بعضي به برخي از بيماريها و يا سرما مقاومت نسبتاً بيشتري نشان دهند كه اين شواهد به توليد كننده كمك مي نمايد كه در شكت بعدي از رقم بهتري استفاده كند ، ضمن اينكه ممكن است بعضي از خواص ارقام توسط فروشندگان بذر براي خريداران ارائه گردد و يا روي پاكت بذر ذكر شده باشد كه مي تواند براي اتخاذ مديريت در كاشت تا حدودي مؤثر واقع شود .
در اواخر زمستان بوته ها با تراكم بيشتر روي رديفها كشت مي شوند در صورتي كه ارقام زودرس در اوائل زمستان ، براي دسترسي به نور بيشتر با فاصله زيادتري كاشته مي شوند و علاوه بر آن ارتفاع هرس اوليه نيز بيشتر در نظر گرفته مي شود . ارقام ديررس نيز در اوائل تابستان براي جبران روز كوتاهي با فاصله بيشتر كاشته مي شوند ولي ارتفاع كمتري را براي هرس اوليه بوته در نظر مي گيرند . همچنين واريته هاي تك گل براي مناطق سرد و فصول سرد توصيه مي شوند در صورتي كه در مناطق معتدل و فصول گرم از واريته هايي استفاده مي شود كه داراي جوانه هاي جانبي فراوان و پر گل ( چند گل در يك گره ) باشد .
بيشتر واريته هاي كشت شده در گلخانه ها هستند كه از لحاظ مقاومت در مقابل بيماريها ، اندازه ميوه و ساير مشخصات مثل رنگ و طول ميوه با هم اختلاف دارند .
خيارهاي گلخانه اي داراي واريته هاي متعددي هستند كه مهمترين آنها شامل ساندر ( توسكاه 70 ) فابيو و كورونا هستند . اين ارقام مقاوم به بيماريهاي گلخانه اي از جمله گموز و سفيدك داخلي بوده ولي در مقابل سفيدك سطحي و ويروس هاي موزائيك خيار و هندوانه از مقاومت كمي برخوردار هستند . واريته هايي مثل وكوميل ، سيلويا ، بلا وفيدليو نسبت به بيماريهاي سفيدك داخلي مقاوم هستند اما مهمترين ارقامي كه در ايران كشت مي شوند شامل :
1- دومينوس جي آرسي پتوس (شاين ) : ميوه در اين رقم كشيده و براق به رنگ سبز تيره و داراي بوته هاي بسيار قوي و پر محصول است .
2- دومينوس جي آراچ پتسيد ( يازان ) : داراي طول ميوه متوسط بوده و ساير خصوصيات آن مشابه شاين است .
3- روباه پتوسيد : شبيه به شاين ولي مقاوم به عوامل نامساعد است .
4- هيلارس 19811 اسلويز اندگروت ( جورديس ) : از نظر رشد و باردهي و كيفيت ميوه داراي مرغوبيت فوق العاده است ؛ اين واريته به سرما مقاوم است و براي كشت در تونلهاي پلاستيكي بدون سيستم گرمايي نيز مناسب مي باشد .
5- هيلارس 8756 اسلويز اندگروت ( ساليما ) واريته زودرس پر بار و فوق العاده مرغوب كه در گلخانه هاي گرم نتيجه خوبي داشته است .
6- آلفاريس اسلويز اندگروت : واريته مرغوب و پرباري است كه به هرس احتياج ندارد .
7- هيلارس 9825 اسلويز اند گروت : بسيار قوي و مقاوم با ميوه هاي بلند و كشيده است .
8- واريته BA210 اسلويز اندگروت : اين واريته داراي ميوه هاي مرغوب و محصول فراوان و مقاوم به سرما بوده كه قابل توصيه براي همه مناطق است .
9- واريته دومينوس جي آر آپتوسيد : خيارهاي بلند و با عملكرد مناسب توليد مي كند .
10- واريته گادو را سلويز اند گروت : خيارهاي كشيده و نسبتاً پر محصول مي باشند.
3-1-2- اقليم مناسب جهت احداث گلخانه :
منطقه اي براي كشت خيار گلخانه از لحاظ اقتصادي مناسب مي باشد كه نصف مجموع حداكثر و حداقل در جه حرارت آن ( در طول دوره رشد خيار ) از 10 درجه سانتيگراد بيشتر باشد ، در غير اين صورت هزينه دستگاههاي حرارتي افزايش خرج را در پي خواهد داشت .
1-1-2- اسكلت گلخانه :
اسكلت گلخانه بخشي از ساختمان گلخانه مي باشد كه پوشش گلخانه و تجهيزات گلخانه را نگه مي دارد ، لذا بايد محكم و در عين حال سبك باشد و تا حد امكان سايه كمتري داشته باشد ، علاوه بر اين نكاتي مانند ارزاني ، نگهداري ، دوام ، … نيز بايد مد نظر قرار گيرد . جنس اسكلت گلخانه ها اغلب آهن گالوانيزه ، آلومينيوم و يا چوب مي باشد البته با وجود دوام زياد و سايه اندازي كم و سبكي اسكلتهاي آهني و آلومينيومي هزينه نصب اوليه آنها از اسكلت چوبي بيشتر مي باشد .
براي تونلهايي با پوشش پلاستيكي ، مي توان از چوب در اسكلت گلخانه استفاده نمود . براي اين كار لازم است از تخته هايي محكم ، كه آغشته به مواد شيميايي بي ضرر براي گياهان است ، استفاده شود و در ضمن توسط رنگهاي روشني كه نور را منعكس مي كنند آنها را رنگ آميزي نمود . مي توان از لوله هاي فلزي تو خالي و ميله هاي گرد توپر نيز براي اسكلت گلخانه استفاده كرد كه بهترين و ساده ترين مدل آن طرح نيم استوانه اي ( Quonset ) مي باشد .
هزينه اوليه اسكلت چوبي نسبتاً ارزان بوده و مواد و وسايل ساخت آن تقريباً آسان به دست مي آيد . عيب اسكلت چوبي در اين است كه زودتر پوسيده و از آهن و آلومينيوم كم دوامتر است ، علاوه بر اين به علت كلفتي و حجيم بودن از نفوذ قسمتي از نور آفتاب به داخل گلخانه جلوگيري مي نمايد .
امروزه با بهره گيري از لوله هاي پلاستيكي P . V . C كه در نوع خود انواع مختلف و ضخامت قابل قبولي را دارند ، نسبت به احداث اسكلت با طرح نيم استوانه اي اقدام مي كنند . از مزاياي لوله هاي P . V . C دوام قابل قبول ، انعطاف پذيري ، هزينه كم و غيره را مي توان نام برد .
1-1- گلخانه تونلي تك واحدي
اين گونه گلخانه بصورت و با مقطع نيم بيضي و معمولاً به عرض 9 الي 14 متر و طول آن با توجه به ميزان زمين موجود بين 40 تا 60 متر و به بلندي 3 الي 4 متر ساخته مي شود ، البته انتخاب طول ها بر حسب موقعيت زمين و امكانات گلخانه داران ميتواند كمتر يا بيشتر باشد . چنانچه تونل نيم بيضي با توجه به عرضهاي مطرح شده با لوله هاي 6 متري و با قطر حداقل 2 اينچ بنا گردد . براي احداث تعدادي از اين گلخانه ها رعايت فاصله حدود 2 تا 3 متر از يكديگر و به طور موازي مناسب مي باشد . همچنين پوشش اين گونه گلخانه ها با نايلونهايي به عرض 8 متر با استقامت متفاوت يك ، دو و يا سه سال صورت مي گيرد .
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.