پایان نامه بررسی موانع و مشکلات تولید و صادرات فرش دستباف
پیشگفتار
دراستان لرستان تاکنون هیچ گونه طرح ونقشه ثابت و مشخصی به ثبت نرسیده است .،باتوجه به اینکه این استان ازظرفیت وپتانسیل بالایی دربافندگی فرش دستباف برخوردارمی باشدولی احیاءنقشه ای خاص برای استان صورت نگرفته به گونه ای که می توان گفت استان لرستان درزمینه فرش دستباف کارگران خوبی برای دیگرمناطق خصوصاً استان اصفهان می باشند،چراکه بهترین فرش هاباطرحهای اصفهان ،نائین ،اراک توسط بافندگان لرستانی به ثمرمی رسند.بنابراین بااین همه پتانسیل وظرفیت ر نیروی کارماهر وازطرفی باتوجه به تاریخ ،تمدن وفرهنگ دیرینه لرستان در زمینه فرش دستباف لازم وضروری است که ضمن بررسی موانع و مشکلات تولید و صادرات فرش دستباف ،طرح ونقشه ای ویژه ای برای استان به ثبت وثمربرسدتابافندگان این استان بامیل ورغبت بیشتری به سمت وسوی بافت فرش قدم بردارند.درجهت نیل به این هدف اخیراً اداره امورفرش استان مبادرت به شناسایی هنرمندان مربوطه درزمینه فرش نموده وتاکنون توانسته است تعداد زیادی ازهنرمندان طراحی فرش را شناسائی و ساماندهی نماید.
این گزارش بگونه ای تدوین شده که با مطالعه اجمالی آن بتوان روند صادرات فر ش دستباف در 5سال گذشته را بصورت شفاف ترسیم نمود .ارائه آمار تولید و صادرات فرش دستباف طی سالهای مختلف و همچنین بررسی و تعیین دقیق سلایق و نیاز های بازارهای جهانی و تعیین موقعیت رقبای فرش دستباف از دیگر ویژ گیهای این طرح می باشد که امید است مطمح نظر قرار گرفته و مفید واقع شود .
بررسی موانع و مشکلات تولید و صادرات فرش دستباف استان لرستان
فریبرز حسامی[1]محمد طولابی نژاد[2]
چکیده
کلید واژه: فرش دستباف ،تولید،بازاریابی ،صادرات،واردات،لرستان
مشکلات ناشی از اقتصاد تک محصولی و تکیه بر درآمدهای نفتی سبب ایجاد اقتصادی متاثر از عوامل خارجی بالاخص درآمد های ناپایدار نفتی شده است. با این ویژگی اقتصاد ایران، می توان به اهمیت و نقش صادرات غیر نفتی در کشور پی برد. در بین صادرات غیر نفتی کشورنیز فرش دستباف همواره در مقام اول قرار داشته و طی سالهای اخیرسهمی بیش از 25 درصد از صادرات غیر نفتی را به خود داده است. مروری بر حجم و ارزش صادرات فرش دستباف طی صد ساله گذشته بیانگر آن است که صادرات فرش دستباف دچار نوسانات زیادی شده است. به خصوص چند سالی است که غبار مشکلات باعث نگرانی تولید کنندگان و دست اندرکاران بازار فرش شده است.بدیهی است عوامل مختلفی می توانند در این امر دخیل باشند که از آن جمله می توان به سیاستهای تجاری کشور، سیاستهای کشورهای رقیب، تغییر در سلایق و تقاضای جهانی و … اشاره کرد.
در این گزارش که با استفاده از روش مطالعه کتابخانه ای انجام گرفت ، ضمن مروری بر جایگاه فرش دستباف در اقتصاد کشورو استان ، موانع و مشکلات تولید و صادرات فرش دستباف بررسی و در خاتمه نیز توصیه های سیاستی لازم ارائه گردیده است .
فهرست مطالب
فصل اول -سیمای عمومی فرش دستباف استان لرستان
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………10
تاریخچه تولیدفرش دستباف…………………………………………………………………………………………….11
تاریخچه صادرات فرش………………………………………………………………………………………………….12
سیمای عمومی فرش استان لرستان …………………………………………………………………………………….14
وضعیت فعلی فرش استان لرستان……………………………………………………………………………………..15
آمار تعاونی های فرش دستباف استان ………………………………………………………………………………..16
ساختار فرش دستباف استان لرستان……………………………………………………………………………………18
تنوع بافت در شهرهای مختلف استان لرستان………………………………………………………………………..20
فصل دوم-مبانی پژوهش
پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………..23
فصل سوم- روش شناسی تحقیق
بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………………28
اهمیت وضرورت انجام تحقیق………………………………………………………………………………………….29
اهداف طرح…………………………………………………………………………………………………………………29
سوالات و فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………………..29
تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها………………………………………………………………………………………30
روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………….30
جامعه آماری و روش های نمونه گیری……………………………………………………………………………….31
نوع و میزان نیاز دستگاه بهره بردار…………………………………………………………………………………….31
فصل چهارم-تجزیه و تحلیل
بررسی موانع و مشکلات تولید…………………………………………………………………………………………33
تحلیل روند عمومی و موانع صادرات فرش…………………………………………………………………………36
بازار یابی ، بررسی و شناخت سلائق و نیازهای بازار جهانی فرش…………………………………………….53
فصل پنجم
نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………….68
توصیه های سیاستی……………………………………………………………………………………………………….71
منابع …………………………………………………………………………………………………………………………74
فهرست جداول
عنوان جدول | شماره صفحه | |
جدول شماره 1 | جدول آمار بافندگان و مجتمع های قالیبافی استان (شهر ، روستا و عشایری) | 8 |
جدول شماره2 | جدول آمار تعاونی های فرش دستباف شهری
|
9 |
جدول شماره3 | جدول آمار تعاونی های فرش دستباف روستایی | 9 |
جدول شماره 4 | قالی و قالیچه بافته شده بحساب خود و دیگران توسط خانوارهای دارای فعالیت صنعتی در سال 1373 | 29 |
جدول شماره 5 | جدول میزان قالی و قالیچه بافته شده توسط خانوارهای دارای فعالیت صنعتی (سال1375)
|
30 |
جدول شماره6 | جدول وضع اشتغال و تولید فرش در خانوارهای دارای صنعت خانگی در سال 75.73 | 31 |
فهرست نمودارها
فهرست نمودارها | شماره صفحه | |
نمودار1 | نمودار روند ارزش صادرات غیر نفتی و واردات ایران طی سالهای 85-79
|
36 |
نمودار2 | نمودار روندوزنی صادرات غیر نفتی و واردات ایران طی سالهای 85-79
|
36 |
نمودار3 | نمودار ارزش صادرات بخش فرش و صنایع دستی طی سال های 1385-1380 | 37 |
نمودار4 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار قطر از 85-80
|
38 |
نمودار5 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار لبنان از 85-80
|
38 |
نمودار6 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار سوئیس از 85-80
|
39 |
نمودار7 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازارانگلستان از 85-80
|
40 |
نمودار8 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار استرالیا از 85-80
|
40 |
نمودار9 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازارافریقای جنوبی از 85-80
|
41 |
نمودار10 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار بحرین از 85-80
|
41 |
نمودار11 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار سوئد از 85-80
|
42 |
نمودار12 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار افغانستان از 85-80 | 42 |
نمودار13 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار عربستان سعودی از 85-80
|
43 |
نمودار14 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار اسپانیا از 85-80
|
43 |
نمودار15 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازارسنگاپور از 85-80 | 44 |
نمودار16 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار عمان از 85-80 | 44 |
نمودار17 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازارسوریه از 85-80
|
45 |
نمودار18 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار اتریش از 85-80
|
45 |
نمودار19 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار الجزایر از 85-80
|
46 |
نمودار20 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازارارمنستان از 85-80
|
46 |
نمودار21 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار آذربایجان از 85-80
|
47 |
نمودار22 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار امریکا از 85-80
|
47 |
نمودار23 | نمودار روند تغییرات ارزش و وزن صادرات فرش دستباف به بازار مالزی از 85-80
|
48 |
مقدمه:
استان لرستان با گستره ای نزدیک به 30 هزار کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران و در میان رشته کوههای زاگرس میانی واقع شده است. این سرزمین زیبا ، سرسبز و تاریخی از شمال به استانهای همدان و مرکز ی ، از جنوب به خوزستان ، از شرق به اصفهان و از غرب به کرمانشاه و ایلام محدود است.و بر اساس سر شماری سال 1385 جمعیت لرستان 526/716/1 نفرمی باشد ، که در شهرستانهای خرم آباد ، بروجرد ، الیگودرز ، دورود ، ازنا ، الشتر ، نورآباد ، کوهدشت و پلدختر زندگی می کنند.صنعت فرش استان لرستان که توسط سر انگشتان ظریف هنرمندان این دیار عرضه می گردد در نوع خود حائز اهمیت فراوان می باشد.ذوق و خلاقیت هنر هر ملتی از فرهنگ ، سنت و پیشینه ی تاریخی ، شیوه ی زیست و زیست گاه آن ملت ریشه می گیرد.از جمله هنرهایی که در لرستان با گذشت زمان به کمال رسیده است ،هنر قالی بافی می باشد. فرش دستباف لرستان به دلیل بافت استادانه و طرح و رنگ دلپسند و دوام آن همچنان از اهمیت خاصی برخوردار بوده و در شمارزیباترین و گرانبهاترین فرش های دنیا قرار دارد.اگر چه در سالهای اخیر برای فرش دستباف رقبایی مثل کشورهای پاکستان ،هندوستان ، چین و برخی از کشورهای اروپای شرقی چون رومانی وآلمان پیدا شده که با تقلید از نقشه ها وطرح ها ی ایرانی به منابع بزرگی از صادرات فرش دست یافته و در مقیاسی وسیع برای آینده تجارت فرش ایران تهدیدی بنظرمی رسند ولی هیچکدام از رقبا تا کنون نتوانسته اند با فرش دستباف مار قابت کنند ، علت آن هم خوبی جنس ، دوام و زیبایی رنگ و طرح مخصوص آن می باشد . در لرستان بواسطه این که این استان با بر خورداری از 5/6 میلیون واحد دامی یکی از قطب های دامپروری کشور به شمار می رود و از طرفی پشم گوسفندان این استان برای بافت فرشهای دستباف کمال تناسب و استحکام را داشته و علاوه بر استحکام پشم ،طرز بافت قالی لرستان و کثرت گره هایی که در هر سانتی متر مربع زده می شود باعث استحکام فوق العاده این محصول شده است .همچنین بواسطه نقشه های بی مانند و متنوع آن که بوسیله نقاشان با ذوق و چیره دست طی قرنهای متمادی طراحی و رنگ آمیزی شده ، فرش دستباف این دیار از مهم ترین و زیباترین هنرهایی است که به طور تضمینی می توان گفت ،قابلیت بافت بهترین و ظریف ترین فرشهای دستباف در این استان وجود دارد.
تاریخچه تولید فرش دستباف :
بدون شک قدمت استفاده از زیر انداز بدانگاه می رسد که انسان به فکر ساختن سرپناهی جهت تامین آسایش خود افتاد. انسان پس از بهره وری از پوست حیوانات به اهمیت الیاف پی برده و به مرور به صورت های گوناگون از طریق بافتن گلیم و قالی از آن بهره گرفته است.در این زمان بی تردید مصادف با تغییر زندگی بشر از مرحله توحش و زیست انفرادی در غارها به چادر نشینی و معاش خانوادگی و قبیله ای و اعتلای فکری او بود و انسان پس از احساس نیاز با این تغییر وضع جهت تامین آسایش بیشتر خویش بدان گردن نهاد. بافتن فرش مانند سایر دست آوردهای بشر همواره رو به تکامل رفته و این پیشروی تا به آن حد با تکامل تمدن انسان عجین بوده است که گفته اند: “هیچ هنری در جامعه خود به اندازه فرش توسعه و تکامل نداشته است.” اینکه اولین فرش بافته شده به صورت تار و پود به مردم کدام سرزمین تعلق دارد و آیا ایرانیان و یا چینیان خالق این هنرند یا سایر اقوام به درستی معلوم نیست اما فرش “پازیریک” که قدیمی ترین فرش دستباف بشری است که تا کنون کشف گردید تا اندازه ای به این سئوال پاسخ می دهد و نشانی از محل بافت قالیهای اولیه را روشن می سازد. پرفسور رودنکو کاشف فرش پازیریک معتقد است: قالی مذکور کار مردم ماد یا پارس و پارت (خراسان بزرگ) است. نقشهای مشابه و همزمان این فرش در ستونهای تخت جمشید نیز این نظریه را تایید می کند با کشف قالیچه مذکور در مقبره سکایی ها در آلتایی مغولستان بوسیله پروفسور رودنکو که حدود 50 سال پیش انجام شد قدمت تکامل فرش به 2500 سال قبل رسید.در مغولستان نیز فرشها یی کشف شده است که قدمت آن به قرن اول قبل از میلاد می رسد و وضع بافت و انتخاب مواد اولیه و نوع گره آن که تک بر تار است نشان از داشتن تجربه دو هزار ساله در بافندگان این فرشها دارد. اخیراً در ناحیه سین یانگ چین از مقبره ای قدیمی فرش چند صد ساله ای کشف شده که نقش آن شباهتهایی به فرش ایران دارد.با کشفیات مذکور و سایر آثار می توان مرکز عمده فرش قدیم جهان را ایران، آسیای صغیر، ترکستان، چین، هندوستان، مناطقی از شرق اروپا و شمال آفریقا دانست.فرش ایران دارای تاریخی بس طولانی است. در ایران از دیر باز بافتن انواع فرش متداول بوده و انگیزه ای اجدادی داشته است. نوشته های مورخان، جهانگردان، جنگجویان و آثار مکشوفه از گذشتگان گویای آنست که فرشبافی بصورت هنری دستی و مردمی و روستایی و عشایری در ایران سابقه ای بس دراز دارد..فرش به عنوان نمودی از فکر و اندیشه بشری و متاثر از حس نوجویی او در طول تاریخ خود با فراز و نشیب های زیادی روبرو بوده است گاه با فراغت فکری هنرمندان و محیط مناسبی که برای رشد و شکوفایی هنر ایشان ایجاد گردیده به حداعلای خود رسیده و گاه از صدماتی که در اثر مصائب طبیعی و غیر طبیعی بر پیکر جامعه وارد گردیده، متاثر شده بنا برین است.قالی بافی از صنایع دستی بسیارقدیمی ایران است. غلامرضا پوینده در مقاله خود با استفاده ازتاریخ طبری چنین می نویسد: حسب روایات تاریخی، زندگی هوشنگ پادشاه ایران به بیش از دو هزار سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد، که در آن زمان از پوست حیوانات به عنوان فرش استفاده شده است که هم می توان استفاده از پوست حیوانات را باور داشت و هم می توان پشم و موی آنها را به عنوان پوششی برای کف محل زندگی انسانها در نظر گرفت.اسکندر کبیر وقتی برای اولین بار مقبره کورش بزرگ را بازدیدمی نمود، مشاهده کرد که آن با قالی خیلی خوب پوشیده شده و نیز می گوید که در قصر تیسفون یا طاق کسری در زمان ساسانیان یک قطعه قالی داشته که با جواهر و فلزات قیمتی پوشیده شده بود.یکی از عجایب و نفایس دربار خسرو پرویز، پادشاه ساسانی، چهار قالی از دیبای زر بافته به مروارید و یاقوت بوده که هر یک با یکی از فصول سال هماهنگی داشته است.
در مورد تاریخ فرش استان لرستان می توان به قدیمی ترین سندی که راجع به صنایع دستی لرستان ، خصوصاً فرش دستباف و نمد توسط فیلبرگ دانمارکی، که در کتاب ایل پاپی کوچ نشینان غرب ایران ،توصیف شده اشاره کرد.
حصیر ، گلیم ، نمد و حتی دار های مختلف بافت توسط کاسیان که در بخش میانی سلسله جبال زاگرس ( لرستان) مستقر بودند ، تولید و استفاده می شده است
از قدیمی ترین بافته های دیگرایلیاتی استان لرستان می توان به نوعی فرش اشاره کرد که به آن گبه می گویند که به نظر می رسد منشاء آن به دوران پیش از اسلام بر می گردد. ضمناً این نوع فرش دارای نقوشی با سبک ترنج بزرگ طرح های راه راه و غیره بوده است ، در واقع این دست بافته ها با پرز های بلند با توجه به آب و هوای سرد در زمستان به عنوان زیر انداز مورد استفاده قرار گرفته است.
تاریخچه صادرات فرش دستباف :
در زمان صفویان چندین مرکز قالی بافی در تبریز، قزوین، اصفهان و سایر شهرهای ایران به وجود آمده و کارگاههای مخصوص قالی بافی با تجهیزات لازم و با تمرکز تولید در این زمان شکل گرفت. کارگاههای منتسب به دربار نه تنها فرشهای مخصوص دربار را می بافتند، بلکه به جهت تجارت و صادرات نیز همواره مشغول فرشبافی بودند و مامورین سلطنتی نیز موظف به بازرسی فرشها در این کارگاهها بودند تا اصالت آنها حفظ شود. کم کم تجارت قالی به صورت امر عادی و رایج درآمد و صدور قالی از اصفهان و تبزیر به کشورهای همجوار نظیر ترکیه واز آنجا به اروپا آغاز شد. فرشهای سیستان و کرمان هم صادر می شد که به علت عرضه فرش از طریق ترکیه در اروپا به فرش ترکی موسوم شدند. صدور فرش بوسیله پرتغالیها از طریق خلیج فارس و یا از هند به اروپا نیز رایج بود. در قرن شانزدهم میلادی قالی ایران در اروپا کالایی پر شکوه و اعجاب انگیز به نظر می رسید .از همین دوران دربارهای اروپایی و به دنبال آنها خانواده های اشرافی اروپا شروع به سفارش قالی ایرانی کردند. شاهزادگان هندی نیز از سفارش دهندگان فرش ایرانی بودند. از قرن هفدهم فرش های کاشان به دلیل مرغوبیت وظرافت مشهور شد. در این قرن با انباشته شدن ثروت در کشورهای اروپایی تقاضا برای فرشهای بافته شده با نخهای طلا و نقره افزایش یافت. از آنجمله می توان سفارشات دربار لهستان به کارگاههای کاشان و بعضاً اصفهان را برای این گونه فرشها نام برد. بعدها اینگونه فرشهای زرین ابریشمی که هنوزبه عنوان فرشهای ایرانی در اروپا شناخته شده نبود، به عنوان فرش لهستانی معروف شد. در حمله افغان و بعد در دوران نادر، قالی بافی دوباره مورد آسیب قرار گرفت و تا دوران قاجار بهبودی در وضع آن پدید نیامد. از قرن هجدهم فرشهای ایلات و عشایر ایران من جمله لرستان نیز در خارج مورد توجه قرار گرفت. درقرن نوزدهم مهم ترین مراکز تولید فرش تبریز، جوشقان، کرمان و مشهد بودند. فرشهای صحنه، ساروق و فراهان نیز به خاطر طرح های زیبا معروف شدند. در این قرن تجارت و صادرات فرش بالا گرفت.مهم ترین کارگاهها در این دوره در تبریز، مشهد، کرمان، سلطان آباد و کاشان بوجود آمده و در تاسیس اکثر کارگاهها تجار آذربایجانی دست داشتند، زیرا عمده صادرات فرش نیز از طریق ترکیه توسط آنها انجام می گرفت. در این زمان اسلامبول (استامبول) پایتخت آنروز ترکیه به صورت مرکزی جهانی برای فرش ایران در آمده بود و اکثر تجار آمریکایی و اروپایی قالیهای ایرانی را از آنجا می خریدند.تجار خارجی کم کم شروع به سرمایه گذاری در تجارت و تولید این کالا کردند و با عرضه نقشه به تولید کنندگان نوعی تحمیل سلیقه غربی کردند که باعث تخریب برخی از طرحهای محلی شد. تکیه بر تولید بیشتر نیز باعث کاهش جنبه های هنری و افزایش جنبه های تجارتی فرش ایران گردید.دولت موقت ایران در ابتدای قرن اخیر برای حفظ اصالت فرشهای ایرانی و جلوگیری از صرفاً تجارتی شدن آن اقداماتی انجام داد که از آن جمله می توان به ایجاد شرکتهای سهامی فرش ایران، به عنوان حافظ و ناظر اصالت فرشهای ایرانی، در سال 1314اشاره کرد. از آنجا که در عمل ضابطه دقیقی بر نظارت وجود نداشت و اقدامی برای بهبود شرایط کار قالیبافی صورت نپذیرفت، با حاکم بودن قوانین زور، تغییر و تحولی اساسی در بهبود این صنعت پدید نیامد و حتی با باز بودن دست عده ای که در تجارت فرش به دنبال سود زیاد و آنی بودند، تقلب در بافت و رنگ این هنر ایرانی رواج یافت که در بعضی موارد لطمات جبران ناپذیری به شهرت و اعتبار فرش ایرانی دربازارهای خارجی وارد آورد. همینطور با عدم وجود ضوابطی برای حفظ حقوق قالیبافان و حاکم بودن ضوابط ارباب رعیتی وضع اسف باری به قالیبافان محروم و به خصوص کودکانی که در کارهای زراعی شرکت نداشتند تحمیل شد. نکته ایی که در بررسی تاریخچه فرش در ایران باید اضافه کرد این است که اگر چه اکثر فرشهای مرغوب برای دربار تولید می شد ولی فرش حداقل در ایران و در کشورهای خاور نزدیک بر خلاف بسیاری از کشورهای تولید کننده دیگر، از زمانهای دور مصرفی عمومی پیدا کرده بود. این عمومیت مصرف در میان مردم به احتمال زیاد عامل اصلی اعتلای صنعت فرش در ایران است. فرشهایی که برای مصارف عمومی بافته می شد، معمولاً محکمتر بود (نظیر فرشهای مساجد با تار چند لا). بسیاری ازنقش هایی که در فرهنگ عامه مایه داشت تجسم عوامل طبیعی چون خورشید و ستارگان و یا علائمی برای حفظ جان از گزند حوادث بود.
سیمای عمومی فــرش دستباف استان لرستان:
لرستان با وسعتی معادل 7/1 درصد از کل مساحت کشور بواسطه مراتع فراوان از دیرباز مورد توجه دامداران بوده و شواهد تاریخی حاکی از گسترش و رونق شغل دامپروری در این منطقه دارد. بطوریکه امروزه نیز عشایر مختلفی در این منطقه از طریق دامپروری که شغل اصلی آنها محسوب می شود، امرار معاش می کنند.پرورش دام برای عشایر منافع چند گانه ای دارد که علاوه بر تأمین هزینه های زندگی از گوشت ، شیر ، پشم ، مو و …. آنها نیز استفاده می کنند. برای مثال سیاه چادرهای آنها از موی بز تابیده شده بافته می شوند که در واقع نوعی بافت بدون گره است.از شواهد تاریخی چنین بر می آید که در این خطه پشم گوسفند ، موی بز و پنبه، مواد خاص بافندگی بوده است. اما به نظر می رسد به دلیل آنکه به ندرت پنبه در این منطقه کشت می شده آن را از مناطق دیگری تهیه می کردند.با وجود آنکه سابقه بافت زیر اندازهای گوناگون از قرن ها پیش در میان عشایر رواج داشته ، اما اطلاعات ما در این زمینه بسیار اندک است.سنت های موجود در بین لرها ، یادآور تاریخ بافته های ایشان است ، مثلاً آنان ابزار کوچک چوبی (سک) را برای بافت فرش به کار می برند که در واقع مادر ابزاری فلزی در عهد مفرغ و متعلق به دوره ای است که همه ابزارها چوبی بود ، یعنی پیش از کشف فلز .حتی هم اکنون در برخی از سرزمین های اصلی لرها ، پیشاب گاو را به عنوان دندانه به کار می برند که معروفترین جای آن روستای زارمین در شمال نهاوند است. این ها شواهد کهنه گی بافته های لری است و می تواند به شناختن سنت های کهن و مستقل ایشان در زمینه فنون ، مواد اولیه ، ابزارها و حتی طرح ها کمک کند.از سوی دیگر بایستی در نظر داشت هنگامی که از بافته های لری سخن به میان می آید ،منظور تنها جغرافیای امروزی لرستان نیست چرا که بسیاری از تیره های گوناگون این قوم در مناطق مختلف از جمله چهار محال و بختیاری ، بخشی از استان فارس ، بخشی از ایلام ، بخشی از همدان و خوزستان و همچنین استان کهکیلویه و بویر احمد پراکنده بوده اند.بدین ترتیب می توان چهار گروه لر در ایران را شناسایی کرد که همه آنها قالی عشایری می بافته اند:
– لرهائی که در بختیاری و چهارمحال زندگی می کنند و در قالی بافی معروفند.آنها قالی ، گلیم و انواع دیگری از بافته های عشایری را تولید می کرده اند که وریس( مالبند) معروفترین آنها است.
– مردمی که در لرستان و ایلام زندگی می کنند و قالی ، گلیم و جاجیم و غیره می بافته اند ، اما اکنون تنها در بخش شمالی آن ، اطراف بروجرد ، الشتر و روستاهای شمال آنها قالی می بافند.با توجه به اینکه آنها همسایه نهاوند ملایر و سرابند هستند ، قالی های آنان به هم شبیه است. در قسمت جنوبی لرستان نیز تنها نوعی جاجیم تولید می شود که ماشته نام دارد.
– جمعیت کهکیلویه و بویر احمد بیش از همه گبه و انواع دیگر فرش می بافته اند ، ولی ا کنون تنها به بافت گبه می پردازند.
– مردمی که در غرب فارس و همسایگی بویر احمد زندگی می کنند ، قالی ، گبه وریس و انواع دیگر می بافته اند که اکنون با قشقایی ها و مردم بومی منطقه در آمیخته اند.
بنابراین فرش لری مفهوم عام دارد که به طور عمده در غرب و مرکز ایران تولید می شده و با تحولات جدید جمعیتی و روال زندگی بخشی متحول و بخشی متروک شده است. همین امر به پیچیدگی وضع بافته های لری کمک کرده ، به طوری که بخشی از فرهنگ فرش لری را باید در میان عشایر همسایه و از جمله قشقائی ها یافت.
از سوی دیگر بسیاری از فرش های ایرانی در منابع علمی موجود به عشایر زاگرس مرکزی منسوب و لری نامیده شده اند و به وضوح ، بسیاری از آنها را بافته های بختیاری شناخته اند. بخش کوچکی هم به لرهای فارس نسبت داده شده است.
[1] معاونت توسعه تجارت خارجی سازمان بازرگانی لرستان
[2] کارشناس ارشد سازمان بازرگانی لرستان
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.