پایان نامه صلاحیت محاکم نظامی در حقوق ایران
فهرست محتوا
فهرست مطالب
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
- مقدمه:………………………………………………………………………………………………………………………..9
- الف: بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………11
- ب: ضرورت و هدف تحقیق…………………………………………………………………………………………11
- ج: پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………….12
- د: سازماندهی تحقیق.…………………………………………………………………………………………………..12
- فصل اول: مبانی و کلیات…………………………………………………………………………………..14
- مبحث اول: مفهوم صلاحیت و گونههای جرم نظامی…………………………………………..14
- گفتاراول: مفهوم صلاحیت و فلسفه تشکیل دادگاههای نظامی………………………………….16
- الف: صلاحیت ذاتی…………………………………………………………………………………………………….19
- ب: صلاحیت محلی……………………………………………………………………………………………………..29
- 1: دادگاه محل وقوع جرم..…………………………………………………………………………………………………31
- 1 – 1: جرم مستمر.………………………………………………………………………………………………………….32
- 2 – 1: جرم اعتیادی…………………………………………………………………………………………………………34
- 3 – 1: شروع به جرم………………………………………………………………………………………………………..35
- 4 – 1: محل وقوع عنصر مادی و حصول نتیجه………………………………………………………………………..36
- 5 – 1: جرائم ارتکابی در قلمرو حاکمیت ایران………………………………………………………………………..37
- 2: دادگاه محل کشف جرم..………………………………………………………………………………………………..40
- 3: دادگاه محل دستگیری متهم.……………………………………………………………………………………………41
- 4: دادگاه محل اقامت متهم.………………………………………………………………………………………………..42
- 5: دادگاه محل وقوع مهمترین جرم..……………………………………………………………………………………..43
- 6: صلاحیت دادگاه مقدم در تعقیب.……………………………………………………………………………………..44
- ج: صلاحیت نسبی……………………………………………………………………………………………………….44
- د: صلاحیت شخصی..…………………………………………………………………………………………………..45
- هـ: صلاحیت اضافی…………………………………………………………………………………………………….49
- 1: جرائم غیر قابل تفکیک.………………………………………………………………………………………………….52
- 1 – 1: وحدت جرم و تعدد متهمان………………………………………………………………………………………53
- 2 – 1: متهم واحد جرائم متعدد از نوع مشابه یا مختلف……………………………………………………………..54
- 3 – 1: متهم واحد، جرم فعل واحد، عناوین متعدد مجرمانه……………………………………………………….55
- 4 – 1: وحدت داعی………………………………………………………………………………………………………..56
- 2: جرائم مرتبط.………………………………………………………………………………………………………………57
- 3: احاله..……………………………………………………………………………………………………………………….60
- و: فلسفه تشکیل دادگاههای نظامی……………………………………………………………………………….62
- 1: اصل تسریع در رسیدگی..……………………………………………………………………………………………….63
- 2: تفاوت ماهیت جرائم.…………………………………………………………………………………………………….64
- 3: حفظ اسرار…………………………………………………………………………………………………………………64
- 4: حفظ آبرو و حثیت نیروهای مسلح…………………………………………………………………………………….66
- 5: نقش بازدارندگی………………………………………………………………………………………………………….66
- گفتاردوم: گونههای جرم نظامی………………………………………………………………………………..67
- الف: جرم خاص نظامی………………………………………………………………………………………………..68
- ب: جرم در مقام ضابط…………………………………………………………………………………………………70
- ج: جرائم عمومی نظامیان……………………………………………………………………………………………..74
- 1: جرم عمومی در حین خدمت…………………………………………………………………………………………..75
- 1 – 1: جرم عمومی مرتبط با خدمت…………………………………………………………………………………….75
- 2 – 1: جرم عمومی بی ارتباط با خدمت………………………………………………………………………………..76
- 2: جرم عمومی خارج از وقت خدمت.………………………………………………………………………………….76
- مبحث دوم: مفهوم کارکنان نظامی و انواع آن……………………………………………………….77
- گفتاراول: مفهوم کارکنان نظامی در حقوق داخلی……………………………………………………..78
- گفتاردوم: گستره شمول مفهوم نظامیان……………………………………………………………………….80
- الف: کارکنان ثابت………………………………………………………………………………………………………81
- 1: نظامیان……………………………………………………………………………………………………………………..81
- 2: کارمندان……………………………………………………………………………………………………………………81
- 3: محصلان……………………………………………………………………………………………………………………82
- ب: کارکنان غیر ثابت نظامی…………………………………………………………………………………………82
- 1: کارکنان وظیفه…………………………………………………………………………………………………………….82
- 2: کارکنان پیمانی……………………………………………………………………………………………………………83
- 3: کارکنان خرید خدمت…………………………………………………………………………………………………..83
- ج: سایر کارکنان نظامی……………………………………………………………………………………………………..84
- 1: بسیجیان…………………………………………………………………………………………………………………….84
- 1 – 1: بسیجی عادی…………………………………………………………………………………………………………85
- 2 – 1: بسیجی فعال………………………………………………………………………………………………………….85
- 3 – 1: بسیجی ویژه………………………………………………………………………………………………………….85
- 2: اُسرا…………………………………………………………………………………………………………………………86
- فصل دوم: ساختار وصلاحیت اضافی دادسراها ودادگاه های نظامی قبل از انقلاب اسلامی……….88
- مبحث اول: بررسی ساختاردادسراهاودادگاه های نظامی قبل ازانقلاب اسلامی……90
- گفتاراول: بررسی ساختاردادسراهاودادگاه های نظامی دراصل 87 قانون اساسی مشروطه مصوب 14 / 7 / 1286……………………………92
- گفتاردوم: بررسی ساختار دادسراها و دادگاههای نظامی در قانون محاکمات نظامی مصوب 30 / 4 / 1307……………….94
- الف: دیوان حرب دائمی نواحی نظامی…………………………………………………………………………..95
- ب: دیوان تجدید نظر……………………………………………………………………………………………………97
- ج: دیوانهای حرب زمان جنگ……………………………………………………………………………………98
- د: دیوان تجدید نظر زمان جنگ…………………………………………………………………………………….98
- هـ: دیوانهای حرب در نواحی که به حال حکومت نظامی و در اماکنی که درحال محاصره میباشند…………….99
- و: دیوانهای تجدید نظر در نقاطی که به حال حکومت نظامی میباشند………………………….100
- گفتارسوم: بررسی ساختار محاکم نظامی در قانون دادرسی و کیفر ارتش مصوب 22 / 2 / 1318.………………………….102
- الف: دیوان حرب عادی در نواحی نظامی…………………………………………………………………….103
- ب: دیوان تجدید نظر………………………………………………………………………………………………….105
- ج: دیوانهای حرب زمان جنگ………………………………………………………………………………….105
- د: دیوانهای تجدید نظر زمان جنگ…………………………………………………………………………..106
- هـ: دیوان حرب در نقاطی که به حال حکومت نظامی میباشند……………………………………107
- و: دیوان تجدید نظر در نقاطی که به حال حکومت نظامی میباشند………………………………108
- گفتارچهارم: بررسی ساختار دادگاههای نظامی در قانون طرز تشکیل دادگاههای نظامی موقت زمان حکومت نظامی مصوب 23 / 2 / 1321.……………………………………..109
- مبحث دوم: بررسی صلاحیت اضافی دادسراها و دادگاههای نظامی قبل از انقلاب اسلامی…………………………………………………………………………………………………………111
- گفتار اول: بررسی صلاحیت اضافی محاکم نظامی قبل از انقلاب اسلامی از حیث جرایمی که بدون توجه به فاعل آن درصلاحیت محاکم نظامی دانسته شده بود………..113
- الف: جرائم موضوع ماده 59 قانون محاکمات نظامی مصوب 30 / 4 / 1307…………………113
- ب: قانون مرجع محاکمه ماموران نظمیه و سجل احوال مصوب 30 / 12 / 1309……………114
- ج: قانون مجازات مجرمین در امور نظام وظیفه مصوب 1310……………………………………….115
- د: قانون مجازات قاچاقچیان مسلح مصوب 18 / 4 / 1315……………………………………………116
- هـ: جرائم موضوع ماده 94 قانون دادرسی وکیفر ارتش مصوب 4 / 10 / 1318……………..116
- و: قانون راجع به صلاحیت دادگاههای نظامی مصوب 2/5/1328 درمورد جرائم عمومی.…120
- گفتار دوم: بررسی صلاحیت اضافی محاکم نظامی قبل از انقلاب اسلامی در خصوص نظامیان………………………………………………………………………………………………………………………121
- الف: بررسی صلاحیت اضافی محاکم نظامی درخصوص نظامیان درقانون دادرسی و کیفر ارتش………………………………………………………………………………………………………………………….122
- ب: ماده واحده قانون رسیدگی به جرائم عمومی افسران و افراد ارتش در دادگاههای عمومی مصوب 23 / 8 / 1322………………………………………………………………………………………………..124
- فصل سوم: ساختار وصلاحیت اضافی دادسراها و دادگاههای نظامی بعد از انقلاب اسلامی…………………………………………………………………………………………………125
- مبحث اول: ساختار دادسراها و دادگاههای نظامی بعد از انقلاب اسلامی………..126
- گفتاراول: قانون اعاده صلاحیت مراجع قضایی دادگستری مصوب 8/2/1358 شورای انقلاب…………………………………………………………..128
- گفتاردوم: ماده واحده راجع به جرائم پاسداران کمیته هاوپاسداران انقلاب اسلامی مورخ 13/5/1358 شورای انقلاب………………………………………………………………………………132
- گفتار سوم: لایحه قانون اصلاح قسمتی از قانون دادرسی و کیفر ارتش مصوب
- 13/6/1358………………………………………………………………………………………………………………135
- گفتارچهارم: لایحه قانون تشکیل دادگاههای انقلابی ارتش مصوب 29/8/1358…….136
- گفتار پنجم: قانون الحاق سازمان قضایی ارتش به دادگستری جمهوری اسلامی ایران مصوب 10 / 8 / 1360 شورای عالی قضایی با اصلاحیههای بعدی……………………….138
- گفتار ششم: قانون دادرسی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران مصوب 22/2/1364………………………………………………………….142
- گفتار هفتم: قانون تشکیل دادگاههای کیفری 1 و 2 و شعب دیوان عالی کشور مصوب
- 31 /3 /1368…………………………………………………………………………………………………………….145
- مبحث دوم: صلاحیت اضافی دادسراها و دادگاههای نظامی بعد از انقلاب اسلامی……………………………………………………………………………………………………………………..147
- گفتار اول: صلاحیت اضافی دادسراها و دادگاههای نظامی قبل از استجازة مورخ 20/ 11 / 1373 مقام معظم رهبری مد ظله العالی……………………………………………………..151
- الف: بررسی صلاحیت اضافی دراستجازة مقام معظم رهبری مورخ 19/ 10 / 1370………..152
- ب: بررسی صلاحیت اضافی درقانون مجازات جرائم نیروهای مسلح مصوب 18/5/1371…154
- ج: بررسی قانون تعیین حدود صلاحیت دادسراها و دادگاههای نظامی کشور مصوب
- 9 / 5 / 1373 مجمع تشخیص مصلحت نظام……………………………………………………………….165
- گفتاردوم: بررسی صلاحیت اضافی محاکم نظامی بعد ازاستجازه مورخ 20 / 11 / 1373 مقام معظم رهبری……………….176
- الف: بررسی استجازه مورخه 20 / 11 / 1373 مقام معظم رهبری…………………………………..177
- ب: بررسی صلاحیت اضافی درقانون مجازات جرائم نیروهای مسلح مصوب 1382………..183
- نتیجه گیری و پیشنهاد…………………………………………………………………………………………194
- 1: نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………194
- 2: پیشنهاد……………………………………………………………………………………………………………….198
- فهرست منابع………………………………………………………………………………………………………………201
جرم فعل واحد عناوین متعدد مجرمانه
در طول 10 سال خدمت قضائی که در سازمان قضائی نیروهای مسلح در مَناسب مختلف اعم از دادسرا و دادگاه نظامی داشتهام، آنچه ذهن این حقیر را به خود درگیر کرده بود صلاحیت ذاتی محاکم نظامی و در رأس آن، صلاحیت اضافی این محاکم بوده است. در طول این مدت، احساس میکردم صلاحیت محاکم نظامی از استواری و استحکامی که یک محکمه اختصاصی به آن نیاز دارد برخوردار نبوده و این تزلزلِ در صلاحیت و برداشتهای متفاوت قضات محترم از قوانین، منجر به صدور آراء و قرارهای متفاوت هم میشده است.
تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد، فرصت بسیار مناسب و مغتنمی را برای اینجانب فراهم کرد تا با مطالعه دقیق کتب حقوقی، استفاده از تجربیات گرانقدر همکاران قضائی، استفاده از نظرات و راهنمائی های ارزشمند استاد راهنمای محترم، جناب آقای دکتر “محمدعلی طاهری“ و مشاورههای مفید استاد مشاور محترم جناب آقای دکتر “سیدحسن هاشمی“ به این دغدغه فکری خود که صد البته دامن گیر مراجع قضائی هم هست، بپردازم تا بلکه با عنایات حضرت حق بتوان نقاط کور قانونگذاری و ابهامات و تعارضات قانونی را شناسائی کرد.
یکی از علل تأسیس محاکم اختصاصی، اختصاصی بودن مجرمین این محاکم میباشد. بدیهی است محکمه اختصاصی با مجرمین اختصاصی، نیازمند قضات و آئین دادرسی و قانون جزای اختصاصی هم میباشد.
با نگرشی کنجکاوانه به جرائم پرسنل نیروهای مسلح متوجه میشویم این پرسنل به مناسبت نوع اشتغال و وظائفی که بر عهده دارند، ناگزیر از رعایت موازین و مقررات خاصی هستند و در صورت نادیده گرفتن آن مقررات مرتکب جرائمی میشوند که برای شهروندان معمولی موضوعیت نداشته و جرم تلقی نمیگردد. بنابراین طبیعی است که رسیدگی به این گونه جرائم را مراجع خاص نظامی بر عهده گیرند.[1]
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی محاکم نظامی تنها محکمهٔ اختصاصی میباشند که به موجب اصل 172 قانون اساسی مورد توجه مقنن قرار گرفت و به رسمیت شناخته شد. اصل 172 قانون اساسی بیانگر سیاست جنایی قانونگذار بعد از انقلاب اسلامی میباشد. سیاستی که قبل از انقلاب با ابهامات فراوانی رو برو بود و همین ابهامات بود که قدرتِ مانور نظام حاکمه را در خصوص نحوهٔ رسیدگی محاکم نظامی گسترش میداد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با درایتی که قانونگذار در تدوین اصل 172 قانون اساسی داشت، رسیدگی به جرائم غیر نظامیان از صلاحیت محاکم نظامی خارج و رسیدگی به جرائم نظامیان در چارچوبی محصور و معقول، محدود شد.
همانگونه که اشاره شد اصل 172 تبیین کننده سیاست جنایی قانونگذار در برابر جرائم نظامیان میباشد، لذا مقنن میبایست در وضع قوانین عادی بگونه ای عمل کند که از این سیاست جنایی فاصله نگیرد، البته اگر تخلف از این سیاست جنایی محدود باشد؛ ایرادی نخواهد داشت کما اینکه قاعدهٔ ” ما مِن کُلِّ عامٍ الا و قَد خُصَّ ” چنین اجازهای را داده است. در ذیل مختصراً به چارچوب و سنگ بنای این پایان نامه اشاره میشود تا شاکله کلی این نوشتار ترسیم شود.
الف ) بیان مسئله
صلاحیت محاکم نظامی در حقوق ایران شامل صلاحیت ذاتی و اضافی است. غالب حقوقدانان عقیده دارند صلاحیت اضافی استثنائی بر صلاحیت محلی است، اما در مباحث آتی خواهیم دید که صلاحیت اضافی در موارد متعدد استثنائی بر صلاحیت ذاتی واقع شده است.
اصل این است که صلاحیت اضافی امری استثنائی و محدود است، ولی این اصل در صلاحیت محاکم نظامی رعایت نشده است، وبه نظر میرسد صلاحیت اضافی محاکم نظامی گستردهتر از صلاحیت ذاتی این محاکم باشد، به عبارتی استثنائات، دایرهٔ شمول گستردهتری نسبت به اصل (یعنی صلاحیت ذاتی) دارند. حال در این پایان نامه سعی میشود به این مقوله پرداخته شود: آیا این تصور که صلاحیت اضافی در محاکم نظامی ایران گستردهتر از دامنة صلاحیت ذاتی میباشد تصوری صحیح است؟
ب ) ضرورت و هدف تحقیق
گسترش فراوان صلاحیت اضافی این سؤال و ابهام را در ذهن هر پژوهشگری ایجاد میکند که اصول قانون اساسی و سایر قوانین مصوب درصلاحیت ذاتی محاکم نظامی، پاسخگوی نیازهای قضایی ومصالح جامعه نبوده است که با گسترش دامنه صلاحیت اضافی محاکم نظامی روبرو هستیم، چرا که گسترشی اینگونه در صلاحیت اضافی باعث تفاسیر متفاوت از قانون و ایجاد رویههای متفاوت قضایی میشود.
ج ) پیشینه تحقیق
در خصوص صلاحیت محاکم نظامی، تحقیقات، مقالات و پایان نامههایی تنظیم شده است، ولیکن پایان نامهای با این عنوان تنظیم نشده است، یا اگرتهیه وتنظیم شده باشد اینجانب توفیقی در مطالعه آن نداشتهام؛ همچنین تاکنون با مقاله یا پایان نامهای مواجه نشدهام تا به این مطلب پرداخته باشد: آیا گسترة صلاحیت اضافی محاکم نظامی وسیعتر از گسترة صلاحیت ذاتی این محاکم است؟ اینکه چه ضرورتهایی باعث شده است قانونگذار ایران با اتخاذ روشهای مختلفِ قانونگذاری، از قبیل تصویب قانون از طریق مجلس شورای اسلامی، تصویب قانون از طریق مجمع تشخیص مصلحت نظام و کسب اجازه از مقام معظم رهبری در هر برهه از زمان بر صلاحیت محاکم نظامی بیفزاید؟
لذا علیرغم اهمیت این موضوع پژوهشهای قابل توجهی در این زمینه مشاهده نمیشود.
[1]– آشوری، محمد، آیین دادرسی کیفری، چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ 11، پائیز 1388، صفحه 95
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.