پایان نامه طرح دعاوی زیست محیطی عیله دولت در حقوق ایران و حقوق بین الملل
فهرست محتوا
چکیده
برخورداری از محیط زیست سالم را میتوان یکی از حقوق بنیادین بشر دانست. علی رغم این موضوع امروزه بحرانهای جهانی زیست محیطی رو به گسترش و وخامت گذاردهاند. پدیدار شدن چنین وضعیتی حکایت از ناکارآمدی سیستمهای فعلی نظارت بر اجرای قوانین و کنوانسیونهای زیست محیطی و همچنین ناکارآمدی تعقیب قضایی متخلفین در عرصه محیط زیست دارد. با توجه به اینکه در حقوق داخلی و بین الملل، دولتها از بالاترین قدرت و صلاحیت برخوردار هستند، مسئولیت اصلی حفاظت از محیط زیست به عنوان میراث مشترک بشریت به عهدهٔ آنها میباشد. لیکن مسئولیت زمانی معنا و مفهوم واقعی خود را مییابد که امکان طرح دعوی در دادگاه علیه شخص مسئول به طور عینی وجود داشته باشد. فلذا لازم است حدود مسئولیت حقوقی دولتها در رابطه با تخریب محیط زیست و دعاوی که امکان طرح علیه دولتها را دارند، تبیین گردد. فلذا مسأله اصلی این پایان نامه به بررسی شرایط و قلمرو طرح دعاوی زیست محیطی علیه دولت اختصاص یافته است. در این راستا با بررسی مباحث مطروحه در این پایان نامه من جمله منابع قابل استناد و مبانی حقوقی مورد استفاده در طرح یک دعوای زیست محیطی علیه دولت و همچنین ماهیت این دعاوی و اصحاب دعوا و خواسته زیست محیطی به پاسخ مناسبی برای این پرسش دست مییابیم. یافته اصلی این پایان نامه در لزوم تغییر مبنای فعلی مسئولیت دولت نسبت به خسارت زیست محیطی در حقوق داخلی و همچنین تجمیع قوانین و مقررات زیست محیطی در یک مجموعه منسجم و واحد ظاهر میگردد. در نتیجه در این پژوهش پیشنهاداتی در قالب طرح جامع حمایت قضایی از محیط زیست در حوزه داخلی و بین المللی در قبال اعمال مضر دولتها ارائه میگردد که هدف از آن نیل به چشم انداز امیدوار کننده در خصوص محیط زیست سالم میباشد.
واژگان کلیدی:
خسارت زیست محیطی، دادگاه محیط زیست، مسئولیت دولت، دعاوی زیست محیطی
فهرست مطالب
- مقدمه 1
- الف: بیان موضوع. 1
- ب: پرسش های پژوهش… 1
- پ: فرضیه پژوهش… 2
- ت: ضرورت انجام پژوهش… 2
- ث: اهداف پژوهش… 2
- ج: پیشینه پژوهش… 3
- چ: روش پژوهش… 3
- ح: سامانه پژوهش… 3
- فصل اول: کلیات… 5
- مبحث اول: مفاهیم و تعاریف زیست محیطی 6
- گفتار اول: تعریف محیط زیست… 6
- گفتار دوم: واژگان نزدیک به محیط زیست… 10
- الف) اکولوژی.. 10
- ب) زیست گاه 11
- ج) زیست بوم. 11
- د) اکوسیستم. 11
- مبحث دوم) ماهیت دعاوی زیست محیطی علیه دولت ها 12
- مبحث سوم: تاریخچه دخالت دولت ها در حفاظت از محیط زیست 17
- مبحث چهارم: مبانی طرح دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 21
- گفتار اول: مبانی طرح دعوی زیست محیطی علیه دولت ها در فقه امامیه و حقوق ایران.. 21
- الف) مبانی طرح دعوی زیست محیطی علیه دولت در فقه امامیه. 21
- 1- نظریه اتلاف… 22
- 2-نظریه تسبیب… 23
- 3- نظریه لا ضرر. 24
- 4- نظریه تعدی و تفریط.. 25
- 5- نظریه احترام اموال. 26
- ب) مبانی طرح دعوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق ایران. 27
- 1- نظریه تقصیر. 28
- 2- نظریه خطر. 29
- 3- نظریه های مختلط.. 31
- 1-3) مسئولیت دولت در قبال اعمال کارمندان و مدیران. 32
- 2-3) نظریه فرض تقصیر. 33
- 3-3) نظریه مسئولیت مبتنی بر انتفاع. 33
- 4-3) نظریه تضمین حق.. 34
- گفتار دوم: مبانی طرح دعوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق بین الملل.. 35
- الف) مسئولیت بین المللی در اثر خطا و تقصیر. 36
- ب) مسئولیت به جبران خسارت بر مبنای نقض تعهد بین المللی.. 37
- پ) مسئولیت بین المللی ناشی از خطر (مسئولیت ناشی از اعمال منع نشده یا مجاز) 38
- فصل دوم: منابع و ارکان مسئولیت زیست محیطی دولت ها 41
- مبحث اول: منابع دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 42
- گفتار اول: منابع دعوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق داخلی.. 42
- الف) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. 42
- 1- اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. 43
- 2- اصل چهل و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. 43
- 3- اصل چهل و پنجم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. 43
- 4- اصل یکصد و پنجاه و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. 43
- ب) قانون مجازات اسلامی.. 45
- 1- ماده 688 قانون مجازات اسلامی.. 45
- 2- ماده 690 قانون مجازات اسلامی.. 46
- 3- ماده 686 قانون مجازات اسلامی.. 48
- 4- ماده 685 قانون مجازات اسلامی.. 48
- 5- ماده 680 قانون مجازات اسلامی.. 48
- 6- ماده 679 قانون مجازات اسلامی.. 49
- پ) قانون شکار و صید مصوب 1346 با اصلاحات 1375 و آیین نامه اجرایی آن. 49
- ت) قانون توزیع عادلانه آب (مصوب 1361) 51
- ث) قانون اراضی مستحدث و ساحلی (مصوب 1354) 52
- ج) قانون حفاظت دریا و رودخانه های مرزی از آلودگی با مواد نفتی (مصوب 1354) 52
- چ) تبصره ماده 42 قانون بودجه سال 1371. 52
- چ) آیین نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیل ها، مرداب ها، برکه های طبیعی، و شبکه های آب رسانی، آبیاری و زهکشی (مصوب 1379) 53
- ه) قانون توزیع عادلانه آب (مصوب 1361) 53
- خ) قانون حفاظت در برابر اشعه (مصوب 1368) 54
- د) آیین نامه بهداشت محیط (مصوب 1371) 54
- م) قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا 54
- ن) قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست (مصوب 1353 اصلاحی سال 1371) 55
- گفتار دوم: منابع دعوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق بین الملل.. 56
- الف) معاهدات بین المللی.. 56
- 1- کنوانسیون جلوگیری از آلودگی دریا توسط نفت… 57
- 2- کنوانسیون بین المللی جلوگیری از آلودگی ناشی از کشتی ها (کنوانسیون مارپل) 57
- 3- کنوانسیون 1974 پاریس… 58
- 4- کنوانسیون مسئولیت مدنی خسارت ناشی از آلودگی نفتی 1969. 58
- 5- کنوانسیون بین المللی درباره مسئولیت مدنی برای خسارت آلودگی نفتی سوخت کشتی سال 2001. 58
- 6- کنوانسیون بین المللی مربوط به مداخله در دریاهای آزاد در صورت بروز سوانح آلودگی نفتی.. 60
- 7- کنوانسیون بین المللی نایروبی درباره انتقال لاشه کشتی ها سال 2007. 60
- 8- کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان 1972. 61
- ب) قطعنامه های بین المللی.. 62
- 1-اعلامیه کنفرانس سازمان ملل متحد درباره انسان و محیط زیست، استکهلم 1972. 63
- 2-بیانیه کنفرانس سازمان ملل متحد درباره محیط زیست و توسعه (همایش زمین) ریودوژانیرو. 64
- ج) عرف بین المللی.. 65
- د) رویه قضایی بین المللی.. 67
- ه) اصول حقوقی حقوق بین الملل محیط زیست… 68
- 1) اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت دولت ها در قبال محیط زیست… 68
- 2) اصل پیش گیری.. 70
- 3) اصل احتیاط.. 72
- 4) اصل آلوده کننده_ پرداخت کننده 73
- مبحث دوم: ارکان مسئولیت دولت نسبت به تخریب محیط زیست در حقوق ایران و حقوق بین الملل 74
- گفتار اول: زیان زیست محیطی.. 75
- الف) زیان زیست محیطی در حقوق ایران. 76
- 1-تعریف زیان به محیط زیست در حقوق ایران. 76
- 2- انواع زیان زیست محیطی قابل مطالبه در حقوق ایران. 79
- 1-2) ضرر بالفعل و بالقوه 79
- 2-2) ضرر مستقیم و غیر مستقیم. 79
- 3- شرایط ضرر زیست محیطی قابل مطالبه. 80
- 1-3) جبران پذیر بودن ضرر. 80
- 2-3) جبران نشده بودن ضرر. 81
- 3-3) مالیت داشتن و ملک بودن موضوع ضرر. 81
- ب) زیان زیست محیطی در حقوق بین الملل.. 81
- گفتار دوم: فعل زیان بار زیست محیطی.. 83
- الف) فعل زیان بار زیست محیطی در حقوق ایران. 83
- ب) فعل زیان بار زیست محیطی در حقوق بین الملل.. 86
- گفتار سوم: رابطه سببیت میان فعل زیان بار و خسارت وارده به محیط زیست… 87
- الف)رابطه سببیت میان فعل زیان بار و خسارت وارده به محیط زیست در حقوق ایران. 87
- ب) رابطه سببیت بین فعل زیان بار و خسارت زیست محیطی در حقوق بین الملل.. 88
- فصل سوم: اصحاب دعوا، خواسته و دادگاه صالح در دعاوی زیست محیطی علیه دولت ها 91
- مبحث اول: اصحاب دعوی زیست محیطی علیه دولت ها در حقوق ایران و حقوق بین الملل 91
- گفتار اول: خواهان دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 91
- الف) خواهان دعوی زیست محیط علیه دولت در حقوق ایران. 92
- 1-اشخاص حقوق عمومی.. 92
- 1-1)سازمان حفاظت محیط زیست… 92
- 2-1) سازمان جنگل ها و مراتع. 93
- 3-1) شهرداری ها 94
- 4-1) شرکت سهامی شیلات… 95
- 2) اشخاص حقیقی حقوق خصوصی.. 96
- 3) اشخاص حقوقی حقوق خصوصی (سازمان های غیردولتی) 99
- ب) خواهان دعوی زیست محیطی علیه دولت ها در حقوق بین الملل.. 102
- 1-دولت ها به عنوان خواهان دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 104
- 2-سازمان های بین المللی به عنوان خواهان دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 109
- گفتار دوم: خوانده دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 111
- الف) خوانده دولتی در دعاوی زیست محیطی در حقوق داخلی.. 111
- ب) خوانده دولتی در دعاوی زیست محیطی در حقوق بین الملل.. 112
- 1-اعمال مقامات دولتی.. 115
- 2)اعمال اشخاص خصوصی.. 116
- 3-اعمال شورشیان. 117
- مبحث دوم: خواسته دعوی زیست محیطی علیه دولت ها 117
- گفتار اول) خواسته های پیش گیرانه یا حمایتی در دعوی زیست محیطی علیه دولت… 118
- الف-خواسته های حمایتی در دعاوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق داخلی.. 118
- ب-خواسته حمایتی در دعاوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق بین الملل.. 120
- گفتار دوم) خواسته های جبرانی در دعاوی زیست محیطی علیه دولت ها 123
- الف-خواسته جبرانی در دعاوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق داخلی.. 123
- 1-الف) وجود ضرر. 123
- 2-الف) فعل زیان بار. 124
- 3-الف) رابطه سببیت… 125
- ب-خواسته جبرانی در دعاوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق بین الملل.. 126
- 1-ب)اعاده به وضعیت سابق.. 129
- 2-ب)پرداخت غرامت… 130
- 3-ب) جلب رضایت… 131
- مبحث سوم: مراجع صالح به رسیدگی دعاوی زیست محیطی علیه دولت 132
- گفتار اول: مراجع صالح به رسیدگی به دعاوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق ایران.. 132
- گفتار دوم: مراجع صالح به رسیدگی به دعاوی زیست محیطی علیه دولت در حقوق بین الملل.. 133
- الف) دیوان بین المللی دادگستری.. 134
- ب) دیوان دائمی داوری.. 138
- پ) دیوان بین المللی حقوق دریاها 139
- ت) دیوان بین المللی داوری.. 140
- ث) سازمان تجارت جهانی.. 140
- نتیجه گیری.. 142
- پیشنهاد : طرح جامع حمایت قضایی از محیط زیست… 147
- فهرست منابع. 150
مقدمه
الف: بیان موضوع
از دیدگاه حقوق بخصوص حقوق بین الملل، حق بر محیط زیست سالم به مانند سایر مفاهیم اخلاقی محصول تجربه حیات اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی انسانها در جامعهٔ بشری است. چرا که صاحب حق بودن، مستلزم خودآگاهی و امکان مطالبه حق از سوی صاحب حق میباشد. لیکن این حق توسط همین جوامع انسانی بسته به چگونگی ارزش گذاری، بهره برداری و کیفیت سلطه انسان بر طبیعت پیرامون آن گاه مورد تعدی و تفریط قرار میگیرد. در این بین شناسایی مسولیت دولتها و دعاوی که ممکن است در این راستا علیه دولتها مطرح شود از اهمیت به سزایی برخوردار است. چرا که با وجود چنین گسترش وسیعی که در دامنه اختیارات و امکانات دولتها در جامعه امروزی پدیدار شده است، قرار دادن بخش عظیمی از بار مسولیت حقوقی در قبال عدم حفاظت از محیط زیست بر دوش فردی حقیقی از اعضای جامعه، انتظاری است دور از ذهن. از سوی دیگر جبران چنین ضرری ممکن است با اعسار محکوم علیه شخصی، متعسر بل متعذر گردد.
ب: پرسشهای پژوهش
سؤال اصلی: شرایط و قلمرو طرح دعاوی زیست محیطی در حقوق ایران و حقوق بین الملل چگونه است؟
سؤالات فرعی:
1- مراد از دعاوی زیست محیطی چیست؟
2- مبانی و ارکان دعاوی زیست محیطی در حقوق ایران و حقوق بین الملل چیست
3- منابع قانونی طرح دعوی زیست محیطی در حقوق ایران و حقوق بین الملل کدام است؟
پ: فرضیه پژوهش
بر مبنای نظریه تضمین حق، دولتها در قبال آسیبهای زیست محیطی که بوسیلهٔ اجزای ایشان وارد میآید از نظر مدنی مسئول جبران خسارت زیان دیده هستند و از جنبهٔ کیفری نیز سازمان متخلف یا فرد خاطی به تناسب مورد قابل مجازات کیفری میباشند.
نتیجه حقوقی پذیرش فرضیه فوق نیز اثبات امکان طرح دعاوی مطالبه خسارت و الزام به جبران آن از سوی اشخاص حقیقی و یا حقوقی حقوق عمومی و یا خصوصی علیه دولتها و همچنین تعقیب کیفری شخص حقیقی و یا حقوقی وابسته به دولت بواسطهٔ ارتکاب تخلفات زیست محیطی میباشد.
دراین میان در نظام حقوقی فعلی نظریه تقصیر در مسئولیت دولت مورد قبول قانون گذار قرارگرفته است که حمایت لازم را از محیط زیست بدست نمیدهد و لزوم پیشرفت و توسعهٔ منابع قانونی حقوق داخلی بسمت معیارهای بین المللی محسوس میباشد.
ت: ضرورت انجام پژوهش
حمایت حداکثری از سرمایه مشترک بشریت بی ارادهٔ راسخ دولتها و به تنهایی توسط افراد امکان پذیر نیست. وجود ضمانت اجرای حقوقی علیه دولتهایی که با اعمال خود به محیط زیست آسیب وارد میکنند و تبیین سازوکار روشن و الزام آور قضایی موثرترین گام در راستای نیل به مهم است. فلذا ضرورت انجام این پژوهش حقوقی جهت فراهم آوردن مقدمات این امر غیرقابل انکار است.
ث: اهداف پژوهش
اگرچه دولت جمهوری اسلامی ایران به عضویت چندین کنوانسیون مهم بین المللی در زمینه جلوگیری از تخریب محیط زیست در آمده است، لیکن برای تحقق مفاد این معاهدات، تبیین سازوکارهای مختلف نظارتی حقوقی و پیش بینی آن طی یک طرح جامع ملی در راستای شکل گیری یک نظام حقوقی سخت گیرانه در زمینه مقابله با تخریب محیط زیست از سوی برخی اشخاص حقوقی دولتی و وابسته به دولت، لازم و ضروری است. فلذا هدف اصلی از انجام این پایان نامه تبیین حدود مسئولیت دولتها و اشخاص حقوقی وابسته به دولت و بررسی امکان طرح دعاوی حقوقی و کیفری علیه این ارگانها میباشد. امید است این تحقیق بتواند در راستای وضع مقرراتی جامع و قاطع علیه تجاوز به حق بر محیط زیست سالم از سوی برخی از این ارگانها راهگشای مقنن باشد.
ج: پیشینه پژوهش
در خصوص سابقه تحقیق راجع به این موضوع باید گفت عناوینی همچون مسولیت بین المللی آلوده کنندگان آبها و حق بر محیط زیست در اسناد بین المللی و مسولیت بین المللی دولتها در قبال آلودگیهای نفتی دریاها مورد پژوهش در قالب پایان نامه و کتب ارزشمندی همچون مسئولیت مدنی ناشی از تخریب محیط زیست در فقه و حقوق ایران به قلم دکتر عزیزالله فهیمی در زمینه ارکان مسئولیت زیست محیطی دولتها و اندیشههای حقوق محیط زیست به قلم دکتر عزیزالله فهیمی و دکتر علی مشهدی و حقوق بین الملل محیط زیست به قلم دکتر مصطفی تقی زاده انصاری و حقوق محیط زیست بین الملل به قلم دکتر حسن مرادی مورد بررسی قرار گرفتهاند، لیکن وجه تمایز اثر حاضر با مکتوبات پیشینیان سعی در ارائهٔ اسلوبی کلی است در خصوص طرح دعوا علیه اشخاص حقوقی حقوق عمومی یعنی وابستگان به دولت از دیدگاه آیین دادرسی به جهت شناخت خواهان و خوانده ذی سمت و همچنین خواستهٔ قابل طرح و دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوی زیست محیطی علیه دولت در سطح داخلی و بین المللی میباشد.
چ: روش پژوهش
با توجه به اینکه موضوع این پایان نامه در رابطه با ظرفیتهای قانونی و سازوکارهای عملی حمایت قضایی از محیط زیست میباشد، مباحث به شیوهٔ توصیفی همراه با تحلیل ظرفیتهای قابل استفاده در قانون داخلی و کنوانسون های بین المللی طرح میگردد و نحوه جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانهای میباشد.
ح: سامانه پژوهش
با توجه به لزوم رعایت سیر منطقی در ارئه مطالب به نحوی که ذهن مخاطب در هر مرحله بطور قابل قبول با موضوعات مطرحه در پایان نامه درگیر شود، در فصل نخست این پژوهش به بررسی مفاهیم و تعاریف کلی در رابطه با موضوع حقوق محیط زیست پرداختیم و سپس در همین فصل با بررسی پیشینه دخالت دولتها در حفاظت از محیط زیست، زمینه ذهنی خواننده را جهت بحث پیرامون ماهیت حقوقی دعاوی زیست محیطی که امکان طرح آن به طرفیت دولتها وجود دارد معطوف خواهیم ساخت. پس از آن در فصل دوم به بررسی مبانی و منابع وارکان طرح دعاوی زیست محیطی علیه دولتها در فقه و حقوق ایران و حقوق بین الملل میپردازیم. متعاقباٌ فصل سوم پایان نامه مهمترین عنوان را به خود اختصاص میدهد تا بطور خاص بحث پیرامون اصحاب دعوای زیست محیطی علیه دولتها در حقوق ایران و حقوق بین الملل و همچنین مراجع قضایی صالح به رسیدگی به این دعاوی را شکل دهد. در نهایت به منظور نیل به حمایت حداکثری از محیط زیست با توجه به نتایج بدست آمده از بررسی موضوعات مندرج در این سه فصل، طرحی با عنوان طرح جامع حمایت قضایی از محیط زیست در حقوق ایران و حقوق بین الملل ارائه میگرد.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.