پایان نامه هويت در اشكال مختلف اجتماعي و فردي و با رويكردهاي مختلف
مقدمـه:
اگر درنظام اسلامي , تربيت ديني به ثمر نرسد و نسل جوان جامعه تربيت صحيح ديني پيدا نكند يعني تربيت اسلامي در وجود و شخصيت آنان زنده فعال نباشد تلخي اين ناكامي با شيريني هيچ كاميابي ديگري قابل تحمل نيست و نبايد دل را به موفقيتهاي ديگر خوش داشت و از اصل قضيه غافل بود. (رهبري نژاد 1375)
قشر جوان در هر جامعهاي به لحاظ برخورداري از توان و انرژي فراوان قادرند تأثير تعيين كنندهاي بر آينده آن جامعه داشته باشند آنها به راحتي تغييرات اجتماعي ـ فرهنگي و حتي سياسي جامعه را سمت و سو ميدهند , قادرند امنيت فرهنگي جامعه را تأمين كنند و يا فرهنگ را به سويي برند كه مطلوب جامعه نيست. چرا كه ميراث فرهنگي گذشتگاه توسط آنها به نسل بعد منتقل ميشود و چنانچه آنها در انتقال اين ميراث فرهنگي امانتدار خوبي باشند و در مواجه با فرهنگهاي ديگر دچار « خودباختگي فرهنگي» نشوند, خواهند توانست امنيت فرهنگي آن جامعه را تأمين كنند. ولي اگر در مواجهه با فرهنگهاي بيگانه دچار خودباختگي فرهنگي شوند, تا چند نسل بعد از فرهنگ مطلوب جامعه نميتوان خبر گرفت.
همه اينها نشانگر اهميت ويژه قشر جوان و لزوم شناخت موقعيت آن و برنامهريزي صحيح جهت شكوفايي صحيح شخصيت آنها دارد.
«بنابراين گزاف نيست اگر بهبود كيفيت نظامهاي تعليم و تربيت را معادل ارتقاء كيفيت حيات و تمدن انساني در همه ابعاد قلمداد كنيم و از سرمايهگذاري در جهت دستيابي به سياستها, اصول و روشهاي مناسب در اين عرصه بعنوان ضروريترين و مدبرانهترين سياست هر جامعة بشري ياد كنيم».
مهرمحمدي , محمود. جايگاه مدارس تجربي در نظام تعليم و تربيت , فصلنامه تعليم و تربيت شماره 28, ص 11
و بقول كانت « بشر تنها با تعليم و تربيت آدم تواند شد و آدمي چيزي جز آنچه تربيت از او ميسازد نيست»
شكوهي , غلامحسين . تعليم و تربيت و مراحل آن , مشهد , انتشارات آستان قدس , 1363 , ص 171
و از آنجائيكه تعليم و تربيت عمدي كوششي منظم و حساب شده محسوب شده است , وجود برخي طرحها براي هدايت چنين كوششي ضروري بنظر ميرسد. واژه برنامهدرسي معمولاً به چنين طراحي اطلاق ميشود.
« شكل و ساختار برنامه درسي از تصميماتي كه در خصوص عناصر تشكيل دهنده برنامه درسي اتخاذ ميشود تأثيري پذيرد. عناصر تشكيل دهنده برنامه درسي عبارتند از :
- اهداف
- محتوا
- فعاليتهاي يادگيري دانشآموزان
- روشهاي ارزشيابي
- منابع و ابزار يادگيري
- زمان
- فضا
- گروهبندي دانشآموزان
- استراتژيهاي تدوين و روشهاي ياددهي
يادگيري كه در برنامهريزي درسي با اين عوامل 9 گانه به طرق مختلف برخورد ميشود.»
كلاين , فرانسيس , الگوهاي طراحي برنامه درسي , دكتر محمود مهر محمدي , فصلنامه تعليم و تربيت , شماره 4 و 3 ص 11
اما مفهوم مسلط برنامه درسي چه از نظر تاريخي و چه در حال حاضر موضوعات مدرسهاي است كه بوسيله معلمان تدريس شده و بوسيله دانشآموزان فراگرفته ميشود.
در نظام كنوني آموزش و پرورش ايران نيز كتاب درسي بهترين مرجع و منبع يادگيري دانشآموزان است و تقريباً تمام فعاليتهاي آموزش رسمي در چارچوب كتاب درسي صورت ميگيرد.
در فرايند ارزيابي برنامه درسي يا اتخاذ تدابير و تصميمهاي برنامهاي نظرات و نگرش دانشآموزان و معلمان از اهميت ويژهاي برخوردار است.
پويايي برنامه درسي زماني تحقق مييابد كه گروههاي مختلف كه هر كدام به نحوي در سطوح مختلف در امر برنامه درسي دخالت دارند, به همفكري بپردازند و همچنين به نگرش دانشآموزان و معلمان در اين زمينه توجه كافي مبذول شود.
از طرف ديگر آموزش ديني به لحاظ دارا بودن ابعاد متنوع و مرتبط با جنبههاي گوناگون زندگي انسان از مهمترين موضوعات آموزش و پرورش به شمال ميرود.
در جوامع با حاكميت ديني , بواسطه تأثير و توجه به پرورش ارزشهاي اخلاقي و اعتقادي فراگيران , تربيت ديني جايگاه ويژهاي در برنامههاي آموزش و پرورشي دارد. به همين دليل است كه مأموريت و رسالت اصلي نظام آموزش و پرورش در چنين جوامعي تربيت همه جانبه دانشآموزان بر پايه تعاليم و دستورات الهي است.
در نظام آموزش و پرورش كشور اسلامي ايران نيز پرورش فراگيران بر دستورات دين مبين اسلام كه منبعث از قرآن مجيد, سنت و سيره رسول اكرم (ص) و ائمه معصومين (ع) تكيه دارد. پس برنامهريزان درسي و مؤلفين كتب بايد فعاليتهايي كه صبفه ديني , اقتصادي و اخلاقي دارد را در اولويت قرار دهند.
بر اساس اسناد موجود [1]هدف از تدريس اين درس در دوره متوسطه تحقق اهداف گرانسنگي نظير تقويت ايمان و اعتقاد به خداوند , پرورش حس احترا و قدرداني از انبياء, پايبندي نسبت به دستورات ايشان و مواردي نظير آن ميباشد و با توجه به اهميت نيل به اين اهداف همواره اين دغدغه براي برنامهريزي و پژوهشگران حوزه تربيت ديني وجود داشته است كه «تا چه ميزاني اهداف مزبور محقق يافتهاند و موانع عدم تحقق كامل آنها چه بودهاند؟ [2]
علاوه بر دغدغه اصولي فوق كه به ميزان اثربخشي درس بينش اسلامي و تلاش در جهت رفع موانع تحقق اهداف مربوط ميشود, در ساليان اخير دغدغه ديگري در ميان صاحبنظران تعليم و تربيت اسلامي بروز كرده است « آيا آموزشهاي دين به طور عام و درس بينش اسلامي به طور خاص توانسته در شكلگيري هويت ديني دانشآموزان مؤثر افتد؟ [3]
به بيان ديگر صرف نظر از بررسي ميزان اثربخشي محتواي درس بينش اسلامي در جهت تحقق اهداف آن , اهميت بررسي شكلگيري هويت ديني نيز مورد نظر قرار گرفته است.
چرا كه هويت به معناي كيستي انسان به نقل از دكتر كاردان , زماني مطرح ميشود كه انسان خود با چيز ديگري مقايسه كند.
احمدلو, مصيب؛ بررسي رابطه ميزان هويت ملي و هويت قوي در بين جوانان تبريز, رساله كارشناسي ارشد جامعهشناسي دانشگاه تربيت مدرس , تهران 1381
در واقع هويت همانند ديگر مقولات تنها زماني برجستگي مييابد و مطرح ميشود كه در بحران باشد.
دوران , بهزاد ؛ تأثير فضاي سايبرنيتيك بر هويت اجتماعي , رساله دكتري جامعهشناسي , دانشگاه تربيت مدرس تهران , 1381
امروزه جهانيسازي , تهديدي براي هويتهاي ملي و سكولاريسم, تهديدي براي هويتهاي ديني ميباشد.
لذا پژوهش حاضر بر آن است كه به ميزان تأثير بررسي كتاب ديني سال اول دبيرستان در شكلگيري هويت ديني دانشآموزان منطقه 7 از ديدگاه معلمان بپردازد.
لازم به ذكر است كه در بخش بيان مسأله به طور اجمال و در فصل دوم به طور كاملاً مشروح ديدگاه پژوهش حاضر در مورد نقش كتاب ديني سال اول دبيرستان در شكلگيري هويت ديني دانشآموزان ذكر شده است.
فصــل اول
كليــات تحقيــق
بيان مسئله :
در سالهاي اخير موضوع هويت در اشكال مختلف اجتماعي و فردي و با رويكردهاي مختلف و نيز عمدهترين گرايش فرهنگي نسبت به آن كه همانا ويژگي ملي و ديني است به يكي از چالشهاي عمده در بحث و بررسي از نظام فرهنگي كشور درآمده است.
عوارض و آسيبهاي ناشي از دگرگوني در نظام فرهنگي و ارزشي, تغيير الگوهاي سنتي زندگي, پيدايش آرمانها و آرزوهاي جديد كاهش نقش آموزشهاي ديني , افزايش گرايشهاي جديد اجتماعي و بسياري از موارد مشابه ديگر همگي باعث گرديده جوانان در معرض بيهويتي ديني و ملي قرار گيرند.
اگر چه هدف آموزشهاي ديني را نميتوان صرفاً ايجاد و پرورش باورها, ارزشها, نگرشها و طرز تلقيهاي مطلوب از نظر دين دانست ولي مسلماً اهداف حيطه ارزشي, مهمترين اهداف اينگونه آموزشها ميباشد. زيرا در صورت به وجود آمدن باورها, ارزشها, نگرشها و طرز تلقيهاي مطلوب است كه اعمال صالح و اخلاق پسنديده به وجود خواهد آمد و در غير اين صورت آموزشها جنبه سطحي مييابند و نميتوانند اسباب تحقق اهداف تربيت ديني را فراهم آورند.
بعد آنكه برنامهريزان درسيِ حيطه تربيت ديني مطمئن شوند كه برنامههايشان توانسته است اهداف حيطه ارزشي را متحقق سازد و هويت ديني دانشآموزان را به خوبي شكل دهد بايستي اولاً اصول و روشهاي علمي برنامهريزي درسي در حيطه ارزشي را مد نظر قرار دهند و ثانياً عناصر مختلف در زمينه شكلگيري هويت ديني دانشآموزان مثل , اعتقادات ديني, استدلال يعني ظاهر ديني , رفتار ديني و گفتار ديني را مد نظر قرار دهند.
ضرورت انجام تحقيق:
مطالعه و بررسي پژوهشها, گزارشها, مقالاتي كه به ويژه در ساليان اخير مطرح شده است نشان دهندة عدم توفيق نسبي نظام آموزش و پرورش به طور كلي و آموزش ديني در مدارس به طور خاص در تحقق اهداف ارزشي اسلامي بوده است. به عنوان نمونه قاسم كريمي در هفتمين همايش جايگاه تربيت (1377) ميگويد: ” … همگان به وضوح دريافتهاند كه نسلهاي تحت تعليم فاقد ويژگيها, انديشهها و رفتارهاي ديني, اخلاقي, سياسي , اجتماعي و انقلابي مورد نظر هستند». ( ص 21)
« علي سادهاي در ششمين همايش جايگاه تربيت (1374) ميگويد: « … به عبارت بهتر , پيام سمينارها كنفرانسها و اجلاسهاي متعدد توسط نهادها و مراكز آموزش و فرهنگي كشور در سالهاي اخير, نشانههايي از احساس خطر و افزايش ضريب آسيبپذيري ديني و مذهبي در نسل نو ميباشد.» (ص 86)
و علياكبر نوايي (1377) در بحث تربيت و نوسازي معنوي چنين ميگويد: « متأسفانه امروزه شاهد صحنههايي از گروهاي مد هستيم كه باز متأسفانه تشكيل دهندگان آن عمدتاً از دانشآموزان ميباشند» (ص 194)
در اين ميان آموزش و پرورش هر جامعه بايد قبل از هر نهاد ديگر اجتماعي بفكر حل اين مشكل باشد. چون جامعه ما جامعهاي مذهبي و پايبند به آموزشهاي ديني به حساب ميآيد, بايستي با حساسيت و جديت بيشتري موضوع را تعقيب نموده و بحل آن اهتمام بورزد.
بنابراين نميتوان ترديد داشت كه درس ديني از اهميت خاصي برخوردار است. بطوريكه از جهاتي نميتوان آنرا با هيچ درس ديگري مقايسه كرد. اگر دروس ديگر به يك بعد از ابعاد زندگي فراگير نظر دارند, درس ديني با كل زندگي او سروكار دارد. درس ديني پايههاي ايدئولوژي دانشآموز را پيريزي ميكند و درصدد تبيين فلسفة حيات براي آنهاست تا چگونه زيستن را به آنها بيامورد. بعبارت ديگر هدف نهايي درس ديني ايجاد تغيير و تحول در بينشها, نگرشها, منشها, علائق عادات و در يك كلام «سازندگي شخصيت» است.
[1] – فهرست اهداف درس ديني دوره متوسطه به پيوست رساله موجود است.
[2] – نگاه كنيد به تحقيقات راجع به كتابهاي ديني مانند : اكرمي (1372) و سعيدي (1373)
[3] – نگاه كنيد به اكرمي (1374) و كيانينژاد (1379) و عارمي (1379)
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.