پایان نامه بررسي الگوي سني ازدواج در ايران
مقدمه:
بيان مسئله:
كنترل ميزان رشد جمعيت يكي از مهمترين شاخصهاي توسعه بحساب مي آيد. جمعيت دنيا در سال 1950 دو و نيم ميليارد نفر بوده و اكنون از مرز 6 مليارد نفر گذشته است و پيش بيني مي شود در سال 2025 ميلادي به 5/8 ميليارد نفر برسد طي همين سالها در ايران روند رشد جمعيت از متوسط دنيا بالاتر بود و جمعيت 10 ميليوني 100 سال قبل اكنون به نزديك به 7 برابر رسيده است[i].
كشور جمهوري اسلامي ايران كه در دوران سالهاي اوليه انقلاب داراي رشد جمعيت بالا و در حدود7/2 (كه تا 4/3 نيز ذكر شده است)[ii] و در سالهاي اخير اين ميزان رشد تا حدود 7/1 (و مواردي تا 2/1 نيز ذكر شده) كاهش يافت اين كاهش رشد جمعيت ناشي از اجراي طرحها و برنامه هاي كنترل جمعيت در سالهاي اخير بوده است.
هرم سني جمعيت ايران در سالهاي اول بعد از انقلاب شكلي مخروطي با قاعده پهن به خود گرفت كه اين شكل نشانگر رشد جمعيت بالا است و در سالهاي بعد اين رشد بسرعت كنترل و باعث تغيير در شكل نمودار فوق گرديد بطوري كه اكنون يك ناحيه فرو رفته در قاعده مخروط را مي توان بوضوح مشاهده كرد مشابه اين تغيير را مي توان در نمودار رشد جمعيت كشور هاي اروپايي و بخصوص در كشور آلمان پس از جنگ جهاني اول مشاهده نمود كه البته اين تغيير شكل نمودار در اروپا در بين گروه جوانان و افراد ميانسال (بويژه مردان ) و بدليل كشته شدن سربازان در جنگ بوده است در حالي كه تغيير شكل مزبور در كشور ما ناشي از كنترل رشد جمعيت و تنظيم خانواده مي باشد.
كشور ايران داراي جمعيت جواني مي باشد و برابر آمار (در زمان مطالعه) حدود 35% جمعيت كشور را افراد زير 18 سال تشكيل مي دهند اين آمار اهميت تحقيق در مسائل جوانان و از جمله مسئله ازدواج را روشن تر مي نمايد[iii].
براساس مطالعات انجام شده در سال 1365 از سوي سازمان ثبت احوال نشان مي دهد كه 99 در صد از زنان كشور ما موفق به ازدواج مي شوند و تنها يك درصد آنان تا پايان عمر خود موفق به ازدواج نمي شوند[iv].
شاخص ديگر ميانگين طول مدت ازدواج است كه اين رقم در جامعه ما بسيار بالا است.
الگوي ازدواج در ايران بر اساس باور مردم به اين گونه است كه شوهر بايد از زن بزرگتر باشد و ميزان تفاوت سن حداقل 5 سال را لازم و اين اختلاف سن را ضامن بقاي خانواده ها مي دانند.
همچنين طبق تحقيق انجام شده از سوي سازمان ثبت احوال ميزان تفاوت سني زن و مرد در كشور طي سالهاي دهه 60 بين 8/4 تا 1/5 بوده است[v] اخيرا مجلس شوراي اسلامي نيز در يك طرح پيشنهادي سن قانوني ازدواج براي مردان 18 و براي زنان را 15 سال اعلام نمود.
آمار هاي موجود اختلاف سن زن و مرد را در جوامع مختلف و از جمله در جوامع غربي نيز در همين حدود نشان مي دهد تا به آنجا كه فرمول زير را كه از دوران ارسطو باقي مانده است براي تعيين سن مناسب ازدواج زن و مرد صادق دانسته اند.
7+ (2/ سن مرد) = سن زن
نمودار شماره 1: نمايش ميانگين سن ازدواج در زن و مرد بر اساس فرمول فوق
بر اساس اين طرز تفكر و طبق فرمول فوق مشخص است كه با افزايش سن ازدواج ميزان اختلاف سن زن و مرد نيز افزايش مي يابد به گونه اي كه سن مناسب زن براي مرد 14 ساله معادل 14 سال و براي مرد 20 ساله معادل 17 سال و براي مرد 40 ساله معادل 27 سال و براي مرد 60 ساله معادل 37 سال خواهد بود.
نتيجه چنين تفكري در صورتي كه ميزان رشد جمعيت همواره مثبت باشد آن است كه هميشه تعداد زنان در معرض ازدواج به مردان در معرض ازدواج بيشتر بوده است اين موضوع تا كنون مشكل حادي را براي ازدواج زنان بوجود نياورده ليكن اين مشكل هميشه بطور مزمن خود را بروز داده است اگر چه تعدد زوجات باعث شده است تا ازدواج تعداد كمي از اين بانوان نيز ممكن گردد.
بر اساس آمار منتشره از سوي سازمان ثبت احوال 82/2 درصد مردان كشور ما در سال 1370 داراي 2 همسر بوده اند كه تعداد بيش از 345 هزار نفر از زنان را شامل مي شود[vi] اگر فرض كنيم كه فرهنگ چند همسري در جامعه همچنان حاكم باشد باز هم نمي توان انتظار داشت كه كليه دختران فرصت ازدواج را پيدا نمايد ضمن آنكه عوارض چند همسري را نيز بايد پذيرا باشند.
به ازاي هر مرد در سن ازدواج حداقل يك زن در سن ازدواج و با اختلاف سني ذكر شده وجود دارد ليكن با توجه به الگوي سني ازدواج و فرهنگ اختلاف سن زن و مرد حاكم بر كشور ما انتظار مي رود با توجه به تغييراتي كه در ميزان رشد جمعيت در كشور ما اتفاق افتاده است و منحني هرم سني در بخش قاعده آن دچار فرورفتگي شده است در سالهاي آينده تعداد پسر هاي آماده ازدواج از تعداد دختر ها بيشتر شده و چه بسا تعداد قابل توجهي از آنان تا پايان عمر مجرد باقي بمانند اگر چه ممكن است تعدادي از مردان به فكر خروج ازكشور براي ازدواج افتند البته امكان واردات دختر از كشور هاي ديگر را نيز مي توان در نظر گرفت! در هر حال اين مشكل را با قانون چند همسري هم نمي توان رفع نمود!!
لازم به ذكر است در صورتي كه بخشي از افراد جامعه بدليل عدم تعادل تعداد پسر و دختر آماده ازدواج مجرد باقي بمانند علاوه بر ايجاد زمينه هاي فساد براي آنان بخش وسيعي ازافراد متاهل جامعه را نيز به فساد سوق مي دهند حال اين سوال پيش مي آيد كه آيا افزايش تعداد افراد مجرد در جامعه را بايد يك معضل بشمار آورد و يا اينكه مانند غربيها آن را به عنوان عامل كنترل جمعيت بحساب آورده و از آن استقبال نمود به هر حال پيش بيني ميزان تجرد در بين زنان و مردان در سالهاي بعد مي تواند امكان تصميم گيري هاي حساب شده و بموقع براي سياستگزاران بهداشتي و بلكه فرهنگي و اقتصادي را فراهم سازد.
در يك بررسي وسيع كه بوسيله دفتر سلامت خانواده و جمعيت در وزارت بهداشت و درمان و با نظارت مركز آمار و همكاري كارشناسان و سازمانهاي بين المللي در مهر ماه سال 1379 انجام شد آمار و اطلاعات بسياري در زمينه جمعيت و شاخصهاي توسعه جمع آوري گرديد در اين تحقيق علاوه بر سن تولد كليه افراد خانواده سن ازدواج در زوجين مورد سوال قرار گرفت كه زمينه بسيار مناسبي را براي انجام تحقيق در اين زمينه فراهم ساخته است[vii].
لازم به ذكر اكنون نتايج اين مطالعه تحت عنوان سيماي جمعيت و سلامت در جمهوري اسلامي ايران (مهر ماه 1379) منتشر شده است
عوامل موثر بر الگوي سني ازدواج:
الگوي سني ازدواج در هر جامعه اي تابع شرايط عرضه وتقاضاي حاكم بر آن جامعه مي باشد و عوامل موثر برآن عبارتند از:
الف – عوامل موثر بر سن ازدواج در زن و مرد
1- وضعيت تحصيلي و فرهنگي افراد جامعه
2- وضعيت اقتصادي جامعه
3- امنيت و آرامش حاكم بر جامعه
4- طبقه اجتماعي خانوار (شهري و روستايي – كارگري و كشاورزي)
5- قوانين و مقررات حاكم بر جامعه
ب – عوامل موثر بر اختلاف سن زن ومرد در هنگام ازدواج
1- سنتها و فرهنگ اختلاف سني زن و مرد در هنگام ازدواج حاكم بر هر جامعه
2- وضعيت تحصيلي و فرهنگي افراد جامعه
3- قوانين و مقررات حاكم بر جامعه
4- ميانگين سن ازدواج در جامعه
ج – عوامل موثر بر افزايش و كاهش ميزان ازدواج
1- وضعيت اقتصادي جامعه
2- پايين بودن سن ازدواج
3- پذيرش فرهنگ تجرد در جامعه
د – عوامل موثر بر ازدواج مجدد در زن ومرد
1- پذيرش فرهنگ چند همسري از سوي جامعه
2- ميزان طلاق در جامعه
3- ميزان از دست دادن همسر بدليل فوت در بين زنان و مردان
ه– عوامل موثر بر نسبت جنسي در جامعه
1- تعداد پسر و دختر مجرد هر گروه سني
2- تغييرات در الگوي باروري و افزايش و يا كاهش شديد رشد جمعيت
3- مرگ و مير و يا تلفات ناشي از جنگ در بين جنس مذكر
4- مهاجرت ها ي بي رويه جوانان به خارج از كشور
5- مهاجرت هاي بي رويه اتباع خارجي بي همسر به داخل كشور
6- مهاجرت هاي شغلي در بين جنس مذكر
اهداف:
هدف كلي:
بررسي الگوي سني ازدواج در ايران و برآورد وضعيت آن در سالهاي آينده
اهداف اختصاصي:
- تعيين الگوي سني ازدواج در كشور به تفكيك گروه هاي سني
- تعيين وضعيت الگوي سني ازدواج در سالهاي آينده بر اساس الگوهاي سني موجود در جامعه
- تعيين وضعيت الگوي سني ازدواج در سالهاي آينده بر اساس ايجاد تغيير در الگوي سني موجود
اهداف كاربردي:
- پيش بيني ميزان تجرد قطعي در بين جوانان در دهه هاي آينده بر اساس الگوي سني ازدواج در ايران
- تعيين الگوي سني مناسب ازدواج در ايران براي پيشگيري از تجرد قطعي جوانان در ده هاي آينده
سئوال ها:
- الگوي سني ازدواج در كشور چگونه است
- تركيب سني جمعيت مجرد و متاهل چگونه است
- تركيب سني جمعيت مجرد در سالهاي آينده چگونه خواهد بود
- در صورت تغيير در الگوي سني ازدواج تركيب سني جمعيت مجرد در سالهاي آينده چگونه خواهد بود
فرضيات:
- اختلاف سن هنگام ازدواج در زن و مرد در ايران بالا است
- تركيب سني جمعيت كشور بطور مشخص متفاوت از ديگر كشورها است
- تركيب سني جمعيت مجرد در كشور با توجه به اختلاف سن هنگام ازدواج نامناسب است و در سالهاي آينده عدم تناسب بين گروه هاي سني منجر به تجرد تعداد زيادي از جمعيت كشورخواهد گرديد
- در صورت تغيير در الگوي سني ازدواج مي توان از تجرد قطعي افراد در سال هاي آينده جلوگيري نمود
روش تحقيق:
بمنظور بررسي ويژگيهاي جمعيتي و بهداشتي در جمهوري اسلامي ايران دفتر سلامت خانواده و جمعيت با همكاري مركز آمار ايران و با مشاركت كارشناسان و سازمانهاي ملي و بين المللي طرح تحقيقاتي وسيعي را در مهرماه 1379 در سراسر كشور به اجرا در آورده است.
در اين طرح ملي كه زير نظر كارشناسان ستادي وزارت بهداشت و مركز آمار انجام شد پرسشنامه اي 22 صفحه اي مشتمل بر كليه اطلاعات جمعيتي و بهداشتي كشور تهيه گرديد.
در اين بررسي كه توسط تيم هاي با تجربه از سراسر كشور و با نظارت كارشناسان ستاد مركزي وزارت بهداشت و مركز آمار ايران انجام شد اطلاعات فراواني در زمينه هاي اطلاعات عمومي خانوار – اعضاي خانواده ها – وضعيت كار افراد 5 تا 14 سال – حادثه و معلوليت در خانوار – تسهيلات و امكانات رفاهي خانوار – اطلاعات عمومي و باروري و شيردهي زنان 10 تا 49 ساله – تنظيم خانواده – وضعيت كودكان زير 5 سال در مورد بيماريهاي اسهالي و عفونتهاي حاد تنفسي – آموزش پيش دبستاني و شير مادر جمع آوري گرديد.
براي بررسي الگوي سني ازدواج در ايران نياز به داده هايي در زمينه سن ازدواج زن سن ازدواج مرد و سال ازدواج آنها مي باشد در طرح بررسي ويژگيهاي جمعيتي و بهداشتي در ايران داده هاي جمع آوري شده كه قابل بكارگيري در اين بررسي مي باشند عبارتند از:
- سن هر يك از اعضاي خانوار چقدر است؟
- وضعيت تاهل هر يك از اعضاي خانوار چگونه است؟
- سن در اولين ازدواج زن چقدر است؟
- در اين ازدواج (اولين ازدواج) شوهر چند سال داشت؟
در اين بررسي براي هريك از افراد زن 10 – 49 ساله خانوار كه حداقل يك بار ازدواج كرده فرم مخصوص تكميل شده است بگونه اي كه كليه زنان همسردار يا بي همسر (بعلت طلاق يا فوت همسر) مورد پرسشگري قرار گرفته و به سوالات فوق پاسخ داده اند.
لازم به ذكر است كه با داده هاي موجود مي توان ميزان ازدواج و الگوي ازدواج را به تفكيك هر سال مورد بررسي قرار داد براي اين منظور كافي است براي بدست آوردن سال ازدواج از فرمول زير استفاده كنيم.
سن زن در اولين ازدواج + سن زن – 1379 = سال ازدواج
بدين تربيب مي توان فهميد كه هر گروه سني از زنان با كدام گروه سني از مردان ازدواج كرده اند و در طي سالهاي مختلف اين الگوي سني چه تغييري كرده است. با فرض ثابت ماندن الگوي بدست آمده در دهه آينده و درصورت اعمال اين الگو ميتوان روند توزيع سني زنان و مردان در معرض ازدواج در سالهاي آينده را پيش گويي و مورد مطالعه قرار داد.
نمونه گيري:
با توجه به اينكه در بررسي انجام شده حجم نمونه زيادي جمع آوري شده است و نمونه شباهت به سرشماري خواهد داشت و تعيين حجم نمونه نياز نخواهد بود.
در اين بررسي از هر استان دوهزار خانوار روستايي و دوهزار خانوار شهري مورد بررسي قرار گرفتند و حدود 114 هزار خانوار ايراني (مشتمل بر 536 هزار نفر) مورد پرسشگري قرار گرفته كه براي هر خانوار پرسشنامه هايي مشتمل بر 22 صفحه توسط نيروهاي كارآزموده تكميل گرديد.
ملاحظات اخلاقي:
در اين مطالعه نكات اخلاقي لازم رعايت شده است و در صورت مشاهده امكان وقوع فرضيات فوق با ارائه راه حل مناسب به مسئولان و سياست گذاران كشور نسبت به پيشگيري از مشكل فوق اقدام خواهد شد .
پيش آزمايي:
از آنجا كه اين بررسي بر اساس اطلاعات بدست آمده از طرح بررسي ويژگيهاي جمعيتي و بهداشتي در جمهوري اسلامي ايران مي باشد نيازي به پيش آزمايي وجود ندارد.
نتيجه بررسي:
بررسي ويژگيهاي جمعيتي و بهداشتي در تاريخ مهر ماه 1379 با انجام پرسشگري از حدود 114 هزار خانوار در سراسر كشور انجام شد در اين بررسي كه توسط تيم هاي با تجربه از سراسر كشور و با نظارت كارشناسان ستاد مركزي وزارت بهداشت و مركز آمار ايران انجام شد اطلاعات فراواني در زمينه هاي مختلف جمعيتي بدست آمد.
براي ورود داده ها به رايانه نرم افزار ويژه اي بوسيله EpiInfo طراحي گرديد كه در آن كنترل هاي ويژه اي نيز در نظر گرفته شد كه اين امكان را فراهم نمود تا داده ها با دقت بيشتري ثبت شوند.
طي دوره بررسي فعاليت هاي كنترل و نظارت و ارزشيابي بصورت مستمر و دقيق توسط مجريان اعمال گرديد.
پس از تكميل و انتشار نتايج بررسي فوق داده هاي طرح در آذرماه 1382 بطور كامل جهت انجام بررسي بروي الگوي سني ازدواج در اختيار قرار گرفت.
تحليل داده ها:
بررسي وضع موجود :
پس از دريافت داده ها نسبت به حذف مواردي كه داراي داده هاي ناقص و يا متناقض براي اين بررسي بودند از قبيل نداشتن سن هنگام ازدواج و يا سن همسر در هنگام ازدواج و يا عدم تناسب سن فرد با اطلاعات مربوط به تاهل اقدام گرديد. لازم به ذكر است موارد حذف شده حدود 0017/0 از اطلاعات جمعيتي و كمتر از 06/0 از اطلاعات مربوط به سن تاهل بوده است كه در نتايج بدست آمده بي تاثير مي باشند.
پس از اينكه داده ها پالايش شدند و امكان كار با داده ها فراهم شد نتايج حاصل به تفكيك جمعيت هاي هر استان – شهر و روستا- زن ومرد- تاهل و تجرد (افراد هرگز ازدواج نكرده و حداقل يكبار ازدواج كرده) و گروه هاي سني 5 ساله در جداول ويژه ثبت شد به گونه اي كه امكان مقايسه نتايج به تفكيك هر يك از گروه هاي فوق امكان پذير باشد از طرفي داده هاي وضعيت تاهل زنان نيز به تفكيك هر استان – شهر و روستا و گروه هاي سني در جداول مربوطه ثبت گرديد در ادامه به كمك نرم افزار Excel نمودار هرم سني در جمعيت هاي مختلف و به تفكيك هر استان، شهر و روستا و وضعيت تاهل ترسيم شد.
در بررسي اوليه مشاهده مي شود كه اختلاف چشمگيري در نتايج حاصله از استانهاي مختلف و شهر و روستا غير از موارد خاص مشاهده نمي شود به گونه اي كه مي توان نتايج هر يك از جمعيت ها را به كل كشور تعميم داد.
هرم سني به تفكيك استانها: به منظور بررسي وضعيت الگوي سني ازدواج در جامعه به تفكيك هر يك از استانها و جمعيت هاي شهري و روستايي اختلاف سني زن و مرد بر اساس سالهاي ازدواج آنها محاسبه و نمودار مربوطه ترسيم شد نمودار هاي هرم سني استانهاي مختلف نشان مي دهند كه كليه استان هاي مورد مطالعه از وضعيت تقريبا مشابهي برخوردار هستند اگر چه تفاوتهاي اندكي را مي توان در نمودار ها مشاهده نمود عليرغم برابر بودن تعداد خوشه ها در هر استان جمعيت هاي بدست آمده با اندكي تفاوت همراه مي باشند.
هرم سني به تفكيك روستا و شهر: در نگاه اوليه به هرم سني جمعيت هاي شهري و روستايي مي توان بوضوح به شباهت هاي بين آنها و هرم سني هر يك از استان ها و هرم سني كل كشور پي برد اما در مقايسه بين هرمهاي سني شهر و روستا با كمي دقت مي توان اختلاف جزئي موجود بين آنها را ملاحظه نمود و آن اينكه نسبت جمعيت مرد به زن در هر گروه سني در روستا كمتر از مقدار آن در شهر است اين موضوع نشان دهنده مهاجرت شغلي جمعيت هاي مرد روستايي به سوي شهرها مي باشد.
هرم سني به تفكيك روستا و شهر در كل كشور: براي محاسبه و ترسيم دقيق هرم سني اطلاعات بدست آمده را پس از وزن دهي با يكديگر جمع نموده و هرم سني براي كل كشور به تفكيك شهر و روستا ترسيم گرديد.
با توجه به اينكه اطلاعات بدست آمده مربوط به سال 1379 مي باشد براي برآورد وضع موجود محاسبه و اصلاح مقادير بدست آمده ضروري بنظر مي رسيد. بدين منظور با فرض اينكه الگوي سني ازدواج در طي سالهاي 79 تا 82 تغيير زيادي نداشته است ابتدا الگوي سني ازدواج را به تفكيك سن براي زن و مرد در سه سال منتهي به 79 محاسبه نموده و مقادير بدست آمده از تعداد افراد مجرد كاسته شد تا تصويري از وضعيت فعلي در سال 82 بدست آيد.
لازم به ذكر است منظور از افراد مجرد افراد هرگز ازدواج نكرده مي باشد و افراد متاهل شامل افراد حداقل يكبار ازدواج كرده مي باشد.
[i] – علي اكبر رحماني – رشد جمعيت و اهميت آمار هاي حياتي – فصلنامه جمعيت سازمان ثبت احوال كشور- پاييز و زمستان 1372
[ii] – دكتر محمد ميرزايي – ملاحظات جمعيتي مرتبط با توسعه در ايران – فصلنامه جمعيت سازمان ثبت احوال كشور- شماره 10 – زمستان 1373
[iii] – سالنامه مركز آمار ايران 1379
[iv] – يدالله فرهادي و ارژنگ اميرخسروي – عدم تعادل در عرضه و تقاضاي ا زدواج – فصلنامه جمعيت سازمان ثبت احوال كشور- پاييز و زمستان 1372
[v] – يدالله فرهادي و ارژنگ اميرخسروي – عدم تعادل در عرضه و تقاضاي ا زدواج – فصلنامه جمعيت سازمان ثبت احوال كشور- پاييز و زمستان 1372
[vi]- دكتر حبيب الله زنجاني – گامي نو در پژوهشهاي جمعيتي – فصلنامه جمعيت سازمان ثبت احوال كشور- شماره2 – پاييز 1372
[vii] – معاونت سلامت وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي – سيماي جمعيت وسلامت در جمهوري اسلامي ايران (مهر ماه 1379)
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.