پایان نامه ماهیت ترک فعل در جرم قتل در حقوق ایران با نگاهی حقوق آمریکا و فرانسه
فهرست محتوا
چکیده
موضوع امکان و عدم امکان ارتکاب جرم از طریق ترک فعل از مسائل مهم و چالشبرانگیز حقوق جزاست که از دیرباز مورد بحث فقها و حقوقدانان بوده است که آیا جرائم علیه تمامیت جسمانی اشخاص که معمولاً با افعال مثبت ارتکاب مییابد، ممکن است در شرایط خاص با ترک فعل نیز تحقق پیدا کند؟ از منظر قانون مجازات اسلامی ایران و یافتههای این تحقیق، این جرائم هم با فعل مثبت و هم با ترک فعل قابل ارتکاب است و واجد عناصر اصلی و ضروری برای تحقق یک جرم میباشد.
هدف اصلی این رساله اثبات این مطلب است که ترک فعل همانند فعل میتواند عنصر مادی جرم واقع شود. مناقشه و تشکیکی که از سوی بعضی صاحبنظران در این زمینه ابراز شده، قابل پذیرش نیست. این مسئله با روش تحلیلی و توصیفی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
کلیدواژهها: جرم ترک فعل، جرم فعل ناشی از ترک فعل، عناصر مادی و معنوی و قانونی، امر عدمی، نتیجه مجرمانه، رابطه سببیت.
فصل اول: کلیات
- مقدمه………………………………………………………………………………………………………. 2
- طرح مساله……………………………………………………………………………………………….. 3
- اهمیت موضوع………………………………………………………………………………………….. 5
- سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………. 5
- فرضیههای تحقیق …………………………………………………………………………………… 5
- روش تحقیق …………………………………………………………………………………………….. 6
- محدودیتهای تحقیق ………………………………………………………………………………. 6
- ساماندهی تحقیق ……………………………………………………………………………………… 6
- فصل دوم: رفتار مجرمانه
- 2-1- تعریف جرم ترک فعل و عناصر تشکیل دهنده……………………………………………….. 9
- 2-2- تمایز جرم ترک فعل و جرم فعل …………………………………………………………………. 10
- 2-3- انواع جرائم مربوط به ترک فعل…………………………………………………………………… 11
- 2-3-1- ترک فعل محض ……………………………………………………………………………………. 11
- 2-3-2- جرم فعل ناشی از ترک فعل ………………………………………………………………….. 13
- 2-3-3- تمایز جرائم ترک فعل ………………………………………………………………………….. 14
- 2-3-4- عنصر مادی جرم ترک فعل و دیدگاهها …………………………………………………. 16
- 2-3-4-1- نفی مطلق ………………………………………………………………………………………… 16
- 2-3-4-2- اثبات مطلق …………………………………………………………………………………….. 20
- 2-3-4-3- مسوولیت بر اساس قانون یا التزام شخصی …………………………………………. 21
- 2-3-4-4- نقد و بررسی ……………………………………………………………………………………. 22
- 2-3-4-5- مسوولیت در صورت وجود رابطه سببیت …………………………………………… 23
- 2-4- عنصر قانونی و معنوی جرم ترک فعل …………………………………………………………. 27
- 2-4-1- عنصر قانونی …………………………………………………………………………………………. 27
- 2-4-2- عنصر معنوی ……………………………………………………………………………………….. 28
- 2-5- ترک فعل از نظر قانون مجازات اسلامی و رویه قضایی …………………………………. 29
- 2-5-1- از منظر قانون مجازات اسلامی ………………………………………………………………. 29
- 2-5-2- از نظر رویه قضایی ………………………………………………………………………………. 33
- 2-6- ترک فعل از دیدگاه فقها …………………………………………………………………………… 35
- 2-6-1- ترک فعل از دیدگاه فقهای شیعه ……………………………………………………………. 35
- 2-6-2- ترک فعل از دیدگاه فقهای سنی ……………………………………………………………. 38
- فصل سوم: ترک فعل در حقوق ایران
- 3-1- موضع و شرایط تحقق مسوولیت ترک فعل در حقوق ایران…………………………….. 42
- 3-2- پیش بینی ترک فعل در قوانین جزایی و فعل ناشی از ترک فعل …………………… 50
- فصل چهارم: بررسی ترک فعل منجر به قتل از دیدگاه فقهی و حقوقی
- 4-1- تعارض و راه حل حقوق دانان غرب ……………………………………………………………… 55
- 4-2- نظر حقوق دانان ایرانی ……………………………………………………………………………… 58
- 4-2-1- نظر مخالفین …………………………………………………………………………………………. 58
- 4-2-2- نظر موافقین …………………………………………………………………………………………. 59
- 4-3- نظر فقها در خصوص ترک فعل و موضع فقه اسلامی……………………………………… 60
- 4-3-1- نظر مخالفین …………………………………………………………………………………………. 60
- 4-3-2- نظر موافقین …………………………………………………………………………………………. 61
- 4-3-3- موضع فقه اسلامی ………………………………………………………………………………… 62
- 4-4- نظر اداره حقوقی قوه قضاییه در خصوص ترک فعل ………………………………………. 64
- 4-5- بررسی مجدد نظر مخالفین ترک فعل …………………………………………………………. 66
- 4-6- ارکان جرم قتل عمد با ترک فعل ……………………………………………………………….. 68
- 4-6-1- رکن قانونی …………………………………………………………………………………………… 69
- 4-6-2- رکن مادی قتل عمدی ناشی از ترک فعل ……………………………………………….. 69
- 4-6-3- تأثیر اسباب خطر نسبت به مجنی علیه …………………………………………………. 70
- 4-6-4- رابطه سببیت ………………………………………………………………………………………. 70
- 4-6-5 رکن روانی جرم قتل عمدی ناشی از ترک فعل ………………………………………… 72
- فصل پنجم: تطبیق جرم قتل در حقوق کیفری ایران و فرانسه و آمریکا
- 5-1- تعریف قتل در خصوص کیفری ایران و فرانسه و آمریکا ……………………………… 76
- 5-1-1- تعریف لغوی ………………………………………………………………………………………… 76
- 5-1-2- تعریف قانونی ……………………………………………………………………………………… 77
- 5-2- انواع قتل در حقوق ایران و فرانسه و آمریکا …………………………………………….. 79
- 5-3- ارکان تشکیل دهنده قتل و مجازات آن در حقوق کیفری ایران و فرانسه …… 86
- 5-3-1- رکن قانونی ………………………………………………………………………………… 86
- 5-3-2- رکن مادی …………………………………………………………………………………. 88
- 5-3-3- رکن معنوی ……………………………………………………………………………….. 91
- 5-4- مجازات قتل در حقوق کیفری ایران و فرانسه …………………………………………… 95
- فصل ششم: محدوده صور مختلف جرم ترک فعل
- 6-1- جایگاه ترک فعل در حقوق جزا …………………………………………………………………. 102
- 6-2- شرایط تحصیل مسوولیت بر تارک فعل …………………………………………………….. 102
- 6-2-1- ترک وظیفه ناشی از وجود رابطه خاص ………………………………………………….. 105
- 6-2-2- ترک وظیفه ناشی از ایجاد خطر قبلی …………………………………………………… 105
- 6-2-3- ترک وظیفه ناشی از پذیرش اختیاری مسوولیت …………………………………… 105
- 6-3- محدوده ترک فعل در جرائم مختلف و صورت مختلف ارتکاب جرم ……………. 106
- 6-3-1- جرائم مستلزم حد ……………………………………………………………………………… 106
- 6-3-2- جرائم مستلزم قصاص ………………………………………………………………………… 107
- 6-3-3- جرائم مستلزم پرداخت دیه ………………………………………………………………… 108
- 6-3-4- جرائم مستلزم مجازاتهای تعزیری و بازدارنده ……………………………………. 109
- 6-4- محدوده ترک فعل در صور مختلف ارتکاب جرم ……………………………………….. 109
- 6-5- نظرات افراطی فقهای اهل سنت ………………………………………………………………. 111
- 6-6- استفتائات……………………………………………………………………………………………….. 112
- نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………. 123
- فهرست منابع …………………………………………………………………………………………………. 128
فصل اول
کلیات
-
مقدمه
درباره جرم فعل ناشی از ترک فعل اختلاف زیادی بین فقها و حقوقدانان وجود دارد مبنی بر اینکه آیا ترک و خودداری میتواند عنصر مادی جرم قرار گیرد یا نه؟ عدهای با این تصور که ترک و امتناع امر عدمی است و نمیتواند سبب امر وجودی قرار گیرد، به این سؤال پاسخ منفی داده و عدهای هم این جرم را فاقد عنصر قانونی دانستهاند.
از سوی دیگر، یکی از بهترین راههای ایجاد روحیه تعاون و گسترش فرهنگ همکاری در بین آحاد جامعه که در مواقع خطر و اضطرار به یاری همدیگر میشتابند، این است که به لحاظ قانونی ملزم به کمک و همکاری شوند و در صورت امتناع از ادای تکلیف، با ضمانت اجراهای کیفری مواجه گردند.
قرآن کریم مخاطبان خویش را تشویق میکند که در مواقع خطر و اضطرار، بخصوص خطرات جانی، به کمک همنوعان خویش بشتابند و از اقدامی که سبب سلب حیات دیگری شود، خودداری ورزند؛ تا جایی که کشتن یک فرد بیگناه را مساوی کشتن همه انسانها، و نجات جان یک انسان را مساوی نجات همه انسانها دانسته است: «مَن قَتَلَ نفساً بِغَیرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْضِ فَکأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جمیعاً.»2 طبق این آیه شریفه، کسی که دست به عمل نجاتبخش بزند و جان کسی را از خطر مرگ نجات بدهد، مثل این است که همه انسانها را احیا کرده و از مرگ نجات داده است و بعکس، فردی که سبب قتل انسان بیگناهی گردد، اعم از اینکه با فعل ایجابی مرتکب این عمل شود یا سلبی، همانند این است که همه انسانها را کشته است. از این آیه شریفه اهمیت جرم فعل ناشی از ترک فعل به خوبی استفاده میشود.
از اینرو، با توجه به اهمیت جرائم ترک فعلی و نقش آن در فرهنگسازی جامعه، لازم است این نوع جرائم به طور دقیق از زوایای مختلف مورد بحث و بررسی قرار گیرد. متأسفانه فقها و حقوقدانان، این دسته جرائم را به صورت گذرا مورد بحث قرار دادهاند.
در تحقیق حاضر، انواع جرائم ترک فعل، عناصر سهگانه جرم فعل ناشی از ترک فعل و دیدگاه قانون مجازات اسلامی و رویه قضایی و فقهای فریقین درباره این جرم به اختصار مورد بررسی قرار گرفته است.
مسئلهای که در رابطه با جرم ناشی از ترک فعل در باب قتل مطرح میشود این است که آیا فعل سلبی (فعلِ ترک) میتواند منشأ جرم قتل باشد؟ به نظر میرسد بنابه دیدگاه اخلاقی در ترک فعل منجر به مرگ، تارک مسئول است. پرسش این است که آیا مسئولیت اخلاقی میتواند به مسئولیت قانونی بدل شود؟ اگر پاسخ منفی باشد، آنگاه ممکن است در جامعه با انحطاط اخلاقی ناشی از فعل ترک و بی مسئولیتی روبرو شویم. اما اگر پاسخ مثبت باشد، آنگاه به نظر میرسد تبدیل شدن امر اخلاقی به امر قانونی منجر به تعارضاتی حل نشدنی میشود. اندیشمندان وحقوقدانان غربی این تعارض را از طریق قراردادگرایی و مسئولیت ناشی از تعهد تبیین میکنند. اما این رویکرد پراگماتیستی به اخلاق و قانون، از حل این تعارض ناتوان خواهد بود. اما در نظام فقهی اسلام بر اساس مسئولیت الهی در برابر خدا، مسئولیت دیگر امری قراردادی و نسبی نیست بلکه امری عینی است. به این ترتیب نظام فقهی-حقوقی اسلام این تعارض را به شکل واقعی حل میکند.
- طرح مساله
به تصریح مادهٔ ۲ قانون مجازات اسلامی هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد، جرم است. رکن مادی بیشتر جرائم به صورت فعل است؛ فعلی که قانونگذار انجام آن را جرم و مستوجب مجازات اعلام کرده است مانند سرقت وصدور چک بیمحل. در مقابل جرایمی هستند که رکن مادی آنها ترک فعل است. درچنین جرایمی قانونگذار وظیفه یا تکلیفی را برای افراد معین کرده و در صورتی که افراداز انجام آن خودداری کنند، در معرض اعمال مجازات قرار خواهند گرفت، مثل جرم موضوع مادهٔ ۵۹۷ ق.م.ا راجع به خودداری مقامات قضایی از رسیدگی به شکایات وتظلمی که مطابق شرایط قانونی نزد آنها برده شده یا جرم موضوع مادهٔ ۶۴۲ ق.م.ادربارهٔ خودداری از پرداخت نفقه.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.