پایان نامه مبانی فقهی وحقوقی باروری مصنوعی
فهرست محتوا
فهرست مطالب
- چکیده 1
- فصل اول: کلیات ومفاهیم
- بخش اول: کلیات
- 1-1-1-مقدمه 2
- 1-1-2- بیان مساله 4
- 1-1-3-پیشینه تحقیق 5
- 1-1-4- سؤالات تحقیق 7
- 1-1-5-فرضیههای تحقیق 7
- 1 -1-6-اهداف تحقیق 8
- 1-1-7- روش تحقیق 8
- 1-1-8 اهمیت تحقیق 9
- 1-1-9-ساختار تحقیق 9
- بخش دوم: مفاهیم 9
- 1-2- تعریف تلقیح 9
- 1-2-1- تلقیح مصنوعی 9
- 1-2-2- تعریف نازایی و ناباروری 10
- 1-2-2-1- علل نازایی 11
- 1-2-3- سیر تحول تاریخی تلقیح مصنوعی 12
- 1-2-4- اقسام تلقیح مصنوعی به حصر عقل 15
- 1-2-6- اقسام تلقیح مصنوعی که در علم پزشکی محقق شدهاند 17
- 1-2-6-1-تلقیح اسپرم به داخل رحم (IUI) 17
- 1-2-6-2- لقاح اسپرم در خارج از رحم (IVF) 18
- 1-2-6-3- تلقیح نطفه به داخل لوله رحم (GIFT) 19
- 1-2-6-4- انتقال نطفه بارور شده به داخل رحم (ZIFT) 19
- 1-2-6-5- تزریق اسپرم به داخل تخمک (ICSI) 20
- 1-2-6-6- تلقیح اسپرم به داخل رحم، با استفاده از اسپرم غیر شوهر (AID) 20
- 1-2-6-7- اهدای تخمک (ED) 21
- 1-2-6-8- اهدای جنین 22
- فصل دوم: تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر واسپرم بیگانه
- بخش اول: تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر 23
- 2-1-1- جواز تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر 23
- 2 -1-2-استفتائات تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر 25
- 2-1-3- حرمت تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر 27
- 2-1-4- بررسی وضع حقوقی عمل تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر 28
- بخش دوم ـ تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه 29
- 2-2-1- وضع حقوقی ـ فقهی عمل تلقیح مصنوعی زن با اسپرم بیگانه 30
- 2-2-1- 1- جواز یا عدم جواز تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه 30
- 2-2-1-2- اطلاق وعموم پارهای از آیات قران کریم 30
- 2-2-1-3-نقد آیات وادله مخالفان وموافقان 30
- 2-2-1-4- روایات 33
- 2-2-1-5- نقد روایات وادله مخالفان وموافقان 33
- 2-2- 2-نظر علما وهیئتهای اسلامی 35
- 2-2-3-اندیشه حقوقدانان و تلقیح مصنوعی 38
- 2-2-4- مقتضای قاعده احتیاط یا برائت 42
- 2-2-5- سایرآثارو پیامدهای تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه 45
- 2-2-5-1- آثار اجتماعی باروری با اسپرم بیگانه 45
- 2-2-5-2- اثرات روانی باروری با اسپرم بیگانه 46
- فصل سوم: آثار حقوقی مترتب بر تلقیح مصنوعی با اسپر شوهر واسپرم بیگانه
- بخش اول: آثار حقوقی بر تلقیح با اسپرم شوهر 51
- 3-1-آثار غیر مالی 51
- 3-1-1 – نسب 51
- 3-1-2- نسب در تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر 64
- 3-1-3- ولایت 67
- 3-1-4- حضانت 67
- 3-1-5- تربیت 68
- 3-1-6-نکاح 69
- 3-1-7- حق قصاص 69
- 3-2- آثار مالی 70
- 3-2-1- توارث 70
- 3-2-2- نفقه 71
- 3-2-3- سایر روابط مالی 72
- بخش سوم: آثار حقوقی بر تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه 72
- 3-3-1-آثار غیر مالی 72
- 3-3-1-1- نسب 72
- 3-3-1-2- ولایت 78
- 3-3-1-3- حضانت 79
- 3-3-1-4- تربیت 79
- 3-3-1-5- نکاح 81
- 3-3-1-6- حق قصاص 84
- 3-4-1-آثار مالی 85
- 3-4-1-1-ارث 85
- 3-4-1-2- نفقه 89
- 3-4-1-3- سایر روابط مالی 90
- 3-4-1-4- جنبه کیفری تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه 91
- فصل چهارم: مادر جانشین (رحم اجارهای)، اهدای تخمک، اهدای جنین
- بخش اول: مادر جانشین 93
- 4-1- نظر علما و مراجع در زمینه رحم اجارهای 93
- 4-1-1- جانشینی با رحم همسر دوم 94
- 4-1-1-1- جواز جانشینی با رحم همسر دوم 94
- 4-1-1-2-عدم جواز جانشینی با رحم همسر دوم 95
- 4-1-2- مادر جانشین با رحم بیگانه (غیر همسر) 88
- 4-1-2-1- عدم جواز مادر جانشین با رحم بیگانه (غیر همسر) 98
- 4-1-2-2- جواز مادر جانشین با رحم بیگانه (غیر همسر) 100
- بخش دوم: اهداء تخمک 105
- 4-2-1 – اهداء تخمک (تکنیکهای داخل رحمی) 105
- 4-2-1-1- وضعیت فقهی وحقوقی اهداء تخمک با استفاده از تخمک همسر دوم 105
- 4-2-1-2- وضعیت فقهی وحقوقی اهداء تخمک با استفاده از تخمک زن بیگانه 107
- 4-2-2- تکنیکهای لقاح خارج رحمی اهدای تحمک 108
- 4-2-2-1- مجرد فراهم آوردن لقاح خارج رحمی 109
- 4-2-2-1-1- اهداء تخمک با استفاده از تخمک همسر دوم 109
- 4-2-2-1-2- اهداء تخمک با استفاده از تخمک زن بیگانه 109
- 4-2-2-2- انتقال زیگوت یا جنین به رحم همسر مرد صاحب اسپرم 110
- بخش سوم: اهدای جنین اهدای جنین 110
چکیده
مبانی فقهی و حقوقی باروری مصنوعی
یکی از روشهای نوین تولید مثل، تلقیح مصنوعی میباشد که در آن توسط روشهای کمکی تولید مثل در علم پزشکی زمینه باروری تخمک زن را با استفاده از اسپرم مرد فراهم نموده که در نتیجه امتزاج اسپرم و تخمک، یک جنین تشکیل میشود و در این روش باردار شدن زن بوسیله آلات پزشکی و بدون انجام عمل مقاربت و نزدیکی جنسی صورت میگیرد.
این پژوهش با هدف بررسی مبانی فقهی و حقوقی باروری مصنوعی و آثار مترتب بر آن، اعم از آثار مالی و آثار غیر مالی در قالب دو روش کلی مورد پژوهش قرار گرفته است. در روش اول نطفه طفل از ترکیب اسپرم زن و شوهر قانونی است و طفل حاصل از آن به اتفاق اکثر علما و حقوقدانان فرزند مشروع و تمام آثار حقوقی مترتب بر فرزندان طبیعی بر او هم بار میگردد، اعم از اینکه طفل در رحم زوجه یا در رحم زن دیگر و یا در دستگاه مصنوعی رشد نماید.
در روش دوم طفل از اسپرم تخمک زن و مرد بیگانه میباشد که بنا به نظر اکثر علما و فقها اگر چه این عمل حرام است ولی بنا به نظر مشهور آثار نسب بر طفل بار میشود، زیرا چنین عملی تحت عنوان زنا قرار نمیگیرد.
همچنین در این پژوهش موضوع اجاره رحم و اهدای تخمک و اهدای جنین نیز از جهت تکلیفی و آثار وضعی مورد بررسی قرار گرفته که به روش کتابخانهای است و بر اساس روش توصیفی-استدلالی موضوعات مورد کنکاش قرار گرفتهاند.
کلید واژه: تلقیح مصنوعی، نطفه (اسپرم و تخمک)، نسب، مادر جانشین، اهدای جنین، اهدای تخمک.
بخش اول: کلیات
1-1-1-مقدمه
یکی از زیباترین و شگف انگیز ترین غرایزی که حضرت حق در نهاد آدمی بنا گذارده غریزه فرزند خواهی و میل به تداوم نسل است لذا بر مبنای این سیستم غریزی طبیعت انسان به گونهای خلق شده که قادر به تولید مثل باشد، به این صورت که از ترکیب اسپرم جنس مذکر با تخمک جنس مؤنث نطفه تشکیل شده «ایها الناس انا خلقناکم من ذکرو انثی» (حجرات، آیه 13) و در رحم زن تکثیر میشود و مراحل مختلف رشد را سپری میکند «الم تخلقکم من ماء مهین فی قرار مکین» (مرسلات آیه 20 و 21) و به صورت انسان قدم به عرصه گیتی میگذارد «انا خلقنا الانسان من نطفه امشاج نبتلیه فجعلناه سمیعاً بصیراً»(دهر، آیه 3) و بسیار طبیعی است موجودی که از شیره جسم و جان این دو به وجود میآید و نشر و نما میکند بر مودت و صفا صمیمیت و سکون و آرامش آنها میافزاید.
«و من آیا تهان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده رحمته ان فی ذلک لآیات لقوم یتفکرون».
لکن همیشه طبیعت کار خود را دست انجام نمیدهد و زنان و مردانی هستند که به علت نقص در قسمتی از دستگاه تولید مثلشان صاحب فرزند نمیشوند و چه بسا که زندگی زناشویی و اجتماعی آنها فقط به همین خاطر که نمیتوانند از خود انسانی به جا بگذارند به مخاطره می افتد.
برخی از مردان هستند که یا فاقد اسپرماند یا اسپرم آنها توان خاصیت ترکیب با تخمک زن را ندارد و یا زنانی وجود دارند که یا تخمک ندارند و یا قابلیت و توان پذیرش اسپرم را ندارد و یا رحم آنها توانایی نگهداری و پرورش جنین را ندارد یا اصلاً رحم ندارند و در عین حال علاقمند بچهای را که نحوی منتسب به خود آنان باشد، داشته باشند. این وضع از دیرباز وجود داشته و انسان برای یافتن راه حل این مشکل به راههای زیادی دست زده است و به وسایل و روشهای مختلفی متوسل شده است قرآن کریم خود از سویی به وضع استثنایی بعضی از زنان و مردان عقیم اشاره کرده و از سوی دیگر درخواست و التماس برخی نازایان را منعکس نموده، و بارور و باردار کردن آنها را به قدرت خداوند بیان نموده است در سوره شوری آیات 49 و 50 میفرماید «لله ملک السموات و الارض یخلق ما یشاء یهب لمن یشاء اناثا و یهب لمن یشاء الذکور ایزوجهم ذکراناً و اناثاً و یجعل من یشاء عقیماً انه علیم قدیر».
امروزه با پیشرفت علم مخصوصاً در زمینههای پزشکی و با بررسی دقیق علل و عوامل نازایی، دانشمندان موفق شدند تا از طریق مصنوعی «غیر طبیعی» مشکل نازایی را تا اندازه زیادی حل کنند از جمله روشهای باروری که امروزه بکار میرود باروری از طریق لقاح مصنوعی است که انواع مختلفی دارد. مسأله مورد بحث در علم حقوق این است که آیا فرزندی که از این روش بوجود میآید مشروعیت قانونی دارد یا خیر؟ و بعد از پاسخ به این مطلب این مسأله بیش میآید که در فرض جواز یا حرمت هر یک از این روش از لحاظ حقوقی چه آثاری بر آن مترتب میگردد به بیان دیگر طفلی که از لقاح مصنوعی بوجود میآید در جامعه از چه حقوقی برخوردار است؟ آیا همان آثار و احکامی که بر کودکان طبیعی حکم میکند. چنین طفلی را نیز در بر میگیرند؟ یا خیر!
با توجه به اینکه چنین روشهایی از قدمت زیادی برخوردار نیستند و مسائل جدیدی در علم پزشکی میباشند و بالطبع چنین مباحثی در علم حقوق کم سابقه و در قوانین مدون جهان کمتر قانون صریحی در این رابطه به چشم میخورد.
اما به لحاظ اینکه این پیشرفتها در کشور ما ایران نیز بکار گرفته شدهاند بر حقوقدانان و فقهای مسلمان و شیعه است که حکم صریح خود را در این رابطه بیان نموده و مطالعات لازم تحقیقات و خود را در این زمینه گسترش دهند.
در طی چند سال اخیر نیز کارهای علمی متعددی در رابطه با لقاح مصنوعی انجام گرفته و مراجع و علما نظرات فقهی خود را در قالب استفتاء بیان نموده و حقوقدانان مقالات مختلفی در این زمینه نگاشتهاند اما با توجه به ابعاد وسیع بحث شاید بتوان گفت هنوز تحقیق جامع و مانعی در این راستا به عمل نیامده است، و علم حقوق به عنوان دانشی که با روابط انسانی بین افراد جامعه را تنظیم نماید موظف است با تمسک به قواعد و اصول کلی که در اختیار دارد به مسائلی که در این زمینه ممکن است مطرح شود پاسخ دهد و تکالیف حقوقی افرادی را که با این مسأله مرتبط هستند و یا مرتبط میشوند روشن نماید.
در حقوق ایران که بر گرفته از حقوق متعالی و مترقی اسلام و فقه جعفری است باید بر طبق همان مبانی و اصول شرعی (هر چند که در منابع اولیه فقهی به طور صریح به چنین مسأله ای اشاره نشده است) مسأله را حل نمود، تا به چیزی بر خلاف شرع و احکام الهی عمل نشود.
1-1-2- بیان مساله
لقاح مصنوعی یعنی لقاح خارج از رحم، یا تولید انسان بیرون از رحم، بدون آمیزش مشروع یا نامشروع وهمچنین تولید درون رحمی انسان، از طریق کاشتن با تلقیح از مسائل نو خواستهای است که به اقتضای پیشرفت زمان و دگرگونیهای علمی مطرح شده است. با توجه به این دگرگونیها تحقیق حاظر درباره گونههای باروری وحکم شرعی آنها، از جمله مشروعیت موضوع فرزند دار شدن با دخالت عامل سومی بهصورت اسپرم بیگانه یا رحم بیگانه یاتخمک بیگانه، اهدای جنین یا تخمک وغیره رابا عنایت به آیات وروایات، اصول وقواعد فقهی وحقوقی مورد بحث وبررسی قرار میدهند. واما صورتهای مختلف تلقیح مصنوعی ونظر مخالفان وموافقان در هر مورد:1-تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر وتخمک زوجه: از نظر اکثر علما بلکه قریب به اتفاق آنها اشکالی در این نوع تلقیح وجود ندارد، زیرا هیچ دلیلی بر حرمت آن نداریم، در این صورت فرزند متولد شده مشروع وفرزند آنها میباشد، فتاوای آیات عظام آیت الله محمد یزدی، سید محمد رضا گلپایگانی، شیخ یوسف صانعی محمد مؤمن وسید محمد صادق روحانی این نظر را تأئید میکنند. (صمدی اهری،1378:).2-تلقیح مصنوعی از اسپرم بیگانه با تخمک زوجه: هرگاه زنی اعم از اینکه شوهر داشته باشد وبه واسطه اختلالات جسمی عاجز از مشارکت با همسرش در تولید مثل باشد ویا شوهر نداشته باشد آیا جایز است با تلقیح نطفه مرد اجنبی خود را باردار کند؟ یا اینکه تلقیح نطفه مرد اجنبی به هر صورت ولی در خارج از رحم چه حکمی دارد؟ حال بر فرض جواز باروری مصنوعی با اسپرم غیر شوهر پدر بچه کیست؟ شوهر یا فرد صاحب اسپرم حال بر فرض جواز باروری مصنوعی با اسپرم غیر شوهر پدر بچه کیست؟ شوهر یا فرد صاحب اسپرم؟ وبر فرض اگر صاحب اسپرم تلقی شود فرزند نیز دختر باشد آیا شوهر زنبه این دختر محرم است؟ درصورتی که فرزند پسر باشد آیا زن به این پسر محرم است؟
موافقان این صورت از صورتهای تلقیح مصنوعی این گونه حکم میدهند که این روش نیزمانند روشهای دیگر جایز میباشد وفرزند به صاحب اوول واسپرم نسبت داده میشود واگر صاحب اوول واسپرم که جنین از آنها تشکیل یافته نامعین وناشناخته باشد واین دو از بانکهای اسپرم گرفته شده وپس از ترکیب در رحمی کاشته شود در این فرض پس از گذشتن از جایز بودن فرآیند گرفتن اوول واسپرم ونیز فرآیند ترکیب آنها با یکدیگر در لوله آزمایش اشکالی در جایز بودن کشت آن نیز وجود ندارد ودلیل این حکم هم همان صدق نکردن عنوان حرام است. مقام معظم رهبری وسید محمد موسوی بجنوردی از جمله این گروه میباشند. (صمدی اهری،35:1383).
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.