پایان نامه مبانی و اهداف اجرای مجازات در ملأعام
فهرست محتوا
چکیده
در گذشته اعمال مجازات بر اساس انتقامجویی افراد و دادگستری خصوصی بود؛ فردی که مورد ظلم قرار میگرفت، خود یا خانواده و یا طایفه وی به انتقامگیری از مجرم و خانواده و حتی طایفهاش میپرداختند. با تشکیل دولتها ضرورت کیفر و نحوه اجرای آن مورد حاکمیت قرار گرفت. در این دوران اجرای مجازات، اغلب در ملأعام و در میدانهای شهر و مناطق پرجمعیت با هدف رسوایی مجرم و ارعاب دیگران صورت میگرفت. اعدام در ملأعام در قرون میانی در اروپا بسیار رایج بود، تعذیب و نمایش آن در نظام جزایی سنتی جزئی از مجازات و فلسفه مجازات بود و نمایش تنبیه با هدف ارعاب جامعه و بازدارندگی ارتکاب جرم صورت میگرفت. از قرن هیجدهم میلادی به بعد، با ظهور اندیشمندان کیفری انتقادات وسیعی در خصوص اجرای مجازاتهای خشن و دهشتناک و آن هم در ملأعام صورت گرفت، در نتیجه همین انتقادات تمایل به انتقال مجازاتهای خشن به بخش پنهان فرایند کیفری بوجود آمد؛ با پیدایش نوعی همدلی با محکوم تاثیرات موردنظر از نمایش تنبیه معکوس یا بیفایده میشد. بدین ترتیب بود که نمایش مجازات در غرب رخت بر بست. در هر صورت اجرای مجازات در ملأعام در ایران هم به صورت قانونی و هم به صورت فراقانونی و با صلاحدید قاضی در میادین اصلی و مکانهای شلوغ و در حضور مردم به موقع اجرا گذاشته میشود. در مورد آثار و تبعات فردی و اجتماعی اجرای مجازات در ملأعام بین علما و صاحبنظران اتفاق نظر وجود ندارد، برخی آن را واجد آثار مثبت میدانند و معتقدند اجرای مجازات در ملأعام باعث کاهش بزهکاری، تسکین افکار عمومی و اعاده نظم و آرامش در جامعه میشود و گروهی نیز آنرا دارای تبعات منفی میدانند و معتقدند پیشگیری از وقوع جرم همیشه با اجرای مجازات آن هم به صورت اجرای مجازات در ملأعام میسر نیست. علاوه بر این اجرای مجازات در ملأعام مجازات مضاعف بوده و تاثیر مخربی بر روی کودکان و زنان دارد، همچنین این عمل باعث وهن اسلام شده و حساسیت مردم را در مقابل اجرای مجازات در ملأعام کاهش میدهد. این امر در سطح بین المللی واکنشهای گستردهای را در پی داشت و بسیاری از اسناد حقوق بشری به این شیوه از مجازات اعتراض نموده و این شیوه از اعمال مجازات را مطابق با موازین بین المللی انطباق نمیدانند.
کلید واژگان: ملأعام، علنی، نظام حقوقی ایران، تشهیر، اجرای مجازات
فهرست مطالب
- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………1
- بیان مسئله و اهمیت موضوع……………………………………………………………………………………………………….5
- اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….8
- سوالات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………..8
- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………..9
- روش انجام تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..10
- ساماندهی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….10
- 1: مفاهیم و تاریخچه……………………………………………………………………………………………………………..11
- 1-1تبیینمفاهیم……………………………………………………………………………………………………………….. 12
- 1-1-1 مفاهیماصلی……………………………………………………………………………………………………………12
- 1-1-1-1ملأعام………………………………………………………………………………………………………………..12
- 1-1-1-1-1 لغوی………………………………………………………………………………………………………. 12
- 1-1-1-1-2 اصطلاحی………………………………………………………………………………………………. 13
- 1-1-1-2 تعریففقهیمجازاتدرملأعام……………………………………………………………………………14
- 1-1-1-3 ملاکومعیارملأعام…………………………………………………………………………………………….. 15
- 1-1-1-3-1 حضورمردم…………………………………………………………………………………………….16
- 1-1-1-3-2 خصوصیتمکانی…………………………………………………………………………………… 17
- 1-1-1-4تعریفمجازات…………………………………………………………………………………………………….18
- 1-1-2 مفاهیممرتبط…………………………………………………………………………………………………………..19
- 1-1-2-1 علن…………………………………………………………………………………………………………………. 19
- 1-1-2-1-1 لغوی………………………………………………………………………………………………………. 20
- 1-1-2-1-2 اصطلاحی………………………………………………………………………………………………. 20
- 1-1-2-2 تشهیر………………………………………………………………………………………………………………21
- 1-1-2-2-1 لغوی……………………………………………………………………………………………………….21
- 1-1-2-2-2 اصطلاحی………………………………………………………………………………………………. 21
- 1-2 پیشینهتاریخیمجازاتدرملأعام………………………………………………………………………………… 22
- 1-2-1 قانونحمورابی………………………………………………………………………………………………… 22
- 1-2-2 توراتوانجیل…………………………………………………………………………………………………….. 23
- 1-2-3 دورهباستان( یونانورم)……………………………………………………………………………………. 24
- 1-2-4 آموزههایاسلامیپیراموناجرایمجازاتدرملأعام……………………………………. 24
- 1-2-5 اجرایمجازاتدرملأعامدرطولتاریخایران………………………………………………………….. 27
- 1-2-5-1 دورهیهخامنشیان……………………………………………………………………………………. 27
- 1-2-5-2 دورهیساسانیان………………………………………………………………………………………… 28
- 1-2-5-3 دورهیصفویان…………………………………………………………………………………………………..29
- 1-2-5-4 بعدازصفویهتاانقلابمشروطه……………………………………………………………………………31
- 1-2-5-5 پسازمشروطیّتتاانقلاباسلامی سال1357…………………………………………………………32
- 1-2-5-6 دورهیاستقرارنظامجمهوریاسلامیایران……………………………………………………………..32
- 1-2-6 سایرکشورها……………………………………………………………………………………………………………..33
- 1-2-6-1 انگلیس…………………………………………………………………………………………………………… 33
- 1-2-6-2 فرانسه……………………………………………………………………………………………………………… 35
- 1-2-6-3 آمریکا……………………………………………………………………………………………………………… 36
- 1-2-6-4 ژاپن…………………………………………………………………………………………………………………. 37
- 1-2-6-5 لبنان……………………………………………………………………………………………………………….. 37
- 1-2-6-6 کویت………………………………………………………………………………………………………………. 38
- 2 : منابع، مبانی و اصول اجرای مجازات در ملأعام……………………………………………… 39
- 2-1 چراییمجازاتدرملأعامازدیدگاهفقهی…………………………………………………………………………….. 40
- 2-1-1 منابعومبانیمجازاتدرملأعامازدیدگاهفقهی………………………………………………………….. 40
- 2-1-1-1 قائلینبهوجوب…………………………………………………………………………………………. 41
- 2-1-1-2 قائلینبهاستحباب…………………………………………………………………………………….. 42
- 2-1-1-3 تحلیلآیهوروایاتمورداستناد…………………………………………………………………………. 43
- 2-1-2 اجرایمجازاتدرملأعامدرسایرحدودوتعزیرات……………………………………………………………. 46
- 2-2 مبانیواصولمجازاتدرملأعامازمنظرحقوقی……………………………………………………………………… 49
- 2-2-1 مستنداتاجرایمجازاتدرملأعامدرحقوقایرانواسنادبینالمللی…………… 49
- 2-2-1-1 مستنداتمجازاتدرملأعامدرقوانینداخلی………………………………………….50
- 2-2-1-2 اجرایمجازاتدرملأعاماز منظر مجمع عمومی سازمان ملل…………………………..54
- 2-2-1-3 اجرایمجازاتدرملأعاماز منظر کنوانسیونهای حقوق بشری……………… 57
- 2-2-2 اصولحاکمبرمجازاتواجرایمجازاتدرملأعام…………………………………………………………………. 58
- 2-2-2-1 اصل”قانونیبودنمجازات”واجرایمجازاتدرملأعام…………………………………………….. 59
- 2-2-2-2 اصل “شخصیبودنمجازات” واجرایمجازاتدرملأعام………………………………………… 62
- 2-2-2-3 اصل “فردی کردنمجازات” واجرایمجازاتدرملأعام……………………………………….. 63
- 2-3 مبانیمجازاتدرملأعامازدیدگاههایعلومجناییتحلیلی………………………………………… 65
- 2-3-1توجیهاجرایمجازاتدرملأعام…………………………………………………………………………. 65
- 2-3-2 دیدگاههایجرمشناسی…………………………………………………………………………………………….69
- 2-3-2-1 دیدگاهتعاملگراواجرایمجازاتدرملأعام……………………………………………….. 70
- 2-3-2-2 نظریهفشارواجرایمجازاتدرملأعام…………………………………………………………. 72
- 2-3-2-3 جرمشناسیبالینیومجازاتدرملأعام………………………………………………………… 74
- 2-3-2-4 نظریهیادگیریواجرایمجازاتدرملأعام…………………………………………………… 75
- 2-3-2-4-1 ترسبیهوده…………………………………………………………………………………………… 77
- 2-3-2-4-2 آموزشخشونت…………………………………………………………………………………….. 77
- 2-3-2-4-3 کرختشدن………………………………………………………………………………………….. 80
- 3 : آثار و اهداف اجرای مجازات در ملأعام……………………………………………………………………….83
- 3-1 اهدافاجرایمجازاتدرملأعام…………………………………………………………………………………….. 84
- 3-1-1 ضرورتحفظنظاماجتماعی………………………………………………………………………….. 84
- 3-1-2 تقلیلامکانبزهکاری…………………………………………………………………………………….. 87
- 3-1-3 سودمندیاجرایمجازاتدرملأعامبرای افراد جامعه…………………………………. 88
- 3-1-4 هدفپیشگیرانهمجازاتدرملأعام………………………………………………………………… 89
- 3-2 آثارمجازاتدرملأعام……………………………………………………………………………………………………89
- 3-2-1 آثارفردیمثبت………………………………………………………………………………………………….. 90
- 3-2-1-1 امکانتنبّهوبازپروریمجرم…………………………………………………………………….. 90
- 3-2-1-2 ارعابوبازدارندگیخاص………………………………………………………………………….. 91
- 3-2-2 آثارفردیمنفی…………………………………………………………………………………………………… 91
- 3-2-2-1 برچسبزنی……………………………………………………………………………………………….. 92
- 3-2-2-2 خدشهدارکردنکرامتانسانیمجرم………………………………………………………. 93
- 3-2-2-3 دشوارساختناصلاحوتربیتمجرم…………………………………………………………. 94
- 3-3 آثاراجتماعیاجرایمجازاتدرملأعام………………………………………………………………….. 96
- 3-3-1 آثارمثبتاجرایمجازاتدرملأعام……………………………………………………………….96
مقدمه و کلیات
حق حیات، حق آزادی، حق برخورداری از امنیت، حق مالکیت و دهها حقوق دیگر از زمره حقوقی است کهبرقرارینظمدراجتماعمنوطبهرعایتاین حقوقاست. بدونشککیفر، یکیازعناصراساسیجهتتضمیناحترامبهاینحقوقمیباشد. بدونوجودکیفرنصوصقانونیبهیکسریمقررات ناظر به رعایت آداب اجتماعی تبدیلخواهدشدودراینصورتمخالفتوتخطیازآنکاریسادهخواهدبود. برایناساس مجازات در اسلامنیز برایراهیابیبهمصلحتهایاجتماعی، مخاطبسازیدرونانسان، فراخوانیبهپالایشوکمالآنوسرانجامبرانگیختنآنهابرایاطاعتازامر پروردگار مورد توجه قرارگرفته است. لذاازدیدگاهاسلامجرمافزونبراخلال درآرایشونظماجتماعبرایحقیقتوجودآدمینیزآسیبزاومخرباست. آیهشریفه 7 سورهاسرانیزمویدوگواههمینمدعاست، چراکهبازگشتبدیوجرمرابهجانهایآدمیانپیوندمیزند[1]، اگر نیکی کنید به خود نیکی کردهاید و اگر بدی کنید به خود بدی کرده اید. با این نگاه، اسلام نه تنها باز ستاندن حق قربانی جرم یا دفاع از ایمنی و آسودگی جامعه بلکه اصلاح آسیب رخ داده در وجود فرد بزهکار را نیز مدنظر قرار داده است.
در هر جامعه بدون شک عدالت واقعی بر پایه دو عامل بزرگ: قاضی، قانونگذار شکل میگیرد و گسترش مییابد. بدیهی است چنانچه هریک از این دو مورد، روشها و شیوههای خود را با تحولات زمان و مکان تطبیق ندهد و به عمق وقایع توجه ننماید و حوادث را به صورت سطحی بررسی کند، نه تنها در جامعه هیچگاه عدالت برقرار نمیشود بلکه ظلم و جور سراسر آنرا فرا میگیرد و اعمال ضداجتماعی و رفتارهای نا بهنجار رو به افزایش مینهد. در جامعهای که فرد احساس کند که قاضی، قانون و قانونگذار در برابر او احساس مسولیت میکنند، به خواستههای او توجه مینمایند، به مشکلاتش میاندیشند، در کشف واقعیت کوشش به عمل میآورند، به داوری سطحی نمیپردازند و بالاخره در راه نابود کردن ناراحتیهایش با اقدامات ضروری و مختلف دست میزنند، بزرگترین حس احترام به قاضی، اطاعت از مقررات و قوانین، رعایت نظم و انضباط و مصالح اجتماع و میل شدید به معاضدت و همکاری در نهادش پدید میآید و در حد کمال توسعه مییابد.
علی آبادی مینویسد: “نبوغ و عظمت یک قاضی وقتی هویدا میگردد که بهترین راهحل را برای تامین دفاع اجتماعی و عدالت به کار ببرد، زیرا مقررات اجتماعی هرکشوری وابسته به طرز قضاوت اشخاصی است که مشعل عدالت آن کشور را در دست دارند. بنیان حیات کشورها وقتی سست و لرزان میگردد که دستگاه داد و عدل آنها به شایستگی انجام وظیفه نکند، در این صورت وخامت و تباهی جان فرسا این کشورها را فرا میگیرد و به پرتگاه نیستی سوق میدهد”(علیآبادی، 1353: 69).
برای آنکه قاضی به معنای واقعی بتواند به داوری بپردازد و مرتکب بیعدالتی نگردد، قانون باید عاری از هرگونه نقض و عیب باشد. بدیهی است که حفظ موازین اخلاقی و مصالح اجتماعی و صیانت نظم و تامین آسایش یک اجتماع و ممانعت از اغتشاش و پریشانی و نابودی ناهنجاریها و زشتیها، همیشه وابستگی به قدرت قانون دارد. یعنی هراندازه در جامعهای، قانون با توانایی بیشتری حکومت نماید، محققاً آرامش و آسایش بیشتری در آن جامعه وجود دارد و روابط بین افراد صمیمانهتر و احترام به مراتب کاملتر است.
واکنشهای اجتماعی در برابر ارتکاب جرم به صورت دفاعی و یا کفاره گناهان بروز میگردد. در طی قرون متمادی، فکر انتقام از بدکاران، برای تامین امنیت عمومی، محور اصلی اصول کیفری هر جامعهای بوده است. به طور استثناء، هدف سرخپوستان آمریکایی در کیفر جنایتکاران، اصلاح و بازگشت آنها به زندگی شرافتمندانه بوده است و به همین جهت کیفر جنایات در نزد آنها غیر از خندیدن و مسخره کردن تجاوز نمیکرد و بزهکاران آنچنان شرمنده میشدند که چارهای جز ترک اجتماع نداشتند. (کینیا، 1370: 1184)
کیفرهای شدید که در رژیم قدیم برای ارعاب و اخافه عمومی متداول بوده و اغلب از آن سوءاستفاده میگردید مورد انتقاد شدید فیلسوفان سدههای هیجدهم و نوزدهم قرار گرفت. منتسکیو[2]درباره قاطعیت مجازات و امتیاز آن نسبت به شدت مجازات در روحالقوانین چنین مینویسد: “مردم را از ر اههای افراطی نباید هدایت نمود بلکه باید در کاربرد وسایلی که طبیعت برای راهنمایی آنان در اختیار ما گذاشته است میانهروی و اعتدال را پیش کشید”. (کینیا، 1370: 1191)
در دولتهای معتدل، میهندوستی و خجالت و ترس از سرزنش عواملی هستند که مانع از وقوع جنایت میشوند و بزرگترین مجازات یک عمل همین خواهد بود که وقوع آن به ثبوت برسد و مرتکب را شرمسار کند، بنابراین قوانین با سهولت مرتکبین را تنبیه میکند و احتیاج زیادی به قدرت نیست؛ در این قبیل دولتها، قانونگذاران خوب، کمتر میکوشند جرایم را کیفر دهند بلکه بیشتر سعی میکنند از وقوع جرایم جلوگیری کنند و به مردم اخلاق خوب تعلیم دهند نه اینکه به آنها شکنجه دهند و به سختی و شدت مجازات بیفزایند (کینیا، 1370: 1199)
یکی از معایب قوانین جزایی، کهنگی آنهاست که به هیچ وجه با جنبشهای سریع جامعه و تحرکهای چشمگیری که بوجود میآید مطابقت ندارد، در حالی که اجتماع با سرعتی زیاد به پیش گام بر میدارد، قوانین کهنه که مبین اندیشهها و سنتها و رسوم مردود گذشتگان میباشد و یا روح تعصب و افراطگرایی در آنها مشهود است، از حرکت و جنبش آن ممانعت به عمل میآورد و در راه ترقی و تعالی آن، سد ایجاد میکند. البته تا حدودی این امر اجتناب ناپذیر است، زیرا تحول و پویایی یکی از پارامترهای پدیده اجتماعی و در بحث ما مجرمانه میباشد و به ناگاه هر قانونی بعد از مدتی خصیصه کهنگی و عدم پویایی به خود خواهد گرفت.
از سوی دیگر، عیب چنین قوانینی آن است که به جای سازندگی، روح انتقامجوئی در آنها وجود دارد، لذا از اعمال نابهنجار یک بزهکار که در گذشته صورت گرفته است، برای ساختن آینده او استفاده نمیشود بلکه این رفتارهای ضداجتماعی گذشته او دلیل و منطق قاطعی برای نابودی سراسر زندگی حال و آینده او میباشد. یعنی این قوانین بجای شناخت دلایل و انگیزه کردارهای ناشایست بزهکار و آگاهی از علت عدم احترام به موازین اجتماعی، جز به مقابله به مثل، آنهم گاهی به صورتی شدیدتر نمیپردازد.
بدون شک دستورهای اسلام هیچ گاه خالی از مصلحت نبوده و رعایت مصلحت نیز صرفا به خاطر سعادت و کمال انسان است؛ تا در این راستا، بشر از ارزش و کرامت خود برخوردار شده و از آن غافل نگردد، و گوهر عقل نیز که در وجود او نهاده شده برای تامین همین هدف بوده است. بنابراین، اگر انسان نسبت به این گوهر گرانبها غافل گردد و خشم و غضب خود را عاقلانه به کار نبندد و مرتکب جنایاتی شود، در واقع کرامت انسانی و ارزش بشری خود را از دست داده و به موازات این اعمال، کرامت همنوعان خود را نیز نادیده گرفته است. از این رو اسلام برای بازگرداندن و حفظ کرامت انسان مجرم، راههای زیادی را تدارک دیده تا بزهکار در پرتو آن، سعادت و کرامت خود را بازیابد.
با بررسی در متون اسلامی بدست می آید که دیدگاه اسلام دست کم در برخی از جرایم مربوط به حق الله، قبل از ثبوت قطعی، نسبت به فرد مجرم و گناهکار، دیدگاهی تساهل آمیز و همراه با نادیده انگاشتن جرم می باشد [3]در این قسمت شواهد فراوانی وجود دارد که ذکر آنها از حوصله این مقدمه خارج است و تنها به ذکر این مطلب بسنده می شود که هدف اسلام از مجازات، تربیت و سازندگی انسان مجرم می باشد. به همین جهت راه توبه را برای او باز کرده و آن را موجب سقوط مجازات قرار داده است.[4] چنان که در جرمهای سنگین مانند زنا، لواط و غیره محملهایی را برای ثابت نشدن گناه مقرر کرده که موارد آن بر اهل دانش پوشیده نیست، و این همه، برای آن است که انسان مجرم اگر چه مرتکب جنایت شده ولی زمینه تربیت در او از بین نرفته و میتوان وی را به سرشت اولیهاش بازگرداند.
بیان مسئله و اهمیت موضوع
مجازات به عنوان نوعی واکنش اجتماعی در قبال پدیدهٔ بزهکاری همواره دستخوش تحولاتی به منظور نیل به وسایل مناسبتر دفاع از حقوق انسانها و اهمیّت اجتماع بوده است. تردیدی نیست که حقوق موضوعهٔ کشورها با تلاش اندیشمندان و آموزههای کیفرشناسی همواره در حال تغییر و تحوّل بوده و در خصوص تعیین و اجرای انواع مختلف ضمانت اجراهای کیفری، تدابیر مختلفی را در شرایط و دورههای مختلف به کار گرفته است.
در دنیای کنونی که ماهیت مجازاتها با گذشته متفاوت شده و ما شاهد طرد مجازاتهای مختلف جسمانی از صحنه سیاست کیفری هستیم، و هدف اصلی مجازاتها دنبال کردن تدابیر اصلاحی و تربیتی است، بازگشت به شیوههای ابتدایی مجازات در قالبهایی چون گرداندن مجرم در شهر، پوشاندن لباس زنانه و به نمایش درآوردن آن، گام مثبتی در راستای تحقّق اهداف نوین واکنشهای کیفری تلقی نخواهد شد؛ چراکه به نظر میرسد در جوامع کوچک گذشته بود که شاید اعمال این مجازاتها میتوانست هم برای مجرم و هم برای اجتماع مثمرثمر باشد که البته در این موارد هم تضمینی وجود ندارد، در دنیای کنونی باید شیوهٔ اعمال مجازات به مقتضای زمان شکل نوینی به خود گرفته تا در ضمن رعایت حقوق مسلّم فرد مجرم و در نظر گرفتن کرامت والای انسانی او، بیشترین تاثیر را هم بر او و هم بر اجتماع داشته باشد.
[1]. إِنْأَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا
[2] Charles montsquieu
.[3]زیرا «الحدود تدرء بالشبهات» یعنی: مجازات با اندک شبهه ای دفع می شود; و در این راستا روایات خاصه ای نیز وجود دارد که بر این مساله دلالت دارد. ر.ک: شهید ثانی، مسالک الافهام، مکتبة بصیرتی، قم، چاپ سنگی، ج 2، ص 427.
[4]بعضی از آیات قرآن، به تاثیر توبه در تربیت انسان و در سقوط مجازات، تصریح شده است (مائده/34; نساء/15 و 16) و در روایات متعددی نیز این واقعیت مورد تصریح قرار گرفته است. حر عاملی، وسائل الشیعه، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ مکرر، بی تا، ج 18، ص 528
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.