پایان نامه مصرف مواد روان گردان از منظر حقوق کیفری وتاثیرانها بر مسؤلیت کیفری
فهرست محتوا
چکیده
سوء استعمال مواد روان گردان پیامدهای زیانبار اجتماعی و اقتصادی دارد و به ویژه بهداشت فردی و همگانی را تهدید میکند. این موضوع، جامعه جهانی را به همکاری برای کنترل و سرکوبی اقدامات و رفتارهایی که استفاده نابهجا از این مواد را ترویج میکند واداشت که تصویب کنوانسیون 1971 مواد روان گردان سازمان ملل بهترین جلوهٔ ان است. قانونگذار ایرانی نیز ضرورتاً در قانون مربوط به مواد مخدر و روان گردان مصوب 1389 به جرمانگاری پارهای اقدامات که مرتبط یا منجر به سوء استعمال مواد روان گردان میشود اقدام کرده است. از سوی دیگر سوء استفاده از مواد روان گردان گاه به اختلال روانی و تزلزل در پایههای مسئولیت کیفری و ارتکاب جرم منجر میشود که بررسی مسئولیت کیفری فرد در این هنگام موضوعی است که میتوان در حالات مختلف، احکام ان را تبیین کرد. در حالت مستی، اشخاص قصد و اختیار کامل ندارند و عادلانه نیست که به همان اندازه که افراد در وضع هوشیاری مسئول هستند، مسئول شناخته شوند. از دیگر سو برای حفظ نظم و امنیت جامعه، استناد به سستی با هدف معاف شدن از مجازات در خصوص همه جرائم به نحو کامل قابل قبول نخواهد بود. بنابراین این سؤال پیش می اید که با کسانی که به استفاده از مواد روان گردان میپردازند و در نتیجه سستی ناشی از ان، مرتکب جرم میشوند چه باید کرد؟ لذا در این تحقیق سعی شده است با ارائه کلیاتی در زمینه مواد روان گردان و مبانی جرم انگاریان، اهلیت جزایی و مسئولیت کیفری ناشی از استعمال این مواد را در صورت ارتکاب جرم، تحلیل نمودهایم و بیان کردهایم که برای عدم مسئولیت فردی که مواد روان گردان مصرف نموده است باید شرایطی فراهم باشد و به صرف مصرف این مواد دلیلی برای عدم مسئولیت کیفری شخص نیست.
واژگان کلیدی: اهلیت جزایی، مسلوب الارادگی، مواد روان گردان، مسئولیت کیفری،
فهرست مطالب
- عنوان صفحه
- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………… 1
- بیان مساله…………………………………………………………………………………………………… 2
- سابقه و پیشینهٔ تحقیق………………………………………………………………………………….. 4
- ضرورت و نواوری تحقیق……………………………………………………………………………….. 4
- سؤالات تحقیق……………………………………………………………………………………………. 4
- فرضیات تحقیق……………………………………………………………………………………………. 5
- هدفها و کاربردهای تحقیق…………………………………………………………………………… 5
- روش و نحوهٔ انجام تحقیق و به دست آوردن نتیجه………………………………………………. 6
- ساماندهی (طرح) تحقیق…………………………………………………………………………………. 6
- فصل اول: کلیات…………………………………………………………………………………………….. 7
- بخش اول: تعاریف و مفاهیم……………………………………………………………………………….. 8
- گفتار اول: روان………………………………………………………………………………………………. 8
- گفتار دوم: روان گردان و مواد روان گردان……………………………………………………………… 9
- گفتار سوم: مواد مخدر……………………………………………………………………………………………………9
- گفتار چهارم: قاچاق……………………………………………………………………………………………………….10
- گفتار پنجم: مستی………………………………………………………………………………………………………….11
- گفتار ششم: اهلیت…………………………………………………………………………………………………………12
- گفتار هفتم: اهلیت جزایی………………………………………………………………………………………………..12
- گفتار هشتم: مسئولیت…………………………………………………………………………………………………….13
- گفتار نهم: مسئولیت کیفری……………………………………………………………………………………………..14
- بخش دوم: تاریخچه و مبانی حقوقی و فقهی ممنوعیت مواد روان گردان 15
- گفتار اول: تاریخچه مواد روان گردان…………………………………………………………………….. 15
- گفتار دوم: پیشینه حقوقی………………………………………………………………………………………………..24
- پیشینه در ایران…………………………………………………………………………………………….. 24
- الف: قوانین قبل از انقلاب………………………………………………………………………………………………24
- ب: قوانین و مقررات بعد از انقلاب………………………………………………………………………………….29
- پیشینه در جهان……………………………………………………………………………………………. 30
- گفتار سوم: مبانی فقهی ممنوعیت استعمال مواد روان گردان…………………………………………. 33
- فصل دوم: شناخت مواد روان گردان و جرم انگاریان………………………………………………….. 35
- بخش اول: انواع مواد روان گردان و نامهای متداولان………………………………………………….. 36
- گفتار اول: شیشه (مت امف تأمین)…………………………………………………………………………. 36
- گفتار دوم: آل. اس. دی…………………………………………………………………………………….. 38
- گفتار سوم: اکستازی………………………………………………………………………………………… 39
- بخش دوم: جرم انگاری و ویژگیهای مواد روان گردان از منظر حقوق داخلی و اسناد بین المللی……….. 42
- گفتار اول: جرم انگاری از منظر حقوق داخلی………………………………………………………….. 43
- مسئولیت ناشی از مصرف مواد روان گردان………………………………………………………….. 43
- الف. جرم انگاری در قانون…………………………………………………………………………………. 43
- ب. جرم انگاری در حقوق کیفری اسلام………………………………………………………………… 46
- جرائم وابسته و مرتبط به مواد روان گردان……………………………………………………………. 49
- الف. جرائم وابسته……………………………………………………………………………………………. 50
- ب.جرائم مرتبط………………………………………………………………………………………………. 52
- گفتار دوم: مواد روان گردان از منظر اسناد بین المللی………………………………………………….. 58
- بررسی کنوانسیون مبارزه با قاچاق مواد مخدر 1971……………………………………………….. 59
- الف: اهداف کنوانسیون……………………………………………………………………………………… 60
- ب: مقررات کیفری و مبارزه علیه مواد روان گردان در کنوانسیون…………………………………… 61
- ج: اقدامات غیر کیفری و وظایف اعضاء…………………………………………………………………. 63
- د: معاضدت قضایی در کنوانسیون………………………………………………………………………… 64
- و: استرداد مجرمین…………………………………………………………………………………………… 64
- بررسی کنوانسیون مبارزه با قاچاق مواد مخدر و روان گردان 1989……………………………… 65
- الف: هدف کنوانسیون و اشارهای به مواد ان…………………………………………………………….. 67
- ب: مقررات کیفری در کنوانسیون مصوب 1988………………………………………………………. 67
- فصل سوم: اهلیت جزایی و مسئولیت کیفری ناشی از مصرف مواد روان گردان…………………… 70
- بخش اول: تبیین و توصیف اهلیت جزایی………………………………………………………………… 71
- گفتار اول: اهلیت جزایی…………………………………………………………………………………….. 71
- گفتار دوم: ارکان اهلیت جزایی……………………………………………………………………………. 74
- اگاهی………………………………………………………………………………………………………. 74
- اراده و مؤلفههای اساسیان……………………………………………………………………………….. 75
- الف: ادراک…………………………………………………………………………………………………… 78
- ب: تدبر………………………………………………………………………………………………………… 80
- ج: خواست درونی 81
- د: تنفیذ…………………………………………………………………………………………………………. 81
- گفتار سوم: رویکردهای مربوط به اهلیت جزایی………………………………………………………… 82
- گفتار چهارم: مراتب و درجات اهلیت جزایی 85
- گفتار پنجم: اهلیت جزایی اشخاص حقیقی و حقوقی…………………………………………………. 86
- اشخاص حقیقی…………………………………………………………………………………………… 88
- اشخاص حقوقی…………………………………………………………………………………………… 89
- گفتار ششم: ارتباط اهلیت جزایی و مسئولیت جزایی…………………………………………………… 93
- بخش دوم: ارتباط استعمال مواد روان گردان و اهلیت جزایی 94
- گفتار اول: سستی و بی ارادگی ناشی از استعمال مواد روان گردان………………………………….. 94
- گفتار دوم: تأثیر مواد روان گردان بر سطح اگاهی و اراده…………………………………………….. 96
- بخش سوم: مسئولیت کیفری……………………………………………………………………………….. 98
- گفتار اول: تأثیر سستی ناشی از مصرف مواد روان گردان بر مسئولیت کیفری اشخاص………….. 98
- گفتار دوم: شرایط زوال مسئولیت کیفری در اثر استعمال مواد روان گردان………………………… 102
- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………. 105
- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………… 107
- پیوست…………………………………………………………………………………………………………. 108
- فهرست منابع………………………………………………………………………………………………….. 128
- Abstract……………………………………………………………………………………………………. 134
مقدمه
با نگاهی به جوامع گذشته روشن میشود که مردم و دولتها از گذشتههای دور با معضل مواد مخدر درگیر بودهاند و روز به روز هم انواع مواد، مخصوصاً زمانی که از شیوه سنتی به صنعتی تبدیل شده، گسترش یافته است. به طوریکه امروزه مواد جدیدی به نام مواد روان گردان با اثرات مختلف بر اراده و قدرت تصمیم گیری و تفکر فرد به وجود آمده است. سوء استعمال مواد روان گردان پیامدهای زیانبار اجتماعی و اقتصادی دارد و به ویژه بهداشت فردی و همگانی را تهدید میکند. این موضوع، جامعه جهانی را به همکاری برای کنترل و سرکوبی اقدامات و رفتارهایی که استفاده نابه جا از این مواد را ترویج میکند واداشت، که تصویب کنوانسیون 1971 مواد روان گردان سازمان ملل بهترین جلوه ان است. قانون گذار ایرانی نیز برای اولین بار در قانون مربوط به مواد روان گردان (مصوب 1354) به جرم انگاری پارهای اقدامات که مرتبط یا منجر به سوء استعمال مواد روان گردان میشود اقدام کرده است ولی تنوع و تکثر مواد روان گردان و گسترش سوء استفاده از این مواد به همراه اثار بسیار زیانبار ان برای سلامت عمومی، ضرورت اصلاح قانون مربوط و پیش بینی اقدامات حمایتی مؤثر و تدابیر سرکوبی مناسب را ایجاد نمود، که که متعاقباً قانونگذار ایران در سال 1389 و در قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر به جرم انگاری مصرف مواد روان گردان، حمل، و …ان همت گمارد. از سوی دیگر سوء استفاده از مواد روان گردان گاه به اختلال روانی و تزلزل در پایههای مسئولیت کیفری و ارتکاب جرم منجر میشود که بررسی اهلیت جزایی و مسئولیت کیفری فرد در این هنگام موضوعی است که میتوان ان را به مدد تأسیس مستی و بی ارادگی بررسی و در حالات مختلف، احکام ان را تبیین کرد. گاه مصرف مواد روان گردان و گاه نیاز به دستیابی و مصرف مواد روان گردان فردد را در وضعیتی قرار میدهد که قدرت و فکر و توان تمیز خود را از دست داده و غالباً تصمیمات غیر معقول او منجر به بروز رفتارهای مجرمانه (قتل، تجاوز، تصادف و …) میشود.
از انجایی که شرط عمده اثبات مسئولیت کیفری و به تبعان اعمال مجازات علیه فرد، احراز اهلیت جزایی و سلامت اراده و فقدان عوامل مختل کننده و سالب اراده میباشد؛ حالات ایجاد شده در اثر مواد روان گردان و تأثیران بر اراده یکی از مهمترین عوامل رافع مسئولیت کیفری محسوب میشود.
در حال حاضر با توجه به تصویب قانون مجازات اسلامی مصوب 1/2/1392 مجلس شورای اسلامی و ماده 154 ان که به صراحت عنوان نموده است ” مستی و بی ارادگی ناشی از استعمال اختیاری مواد روان گردان مانع مجازات نیست مگر اینکه ثابت شود مرتکب حین ارتکاب جرم به طور کلی مسلوب الاختیار بوده است و…..” میتوان گفت نظام عدالت کیفری ایران گام بلندی در جهت همسان سازی سستی ناشی از استعمال مواد روان گردان و مواد مخدر و مسئولیت کیفری ناشی از ان با سستی ناشی از مسکرات که سابقه جرم انگاری در حقوق کیفری ایران را دارد، برداشته است.
در این نوشتار، اینجانب ضمن بررسی انواع مواد روان گردان و اثرات مختلف انها بر اراده و قدرت تصمیم گیری فرد و تبیین و بررسی موضوع حقوق کیفری ایران و دیدگاه فقهاء اسلام، به بیان مفهوم جایگاه مسئولیت کیفری ناشی از مصرف سعی در تبیین اثار استعمال مواد روان گردان بر اراده فرد و میزان این تأثیر بر مسئولیت کیفری فرد دارد.
امروزه مصرف مواد روان گردان (دارویی و غیردارویی) یکی از مسائل و معضلاتی است که گریبانگیر جوامع انسانی شده است. در گذشته مواد مخدری که توسط افراد معتاد مصرف میشد، تریاک، شیره تریاک و در نهایت هرویین بود ولی با ورود مواد روان گردان به ویژه قرصها و داروهای روان گردان به عنوان داروی ترک اعتیاد، نوع جدیدی از اعتیاد تحت عنوان اعتیاد به قرص و داروهای روان گردان پا به عرصه وجود گذاشت که یکی از مخربترین انواع اعتیاد بهشمار میرود و اعتیاد به ان به مراتب وخیمتر و مخربتر از اعتیاد به هرویین و تریاک است. بعضی از مصرف کنندگان این قرصها در روز بیش از 30 عدد قرص مصرف میکنند که تخریبان بسیار وحشتناک و در نهایت به اغتشاش شعور و معمولاً خودکشی فرد معتاد منتهی میشود. بررسی سیر تاریخی داروهای ترک اعتیاد که توسط بعضی از متخصصین تجویز میشده، نشان میدهد که این داروها نه تنها کمکی به حل مسئله درمان اعتیاد نکردهاند بلکه باعث حاد شدن مسئله نیز شده است و هر بار با ورود دارویی جدید به عرصه داروهای ترک اعتیاد، در واقع ماده مخدر جدید و خطرناکی به جمع مواد مخدر و اعتیاد آور اضافه شده است. در بسیاری از مراکزی که مصرف کنندگان مواد روان گردان یا معتادان را به صورت شبانه روزی نگهداری میکنند دیده شده است که مصرف کنندگان قرص با قطع ناگهانی مصرف قرص و یا عدم دسترسی به قرص دچار اغتشاش شعور در حد بالا و یا دست به خودکشی زدهاند. مصرف مواد روان گردان باعث ایجاد توهماتی میشود که ممکن است بر اثران شخص صداهای عجیب و غریب بشنود و یا تصاویر عجیب و غریبی را ببیند که البته برای او کاملاً واقعی است. در نتیجه درک صحیحی از مکان و زمان و اطرافیان نداشته باشد. همه این عوامل بهخاطر ناخالصیهایی است که در این مواد وجود دارد و موجب بروز انواع بیماریهای عصبی، گوارشی، سرطان و حتی مرگ میشود. حال از نظر جرمشناسی که بنگریم، قانونگذار ارتکاب جرم را تنها برای «برخی انسانها» مقدور میداند چراکه لازم است در انسان شرایطی خاص جمع باشد تا قابلیت و اهلیت ارتکاب جرم را پیدا کند و این نوع اهلیت را اهلیت جنایی یا جزایی مینامند. پس حدوث اهلیت جزایی در گرو تحقق شرایطی ویژه در یک انسان است تا از نظر قانون بتوان او را مجرم یا مرتکب جرم نامید. در صورت فقدان این شرایط در یک انسان، اهلیت ارتکاب جرم یا اهلیت جنایی و بالتبع عنوان مجرم از او سلب میشود. به عبارت دیگر، اهلیت جزایی به یک حالت خاص یا وضعیت معین در شخص گفته میشود که چنانچه دران حالت یا وضعیت به ارتکاب جرم مبادرت کند از قابلیت تحمل مجازات برخوردارخواهد شد. اهلیت جزایی یک نهاد حقوقی مستقل و قائم به ذات است که ارتباطی با رفتار مادی مجرم ندارد و یک رابطه ذهنی و روانی فاعل با رفتار مجرمانه است. همه موارد فوق این اندیشه راتداعی میکندکه ایااستعمال موادروان گردان تاثیری براهلیت جزایی و مسئولیت کیفری استفادهکننده ازانهاداردیاخیر؟ مثلاچنانچه استفادهکننده مرتکب توهین، فحاشی یااعمال منافی عفت شدیاحتی به قتل دیگری اقدام کرد، اعمال مجازات ازجمله قصاصعلیه اوموجه است یاخیر؟ همچنین اگرشخص ازوجودموادروان گردان مطلع نبوده وجرمی انجامدهد، مسئولیت اقدام بزهکارانه اومتوجه کیست؟ تا قبل از تصویب قانون مجازات جدید (1/2/1392) حکم صریحی در مقررات کیفری ایران نسبت به این موضوع وجود نداشت.
لذا در این پایان نامه علاوه بر تبیین انواع مواد رونگردان و مبانی فقهی ادله حرمت مصرفان به رویکرد قانون گذار داخلی و همچنین اسناد بین المللی در خصوص مواد روان گردان و…پرداخته میشود تا مقدمهای برای مباحث جرم انگاری مصرف مواد رونگردان شود و از سوی دیگر به تأثیر مصرف این مواد بر اهلیت جزایی و مسئولیت کیفری اشخاص توجه میشود. درحال حاضراصولا، استفاده ازموادروان گردان جرم است ولی اگرشخصی ازمادهروان گردان استفاده کندوبابروزحالاتی نظیرپرخاشگری جنایتی رامرتکب شود، صرف ادعای وی دایربرنداشتن حال عادی و بی ارادگی تاثیریبررفع مسئولیت کیفری اونداشته، مگر اینکه ثابت شود مرتکب حین ارتکاب جرم به طور کلی مسلوب الاختیار بوده است و او این مواد را به منظور ارتکاب جرم، مصرف ننموده است و الامسئول شناخته میشوند.
- سابقه و پیشینه تحقیق
. در رابطه با تأثیر مصرف داروهای روان گردان بر اهلیت جزایی اشخاص در سالهای اخیر به طور کلی تحقیقات و پژوهشهایی صورت گرفته و بیشتر این تحقیقات به صورت مقالات علمی- تألیفی بیان گردیده که در فصلنامه مطالعات علمی، پژوهشی مطالعات امنیت اجتماعی کم وبیش به این موضوع در سطح کشور پرداخته شده است. از جمله پژوهشهای صورت گرفته در این زمینه، پژوهش مهر انگیز شعاع میر کاظمی در دانشگاه الزهرا درمورد رابطه بین اگاهی نسبت به مواد روانگردان ومصرف ان در بین دانشجویان علوم انسانی و سؤال اصلی تحقیقش عبارت بوده از: ایا بین اگاهی دانشجویان از عوارض واثرات قرصهای اکستازی، ارتکاب جرم، جنسیت، وگرایش به مصرف این مواد رابطه وجود دارد؟ از دیگر کارهای مرتبط در این زمینه پایان نامه علی حسین خانی دانشجوی دانشگاه ازاد اسلامی واحد تهران مرکزی با عنوان بررسی علمی وکاربردی مواد مخدر در شهر تهران درسال 91 بوده که استاد راهنمای وی رجب گلدوست جویباری واستاد مشاورش منصور رحم دل بوده. درمجموع بیشتر تحقیقات صورت گرفته به صورت مطالعات توصیفی است. ضمن اینکه قانون اصلاح مبارزه با مواد مخدر و داروهای روان گردان و قانون مجازات اسلامی تغییراتی نموده است که در تحقیقات قبلی ذکری از ان به میان نیامده است؛ و با توجه به امکان دسترسی به منابع امار دادگاه هاو متهمان این جرائم و برقراری ارتباط کامل با انجمن NA میتوان یک تحقیق جامع و کامل را در این زمینه انجام داد. البته لازم به ذکر است که در این رابطه تحقیقات متعددی در رشته جامعه شناسی و از دید جامعه شناسان بزرگ مورد بررسی قرار گرفته است؛ که دیدگاه اینجانب از باب تحلیل حقوقی وجرم شناختی موضوع است.
با توجه به آنکه مصرف مواد روان گردان اثرات سوئی بر اراده و اگاهی اشخاص داشته و امعان نظر بر این مسئله که دو رکن اراده و اگاهی مؤلفههای اهلیت جزایی شخص به شمار میروند و میزان تأثیر مواد روان گردان بر اهلیت جزایی که پیش در آمد مسئولیت کیفری شخص میباشد میتواند در مجازات یا عدم مجازات شخص مؤثر واقع شود. لذا پایان نامه حاضر به میزان تأثیر مصرف مواد روان گردان بر اهلیت جزایی توجه نموده است و به نوعی سعی در شناسایی اهمیت این موضوع میباشد که این تأثیر به چه میزان میتواند به شخص مسلوب الاراده ناشی از استعمال مواد روان گردان و جرمی که وی در نتیجه بی ارادگی انجام داده است کمک کند.
- سؤالات تحقیق
1- مصرف داروهای روان گردان چه تاثیری بر اهلیت جزایی اشخاص دارد؟
2-جرم سستی ناشی از استعمال داروهای روان گردان در قانون مجازات اسلامی و نظام حقوقی ایران چگونه تبیین شده است؟
1- مصرف این داروها در مواردی خاص باعث عدم اهلیت افراد میگردد.
2- مستی ناشی از استعمال داروهای روان گردان هرگز در جرائم عمدی یا غیر عمدی، دفاع تلقی نشده است.
3- مصرف مواد روان گردان در موارد خاص باعث عدم مسئولیت افراد میگردد.
– بررسی تأثیر مصرف مواد روان گردان بر اهلیت جزایی و مسئولیت کیفری اشخاص
– بررسی انواع مواد روان گردان و تاثیرات مخرب مصرفان بر انسان.
– شناساندن تأثیر مصرف مواد روان گردان بر مسئولیت کیفری اشخاص به مسئولین اجرایی و سازمانهای ذیربط و بهخصوص عموم مردم به منظور اگاهی هرچه بیشتر و دستیابی به اجتماعی سالم.
– فراهم ساختن زمینه مطالعه و پژوهش بیشتر و لااقل احساس ضرورت پرداختن عمیقتر به موضوع
– ارائه پیشنهادات و توصیههای اکادمیک و راهکار جهت پیشگیری اجتماعی و وضعی از مصرف مواد روان گردان مطابق با مبانی فقهی.
- روش و نحوهٔ انجام تحقیق و به دست آوردن نتیجه
این پژوهش بهروش کتابخانهای و اسنادی و با استفاده از کتب و منابع دسته اول فقهی و حقوقی و منابع اصلی مرتبط با مواد روان گردان با استفاده از فیش برداری انجام خواهد شدو البته در این راستا، از سایتهای معتبر اینترنتی و نرمافزارهای علوم اسلامی بهره گیری میشود. نوع تحقیق تحلیلی – تبیینی میباشد در این تحقیق به توصیف، مقایسه، تحلیل موضوع مدنظر و نقد قوانین موجود در این زمینه پرداخته میشود.
- ساماندهی (طرح) تحقیق
این پایان نامه از سه فصل تشکیل شده است. در فصل اول با عنوان کلیات، به کلیات موضوع شامل سابقه و تحول تاریخی قوانین راجع به مواد روان گردان پرداخته شده است. فصل دوم پایان نامه نیز تحت عنوان شناخت مواد روان گردان و جرم انگاریان تدوین شده است. تا با اشنا شدن با انواع روان گردانها و اینکه شرایط جرم انگاری انان چه بوده است زمینه برای بحث در خصوص اهلیت افراد به هنگام مصرف مواد روان گردان فراهم گردد. در فصل سوم با عنوان اهلیت جزایی و مسئولیت کیفری ناشی از مصرف مواد روان گردان به بررسی موارد مختلف در این خصوص پرداختهایم و سرانجام با نتیجه گیری و طرح پیشنهاداتی به پایان میرسد
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.