پایان نامه بررسي نقش مساجد و ائمه جماعات در ايجاد صلح و سازش و راهكارهاي ترويج آن
فهرست محتوا
فهرست مطالب
- عنوان شماره صفحه
- چکیده
- پیشگفتار. 2
- فصل اول: کلیات
- مقدمه. 5
- بیان مسئله. 8
- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 11
- اهداف تحقیق.. 15
- سؤالات تحقیق.. 16
- فرضیههای تحقیق.. 17
- تعریف مفاهیم و اصطلاحات تحقیق.. 18
- روش تحقیق.. 20
- فصل دوم: چهارچوب نظری تحقیق تعریف متغیرها و مفاهیم اصلی پژوهش
- مبحث اول: تعریف لغوی و مفهومی مسجد. 22
- مبحث دوم: کارکردهای مسجد. 25
- گفتار اول: یک مسجد هزار استفاده 25
- گفتار دوم: مسجد و کارکرد رسانهای.. 27
- گفتار سوم: مسجد و جنبههای کنترل اجتماعی.. 28
- گفتار چهارم: مسجد و کاهش جرم. 29
- مبحث سوم: کارکرد اجتماعی مساجد. 32
- گفتار اول: مساجد و تعاون اجتماعی.. 40
- گفتار دوم: مسجد و عدالت اجتماعی.. 40
- گفتار سوم: نقش امنیتی مساجد. 41
- گفتار چهارم: بعد اجتماعی، سیاسی و تربیتی مسجد. 42
- بند اول: آثار اجتماعی مسجد. 45
- بند دوم: آثار سیاسی مسجد. 45
- بند سوم: آثار تربیتی مسجد. 48
- گفتار پنج1م: رمز جذب مردم از جامعه به مسجد. 49
- بند اول: امام جماعت… 51
- بند دوم: عملکرد و نقش امام جماعت… 52
- مبحث چهارم: کارکردهای تربیتی مسجد. 53
- گفتار اول: تقویت هویت دینی.. 56
- گفتار دوم: کارکردهای تبلیغی.. 56
- مبحث پنجم: کارکرد قضایی مسجد. 57
- مبحث ششم: تعریف لغوی و مفهومی سلامت اجتماعی.. 57
- گفتار اول: سلامت اجتماعی در آموزههای دینی.. 58
- بند اول: آموزههای دینی.. 59
- بند دوم: تأکید بر تربیت دینی در سخنان حضرت امام خمینی (ره) 60
- گفتار دوم: جایگاه سلامت اجتماعی در راهبرد نظام اسلامی.. 60
- بند اول: نقش معنوی.. 61
- بند دوم: نقش اخلاقی.. 62
- بند سوم: نقش تربیتی.. 62
- بند چهارم: نقش نظارتی.. 63
- گفتار سوم: شیوههای ارتقای سلامت اجتماعی (مبتنی بر آموزههای دینی) 64
- بند اول: نهادینه کردن فرهنگ دینی.. 64
- بند دوم: نهادینه نمودن فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر. 64
- بند سوم: ارتقای فرهنگی دینی.. 64
- بند چهارم: تربیت و آموزش دینی.. 65
- بند پنجم: نظارت و کنترل. 65
- بند ششم: خودسازی.. 65
- بند هفتم: امر به معروف و نهی از منکر. 66
- بند هشتم: صداقت و راستگویی.. 67
- بند نهم: خود کنترلی.. 67
- گفتار سوم: نقش خانواده در سلامت جامعه. 69
- بند اول: رابطه خانواده با مسجد. 69
- بند دوم: آفتها و آسیبهای ارتباط خانواده با مسجدها 69
- بند سوم: آسیب زدایی ارتباط خانواده با مسجدها 70
- گفتار چهارم: اهمیت اجتماع در مسجد. 71
- فصل سوم: نقش مساجد در پیشگیری از جرم و اجرای عدالت ترمیمی
- مبحث اول: مفهوم لغوی واژه جرم. 73
- مبحث دوم: پیشگیری از جرم. 73
- گفتار اول: پیشگیری از جرم و سلامت اجتماعی.. 74
- گفتار دوم: اهمیت پیشگیری در آموزههای دینی.. 75
- گفتار سوم: آثار عوامل محیطی در پیشگیری از جرم. 82
- گفتار چهارم: پیشگیری وضعی از نگاه آموزه های اسلام. 85
- گفتار پنجم: مفهوم حسبه در سیاست جنایی اسلام. 86
- گفتار ششم: راهکارهای پیشگیری از وقوع جرم در اسلام. 86
- مبحث سوم: قضازدایی.. 87
- گفتار اول: مفهوم قضازدایی.. 87
- گفتار دوم: کارکرد قضازدایی.. 88
- گفتار سوم: قضازدایی از منظر قانون اساسی.. 89
- گفتار چهارم: ضرورت رعایت اصول قضازدایی.. 91
- گفتار پنجم: قضازدایی و نقش آن در صلح و سازش… 92
- گفتار ششم: پیشگیری از جرم و عدالت ترمیمی و تأثیر مساجد بر آنها 93
- گفتار هفتم: انتفای دادگستری به عنوان مرجع عام تظلمات… 94
- بند اول: در نشستهای ترمیمی، چرا برنامههای پیشگیری از جرم، اغلب شکست میخورند؟ 95
- بند دوم: دامنه مداخله نظام کیفری و علت لزوم تمرکز روی مساجد در راستای قضازدایی 95
- بند سوم: بررسی قضازدایی در شیوههای حل اختلاف از طریق مراجع غیرقضایی 96
- مبحث چهارم: کیفرزدایی.. 97
- گفتار اول: مفاهیم. 97
- گفتار دوم: اشکال کیفرزدایی.. 98
- گفتار سوم: مساجد و ارتباط آن با کیفرزدایی.. 98
- گفتار چهارم: صورت سازی مجدد مداخله نظام کیفری.. 99
- گفتار پنجم: عدم استفاده از ضمانت اجراهای خاص نظام کیفری.. 99
- گفتار ششم: روشهای حذف منابع مداخله نظام کیفری.. 99
- گفتار هفتم: جرم زدایی و دلایل ضرورت گسترش آن. 99
- گفتار هشتم: اقسام و اشکال جرم زدایی عملی.. 100
- گفتار نهم: تعریف مصالحه و اثربخشی مساجد. 101
- مبحث پنجم: مساجد و ارتباط آن با حقوق شهروندی.. 101
- گفتار اول: دسترسی شهروندان به محاکم دادگستری، تجلی گاه حفظ حقوق شهروندی 102
- گفتار دوم: نقش مساجد و ائمه جماعات و رعایت حقوق دفاعی متهمان. 102
- گفتار سوم: تزلزل در اجرای مجازات و لزوم استفاده از ظرفیتهای مساجد و ائمه جماعات 103
- مبحث ششم: بزه دیده و عدالت کیفری.. 105
- گفتار اول: بزهدیده و قضازدایی.. 105
- گفتار دوم: حدود اختیارات بزه دیده در قضازدایی در خصوص جرایم حق الناس در اسلام 105
- بند اول: اهمیت صلح و سازش در منابع اسلامی.. 107
- بند دوم: دلایل لزوم غیرقضایی ساختن و استفاده از مساجد و ائمه جماعات… 107
- گفتار سوم: نقش بزه دیده در به جریان انداختن فرآیند کیفری در مساجد. 108
- گفتار چهارم: نقش بزه دیده در فرآیند رسیدگی و صدور حکم توسط مساجد 108
- مبحث هفتم: تاریخچه عدالت ترمیمی و تعریف آن. 110
- گفتار اول: پیوند دادن پیشگیری از جرم به عدالت ترمیمی.. 112
- گفتار دوم: ناکافی بودن کثرت رایزنیها در نشستهای عدالت ترمیمی.. 114
- گفتار سوم: بهترین روشهای پیشگیری از جرم در نشستهای ترمیمی.. 114
- گفتار چهارم: اختلاط مرزهای نظام کیفری با نهادهای جامعوی.. 115
- گفتار پنجم: استقبال عمومی از سازش در ازمنه و امکنه مختلف… 115
- گفتار ششم: بررسی اجمالی نقش شورای حل اختلاف در ایجاد صلح و سازش 116
- گفتار هفتم: مساجد و رابطه آن با بزه پوشی اسلامی.. 116
- نتیجه گیری.. 118
- راهکارها و پیشنهادات… 122
- منابع. 124
چکیده
شناخت پدیدههای اجتماعی از جمله جرم مستلزم نگرشی همه جانبه در زمینه عوامل تأثیرگذار و عوامل کنترل کننده آن میباشد. یکی از عواملی که میتواند در پیشگیری از جرم سهم بسزایی ایفا نماید مذهب و توجه به نشانگرهای آن از جمله مسجد است که به عنوان یک نهاد عبادی مهم علاوه بر ارتقای خود کنترلی و یکپارچگی شخصیت افراد جامعه موجب سلامت روانی افراد جامعه و به تبع آن کاهش جرمهای اجتماعی میگردد. تاریخ بشر و اسناد و مدارک تاریخی مملو و گویای پیدایش پدیده مجرمانه از بدو خلقت بشر در جهان هستی میباشد. پدیدههای مجرمانه قدمتی به اندازه تاریخ بشر دارند. دولتها و حکومتها همواره به منظور مهار و کاهش ارتکاب جرم و تخلف در جوامع خود با وضع قوانین مقتضی بر حسب زمان و مکان خود و به کارگیری نیروهای قهریه و بازدارنده و صرف هزینههای گزاف تلاشهای بسیاری نمودهاند. کاهش و یا مهار جرائم و تخلفات در جامعه باعث ارتقاء امنیت و سلامت اجتماعی در جوامع میشود. اقدامات بازدارنده تنها راه حل اصلی کنترل جرائم و تخلفات در جوامع نمیباشد، بلکه اقدامات پیشگیرانه به عنوان مؤثرترین و کم هزینهترین روشهای ارتقای سلامت اجتماعی دارای اثربخشی خاص میباشند. مساجد از بدو پدید آمدنشان در صدر اسلام جایگاه و نقش ویژهای در مقوله سلامت اجتماعی در جامعه دارا بودهاند. توجه دین اسلام به روزه داری، انفاق، امر به معروف، نهی از منکر، پرهیزگاری، نظارت و کنترل و … از جمله مصادیق تأکید شرع مقدس به سلامت اجتماعی در جامعه میباشد. در امر پیشگیری نقش آموزههای دینی مساجد به عنوان یکی از مراکز توجه و راهبردهای مهم در امر کاهش و مهار جرائم و تخلفات آحاد مردم جامعه میبایستی مورد توجه جدی قرار گیرد. اعتقادات مذهبی در آحاد جامعه علاوه بر بازدارندگی آنان از ارتکاب جرائم و تخلفات به عنوان عاملی مهم در تحقق امر سلامت اجتماعی نقش اساسی دارند.
کلید واژهها: مسجد، سلامت اجتماعی، پیشگیری اجتماعی، قضازدایی، عدالت ترمیمی، کیفرزدایی
فصل اول:
مقدمه
یکی از کلید واژههای اصلی در ساختن جامعه سالم و نیل به سلامت اجتماعی با بکارگیری ابزارهای پیشگیرانه در حوزه فرهنگ در امر کاستن از جرم و بزهکاری در جامعه اسلامی مسجد است که پیرامون نقش برجسته و بارز آن در ارتقاء سطح جوامع با فرهنگ غنی اسلامی نظریهها و تحقیقات بی شماری ارائه و انجام گرفته است.
مسجد جایگاه رفیع و نقش سازنده و مؤثری بعنوان یک پایگاه دینی در انتقال آموزههای اصیل دینی و ارتقاء و اعتلای تربیت صحیح اسلامی و کارکردهای وسیع آن در دوره رسالت رسول اعظم و ائمه اطهار (u) ایفا نموده و موجب کانون بودن تمامی فعالیتهای علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی گردیده است.
در مهندسی فرهنگی نظام جمهوری اسلامی نیز مسجد با نقش کارآمد در ایجاد همدلی، همکاری اجتماعی، حفظ و حراست از ارزشهای اسلام و انقلاب که از مهمترین سرمایههای ارزشمند جامعه محسوب میشود مورد توجه و عنایت خاصی قرار گرفته است و از طرفی آمار رو به تزاید جرائم و بزهکاری در سطوح مختلف جامعه، به استناد آمار و ارقام احصاء شده از پروندههای موجود قضایی مبین دوری از معنویات و کم رنگ شدن نقش مساجد در زندگی اجتماعی مردم و ماحصل آن ضعف بنیه اعتقادی نسلها به ویژه نسل جوان میباشد.
در فضای پرتنش امروز، بشریت خسته از همه منابع و مراجعی که مدعی تأمین آرامش و امنیت وجودی او هستند، در پی یافتن معنای وجودی خویش است. تحقق این مهم در گرو تجربه فردی اشخاص و نه تحت تأثیر دستورالعملهای تجویزی توسط دیگرانی است که طبق ایدهآلهای خویش راهکارهایی ارائه داده و میدهند. در نتیجه، این معناکاوی پیوندی صریح و بی واسطه را میطلبد که شخص از سر نیاز واقعی در جهت اتصال با منبع معنا دست به کار شود؛ همان که عبادت مینامند.
دعا و عبادت به انسان متانت در رفتار، انبساط و شادی درونی، استعداد پیروزی، و استحکام در استقبال از حوادث میدهد و بدان وسیله آدمی توجه زیادی به منشاء معنای وجود پیدا میکند. از این رهگذر، انسان متکی به خدا و مستقل بار میآید و از اتکای به دیگران بی نیاز میشود. آنان که به درگاه الهی نیایش نمیکنند همواره متأثر از نارسائیهای مختلف اجتماعی و اقتصادی خود در تکاپوی نیل به مطالبات فزاینده زیر بار فشارهای طاقت فرسای روانی و اجتماعی، پیوسته در حال اضطرابند. دعا اطمینان بخش دلها و فضیلت هر انسان خداجو است، دعا سدی در برابر گناه و انحراف و در یک کلام، عامل معنا بخش به حیات انسانی است؛
اولین چیزی که انسان را از خودشناسی باز داشت، زندگی او را به یک دروغ بزرگ تبدیل میکند، شکست در نبرد میان خرد و هوس است. تمایلاتی در انسان است که او را برای انجام رفتاری که زندگیاش را تداوم میبخشد تشویق میکند. لذت جنسی برای ادامه نسل، لذت خوردن و نوشیدن برای بقای نفس، لذت و افتخار دارایی برای انجام فعالیتهای اجتماعی و موارد دیگری که زندگی فردی و اجتماعی را پایدار میدارد. اما نفس انسان این لذتها را اصیل انگاشته و برای دستیابی به آنها از مسیر طبیعی حیات خارج میشود و به تمتعات پوچ رو میآورد؛ در حالیکه او باید راه تعالی فردی و اجتماعی را بپوید. اما نفس، انسان را میریبد تا شهوتها و تمناهای آن را برآورد و قدرت اندیشه را که نظر به حقایق و کامیابی پایدار دارد، مغلوب سازد. پس اولین دشمن فریبکار در درون است و تا بر آن تسلط پیدا نکنی کانون نیرومندی و معرفت شکوفا نمیشود.
زندگی براساس خواستهها و ارزشهای دیگران سبب میشود که انسان استعدادها و مواهب و هدایای منحصر به فرد خویش را کشف نکرده و از خود فاصله بگیرد و با اینکه خداوند گنجینه هر کس را در درون او نهاد، اما آن فرد به دنبال گنج گمشده دیگران میرود و در نهایت دست خالی و افسرده در حالیکه سرمایه وجودی خویش را از دست داده است به انتهای راه میرسد و چیزی غیر از پوچی و رنج از دفتر خاطراتش نمیخواند. کسی در برابر جامعه منفعل میشود که در برابر نفس و هوس خود شکست را پذیرفته باشد. اما او که بر نفس خویش تسلط یافته، در رویارویی با رویههای نادرست اجتماعی هم مصلحانه و شجاعانه میایستد و راه دیگری را مییابد و میپیماید.
در مجموع مساجد در طول تاریخ و به درجات مختلف، علاوه بر محل عبادت و تشکیل نمازهای جمعه و جماعت، مکانی برای تشکیل جلسات بحث و درس، تعلیمات دینی و علمی، انجام امور قضایی، حل و فصل اختلافات، رسیدگی به امور عمومی و عام المنفعه، دستگیری از مستمندان، نگهداری خزانه (بیت المال) بودند و به این ترتیب گستره فرهنگی و اجتماعی مساجد بسیار چشمگیر بوده و انبوهی از پیامهای فرهنگی و اجتماعی از فراز منبر مساجد منتشر میشد.
در زمان حضرت رسول اکرم (r)، مسجد کانون بسط و توسعه فرهنگ غنی اسلام بوده و بسیاری از فعالیتهای فرهنگی مسلمانان در مسجد انجام میگرفت. به طور کلی میتوان گفت که پایگاه فرهنگی و آگاهی بخشی اسلام از مساجد شکل گرفته و هستهٔ اولیه فعالیتهای فرهنگی اسلام در مساجد تشکیل شده است. امروزه پس از گذشت 1400 سال، مساجد کارکرد فرهنگی خود را از دست ندادهاند؛ بلکه بر وسعت دامنهٔ آنها نیز افزوده شده است. پیامبر اکرم (r) محیط مساجد را کاملاً یک محیط فرهنگی میدانستند. در مقابل در دنیای امروز نیز جهانی شدن و تکنولوژی اطلاعات که چشمگیرترین نمود آن اینترنت است، قلمرو را به گسترهٔ جهانی و سرعت عمل را به حد غیرقابل تصوری افزایش داده است. گستردگی میزان علم و افزایش سرعت انتقال اطلاعات، جهان را به عرصه هماوردی سخت و جانکاه مبدل کرده است، که درنگ و کوتاهی در اقدام شایسته و بایسته، زیانها و آسیبهای چاره ناپذیری را موجب میگردد. در عصر اینترنت و جهانی شدن، اقدام نکردن و در دست نداشتن ابتکار عمل بدین معنای در معرض تأثیر و آسیب قرار دادن از سوی اقدامات دیگران است. دامنه این آسیب پذیری به ویژه در حوزه فرهنگ که میدان عمل مساجد است، با توجه به امکانات دیداری و شنیداری اینترنت بسیار گسترده است، از این رو بایستی مساجد در برابر این تحدی بزرگ، از امکانات و قابلیتهای حاصل آمده توسط اینترنت در جهت گسترش دامنه فرهنگ سازی دینی به ویژه در سطح محله کمال بهره برداری را نمایند. بدین ترتیب مساجد با استفاده از ارتباطات شبکهای از برنامههای مذهبی، امکانات تربیتی و تجارب تبلیغی یکدیگر اطلاع یافته و با تبادل این اطلاعات و همکاری و همیاری در اجرای برنامههای فرهنگی، ارشادی و تبلیغی، بر دامنه ژرفای تأثیرگذاری خود میافزایند. مساجد همچنین با طراحی سامانهها (سایتهای ویژه) و متناسب با شرایط فرهنگی و اجتماعی مخاطبین خود، ارتباطات فردی و تأمین نیازهای روحی – معنوی و فرهنگی آنان را فراهم میآورند. به طور کل میتوان گفت که با وجود شبکه جهانی اینترنت، این فرصت برای مساجد به عنوان مراکز ارشادی، فرهنگی و تبلیغی فراهم آمده است تا ضمن همفکری و همکاری با یکدیگر، به تبیین مبانی، اصول و ارزشهای دینی و فرهنگ سازی دینی بپردازند. در حال حاضر تأکید بر بعد فرهنگ و فرهنگ سازی دینی مساجد در فرآیند برنامههای توسعهای از اهمیت خاصی برخوردار گردیده است؛ چرا که کارکرد فرهنگی مساجد بر شناخت جهان بینی اقشار مختلف جوامع روستایی و شهری به ویژه جوانان تأکید دارد. از اینرو، در عملکرد مساجد در راستای انجام فعالیتهای فرهنگی، شناخت مؤلفههای فرهنگی – اجتماعیِ تعیین کننده ساختارهای جامعه از ضرورتی خاص برخوردار است.
بیان مسئله
در دنیای پیچیده امروزی، احیا، حفظ و توسعه جایگاه مسجد که میبایست در زمینههای مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و … دارای نقش باشد، نیازمند تلاشی علمی و تخصصی است. در این راستا مساجد باید تمام همت خود را به تجهیز مادی و معنویت معطوف نمایند و با بکارگیری تمامی امکانات و فناوری روز دنیا در مقابل تهدیدات دشمن همچون سنگری استوار و محکم باقی بمانند. مسجد مهمانخانة خدا در زمین، جایگاه نزول برکات و خیرات آسمانی، خانه راز و نیاز، عشق و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و رحمت، تجلی بهشت خدا در زمین، و محل آرامش موحدان است. مکان آن، بهترین قطعات زمین است و فرشتگان، با اهل آن همنشین میباشند. آنچه از بررسی نقش مسجد در صدر اسلام به دست میآید، جامعیت مسجد در همه زمینههای عبادی، سیاسی، فرهنگی، آموزشی، نظامی، قضایی و … است. با پیروزی انقلاب اسلامی، مساجد نیز همانند دوران صدر اسلام جایگاه واقعی خود را باز یافتند؛ به طوری که نیروهای فعال در مساجد، به طور مستقیم در متن انقلاب شرکت جستند. از آن پس مساجد نقش پایگاه ارتباطی مردم را بر عهده داشتند و در شرایط حساس نهضت اسلامی توانستند به انسجام نیروهای مردمی بپردازند. علاوه بر این، بسیاری از برنامههای انقلاب مانند انتخابات شوراهای محلی، کانونهای بسیج و دیگر ضرورتهای زمان در مساجد انجام گرفت. بنابراین، مساجد توانستند در بسیاری از زمینههای فرهنگی – اجتماعی از جمله وضعیت خانواده و سلامت اجتماعی نقش تعیین کنندهای ایفا نمایند.[1]
جامعه اسلامی ایران بعد از انقلاب در اثر عوامل مختلف مانند تهاجم و شبیخون فرهنگی، تبادلات فرهنگی، تأثیر رسانه، توجه بیشتر بر مسائل اقتصادی بجای مسائل فرهنگی و … مسائل و مشکلات اخلاقی و اجتماعیای مانند بدحجابی، خیانت، سنتهای غلط، دنیاگرایی، تجمل پرستی، دروغ، دزدی، ارتشا و … در آن بروز کرده که با ارزشهای دینی ما ناسازگار است و جامعه دینی را دچار مخاطره مینماید. لذا سلامت اجتماعی به مخاطره افتاده برای حل مشکل از ابزارهای مختلف میتوان بهره جست. مسجد در این خصوص میتواند نقش مهمی از جهت تقویت ایمان دینی مردم و همچنین آگاهی دادن و ارتقاء معرفت بسیار مؤثر باشد.
آن بزرگ معمار انقلاب، با تأکید بر حفظ مساجد به عنوان اصل و اساس انقلاب میرمایند: «مسجد محلی است که از آن باید امور اداره بشود، این مساجد بود که این پیروزی را برای ملت ما درست کرد، این مراکز حساسی است که ملت باید به آن توجه داشته باشند، این طور نباشد که خیال کنیم حالا دیگر ما پیروز شدیم، دیگر مسجد میخواهیم چه کنیم؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است.»[2]
مسجد بواسطه فضای قدسیای که دارد در ایجاد و تقویت معنویت بسیار مؤثر است و از طرف دیگر کارکرد معرفتی که دارد موجب تقویت و تعمیق ایمان افراد میگردد. نتیجه ایمان نیز عمل صالح است. قرآن به کرات این دو را با هم نقل مینماید. معنی این سخن این است، هر جا ایمان باشد نتیجه و ثمره آن عمل صالح است و هر جا عمل صالح بود آنجا ایمان نیز وجود دارد. در آن صورت جامعه به سوی صلاح و رستگاری میتواند رهنمون شود. اگر از موضع دیدگاه اخلاق نتیجه گرا کارکرد مسجد بررسی شود، به این نتیجه میرسیم، چون مسجد باعث کاهش بزهکاری، جرائم و هنجارشکنی میگردد و ضد ارزشها را تضعیف مینماید، هزینههای کنترل جامعه نیز به تبعیت از آن تقلیل مییابد. پس تقویت مساجد و ارتباط با آن کاری سودمند و مفید است.
پس از بیان مسئله و روشن شدن زوایا و ابعاد ضروری تحقیق و همچنین ویژگیها، صفات و حدود مسئله؛ طرح تحقیق بدین صورت ارائه میشود که: مسجد موجب تحکیم روابط و مناسبات درون خانوادگی و در نتیجه ارتقاء سلامت اجتماعی میگردد. بنابراین با توجه به تعریف، نظر به اینکه، این پژوهش به مطالعهٔ مساجد در بافت طبیعی و بدون دستکاری آزمایشی و با توسل به دادهها و اطلاعات برآمده از دادههای دست اول میپردازد، از نوع کیفی است. در عین حال، این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات و دادهها از روش اسنادی و توسل به پیش فرضهای دینی و قرآنی استفاده کرده است.
اهمیت و ضرورت تحقیق
باید توجه داشته باشیم که همواره پیشگیری بهتر از درمان بوده و هست چه در بعد فردی و چه در بعد اجتماعی. پیشگیری از طریق ایجاد مدل جایگزین مقدم بر مداخله جزایی یک مرحله قبل از وقوع جرم و مقدم بر مداخله کیفری است. میتوان با ایجاد مداخلات بسیار کلی در قبال جرم که شامل اقداماتی مبتنی بر تغییر اوضاع و احوال و شرایط جرم زای محیط فیزیکی، اجتماعی تسلط بر محیط و شرایط پیرامونی جرم متمایل است و تدابیر پیشگیرانه ناظر به گروههای خاص (مثلاً جوانان) و جلوگیری از تکرار جرم از طریق اقدامات فردی و سازگاری مجدد بزهکاران قدیمی که در این راستا نهادهای جامعه میبایست با ارگانهای دولتی در پیشگیری از جرم همکاری داشته و متعاقباً دولت نیز مردم عادی را در پیشگیری از جرم و اصلاح حال مجرمان سهیم بداند زیرا دستیابی به اهداف پشیگیری از بزه و بزهکاری که خود زمینه کاهش تورم کیفری است بدون تدابیر فوق و مشارکت افراد غیر رسمی غیرممکن است لذا ضروری است تا با همکاری افراد جامعه و دولت و نهادهای مرتبط و با تدوین و برنامه ریزی راهکاری مناسب؛ در این زمینه گامهای اساسی برداشته شود.
با توجه به اینکه کنشگران جامعه مدنی جامعهای فعال که در آن شهروندان اختیار امور مربوط به اجتماع، محله، حقوق خود و مسائلی از این قبیل را به شیوهای «مدنی» در دستان خود میگیرند. این فعالیتها ممکن است شامل راه اندازی تشکل، باشگاه، سازمان، ایجاد شبکه و اطلاع رسانی درباره مسائل مورد نظر باشند. هگل از جامعه مدنی برای تبیین سازوکار بورژوازی بهره میبرد و هابز و لاک برای تبیین وضع پساطبیعی. پس در هر دو نگاه جامعه مدنی وضعیتی حاصل شده است. به عبارت دیگر بیش از آنکه «باید» باشد «هست» است.
اگر چه دسترسی به محاکم دادگستری حق شهروندان است و آنان حق مراجعه به مراجع رسمی برای حل اختلافات خود را دارند، اما همیشه توصیه شده است که اختلافات از طریق صلح و سازش حل و فصل شوند. در قوانین و مقررات مختلفی راهکارهای صلح و سازش بیان شده است. با وجود این شهروندان به طورمعمول با بالا گرفتن اختلاف کمتر به فکر صلح و سازش و مزایای آن هستند.
تصویب قوانین از طرف قانونگذار مبتنی بر فلسفه روابط افراد با یکدیگر و نیز رابطه انسان با اشیا صورت میگیرد که با دو هدف انتظام امور حال و فعلی با توجه به منافع گروه حاکم در جامعه و نیز در جهت رتق و فتق امور به صورت بهینه در برنامهگذاری دراز مدت در آینده صورت میگیرد. اما با توجه به اصول حقوقی چه در ضوابط شرعی و چه در ضوابط عرفی، امور میتواند بر مبنای آزادی اراده رتق و فتق شود، مگر امور خاص که مصلحت عموم اقتضا و اجرای آن را ضروری میبیند. مصالحه، رفع تخاصم و از در آشتی و سلم در آمدن است.
در مصباح المنیر، آن را به معنای «خلاف فساد» و «خیر و صواب آمدن» دانسته است. صلح در اصطلاح، توافقی است که رفع موقعیتهای تعارض آمیز و قزع نزاع و مشاجره را در پی دارد. بنابراین، مراد از صلح و سازش در اینجا ترک تعقیبی است که بر تراضی و ارادة طرفین مبتنی میباشد و با اینید (تراضی) به وضوح از عفو متمایز میگردد؛ اگرچه برخی، مفهوم صلح و مصادیق آن را مشمول عنوان عفو دانستهاند.
با تکیه بر مدارک معتبر، مصالحه و سازش داوطلبانه در دعاوی از موارد مرسوم و پذیرفته شده در تاریخ قضای اسلامی است و مشروعیت و جواز سازش به دلایل فراوانی مستند است که در کتاب و سنت گردآمده است.
با توجه به اثرگذاری ائمه جماعات بر مردم به منظور رفع دعاوی حقوقی، مساجد بهترین موضع و ائمه جماعات بهترین افراد برای پیشگیری از جرم و ایجاد صلح و سازش بین مردم هستند. یکی از چالشهای دستگاه قضایی ورود لااقل 5 تا 6 میلیونی پرونده در سال به دستگاه قضایی است که متأسفانه این روند رو به فزونی است که اگر بحث صلح و سازش به صورت جدی به ویژه در مساجد سراسر کشور پیگیری شود، حتماً از بار سنگین دستگاه قضایی کاسته خواهد شد. با انتقاد از روند یک سویه سرازیر شدن علوم انسانی غرب به همراه پیش فرضهای خاص خودش به جوامع بشری مختلف میتوان گفت متأسفانه پس از مشروطیت بحث تجددگرایی و مدرنیته جریان انتشار و تحمیل باورهای علوم انسانی غرب به کشور را تشدید کرد که گاهی بعضی از روشنفکرنماها نیز بدون توجه به معانی ناب معارف اسلامی به ترویج آن پرداختند. با اشاره به مسائل بنیانی مطرح شده از سوی جهان غرب در چند قرن اخیر و ایجاد سؤالات گوناگون برای نسل حاضر میتوان بیان داشت جوان دارای فطرت و سرشتی پاک و جویای حقیقت است و اینجا وظیفه روحانیون است تا با جد و جهد، ذهن جستجوگر این عزیزان را از زلال معرفت قرآنی و روایی سیراب کنند و این مسئله به جز با تلاش و شناخت بیشتر کتاب و سنت اهل بیت علیهم السلام و اجتهاد در معارف به منظور دستیابی به پاسخهای مستدل و قانعکننده میسر نمیشود.
راهکارهای نظام بزهپوشی نهتنها شرعاً جایز است بلکه به عنوان اصل اوّلیه در سیاست جنایی اسلام محسوب و مطرح است. امّا میگوییم «بزهپوشی یک نظام است»؛
اسلام بدون روحانیت، ایجاد فرقههای دراویش و صوفیگری و عرفانهای دروغین را میتوان از جمله ترفندهای مختلف برای انحراف از معارف ناب اسلام نام برد و اگر ما نتوانیم با اجتهاد و جد و جهد در کتاب و سنت رسول خدا و اهل بیت معارف ناب را به اقشار جامعه عرضه کنیم حتماً این خلأ ذهنی را با اندیشههای مخالف دین پر خواهند کرد. میتوان لازمه ارتباط با نسل حاضر را اولاً شناخت مبانی علوم انسانی غرب دانست و در مرحله بعد فهم زبان و مفاهیم و تصورات دنیای جدید به منظور تعامل عقلانی با نسل جوان ضروری خواهد بود. انسان همیشه در طول تاریخ در پی سرچشمه معنویت بوده است تا بتواند به آرامش درون دست یابد که اگر این سرچشمه را در اختیار آنان قرار ندهیم دیگران جای خالی را از ناصواب پرخواهند کرد و این اهمیت نقش و جایگاه ائمه جماعات را نشان میدهد. با این تفاسیر میتوان اظهار داشت ائمه جماعات مساجد با نزدیکی به مبانی اخلاقی و معنویت و تمسک به هدایت پویای ائمه اطهار بتوانند در عرصههای مختلف چالشهای فراروی جامعه را به بهترین نحو تدبیر کنند.
نظام عالیهٔ بزهپوشی سعی دارد تا با تدابیر و راهکارهای خود، ضمن طرد موجبات ایجاد احساس بزهدیده واقع شدن در شهروندان و همچنین جلوگیری از موجبات ایجاد سوءظن در افراد نسبت به یکدیگر که هر دو از آثار شوم شیوع بزه در جامعه است، از امنیت و انسجام اجتماعی محافظت نماید. این احوال سبب میشوند که انتظام اجتماع مخدوش گردد، افراد از اجتماع گریزان و جوّ بیاعتمادی در اذهان و افکار شهروندان متراکم شود.
مساجد به عنوان کانون فکری و ایدئولوژیک، نقشی بیبدیل در تحقق «آزادی مشارکت» و «کثرتگرایی» به عنوان پایههای اصلی دموکراسی دارند و حضور مستمر مسجدیان از گروههای سنی و طبقات شغلی و فکریِ متفاوت و «مشارکت همگانی» و آزادی و ابتکار عمل نمازگزاران در اداره امور مسجد تحت بیرق امامت و ولایت، زمینهساز تحقق جامعه آرمانی و مطلوب خواهد بود. چه اینکه مومنان در مساجد، «حقوق شهروندی» را در محدوده و مقیاسی کوچکتر تمرین میکنند تا آن را در جامعه «مردم سالار دینی» خود پیاده کنند.
از اینرو، بعنوان یک ایرانی علاقمند به اقتدار نظام جمهوری اسلامی، بر آن شدم تا به موضوع مطالعه و بررسی نقش مساجد و ائمه جماعات در ایجاد صلح و سازش نه بعنوان موضوعی اجتماعی بلکه به عنوان موضوعی حقوقی بپردازم و به چالشهای امنیتی ایجاد شده از سوی این ناحیه پرداخته و به شناخت آن کمک نمایم.
اهداف تحقیق
هدف از این تحقیق، مطالعه و بررسی نقش مساجد و ائمه جماعات در ایجاد صلح و سازش و راهکارهای ترویج آن میباشد که میتواند اهداف ویژه زیر را در پی داشته باشد:
1- احیای فرهنگ صلح و سازش در راه دستیابی به عدالت واقعی در جامعه برای گسترش زمینه اعتماد مردم به حاکمیت
2- توسعه مشارکتهای مردمی در اجرای عدالت
3- جلو گیری از تراکم پروندهها در مراجع قضایی
4- سرعت در حل و فصل اختلافات در جهت استیفای حقوق مراجعان در کوتاهترین زمان وکاهش هزینههای دادرسی
سؤالات تحقیق
1- چنانچه طرفین در قراردادی مقرر نمایند که در صورت حدوث اختلاف طرفین به داوری مراجعه نمایند آیا امکان رسیدگی در محاکم دادگستری بدون مراجعه به داور موجود میباشد یا خیر؟
2- آیا میتوان مشارکت آحاد مردم را در پیشگیری از جرم و آسیبهای اجتماعی را مؤثر دانست؟
3- آیا ایجاد و تقویت واحدهای میانجیگری و صلح و سازش در محلات میتواند توسط مسجد و ائمه جماعات صورت گیرد؟
4- مهمترین نقش بزهپوشی در فرایند عدالت کیفری چیست؟
5- جایگاه بزهپوشی در سیستم حقوق کیفری ایران و اسلام چگونه است؟
6- جایگاه بزهپوشی در حقوق کیفری معاصر چگونه است؟
فرضیههای تحقیق
و امّا ذهن خلاّق و متفکّر، در برخورد اولیه با سؤالات مطروحه، به فرضیاتی را طرح مینماید؛ در این زمینه باید گفت:
1- به نظر میرسد یکی از بهترین روش حل و فصل اختلافات در طول تاریخ و در تمام ادیان و مذاهب داوری باشد این روش امروزه بیش از هر زمان دیگر مورد استقبال جهانی قرار گیرد.
2- به نظر میرسد رسالت اصلی و جانمایه ایجاد دفاتر هستههای مردمی، برقراری صلح و سازش باشد یعنی راه حلی که پرونده محکوم له و محکوم علیه نداشته باشد.
3- به نظر میرسد ارتقا و گسترش فرهنگ صلح و سازش و حمایت از حل اختلافات از طریق غیر قضایی با تاکید بر نقش حاکمیت در حل اختلاف با بهره گیری از هستههای مردمی متشکل از روحانیون و ائمه جماعات باشد.
4- به نظر میرسد نظام بزهپوشی ضمن حفظ کرامت انسانی شهروندان، زمینة کارآمدی نظام عدالت کیفری را فراهم میسازد.
5- به نظر میرسد از منظر شریعت اسلام، اصل بر بزهپوشی است مگر مصلحتی خلاف آن را لازم گردد.
6- به نظر میرسد رویکرد حقوق کیفری معاصر، تحت تأثیر آموزههای حقوق بشری و جرمشناختی، رویکردی بزهپوشانه است.
طیّ پژوهش حاضر تلاش داریم تا صحت یا سقم این فرضیات را ضمن کالبد شکافی فرایند عدالت کیفری، بررسی و تعیین نماییم.
تعریف مفاهیم و اصطلاحات تحقیق
بزهپوشی: بزهپوشی عبارت است از مجموعه تدابیر و راهکارهای نظام عدالت کیفری که به عنوان سیاست جنایی کارآمد در جهت جلوگیری از افشاء و اشاعهٔ پدیدهٔ مجرمانه در جامعه اتّخاذ میگردد؛ این سیاستها غالباً از طریق جلوگیری از ورود افراد به سیاههٔ کیفری (جلوگیری از اثبات مجرمیت)، اتّخاذ واکنشهای غیرکیفری و افشای مجرمیت به اجرا گذارده میشود.
عدالت ترمیمی: تعریفی که از عدالت ترمیمی میتوان داد عبارت است از فرایندی که بوسیله آن تمام اشخاصی که درحادثه مجرمانه دخیل هستند گرد هم میآیند تا با مشارکت یکدیگر درمورد آثار و نتایج عمل مجرمانه و آینده بزه دیده و بزهکار و جامعه بعد از وقوع جرم چاره اندیشی نمایند.[3]
قضازدایی: پیش بینی راهحلهایی که فرصت حل و فصل دعاوی را خارج از قلمرو و اقدامات دستگاه قضایی فراهم میسازد، از جلوههای سیاست کیفرزدایی به شمار میرود. از این کوشش که به منظور پرهیز از تماس بزهکاران با دستگاه عدالت کیفری صورت میپذیرد، به «غیرقضایی ساختن» تعبیر شده است. مراد از قضازدایی خارج ساختن عملیتت مربوط به رسیدگی و حل و فصل دعاوی ناشی از جرم کیفری (که معمولاً در صلاحیت مقامات قضایی است) از گردونة اقدامات رسمی است این قطع و فصل ممکن است به شیوههای گوناگونی انجام گیرد؛ از قبیل: بازجویی پلیسی، میانجیگری، مصالحه و … نکتة اساسی در این گونه اقدامات در برخی موارد، خارج ساختن رسیدگی به دعاوی از مدار عدالت کیفری و حتی از مداخلة پلیس است؛ یعنی قطع و فصل دعوا به وسیلة بخش اجتماعی.[4]
مسجد: واژه مسجد، بهمعنای سجدهگاه، در لغت از ریشه «سجد» مأخوذ است، و در اصطلاح به مکانی گفته میشود که در ملکیت کسی نباشد و تنها برای الله باشد و به نماز و عبادت مسلمانان اختصاص داده شود.[5]
حقوق شهروندی: در عصر حاضر، «شهرنشینی» به عنوان یک پدیده اجتماعی، یکی از ضروریات زندگی محسوب میشود. شهروندان عموماً با سلایق و انگیزههای مختلف در جامعه شهری به فعالیت میپردازند. عدهای برای کسب و کار، گروهی برای پر کردن اوقات فراغت و گروهی دیگر برای آموختن مهارتهای فردی و جمعی و … . از این رو، زندگی اجتماعی مستلزم وجود روابط حقوقی بین افراد و گروههای مختلف جامعه میباشد و این روابط اجتماعی میبایست تحت نظم و قاعدهای درآید. چه آنکه، در صورت عدم وجود نظم و ضوابط در جامعه، زور، اجحاف و تزویر بر روابط بین افراد حاکم شده و این موضوع موجب ایجاد هرج و مرج و نابسامانی خواهد شد. فلذا، دولتها و نهادهای عمومی با تعیین و تدوین قواعد و مقررات مربوطه، سیاست خاصی را در جهت تنظیم این روابط در پیش گرفتهاند. اصولاً «حقوق شهروندی» را میتوان مجموعه قواعدی که بر روابط اشخاص در جامعه شهری حکومت میکند تعریف نمود. از این رو، «حقوق شهری» که موضوع آن چگونگی روابط مردم شهر، حقوق و تکالیف آنان در برابر یکدیگر و همچنین در برابر جامعه و اصول و هدف ما و وظایف و روش انجام آن است را میتوان به عنوان اصولی بدانیم که منشعب از حقوق اساسی کشور است.[6]
پیشگیری از جرم: طبق بند 5 اصل 156 قانون اساسی یکی از وظایف قوه قضائیه «اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم…» است. با توجه به تاریخ و شیوههای مبارزه بشر با پدیده جرم، جرم شناسان پیشگیری از جرم را به دو گونه پیشگیری کیفری و پیشگیری غیرکیفری تقسیم کردهاند، اصطلاح پیشگیری از جرم در معنای وسیع خود شامل اقدامات کیفری و غیرکیفری برای خنثی کردن عوامل ارتکاب جرم و کاهش بزهکاری میشود ولی در مفهوم مضیق پیشگیری فقط تدابیر غیرکیفری را شامل میشود.[7]
جرم زدایی: «منظور از جرمزدایی، فرایندهایی است که به موجب آنها، صلاحیت نظام کیفری برای اعمال ضمانت اجرا به منزله واکنشی نسبت به شکل خاصی از رفتار (یعنی رفتار مجرمانهٔ خاص) سلب میشود این اقدام ممکن است از رهگذر قانونگذاری یا شیوهٔ تفسیر قوه قضائیه از قانون انجام پذیرد».[8]
کیفر زدایی: «کیفر زدایی، عبارتست از جرمزدایی ناقص، در این حالت یک نوع مداخله و تدبیر اجتماعی، جایگزین کیفر میگردد ولی عنوان مجرمانه برای فعل یا ترک فعل حفظ میشود».[9]
روش تحقیق
روش این تحقیق به صورت اسنادی و کتابخانهای میباشد. بدین صورت که تمامی مطالب مرتبط از کتب فقهی و حقوقی و مقالات معتبر استخراج و فیش برداری شده و با متدهای معمول در روشهای تحقیقهای فقهی و حقوقی پردازش شده و فرضیهها مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به ماهیت موضوع هیچ گونه اقدامات میدانی و عملیات آماری در این پایان نامه متصور نیست.
فصل دوم:(چهار چوب نظری)
تعریف متغیرها و مفاهیم اصلی پژوهش
مبحث اول: تعریف لغوی و مفهومی مسجد
در فرهنگ دینی، نام مسجد یادآور بندگی و کرنش در پیشگاه خداوند متعال است. مسجد یعنی جایگاه سجده، و سجده اوج عبادت و بندگی انسان برای خداست؛ «السجودُ منتهی العبادهِ مِن بَنی آدم.»[10]در حقیقت، برترین و اصیلترین محل برای عبادت و تقرب جستن به خداوند متعال مسجد است. بنابراین، در قرآن کریم بر جنبههای عبادی مسجد بیش از هر بعد دیگری تکیه شده است.
مسجد جایگاه عبادت و پرستش خالصانه خداوند است؛ «و اَنَّ المساجدَ لِلهِ فَلا تَدعُوا مَعَ اللهِ اَحداً»[11]مسجد جایگاه زمزمه و نجوای صادقانه با معبود است؛ «وَ اَقیمُوا وُجوهَکُم عِندَ کُلِّ مَسجد وَادعوُهُ مُخلصینَ لَهُ الدّینَ».[12]
- Abstract
- Understanding of social phenomena such as crime requires a holistic view of the factors and the factors controlling it. One of the factors that may play a considerable role in the prevention of crime is religion and pay attention to its indicators such as mosque as a matter of institutional worship in addition to promoting the integration of personality, self-control and population causing the mental health community and there by reducing the social crime. Human history is full of historical documents and indicates the occurrence of crime since the creation of man in the universe. Criminal phenomena are as old as human history. Governments have to contain and reduce crime with appropriate the laws in terms of time and location and employ preventive and with a lot of expenses do many effects. Reduce or inhabit crime and violence insociety can cause safety and social health in society. Preventive measures are the only way to control crime and violence in society, preventation measures are the most effective and most economical methods of promoting social health and it has certain effectiveness. According to Islam, fasting, charity, to enjoin, forbid the evil, virtue, and control and supervision of the rellgious emphasis on social health issues in the community. Religious beliefs in addition to deter them from committing crimes and violations of the public as an important factor in realizing the social safety critical roles.
Key words: Mosques, public health, social prevention, diversion, restorative justice
[1] – میرزایی، خلیل و پروین، پژمان. مسجد، خانواده، سلامت اجتماعی. مجموعه مقالات منتخب نخستین جشنواره ملی مسجد پیشگیری از وقوع جرم. 1391، ص 156
[2] – صحیفه امام، جلد 13، ص 15
[3] – عباسی،1382: 57
[4] – ریمون گسن، جرم شناسی کاربردی، ترجمه مهدی کینیا، تهران، 1370، ص 44.
[5] – الحریری، احکام المساجد فی الاسلام: ۱۶
[6] – شکری، نادر، مجموعه مقالات همایش «نظارت همگانی، شهروندی و توسعه سازمانی». شهرداری تهران و دانشکده مدیریت، بهمن ۱۳۸۶. ص ۸۰
[7] – معظمی، شهلا، پیشگیری جرم شناختی، فصلنامه پژوهشی تحلیلی و آموزشی مجد (حقوقی)، سال اول، تابستان 86 شماره اول، ص 93.
[8] – گروهی از نویسندگان؛ گزارش جرمزدایی اروپا، ترجمه واحد ترجمهٔ مرکز مطالعات توسعهی قضایی، انتشارات سلسبیل، 1384، چاپ اول، ص 10.
[9] – نجفی ابرند آبادی، علی حسین و هاشم بیگی، حمید؛ دانشنامه جرمشناسی، تهران، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1377، اول، ص 77.
[10] – محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1362، ج 82، ص 164
[11] – سوره جن، آیه 18
[12] – سوره حج، آیه 4
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.