پایان نامه بررسي رابطه سبك رهبري مديران (براساس نظريه ليکرت) با ميزان رضايت شغلي دبيران در مدارس راهنمايي دخترانه شاهد شهر تهران در سال تحصيلي 84-83
مقدمه
اساساً نياز به مديريت در همه زمينههاي اجتماعي امري لازم و ضروري است. منابع انساني و مادي عظيم بدون هدايت و رهبري لايق، بزودي رو به نابودي ميرود. اما در اين بين مديريت آموزشي به دليل تأثيري كه عملكرد آموزش و پرورش بركليه اركان جامعه دارد از حساسيت ويژهاي نسبت به ساير مديريتها برخوردار است. از طرفي مراكز آموزشي بيش از هر نهاد ديگربا انسان سروكار دارد و از سوي ديگر در انتقال ميراث فرهنگي جامعه از نسلي به نسل ديگر و آمادهسازي زمينه براي باروري ميراث فرهنگي، هيچ يك از عناصر جامعه به اندازه معلم سهم و نقش اساسي ندارد.
كارايي و اثربخشي نظام آموزشي در گرو مديريت اثربخش و كارآمد اين نظام است. امروزه با توجه به تغييرات شگرف و بيسابقهاي كه در اقتصاد، سياسيت، علم و تكنولوژي بخصوص در چند دهه اخير به وقوع پيوسته، وظايف و كاركردهاي مديريت به مراتب گستردهتر و پيچيدهتر و دشوارتر از گذشته شده است. به طوري كه تنها افرادي كه از نظر حرفهاي براي اين مسئوليت آموزش ديده و تربيت شدهاند، با اثربخشي و كارآيي قادر به انجام وظايف محوله خواهند بود به همين لحاظ مديريت امروز براساس ويژگيهايي كه دارد يك حرفه تخصصي تلقي ميشود. (پرداختچي، 1374، ص55)
لزوم بهكارگيري توان و استعداد تخصصي موجود نيروي انساني، وجود جو مساعد، انگيزه مناسب و رضايت شغلي در ميان آنها ميباشد. لذا نيروي انساني، عامل مهمي در موفقيت و پيشرفت هر سازمان بوده و هيچ سازماني بدون وجود آن نخواهد توانست به تمامي اهداف مورد نظر خود دست يابد. (هوي و ميسكل، 1371، ص18)
بنابراين با توجه به اهميت بحث مديريت و رهبري درمدارس و همچنين اهميت رضايت شغلي معلمين به عنوان عناصر كليدي در مدرسه، در تحقيق حاضر به بررسي رابطة بين سبك رهبري مدير مدرسه با ميزان رضايت شغلي دبيران ميپردازيم.
بيان مساله
در اين تحقيق ميزان رضايت شغلي دبيران زن مدارس راهنمايي دخترانه شاهد شهر تهران در سال تحصيل84-83 را اندازهگيري كرده و رابطه اين رضايت شغلي را با سبك رهبري مدير مدرسه بر اساس سبكهاي رهبري ليكرت شامل سبك رهبري آمرانه- استثماري، رهبري آمرانه – خيرخواهانه،رهبري مشورتي و سبك رهبري مشاركتي بررسي ميكنيم به عبارت ديگر اين تحقيق:
ـ در مورد رضايت شغلي دبيران زن مدارس راهنمايي دخترانه شاهد شهر تهران انجام ميشود و رابطه آن با سبک رهبري مديران مدارس براساس نظريه ليکرت مورد بررسي قرار مي گيرد..
ـ متغيرهايي كه مورد مطالعه قرار ميگيرند عبارتند از سبكهاي رهبري ليكرت و رضايت شغلي
چگونگي انجام پژوهش به صورت بررسي رابطه دو متغير سبك رهبري و ميزان رضايت شغلي است.
دوره زماني انجام پژوهش سال تحصيلي 84-83 ميباشد.
دلايل ضرورت و توجيه انجام تحقيق
با توجه به اينكه ركن اصلي رشد و توسعه و پيشرفت هر جامعهاي نيروي انسان ماهر و متخصص آن جامعه ميباشد در عرصه تعليم و تربيت نيز ركن اصلي آموزش و پرورش منابع انساني آن ميباشند و در بين اين منابع انساني دبيران به عنوان نيروهاي صف مهمترين وظيفه و تاثير گذاري را در امر فرايند ياددهي، يادگيري دارا ميباشند و بنابراين هرچه دبيران با انگيزه و رغبت بيشتري به فعاليت بپردازند كارايي بهتري خواهند داشت اگر انگيزه دبيران را به طور كلي به دو انگيزه مادي و غير مادي تقسيم كنيم، موضوع اين پژوهش بيشتر انگيزه غير مادي است كه نوع رهبري و مديريت مدير مدرسه در آن نقش دارد و رهبري مطلوب ميتواند باعث رضايت نسبي دبير شده و در نتيجه كارايي و تعامل با دانشآموزان افزايش پيدا كند از طرف ديگر از آنجا كه تعليم و تربيت در پرورش نسل آينده نقش بسيار مهميايفا ميكند حساسيت بحث رهبري در آموزش و پرورش و مدارس در سطوح مختلف و از جمله رهبري مدرسه بيشتر خود را نشان ميدهد. اگر معلمان كه خود نقش رهبري و هدايت كلاس درس را به عنوان خط مقدم تعليم و تربيت بر عهده دارند، درست هدايت شوند و با رضايت وميل و رغبت در سر كلاس حاضر شوند، بازدهي كلاسهاي درس و در مجموع آموزش و پرورش دو چندان خواهد شد. بنابراين اين تحقيق بدنبال اين است كه تاثير سبك رهبري مديريت را بر رضايت شغلي معلمان سنجيده و در اين بين شيوههاي بهتر و موثرتري را پيش روي مديران آينده قرار دهد.
ده سال تجربه تدريس پژوهشگر در مدارس مختلف و از جمله مدرسه شاهد نشان داده است كه هر مدرسه يا محيط آموزشي كه دبيران آن هماهنگ و منسجم عمل ميكنند به طرز قابل توجهي پيشرفت خواهد كرد و امر تدريس و فرايند ياددهي، يادگيري در آن با سهولت بيشتري انجام خواهد شد و اين هماهنگي و انسجام تاحد زيادي مرهون رهبري خوب مديري كارآمد و وظيفه شناس ميباشد.
آمار قبولي در خرداد و معدل كل مدارس و همچنين درصد قبولي مدارس در دانشگاه نشان ميدهد كه مدارسي كه بالاترين قبولي در دانشگاه را دارا ميباشند از يك سيستم قوي رهبري و مديريت برخوردار بوده و معلمان مدرسه با ميل و رضايت بالايي به فعاليت در آن محيط آموزشي مشغول بودهاند.
بنابراين اگر بتوان شيوه هاي مناسب رهبري مدارس را شناخت و با آموزشهاي ضمن خدمت به مديران مدارس آموزش داد تا حد زيادي ميتوان به بهبود كيفيت آموزشي مدارس كمك كرد.
صدها مقاله و دهها كتاب كه در زمينه مديريت و رهبري در رشتههاي مختلف علميبه رشته تحرير درآمده و شمار زياد پاياننامههاي دانشگاهي كه به نوعي به موضوع رهبري پرداختهاند دليل ديگري بر اهميت و ارزش موضوع رهبري است كه در اين تحقيق موضوع پژوهش قرار گرفته است.
ضرورت ديگر مربوط به انتخاب مدارس شاهد ميباشد چرا كه تركيب دانش آموزان اين مدارس به جهت محروميتها و مسائل خاص خانوادگي و از دست دادن پدر به عنوان سرپرست خانواده لزوم مديريت و پيگيري خاص اين مدارس را دو چندان ميكند.
اهداف تحقيق
اهداف كلي تحقيق
منظور ومقصود نهايي از انجام پژوهش در وهله اول ارايه باز خورد به مديران مدارس مورد مطالعه ميباشد تا ضمن بازنگري درنحوه مديريت خود،از برداشتهاي ذهني نيروهاي تحت مديريت خويش در مورد نحوه مديريت خود آگاهي پيدا نمايند و موقعيت مديريت خويش را بر روي پيوستار سبك رهبري ليكرت تشخيص دهند و از طرف ديگر از موثرترين سبكهاي رهبري كه مورد نظر دبيران مدارس شاهد بوده است مطلع شوند.
هدف ديگر بازخورد به نظام آموزشي مدارس شاهد و كارشناسي ستاد شاهد ميباشد تاضمن آگاهي از نحوه مديريت مدارس شاهد بتوانند بهترين و موثرترين سبكهاي رهبري را به مديران مدارس ارائه كرده و در تنظيم كلاسهاي آموزش ضمن خدمت براي ساير مديران مورد استفاده قرار دهند.
و در نهايت ضمن بررسي تفاوت هاي شيوه رهبري و مديريت هريك از مديران،عوامل مهم ايجاد رضايت شغلي را در جامعه آماري مورد نظر ارائه دهند.
اهداف ويژه تحقيق
- بررسي رابطه سبك رهبري آمرانه استثماري «مديران» با ميزان رضايت شغلي دبيران در جامعه آماري مورد نظر.
- بررسي رابطه سبك رهبري آمرانه خيرخواهانه مديران با ميزان رضايت شغلي دبيران در جامعه آماري مورد نظر.
- بررسي رابطه سبك رهبري مشورتي مديران با ميزان رضايت شغلي دبيران در جامعه آماري مورد نظر.
- بررسي رابطه سبك رهبري مشاركتي مديران با ميزان رضايت شغلي دبيران در جامعه آماري موردنظر.
فرضيههاي تحقيق
فرضهاي تحقيق يا جانشين
- بين سبك رهبري مديران از ديدگاه ليکرت با ميزان رضايت شغلي دبيران در جامعه آماري مورد نظر رابطه معني داري وجود دارد.
- بين سبك رهبري آمرانه – استثماري مديران با ميزان رضايت شغلي دبيران در جامعه آماري مورد نظر را بطه معني داري وجود دارد.
- بين سبك رهبري آمرانه- خيرخواهانه مديران با ميزان رضايت شغلي دبيران در جامعه آماري مورد نظر رابطه معني داري وجود دارد.
- بين سبك رهبري مشورتي مديران با ميران رضايت شغلي دبيران درجامعه آماري مورد نظر رابطه معني داري وجوددارد.
- بين سبك رهبري مشورتي مديران با ميزان رضايت شغلي دبيران در جامعه آماري مورد نظر رابطه معني داري وجود دارد.
متغيرهاي اساسي تحقيق
متغيرملاك: سبكهاي رهبري مديران براساس نظريه ليكرت شامل آمرانه/ استثماري،آمرانه/ خيرخواهانه، مشورتي و مشاركتي
متغير پيش بين : ميزان رضايت شغلي دبيران مدارس دخترانه شاهد شهر تهران در سال تحصيلي 84-83
متغيرهاي ناخواسته : سن دبيران و ميزان حقوق و ميزان تشويقات و قوانين و ضوابط و بخشنامههاي آموزش و پرورش و همكاران مدرسه و سطح تحصيلات و جنسيت
متغير تعديل کننده: جنسينت/ دبيران زن و سال تحصيلي 84-83
تعريف عملياتي واژهها و اصطلاحات
تعريف رهبري
- رهبري عبارت است از هنر يا علم نفوذ در اشخاص به طوري كه با ميل و خواسته خود در جهت حصول به هدفهاي تعيين شده گام بردارند.(عباس زادگان،1376،ص28)
- «جرج تري[1]» رهبري عبارت است از عمل تاثير گذاري بر افراد به طوريكه از روي ميل و علاقه براي هدفهاي گروهي تلاش كنند. (هرسي و بلانچارد[2]، 1375، ص71)
- رهبري يعني قدرت جذب افراد و تاثير و نفوذ در آنها آنچنان كه افراد بطور داوطلبانه شخصيت و رهبري فردي را در يك شرايط معيني بپذيرند. (مير كمالي،1378،ص74)
- براي درك معني رهبري بايستي سه متغير اصلي را در نظر گرفت:
الف: رهبر (شخصي كه رفتار ديگران را به نفع سازمان و انجام هدف تغيير ميدهد)
ب: پيروان يا زير دستان ( اشخاصي كه جلب همكاري آنان براي به ثمر رسانيدن هدف سازمان لازم است)
ج: محيط (محيطي با مشخصات خاص كه در آن گروهي براي رسيدن به هدف مشترك به فعاليت نياز دارند) (عباسزادگان، 1376، ص291)
تعريف سبك رهبري ليكرت
«ليكرت[3]» در مطالعاتش دريافت كه سبكهاي متداول رهبري سازمانها را ميتوان بر روي پيوستاري از سيستم يك تا چهار نشان داد اين سيستمها را ميتوان به شرح زير توصيف نمود.
سيستم يك رهبري آمرانه- استثماري : اين نوع رهبري به زيردستان هيچ اعتماد و اطميناني ندارد زيرا كه آنها را به ندرت در فراگرد تصميم گيري شركت ميدهد. همه تصميمات و هدفگذاريهاي سازمان در راس انجام ميگيرد و از طريق زنجيره فرمان به پايين منتقل ميشود . زير دستان مجبور هستند با ترس، تهديد، تنبيه،پاداشهاي اتفاقي و رضايت در سطح فيزيولوژيكي و ايمني كار كنند. كنش و واكنش متقابل اندكي كه ميان رئيس و مرئوس اتفاق ميافتد معمولا با ترس و بدگماني همراه است . فراگرد كنترل شديد در سطح رهبري عالي متمركز است و معمولا در اين شرايط يك سازمان غير رسميتشكيل ميشود كه با اهداف سازمان مخالفت ميورزد.
سيستم دو رهبري خيرخواه – آمرانه: اين نوع رهبري بر خلاف نوع اول پدرانه است يعني اعتماد و اطمينان توام با مدارائي نظير اعتماد و اطمينان ارباب به خدمتكار، نسبت به زير دستان دارد. در حالي كه تمام تصميمات و تعيين هدفهاي سازمان در راس انجام ميگيرد. بعضي از تصميمات در چهار چوب تجويز شدهاي در سطوح پايين تر اتخاذ ميشود پاداشها و برخي تنبيهات عملي بالقوه براي انگيزش كاركنان بكار برده ميشود. هر نوع كنش و واكنش متقابلي بين رئيس و مرئوس با مدارا و ارفاق از طرف روسا و با ترس و احتياط از طرف مرئوسين صورت ميگيرد. درحاليكه فرا گرد كنترل همچنان در دست رهبر متمركز است برخي نيز به سطوح متوسط و پايين تر تفويض ميشود. معمولا يك سازمان غير رسميشكل ميگيرد ولي هميشه در مقابل هدفهاي سازمان مقاومت نميكند.
سيستم سه – رهبري مشاورتي: اين مديريت اطمينان و اعتماد قابل توجه ولي نه كامل به زير دستان دارد. درحاليكه خط و مشيهاي كلي و تصميمات مهم در سطح عالي اتخاذ ميگردد به زير دستان نيز اجازه داده ميشود كه در سطوح پايينتر در موارد خاص و تخصصي به تصميمگيري بپردازند ارتباطات در جهت بالا و پايين سلسله مراتب جريان مييابد. پاداشها و تنبيهات اتفاقي و تا اندازهاي مشاركت در كار براي انگيزش نيروي انساني مورد استفاده قرار ميگيرد. كنش و واكنشهاي متقابل متعادلي بين رئيس و مرئوسين جريان دارد كه غالباً با اطمينان و اعتماد همراه است. جوانب مهم فراگرد كنترل به پايين واگذار ميشود و اين دو كار در هر دو سطح بالا و پائين با اساس مسئوليت توام است. سازمانهاي غيررسميممكن است شكل بگيرد ولي يا هدفهاي سازمان را تاييد ميكند يا تا اندازهاي در مقابل آن مقاومت ميورزد.
سيستم چهار- رهبري مشاركت گروهي : در اين نوع رهبري رهبر به زير دستان اعتماد كامل دارد با اينكه تصميم گيري به طور وسيع در سراسر سازمان توزيع ميگرددولي از يك وحدت و يگانگي برخوردار است. ارتباطات نه فقط در جهت بالا و پايين بلكه بين گروهها جريان دارد. انگيزش كاركنان بر اثر مشاركت مستقيم آنان در تعيين پاداشهاي اقتصادي، هدفها، بهبود روشها و ارزشيابي پيشرفت در جهت هدفها بوجود ميآيد. تحت اين نوع رهبري كنش و واكنش متقابل رئيس و مرئوس گسترده، دوستانه و توام با اطمينان و اعتماد فراوان است. از لحاظ فراگرد كنترل مسئوليت جمعي و گسترده اي وجود دارد كه واحدهاي پايين تر كاملا در آن مشاركت دارند. سازمانهاي رسميو غيررسميغالبا يكي هستند. لذا همه نيروهاي اجتماعي از كوششهايي كه براي تحقق هدفهاي سازماني بعمل ميآيد جانبداري ميكنند (هرسي و بلانچارد، 1375، ص76)
تعريف رضايت شغلي
رضايت شغلي در رابطه با اثر بخشي و كارايي تعريف ميشود. اثر بخشي ميزان توافق رفتار سازماني با انتظارات سازماني است و كارايي تابعي از توافق رفتار سازماني با نيازها و مقاصد شخصي ميباشد. رضايت به رابطه ميان انتظارات سازماني و نيازهاي فردي اشاره ميكند. درواقع،رضايت موقعي در حد مطلوب خواهد بود كه انتظارات سازمان با نيازها و تمايلات شخص توافق و همخواني داشته باشد( علاقه بند، 1369، ص 103 )
از نظر «ديويس»[4] و «نيوا ستورم»[5]، رضايت شغلي شامل مجموعه اي از احساسات سازگار نسبت به شغل است. اين احساس زماني حاصل ميشود كه خواستهها، نيازها، آرزوها و تجربههايي كه شاغل هنگام ورود به سازمان با خود دارد از طريق شغل برآورده شود . به اين ترتيب بين توقعات شاغل و برآورده شدن آنها توازن برقرار ميشود در نتيجه شاغل نگرشي مثبت به شغل پيدا ميكندكه موجب رضايت او ميشود.
به طور كلي پنج عامل عمده به عنوان ابعاد رضايت شغلي مطرحند كه عبارتند از:
1ـ پرداخت: ميزان حقوق دريافتي و انصاف و برابري در پرداخت
2ـ شغل: حدي كه وظايف شغلي، فرصت را براي آموزش و پذيرش مسئوليت فراهم ميآورد.
3ـ فرصتهاي ارتقاء: قابليت دسترسي به فرصتها براي پيشرفت
4ـ سرپرست: تواناييهاي سرپرست براي نشان دادن علاقه و توجه به كاركنان
5ـ همكاران: حدي كه همكاران دوستانه، شايسته و حمايتي هستند. (مقيمي، 1377، ص391)
دبيران
منظور معلميني هستند كه در مقطع تحصيلي راهنمايي دخترانه مشغول به تدريس ميباشند.
مدارس شاهد
با توجه به تقسيم بندي بين مدارس از قبيل مدارس دولتي،مدارس نمونه دولتي، مدارس نمونه مردمي، استعدادهاي درخشان و مدارس از اين دست،مدارس شاهد به مدارسي اطلاع ميشود كه بر اساس آييننامه و اولويت بنديها و امتيازات تصريح شده توسط ستاد كارشناسي شاهد اقدام به ثبت نام مينمايند.
از دانش آموزان غير شاهد در صورت احراز شرايط با توجه به مجموع امتيازات كسب شده ثبت نام بعمل ميآيد و چنانچه ظرفيت ثبت نام در امتيازات بالا به اتمام بر سد نوبت به ثبت نام دانش آموزان حائز رتبههاي پايين نميرسد و اين دانشآموزان ميبايست در مدارس ديگر ثبت نام بنمايند.
مشكلات و تنگناهاي تحقيق
با توجه به اينكه پرسشنامه در مورد مدير مدرسه ميباشد دبيران از اينكه اطلاعات بدست آمده ممكن است بعنوان مدرك و سندي عليه آنها استفاده شود نگران بودند كه اين نگراني به دو شكل كمتر گرديد يكي اينكه از آنها خواسته شد كه نام و نامخانوادگي خود را ذكر نكنند و دوم اينكه سعي شد حتيالامكان پرسشنامهها يا بطور مستقيم به خود دبيران داده شود و از آنها جمعآوري گردد و يا اينكه توسط مشاور مدرسه اين كار صورت گيرد بگونهاي كه مدير مدرسه پرسشنامهها را رؤيت نكند.
ـ پراكندگي اعضاي جامعه آماري در سطح تهران بزرگ، توزيع و جمعآوري پرسشنامه را با مشكل مواجه كرده تا جايي كه اين امر چندين ماه از مدت اجرايي بررسي را به خود اختصاص داد.
ـ از آنجا كه اين تحقيق در محدودة شهر تهران ميباشد. لذا تعميم نتايج فقط به آموزش و پرورش (مدارس راهنمايي دخترانه) شهر تهران امكانپذير ميباشد و قابل تعميم به ساير استانهاي كشور نميباشد.
ـ از ديگر مشكلات و تنگناهاي تحقيق، بوروكراسي موجود در دستگاههاي آموزشي است كه اجراي تحقيق را نيز با تأخير مواجه ساخت.
[1] – George Tery
[2] – Hersi nd Belanchard
[3] – Lickert
[4] – Dayvis
[5] – New stroom
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.