پایان نامه اشکال اولیای دم در حقوق ایران با تکیه بر قانون مجازات اسلامی مصوب
فهرست محتوا
فهرست مطالب
- چکیده……………………………………………………………………………………………………………..1
- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………….. 2
- الف ـ اهمیت موضوع تحقیق ………………………………………………………………………….3
- ب ـ اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………3
- ج ـ روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………4
- د ـ پرسشهای تحقیق………………………………………………………………………………………4
- وـ فرضیههای تحقیق……………………………………………………………………………………………4
- ی ـ سازماندهی تحقیق…………………………………………………………………………………………4
- فصل نخست: مفاهیم، مبانی و درآمدی بر تشخیص و اقسام اولیاء دم…………………………5
- مبحث نخست: مفاهیم…………………………………………………………………………………………6
- گفتار نخست: واژگان اصلی………………………………………………………………………………6
- الف: ولی دم……………………………………………………………………………………………….6
- ب: قتل عمدی……………………………………………………………………………………………………..8
- ج: ولایت………………………………………………………………………………………………………….10
- گفتار دوم: واژگان مهم و مرتبط……………………………………………………………………….12
- الف: حق………………………………………………………………………………………………………12
- ب: حکم……………………………………………………………………………………………………………..15
- ج: صغیر………………………………………………………………………………………………………..17
- د: قصاص…………………………………………………………………………………………………………18
- ه: عفو ………………………………………………………………………………………………………….21
- مبحث دوم: مبانی……………………………………………………………………………………………….24
- گفتار نخست: مبانی شرعی……………………………………………………………………………………24
- الف ـ آیات………………………………………………………………………………………………………….24
- ب ـروایات…………………………………………………………………………………………………………25
- گفتار دوم: مبانی قانونی…………………………………………………………………………………………27
- الف ـ قانون حدود و قصاص………………………………………………………………………………..27
- ب ـ قانون مجازات اسلامی 1370 ……………………………………………………………………….29
- ج ـ قانون مجازات اسلامی 1392 ……………………………………………………………………..30
- گفتار سوم: مبانی جرم شناختی………………………………………………………………………..30
- الف ـ جلوههای ترمیمی…………………………………………………………………………………..31
- ب ـ جلوههای بزه دیده مداری…………………………………………………………………………..33
- مبحث سوم: تشخیص و اقسام کلی اولیاء دم……………………………………………………..36
- گفتار نخست: تشخیص اولیاء دم …………………………………………………………………………..36
- الف ـ دیدگاههای فقهی…………………………………………………………………………………….36
- ب ـ رویکرد قانونگذار……………………………………………………………………………………42
- گفتار دوم: اقسام اولیاء دم………………………………………………………………………………….43
- الف ـ اولیاء دم واحد………………………………………………………………………………………..43
- 1 ـ ولی دم صغیر……………………………………………………………………………………………43
- 2 ـ ولی دم کبیر………………………………………………………………………………………………45
- ب ـ اولیاء دم متعدد ……………………………………………………………………………………………..45
- 1 ـ همگی کبیر…………………………………………………………………………………………………45
- 2 ـ همگی صغیر…………………………………………………………………………………………………..46
- 3 ـ برخی کبیر و برخی صغیر……………………………………………………………………………….50
- فصل دوم: رویکردها و ملاحظات عملی اولیاء دم واحد و متعدد………………………………..54
- مبحث نخست: ولی دم واحد………………………………………………………………………………….55
- گفتار نخست: ولی دم صغیر………………………………………………………………………………55
- الف ـ رویکردهای فقهی………………………………………………………………………………………. 55
- ب ـ تحولات تقنینی تا قانون جدید…………………………………………………………………….57
- ج ـ رویکرد قانون مجازات 1392 …………………………………………………………………….63
- گفتار دوم: ولی دم کبیر…………………………………………………………………………………….63
- الف ـ حالات مختلف تقاضای اولیاء دم…………………………………………………………………..63
- 1 ـ عدم تقاضای قصاص به وسیله اولیای دم…………………………………………………………64
- 2 ـ اجرای قصاص بدون اذن ولی دم………………………………………………………………………68
- ب ـ تحولات تقنینی…………………………………………………………………………………………75
- مبحث دوم: ولی دم متعدد…………………………………………………………………………………….76
- گفتار اول: در حالت کبیر بودن همگی……………………………………………………………………76
- الف ـ درخواستهای متفاوت اولیاء دم …………………………………………………………….76
- 1 ـ استقلال یا عدم استقلال اولیا در استیفای قصاص …………………………………………….77
- 2 ـ تقاضای قصاص با عفو یا اخذ دیه برخی از اولیاء ……………………………………………79
- ب ـ رویکرد تقنینی ………………………………………………………………………………………….84
- گفتار دوم: در حالت برخی کبیر و برخی صغیر…………………………………………………… 85
- الف ـ رویکردهای فقهی……………………………………………………………………………………… 85
- ب ـ تحولات تقنینی…………………………………………………………………………………………….. 94
- نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………..96
- پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………..98
- فهرست منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………100
- الف ـ کتابها ……………………………………………………………………………………………….100
- 1 ـ کتابهای فارسی………………………………………………………………………………………….100
- 2- کتابهای عربی……………………………………………………………………………………………………………..102
- ب ـ مقالات، جزوات و پایان نامهها……………………………………………………………………………. 104
- چکیده به زبان انگلیسی……………………………………………………………………………………………………..107
چکیده
در حقوق کیفری اسلام و ایران، قتل عمد از جمله جرائم حق الناسی است که اعمال کیفر قصاص در مورد آن منوط به درخواست و تقاضای ولی یا اولیاء دم است. البته فقهای عظام در زمینه لزوم اذن ولی دم در قصاص فتاوی متفاوت ابراز داشتهاند. همچنین ولی دم ممکن است یک نفر یا بیشتر باشد و تقاضای قصاص در صورت وحدت یا تعدد اولیاء دم در حالتهای متعددی قابل بحث است؛ زیرا ممکن است ولی دم حاضر یا غایب، عاقل یا مجنون و بالغ یا صغیر باشد و در عمل با حالات مختلف تعدد اولیاء دم مواجهیم؛ زیرا اگر مقتول دارای چند ولیدم باشد ممکن است به اعتبار حضور و غیبتشان، همگی یا برخی حاضر یا غائب، به اعتبار سنشان، همگی یا برخی صغیر یا بالغ و به اعتبار عقلشان همگی یا برخی عاقل و یا مجنون باشند. حتی چنآن چه همگی حاضر بوده و واجد شرایط عامه تکلیف باشند، ممکن است برخی در قضیه قصاص سکوت اختیار نمایند. همچنین ممکن است در کنار یک یا چند ولیدم، حملی نیز موجود باشد و در این پآیان نامه این موارد و سیر تحولات قانونگذاری در مورد اولیاء دم مورد پژوهش قرار میگیرد. همچنین در پارهای موارد در قانون نیز خلاء و ابهام وجود دارد که در این رساله سعی شده به مطالب فوق پرداخته شود تا در موارد خلاء و ابهام و تفاوت آراء به نتیجه گیری مطلوب برسیم. روش پژوهش کتابخانهای است و سعی گردیده با توجه به کتب و مقالات موضوع تحقیق شکل مطلوب و در حد توان تبیین گردد.
واژگان کلیدی: ولی دم ـ قصاص ـ صغیر ـ مجنون ـ ورثه
مقدمه
مال، جان، ناموس و آبروی همه انسآن ها ـ نه فقط مسلمین ـ از نظر شرع اسلام، محترم است. هیچکس حق تعدّی به حریم دیگران را ندارد و تجاوز به حقوق مشروع هیچکس و به هیچ وجه پذیرفته نیست.
اسلام برای تضمین احکام خود در درجه اول بر ایمان و اعتقاد پیروان پافشاری میکند و با تسخیر دلهای آنها نیرومندترین ضمانت اجرایی را در جامعه ایجاد میکند. تکیه اسلام در کاهش جرم و بزهکاری در جامعه، بیش از هر چیز بر تکامل روحی، تعالی اخلاقی و تقویت ایمان و اعتقاد مسلمآنان است و در این راه از هر مکتب دیگری موفقتر بوده است.
مسلمان، خداوند را همیشه و در همهجا، ناظر میداند و به خود اجازه نمیدهد در حضور خدا از قانون او سربرتابد. اعتقاد به معاد و کیفر و پاداش همه اعمال نیک و بد انسان، جرم و خیانت را در جامعه به حداقل میرساند و اسلام، شدیدترین عذابها و مجازاتهای اخروی را درباره تجاوز به حقوق دیگران ذکر کرده است.
امّا روشن است که تنها با تکیه بر ایمان و ذکر کیفر و پاداش اخروی نمیتوان حریم افراد جامعه را از دستبرد متجاوزان و جنایتکاران به طور کلی حفظ کرد و آسایش و امنیت جامعه را تأمین نمود. در متمدنترین جوامع بشری نیز اشخاصی یافت میشوند که نه به جهان پس از مرگ معتقدند و نه از انسانیت، بهرهای بردهاند. آنان وحشیانه، حریم انسآن های ضعیف و بیدفاع را مورد حمله قرار میدهند، خون انسآن ها را میریزند و خانوادهها را بیسرپرست مینمایند. یکی از کیفرهایی که در جامعه اسلامی اجرا میشود؛ مجازات قصاص است. البته اعمال این مجازات به شرایط متعددی بستگی دارد که در منابع فقهی، تحت عنوان «شرایط استیفای حق قصاص» از آن بحث شده است. از جمله این شرایط که از مهمترین آنها هم به شمار میآید، تقاضای اولیای دم است. این به آن معناست که اجرای مجازات قصاص، بدون تقاضای اولیای دم مشروع نیست و اولیای دم مقتول همان گونه که حق دارند قاتل را قصاص کنند؛ میتوانند قاتل را عفو و یا با وی مصالحه نمایند و این امر در راستای سیاست جنایی اسلام مبنی بر کیفر زدایی از برخی جرائم قابل توجیه و تفسیر میباشد.
الف ـ اهمیت موضوع تحقیق
اهمیت و ضرورت آشنایی با مبانی مجازات از دیدگاه اسلام با توجه به نقش و کارکرد اساسی و مهم آن در جامعه و تکیه بر قصاص به عنوان یک روش بسیار مؤثر در پیشگیری از جرم از یکسو و با مد نظر قراردادن تغییرات و پیشرفتهای حاصل شده در نظامهای حقوقی کشورهای متمدن و ضرورت ایجاد تغییرات در نظام تربیتی کشور مشخص میشود، تا بتوان در پرتو این تحقیقات و مناظرات و مباحث مبتنی بر اصول حقوقی و موازین فقهی به الگوی کارآمدی دست یابیم.
ب ـ اهداف تحقیق
در این پژوهش سعی بر این است که به مباحثی همچون حق صغار در استیفای قصاص و بحث تعدد اولیای دم در استیفای قصاص به صورت جزئیتر مورد بررسی واقع گردد تا از این طریق به ارائه راهکارهایی همچون تصویب قانون مناسبتر و استفاده قضات از تفسیر مناسبتر در باب قوانین جاری یاری رسانده شود.
البته مهمترین هدف این تحقیق بحث و بررسی مواردی است که از جهت قانونی و در بعضی موارد از جهت فقهی دچار ابهام و اجمال است.
ج ـ روش تحقیق
برای مطالعه و بررسی هر موضوعی از روشهای متعددی میتوان استفاده نمود. نگارنده با استفاده از منابع کتابخانهای به صورت فیش برداری از مطالب مربوطه اقدام به جمع آوری، جرح و تعدیل آن نموده است. روش تحقیق در این پآیان نامه، بیشتر روش توصیفی است گر چه در پارهای موضوعات روش تحلیلی نیز بکار خواهد رفت.
د ـ پرسشهای تحقیق
1 ـ رویکرد قانون مجازات جدید در زمینه اختیارات ولی دم صغیر و مجنون چیست؟
2 ـ در صورت غیبت برخی اولیاء دم، درخواست اولیاء دم حاضر چگونه بررسی شود؟
وـ فرضیههای تحقیق
1 ـ در قانون مجازات جدید به بعضی مسائل که در قانون قدیم مغفول مانده بود، پرداخته شده است.
2 ـ در این حالت، اولیای حاضر باید نسبت به قصاص یا گذشت یا مصالحه توافق نمایند.
ی ـ سازماندهی تحقیق
این تحقیق از دو فصل تشکیل شده است. در فصل نخست به بیان مفاهیم، مبانی و درآمدی بر تشخیص و اقسام اولیاء دم میپردازیم و در مبحث نخست، مفاهیم اصلی و مرتبط را بررسی میکنیم. در مبحث دوم، مبانی شرعی و قانونی و جرم شناختی را بررسی خواهیم نمود. در مبحث سوم به بررسی چگونگی تشخیص و اقسام کلی اولیاء دم در فروض وحدت و تعدد خواهیم پرداخت. در فصل دوم نیز رویکردها و ملاحظات عملی اولیاء دم واحد و متعدد را مطالعه میکنیم که در مبحث نخست ولی دم واحد و در مبحث دوم، ولی دم متعدد را بررسی خواهیم نمود.
فصل نخست: مفاهیم، مبانی و درآمدی بر تشخیص و اقسام اولیاء دم
مبحث نخست: مفاهیم
در این مبحث، برای ورود به بحث اصلی، به تعریف واژگان اصلی و پس از آن به تعریف واژگان مرتبط میپردازیم.
گفتار نخست: واژگان اصلی
در این گفتار به بررسی واژگان اصلی همچون ولی دم، قتل عمدی و ولایت خواهیم پرداخت.
الف: ولی دم
ولی به معنای کسی است که عهدهدار آن جام کارهای کس دیگر باشد و دم به معنای خون میباشد. در اصطلاح اولیای دم همان ورثه مقتولند که حق قصاص و عفو جانی را در اختیار دارند؛ مگر شوهر یا زن که در قصاص و عفو، اختیاری ندارند.
حق قصاص و عفو از آن، به استناد آیه (و من قتل مظلوما فقد جعلنا لولیه سلطانا)[1]؛ کسی که مظلوم کشته شود برای ولی او سلطه قرار دادیم، به ولی دم یا اولیای دم مقتول واگذار شده است. [2]
ماده 261 قانون مجازات اسلامی 1370 در تعریف اولیای دم بیان میداشت: «اولیای دم که قصاص و عفو در اختیار آنهاست همان ورثه مقتولند مگر شوهر یا زن که در قصاص و عفو و اجرا [مجازات جرم]، اختیاری ندارند.» این موضوع در مادهٔ 351 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 نیز به این نحو آمده است: «ولی دم، همان ورثهٔ مقتول است به جز زوج یا زوجهٔ او که حق قصاص ندارد.» با این حال قانون مجازات اسلامی مصوب 92 به صراحت ولی دم را تبیین نکرده است؛ ولی بطور ضمنی در ماده 419 این قانون آمده است: «اجرای قصاص و مباشرت در آن، حق ولی دم و مجنی علیه است که در صورت مرگ آنان، این حق به ورثه ایشان منتقل میشود و باید پس از استیذان از مقام رهبری از طریق واحد اجرای احکام کیفری مربوط آن جام گیرد.»
به این ترتیب برای تعیین و مشخص نمودن آنها باید به قواعد و مقررات قانون مدنی در باب ارث مراجعه کرد. برابر ماده 861 قانون مدنی موجبات ارث دو امر است: سبب و نسب. از لحاظ سبب زن و شوهر است و علیرغم اینکه مطابق قانون جزء ورثه هستند؛ اما اولیای دم محسوب نمیشوند و در این خصوص استثنا شدهاند.
[1]. سوره اسراء، آیه 33
[2]. آقایی نیا، حسین؛ جرائم علیه اشخاص، تهران، نشر میزان، 1384، چاپ اول، ص 149
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.