پایان نامه بررسي و تعیین شناخت راه کارهای فرهنگ ایثار و شهادت در بین کودکان و نوجوانان سطح متوسطه
چكيده
هدف از تحقیق بررسي و تعیین شناخت راه کارهای فرهنگ ایثار و شهادت در بین کودکان و نوجوانان سطح متوسطه در شهرستان لامرد انجام گرفته است. روش پژوهش اين پژوهش بصورت پيمايشي در جامعه 3000 نفري دانش آموزان شهرستان لامرد و درسال تحصیلی 90-1391 براي بررسي راهكارهاي تقويت – نمونه اي به حجم 340 نفر در سال تحصيلي 90-1391 فرهنگ ايثار وشهادت در بين دانش آموزان انجام گرفته است. ايثار و شهادت به عنوان والاترين ارزش هاي انساني در دين مبين اسلام مد نظر بوده و همواره بر آن تاكيد شده است. اين مفاهيم ژرف در طول تاريخ همواره سرنوشت بشر را تعيين كرده و او را از نابودي معنوي نجات داده است. در فرهنگ اسلامي ما توجه به اين مفاهيم همواره رايج بوده و پس از انقلاب اسلامي و در هشت سال دفاع مقدس به اوج خود رسيد. اهميت والاي اين امر، لزوم توجه به آن را در جامعه امروز كه با مفاهيمي چون جهاني شدن و در هم آميختن فرهنگ ها و حتي تهاجم فرهنگي همراه است، نشان مي دهد. در اين بين كودكان به عنوان آينده سازان فرداي بشر، نيازمند آشنايي با اين مفاهيم و حتي ميل به تحقق آن در جهت ساختن جامعه اي آزاد و اسلامي اند. يافته هاي پژوهش حاكي از آن است كه روش هاي ترويج فرهنگ ايثار و شهادت به كودكان عموما بر روش اسوه سازي و الگو برداري، روش آسان سازي، روش مشاهده و روش داستان گويي استوار است.
كلمات كليدي : فرهنگ،ايثار، شهادت، دانش آموزان،
مقدمه
ثبات انقلاب و نظام جمهوري اسلامي ايران مديون ايثارگري و شهادت طلبي كساني است كه با بهرهگيري از فرهنگ غني ايثار و شهادت در راه مكتب و ميهن خود ايثار نموده و به درجه رفيع شهادت نايل آمدهاند. لذا ترويج فرهنگ ايثار و شهادت نه تنها يك وظيفه ديني است بلكه با امنيت ملي كشور گره خورده است . به و يژه آن كه پس از گذشت سي سال از عمر با بركت انقلاب اسلامي، اكنون جمعيت عمده كشور را كودكان، نوجوانان و جواناني تشكيل ميدهند كه به عنوان نسل سوم انقلاب، بيش از پيش ضرورت دارد تا با ميراث ارزش هاي به جاي مانده از شهدا، جانبازان و آزادگان آشنا گردند. البته اين ضرورت دو چندان مينمايد هنگامي كه درمي يابيم دشمنان اسلام و انقلاب با تهاجم فرهنگي و در عرصه جنگ نرم هر روز سعي دارند به ترفندي جوانان ما را از باورهاي ارزشي خود دور سازند، آنان را بي هويت كنند و دنبال رو فرهنگ غرب نمايند. بنابراين كاملاً منطقي به نظر مي رسد كه ترويج فرهنگ ايثار و شهادت يك ضرورت اجتناب ناپذير است.
ترويج در لغت به معني رايج كردن، متداول كردن، روان كردن است . ترويج، نوعي ترغيب در جهت توسعه منابع انساني است (انوري، 1381). ترويج به طور كلي به صورت مستقيم يا غير مستقيم و يا به شكل رو در رو يا غ ير حضوري انجام مي پذيرد . ترويج حضوري همچون سخنرانيها، برگزاري همايشها، كنفرانس ها، كنگرهها و روضه خواني- ها، ترويجي هستند كه مروج و مخاطب رو در رو با هم مواجه مي شوند و پيام و مفهوم ارائه شده بي واسطه به سمع و نظر مخاطب مي رسد و بازخورد و بازتاب اين پيام قابل مشاهده است. اما در ترويج غير حضوري مروج، پيام و مفهوم خود را در قالب رسانهاي به سمع و نظر مخاطب مي رساند. همچون كتاب، نمايشنامه، فيلم، راديو، تلويزيون، روزنامه . در اين گونه ترويج، پيام كه به شكل غير مستقيم به مخاطب انتقال مي يابد، امكان اينكه بازتاب هم زمان نظرات و احساسات مخاطبان و مروجين برسد، وجود ندارد (نوراني،1388 )
فرهنگ از جنبه هاي تاريخي، توصيفي،هنجاري، سازهاي و روان شناختي تعريف شده است. يكي از معروف ترين اين تعاريف، تعريف تايلوراست. ازنظراو فرهنگ عبارت است از مجموعه درهم تنيدهاي ازارزشها،هنجارها، آداب و رسوم، اخلاقيات، قانون وهر آنچه كه انسان به عنوان عضوي از جامعه كسب مي كند (به نقل از آشوري،1386) به عبارت ديگر، فرهنگ فعل و انفعالاتي است كه مبتني بر فطرت در روان انسان صورت مي گيرد (شهرويي؛ به نقل ازمطهري،1386)
ايثار به معناي بذل، گذشت كردن از حق خود براي ديگران، نفع ديگري يا ديگران را بر خود ترجيح دادن است (انوري، 1381) همچنين به معناي غرض ديگران را بر خود مقدم داشتن، برگزيدن و منفعت غير را بر خود مقدم داشتن كه كمال درجه سخاوت است، بكار رفته است (دهخدا، 1352)
شهادت يعني كشته شدن در راه خدا، آ ن كه به شهادت دست يافته و در راه خدا كشته شده است (انوري، 1381) شهادت مرگ آگاهانه در راه هدف مقدس است . عملي آگاهانه و اختياري است و شهيدان شمع محفل بشريت هستند (مطهري، 1376) شهادت بالاترين و آخرين مرحله از خود گذشتگي و ايثار است. جان را در كف خود قرار دادن و در راه هدف متعالي فدا نمودن است و جوهره آن عاشق، مختار، با اراده و هدف مند بودن است. صفات متجلي در شهدا نترسيدن از مرگ، شفقت، آزاد منشي، ايمان و پرهيز ازشهوت طلبي، ثبات قدم و صداقت در عمل مي باشد (اسفندياري، 1380 )
شهيد، فرهنگي را ترويج ميكند كه در آن بايد ايثار و از خود گذشتگي در تار و پود زندگي نمايان گردد و گمنامي و فارغ از منيتها و در نظر گرفتن منافع جمع در راستاي ايمان ديني به يك وظيفه تبديل گردد. فرهنگي كه با خودخواهي و خودكامگي سر ستيز دارد و با حريت و آزادمنشي در دنياي خاكي سر وفاق دارد . فرهنگي است كه الگو از شهداي تاريخ ميگيرد و در اين وادي حريت حسين ابن علي (ع) چون سرمشقي تابناك است (نوراني، 1388 )
بیان مساله
به تصوير كشيدن صحنه هاي زيباي فرهنگ ايثار وشهادت ، آنهم براي كساني كه در آن لحظات حساس وتاريخي وجود نداشته اند، رسالتي است عظيم كه بيش از هر كسي بر دوش معلمان كشور سنگيني مي كند .چرا كه معلمي شغل مهمي است كه ضرورت آن بر كسي پوشيده نمي باشد . اين ضرورت عمدتا شكل دهي تجربياتي است كه منجر به تغييرات مطلوب رفتاري در دانش آموزان مي شود .بخاطر همين ضرورت آشكاراست كه نقش معلم جنبه نهادي پيدا كرده و بسياري از گروه هاي اجتماعي و افراد و دانشجويان و دانش آموزان مختلف، انتظارات كلي مشخصي از آنچه كه يك معلم هست و بايد باشد دارند .
ترويج اين فرهنگ ومعرفي آن به عنوان فرهنگ غالب در جامعه مي تواند نقشي عمده در مشاركت عمومي ايفا كند چرا كه دانش آموزان با آگاهي از زحمات ومشقتهاي راه خطير انقلاب به خوبي خواهند فهميد كه بايد با جان ودل از اين ميراث ارزشمند امام وشهداء نگهداري كنند .بنابراين بنظر مي رسد روشهاي بكار گرفته شده در تبيين وترويج فرهنگ ايثار وشهادت از سوي معلمان وابتكار آنها در بكارگيري روشهاي جذاب ونوين در اين زمينه ، كارگشا وحساس است . چه بسا صرف هزينه هاي هنگفت در ارائه ناقص وناموفق فرهنگ ايثار وشهادت به اندازه يك ساعت گفتگوي خالصانه و بي رياي يک معلم با دانش آموزان كارآئي نداشته باشد . پس بر مسئولين رده بالاي نظامي وتربيتي كشور است كه دست در دست هم با پشتيباني و راهنمائي معلمان درارائه وتبيين وترويج فرهنگ ايثارو شهادت، آنها را در اين وظيفه دشوار ياري كنند .از سوي ديگر بايد اين نكته مهم را نيز مد نظر داشت دفاع مقدس سرشار از اسوه هائي است كه مي تواند دانش آموزان را به خود جلب كند .
اگر بخواهيم در اين زمينه مثالي ارائه كنيم بدون شك شهيد حسين فهميده يك اسوه ، به خصوص از نظر سني براي دانش آموزان است . حماسه اي كه اين شهيد جاويد از خود به يادگار گذاشت ، به عنوان يك الگو واسوه هميشه قابل استناد است ، چراكه عمل او با معيارهاي دنيوي قابل توضيح نيست ولي وقتي از ديدگاه معنويت به اين مسئله بنگريم نتايج قابل قبولي در توضيح اين حماسه خواهيم يافت . معلمان با بهره گيري از اين نمونه هاكه تعداد آنها در دفاع مقدس كم نيست ، دانش آموزان رابا فرهنگ ايثار وشهادت آشنا نموده واين فرهنگ را در نظر آنان متجلي سازند . در اين راستا وبراي ارائه ومعرفي اسوه ها، معلمان مي توانند روشهاي زير را بكار گيرند : استفاده از خاطرات رزمندگان وفرماندهان دفاع مقدس، بهره گيري از مقالات وكتب نوشته شده د ر مورد دفاع مقدس،استفاده از يادنامه هاي شهدا ،استفاده از وصيتنامه هاي شهدا .
نظام تعليم وتربيت در كشور ما مي تواند با در اختيار داشتن اسوه هاي بيشمار در زمينه هاي مختلف واز جمله دفاع مقدس ، ارزشهاي مورد نظر خود را به نسل جديد منتقل كند . در اين نوشتار با تاكيد بر نقش آموزش وپرورش و بويژه معلمان در ترويج فرهنگ ايثار وشهادت ، برخي از آنها را بررسي مي نماييم. مسلما نقشهاي ديگري نيز مي توان به موارد يادشده افزود كه در تحقيقات بعدي بايد آنها را مورد توجه قرار داد.
اهمیت و ضرورت تحقیق
امروز ما در جامعه اي در حال گذار زندگي مي كنيم، در نتيجه، بسياري از ساختارهاي موجود در حال تغييرات نسبتاً محسوس است. ساختارهايي از قبيل معيشت، اهداف روابط كاري و نوع مشاغل، ارز ش ها و فرهنگ، محتويات آموزش در اشكال رسمي و غيررسمي و… در حال تحول است.
تحولات مذكور بالا، ناشي از عوامل متعددي است كه بخشي از آنها دروني و بخشي از آن نيز بيروني است .يكي از عمده ترين عوامل تحولات فرهنگي، گسترش ارتباطات و تبادل اطلاعات و همچنين وسايل ارتباط جمعي است و از محصولات آن، فاصله نسل ها است كه طبق آن نوجوانان و جوانان، با ارزش ها و هنجارهاي سنتي بيگانه شد ه و از آن فاصله مي گيرند (بحران هويت) به هر حال در شرايط فعلي، شايد بتوان گفت كه ما بيش از هر زمان ديگر به دور از شعار و با توجه به واقعيت هاي جامعه نياز به ارزشيابي و بازشناسي و نيز برنامه ريزي عملي فرهنگي داريم . بنابراين در ضرورت پرداختن هر چه جديتر و واقع بينانهتر به بخش فرهنگ كه طبعاً داراي ارتباطات عميقي با ساير حوزه ها مانند اقتصاد، سياست و امور اجتماعي و… است كه نميتوان ترديدي اعمال داشت . (تقي زاده ، 1380 )
فرهنگ داراي ويژگي ها و كاركردهاي بسياري است كه وقوف آنها مي تواند ما را در انتخاب راهكارهاي فرهنگي ياري رساند. فرهنگ از طريق اجتماعي شدن است كه منتقل مي شود. درنتيجه مي بايستي براي اشاعه فرهنگ «ايثارو شهادت» مكانيزم هاي جامعه پذيري را مطالعه نموده و دانست كه انسانها از طريق نهادها است كه با يكديگر ارتباط برقرار مي سازند و اين معنا يعني« ايثار و شهادت» نمادي است كه حاصل ارزش هاي فرهنگي است. (حاجيلري، 1380 )
امروزه ديگر تجربيات و آموخته هاي علمي و تربيتي افراد محدود به خانواده و اطرافيان آنها نمي باشد، بلكه علاوه برآنان مراكز آموزشي مختلف از كودكستان ها گرفته تا دانشگاهها نيز در اين ميدان تأثير جدي داشته و نقش بسيار مهمي ايفا مي نمايند . به همين دليل چنانچه جامعه اي حاكميت جو ايثار و شهادت بر فضاي فرهنگي كشور را مهم مي داند بايد نظام آموزشي خود را به گونهاي سازمان دهي كند كه خروجي هزينه ها و تلاش هاي انجام شده در آن، جوانان خود ساخته و با هويتي باشد كه به خوبي فرهنگ و تاريخ خويش را شناخته و به نيكي آمادهي كوشش و فداكاري در راه آن بوده و تا پاي جان از آن دفاع نمايند. (مرداني ، 1384 )
براي رسيدن به چنين هدفي آموزش و پرورش بايد زمينه هاي آن را با اقدامات شرح داده در ذيل مطابق سازد: فرهنگ سازي در مدارس،رعايت اخلاص و قصد قربت،الگوسازي ديني،برگزاري جشنواره ها و مسابقات، متون درسي جذاب ، ايجاد روحيه پژوهندگي در زمينه ايثار و شهادت و … (سبحاني نژاد ، 1387 )
فرهنگ ايثار و شهادت را در صورتي مي توان در بين اقشار مختلف جامعه و بويژه نسل جوان كه به دلايل مختلف جامعه شناختي وفرهنگي در معرض انواع تهاجمات قرار گرفته اند، تقويت نمود كه اصول تربيتي وروانشناختي موضوع را مد نظر قرار داد . يكي از بهترين راهكارها در ترويج و تقويت اين فرهنگ ، معرفي اسوه هاي موجود در آن است . اسوه عبارت از حالتي است كه انسان به هنگام پيروي از غير خود، پيدا مي كند وبرحسب اين كه پيروي از چه كسي باشد، ممكن است اسوه اي نيك يا بد براي انسان فراهم آيد .( باقري، 1379 )
با معرفي وارائه اسوه، نمونه رفتار وكردار مطلوب درمعرض ديد فراگير قرار مي گيرد وموقعيت او دگرگون مي شودتا اوبه پيروي پردازد وحالت نيكوئي ، در خود پديد آورد . معلم بايد حالات مطلوب فراگير را كه عملا در وجود كسي آشكار شده، به او نشان دهد، اين كار اساسا در شرايط واقعي اجتماعي مدنظر است ولي حاصل آن اين است كه شخصيت هاي تاريخي نيز الگوي عمل محسوب مي شوند . در قرآن اين روش به كار گرفته شده است، كه گاهي در آيات مستقيما به پيروي از كسي تصريح مي شود وگاه بدون چنين تصريحي ، اسوه ها در معرض ديد گذاشته مي شوند .( باقري، 1379 ) بر اساس اين روش ، مي توان ارزش هاي مورد نظر واز جمله فرهنگ ايثار وشهادت را با ايجاد بصيرتي نو در دانش آموزان ، به آنان معرفي نمود.
راهكار ديگر تقويت فرهنگ ايثار وشهادت بين دانش آموزان ، ايجاد احساس خودباوري مذهبي وملي در آنان است. خودباوري اصطلاحى است كه امروزه در جامعه شناسى، روا نشناسى وعلوم تربيتى به كار می رود و منظور ازآن يك حالت مثبت روحى وروانى است كه درنتيجه احساس ارزشمندي درنفس انسان پديد مى آيد و او را آماده مى سازد تا از طريق بهر هگيري از لياقت ها و توانمند ي هايى كه دارد به انجام وظايفى كه برعهده اوست قيام نمايد و دراين راه، از مشكلات و موانعى كه پيش مى آيد هراسى به دل راه ندهد. از اين حالت روحى در فرهنگ اسلامى با تعابيري چون علو همت، مناعت طبع، اعتماد به نفس، عزت نفس و… ياد مى شود . در واقع، خودباوري، باور به استعدادها، توانايى ها و نيروهاي نهفته فطري درونى است كه با اتكاء به آن، مى توان به اهداف موردنظر در زندگى رسيد و به آنان جامه عمل پوشاند. و مرحله عالى خودباوري، شكوفايى همه استعدادهاي بالقوه فرد است .(شعاري نژاد، 1378 )
خودباوري ملي، در مقابل از خودبيگانگى و خودباختگي ملي مطرح مى شود . گاهي افراد يك جامعه در اثر ناآگاهي و يا تحت تاثير تبليغات سوء و جذاب دشمنان، به سنت و باورهاي ملي وفرهنگى خود پشت مى كنند و ازنمادها و ارزش هاي رايج در جوامع ديگرتقليد مى كنند. اين كار به تدريج، راه نفوذ و تسلط همه جانبه بيگانگان را درعرصه هاي مختلف آن جامعه هموار مي سازد. درنهايت، كيان و استقلال آن جامعه را با خطر جدي مواجه مي سازد. (سليماني ، 1383 )
در تاريخ جوامع اسلامي به نمونه هاي زيادي از اينگونه جامعه ها برمى خوريم. تركيه دوران آتاترك و حتى تركيه امروز در مقابل غرب، و ايران دوره رضا خان و بسياري از جوامع ديگر، مصداق روشني از مردمي هستند كه به خودباختگي ملي گر فتار آمده اند . بنابراين، اگر افراد جامعه اي خواهان پيشرفت و تعالى هستند بايد از طريق اصلاح نظام آموزشى و تربيتى جامعه و بازنگري در باورها و ارزش هاي فكري و فرهنگي به جاي مانده از گذشته، تمام اینگونه اوصاف و ويژگي هاي نادرست فكري و اخلاقى را اصلاح نمايند وبه يك انقلاب فكري و فرهنگى، به ويژه در سطح انديشه و اعتقادات نسل جوان دست بزنند. آن گاه از طريق احياي ارزشهاي اصيل و حيات بخش روح اعتماد به نفس و خودباوري را در وجود اين قشر، كه مه مترين سرمايه جوامع محسوب مى گردند، شكوفا ساخته و حفظ و استمرار خواهند بخشيد. ( شهرويي ،1380)
دفاع مقدس وشهداء دراين زمينه نقشي اساسي ابفا مي كنند ، به شرط آنكه كساني از قبيل معلمان كشور بانحوه ايجاد خودباوري در جوانان آشنا بوده و از طريق اين احساس، فرهنگ ايثار و شهادت را تبيين وترويج نمايند.
تشويق ودعوت دانش آموزان به تحقيق وبررسي دركتب ومقالات مربوط به شهداء ازراهكارهاي مهم تقويت فرهنگ ايثار وشهادت بين دانش آموزان است . امروزه ثابت شده است كه انجام تحقيق ومطالعه از سوي دانش آموزان ، يكي از بهترين راههاي تفهيم موضوعات مختلف به آنهاست. متاسفانه انجام تحقيق وپژوهش در سيستم آموزشي ما از جايگاه مهم خود برخوردار نيست ومعلمان به تاثير آن آگاهي كامل ندارند .تحقيق يك فعاليت منظم، منسجم وبا روش سنجيده اي است در جهت رسيدن به هدف و هدف كشف حقيقت است. ( كاردان، 1377 ) تعاريف مختلفي از تحقيق شده است ولي بنظر مي رسد مي توان گفت تحقيق فرآيندي است كه از طريق آن مي توان درباره ناشناخته به جستجو پرداخت ونسبت به آن شناخت لازم را كسب كرد، در اين فرآيند از چگونگي گردآوري شواهد وتبديل آنها به يافته ها ، تحت عنوان روش شناسي ياد مي شود. رسالت اصلي تحقيق بكارگيري روشها براي انجام نظريه سازي است. براي اين كه پژوهش در آموزش وپرورش نهادينه شود بايد به ايجاد روحيه پژوهشگري ومهارتهاي لازم پژوهشي وهمچنين اعطاي فرصت به دانش آموزان جهت انجام پژوهش همت گماشت .برنامه هاي درسي وروش هاي آموزشي بايد به گونه اي متحول شودكه به دانش آموزان در دستيابي به اين اهداف ياري رساند.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.