پایان نامه بررسی اثر بخشی مصاحبه انگیزشی بر خودکارآمدي، خودپنداره و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان کم پیشرفت
فهرست محتوا
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی اثر بخشی مصاحبه انگیزشی در افزایش خودکارآمدی و خودپنداره و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان کم پیشرفت پسر مدارس متوسطه شهر ارومیه در سال تحصیلی 90-89 میباشد. بدین منظور در چارچوب روش پژوهشی نیمه آزمایشی 32 نفر از دانش آموزان پسر سال اول متوسطه به عنوان دانش آموزان کم پیشرفت انتخاب و به طور تصادفی به دو گروه آزمایشی (16 نفر) و گروه کنترل (16 نفر) تقسیم شدند. طرح پژوهش از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بوده است. شرکت کنندگان قبل از شروع مداخله و دو هفته بعد از آخرین جلسه مداخله پرسشنامههای خودکارآمدی شریر (1983) و خودپنداره راجرز را تکمیل کردند. پس از انجام پیش آزمون، برنامه مصاحبه انگیزشی به مدت 5 جلسه، هر جلسه به مدت 90 دقیقه و دو بار در هفته برای گروه مصاحبه انگیزشی اجرا شد. برای تحلیل دادهها از روش کوواریانس استفاده شد. نتایج نشان داد که خودکارآمدی و خودپنداره و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پس از مصاحبه انگیزشی بهبود و ارتقاء معناداری یافتند. و در نتیجه در زمینه کار با دانش آموزان کم پیشرفت، مصاحبه انگیزشی با توجه به ماهیت آن به مثابه یک سبک مشاورهای بسیار کارآمد و نوید بخش به نظر میرسد.
کلید واژهها: دانش آموزان کم پیشرفت، مصاحبه انگیزشی، خودکارآمدی، خودپنداره، پیشرفت تحصیلی.
فهرست مطالب
- فصل اول: کلیات پژوهش
- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….1
- 1-1 بیان مسآله…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..2
- 1-2 اهمیت و ضرورت……………………………………………………………………………………………………………………………………….7
- 1-3 اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………….9
- 1-4. فرضیههای پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………..9
- 1-5 متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………….10
- 1-6 تعاریف متغیرها…………………………………………………………………………………………………………………………………………10
- 1-6-1 تعریف مصاحبه انگیزشی……………………………………………………………………………………………………………………..10
- 1-6-2 تعریف دانش آموزان کم پیشرفت………………………………………………………………………………………………………..10
- 1-6-3 تعریف خودکارآمدی…………………………………………………………………………………………………………………………….11
- 1-6-4 تعریف خودپنداره…………………………………………………………………………………………………………………………………11
- 1-6-5 تعریف پیشرفت تحصیلی……………………………………………………………………………………………………………………..11
- فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش
- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….14
- 2-1 دانش آموزان کم پیشرفت………………………………………………………………………………………………………………………..14
- 2-1-1 علتهای کم پیشرفتی دانش آموزان………………………………………………………………………………………………….16
- 2-1-2 انواع دانش آموزان کم پیشرفت…………………………………………………………………………………………………………..17
- 2-1-3 تفاوتهای جنسیتی در کم پیشرفتی دانش آموزان…………………………………………………………………………..19
2-2 خودکارآمدی……………………………………………………………………………………………………………………………………………..20 - 2-2-1 منابع خودکارآمدی………………………………………………………………………………………………………………………………21
- 2-2-2 خودکارآمدی و پیشرفت تحصیلی……………………………………………………………………………………………………….23
- 2-2-3 خودکارآمدی و دانش آموزان کم پیشرفت………………………………………………………………………………………….24
- 2-2-4 انواع خودکارآمدی………………………………………………………………………………………………………………………………..25
- 2-2-5 اثرات خودکارآمدی بر کارکردهای روانشناختی…………………………………………………………………………………..26
- 2-2-5-1 اثرات خودکارآمدی بر سطح انگیزش………………………………………………………………………………………………26
- 2-2-5-2 اثرات خودکارآمدی بر عواطف…………………………………………………………………………………………………………28
- 2-2-6 مراحل رشد خودکارآمدی…………………………………………………………………………………………………………………….29
- 2-2-6-1 کودکی……………………………………………………………………………………………………………………………………………..29
- 2-2-6-2 نوجوانی…………………………………………………………………………………………………………………………………………….30
- 2-2-6-3 بز رگسالی………………………………………………………………………………………………………………………………………..30
- 2-2-6-4 پیری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………30
- 2-2-7 خودکارآمدی و جنسیت……………………………………………………………………………………………………………………….30
- 2-3 خودپنداره………………………………………………………………………………………………………………………………………………….31
- 2-3-1 انواع خودپنداره…………………………………………………………………………………………………………………………………….34
- 2-3-2 تغیر خودپنداره تحصیلی……………………………………………………………………………………………………………………..34
- 2-3-3 رابطه خودپنداره و پیشرفت تحصیلی…………………………………………………………………………………………………35
- 2-3-4 تفاوت خودپنداره و خودکارآمدی……………………………………………………………………………………………………….36
- 2-4 مصاحبه انگیزشی…………………………………………………………………………………………………………………………………….37
- 2-4-1 مدل مراحل تغییر پروچاسکاو دیکلنته……………………………………………………………………………………………….41
- 2-4-2 دوسوگرایی و تردید……………………………………………………………………………………………………………………………..42
- 2-4-3 نظریه حفاظتی راجرز………………………………………………………………………………………………………………………….42
- 2-4-4 موازنه تصمیم گیری جانیس و مان…………………………………………………………………………………………………….42
- 2-4-5 نظریه واکنشی عمل کردن برم……………………………………………………………………………………………………………42
- 2-4-6 نظریه ادراک خویشتن بم…………………………………………………………………………………………………………………….43
- 2-4-7 نظریه خودتنظیمی کانفر……………………………………………………………………………………………………………………..43
- 2-4-8 مفروضههای مصاحبه انگیزشی…………………………………………………………………………………………………………..43
- 2-4-9 اصول مصاحبه انگیزشی……………………………………………………………………………………………………………………….44
- 2-4-10 فنون مصاحبه انگیزشی……………………………………………………………………………………………………………………..45
- 2-4-11 فازهای مصاحبه انگیزشی………………………………………………………………………………………………………………….47
- 2-4-12 روح مصاحبه انگیزشی………………………………………………………………………………………………………………………47
- 2-4-13 ادبیات پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………….48
- جمع بندی و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………..49
- فصل سوم: روش پژوهش
- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………52
- 3-1 روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………………52
- 3-2 جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………………………………………..52
- 3-3 نمونه آماری و روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………………..52
- 3-4 ابزارهای اندازه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………..53
- 3-4-1 مقیاس خودکارآمدی عمومی شرر……………………………………………………………………………………………………….53
- 3-4-2 مقیاس خودپنداره راجرز………………………………………………………………………………………………………………………53
- 3-4-3 مقیاس پیشرفت تحصیلی…………………………………………………………………………………………………………………….54
- 3-5 روش اجرا………………………………………………………………………………………………………………………………………………….54
- 3-6 مصاحبه انگیزشی………………………………………………………………………………………………………………………………………54
- 3-7 روش تحلیل دادهها………………………………………………………………………………………………………………………………….55
- 3-8 محدودیتهای پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………55
- خلاصه فصل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..56
- فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافتههای پژوهش
- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….58
- 4-1 تجزیه و تحلیل فرضیههای پژوهش………………………………………………………………………………………………………..59
- 4-1-1 فرضیه اول…………………………………………………………………………………………………………………………………………….59
- 4-1-2 فرضیه دوم……………………………………………………………………………………………………………………………………………62
- 4-1-3 فرضیه سوم…………………………………………………………………………………………………………………………………………..65
- خلاصه فصل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..66
- فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….68
- 5-1 فرضیه اول…………………………………………………………………………………………………………………………………………………68
- 5-2 فرضیه دوم…………………………………………………………………………………………………………………………………………………69
- 5-3 فرضیه سوم……………………………………………………………………………………………………………………………………………….72
- 5-4 جمع بندی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..73
- 5-5 پیشنهادات پژوهشی………………………………………………………………………………………………………………………………….73
- 5-6 پیشنهادات کاربردی………………………………………………………………………………………………………………………………….74
- منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………75
مقدمه
امروزه آموزش و پرورش یکی از اصلیترین ارکان موفقیت و پیشرفت درتمام کشورهای جهان میباشد و هرجامعه یی که آموزش و پرورش قوی و کارآمدی داشته باشد شانس بیشتری برای پیشرفت دارد. آموزش و پرورش موفق، آموزش و پرورشی است که بتواند شرایطی را فراهم کند که همه دانش آموزان آن بتوانند به سطح بهینه توانایی خود برای مفید بودن در جامعه آینده برسند، و بدیهی است که چنین امری بدون داشتن برنامه ریزیهای موفق و بدون وجود معلمان و مشاوران کار آمد میسر نمیباشد. از آنجا که موفقیت و پیشرفت در جوامع امروزی به میزان زیادی مستلزم گذراندن دورههای تحصیلی و سالها تلاش و صرف وقت در محیطهای آموزشی است که این امر مستلزم صرف هزینههای فراوان هم برای خانوادهها و هم برای نهادهای تربیتی است، بنابراین نهادهای تربیتی باید نهایت تلاش خود را در جهت پیشرفت دانش آموزان و افزایش بازدهی سرمایه گذاریهای خود به کار گیرند زیرا دانش آموزان از جمله سرمایههای ارزشمند هر جامعهای هستند که آینده جوامع به تربیت صحیح آنها بستگی دارد. در نتیجه جوامع برای تضمین موفقیت خود در آینده باید برای تربیت و پرورش هر چه بهتر این سرمایهها تلاش کنند و سعی کنند موانع پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را بر طرف کنند.
متاسفانه تعداد زیادی از دانش آموزان با وجود تلاشهای فراوان نهادهای تربیتی و خانوادهها به سطح بهینه یادگیری نمیرسند، که به این دانش آموزان در اصطلاح دانش آموزان کم پیشرفت می گویند. این دانش آموزان با وجود این که از سطح هوشی و عقلانی طبیعی برخوردارند، در رسیدن به اهداف آموزشی با مشکل مواجه میشوند. این دانش آموزان ممکن است تکالیف را کامل نکنند و به دلایل مختلفی در امتحانات خوب عمل نکنند و یا کلاسها را از دست بدهند. بنابه دلایلی نمیتوانند به تواناییهای خود دست پیدا کنند و در نهایت از درس و مدرسه جدا میشوند و این مسئله به صورت چالشی هم برای آموزش و پرورش و هم خانوادهها شده است که نیازمند بررسی و برنامه ریزی دقیق برای برخورد با این مسئله میباشد. بنابراین چالش اصلی برای مربیان در حال حاضر پیدا کردن شیوههایی است که بتواند این دانش آموزان را مجدداٌ با فرایند تعلیم و تربیت مرتبط سازند (دونا[1]، فورد و آنتونیت[2]، 1997؛ مویر[3]، 2000؛ و ویگلی[4]، 2008).
1-1. بیان مساله
پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، یکی از شاخصهای مهم در ارزیابی آموزش و پرورش است و تمام کوششها و کششهای این نظام، در واقع برای پوشاندن جامه عمل به این امر است. به عبارتی، جامعه و آموزش و پرورش، نسبت به سرنوشت فرد، رشد و تکامل موفقیت آمیز وی و جایگاه او در جامعه، علاقه مند و نگران است و انتظار دارد فرد در جوانب گوناگون اعم از ابعاد شناختی و کسب مهارت و توانایی و نیز در ابعاد شخصیتی، عاطفی و رفتاری، آنچنان که باید، پیشرفت و تعالی یابد (فراهانی، 1994 به نقل از پاییزی، شهر آرای، فرزاد و صفایی، 1386).
با توجه به اینکه میزان پیشرفت و افت تحصیلی یکی از ملاکهای کارآیی آموزشی است، کشف و بررسی متغیرهای تأثیر گذار بر عملکرد تحصیلی، به شناخت بهتر و پیش بینی متغیرهای مؤثر در مدرسه میانجامد. بنابراین بررسی متغیرهای که با پیشرفت تحصیلی در دروس مختلف رابطه دارد، یکی از موضوعات اساسی تحقیق در نظام آموزش و پرورش است (همان منبع).
با توجه به آنچه گفته شد، پیشرفت تحصیلی از مهمترین اهداف آموزش و پرورش هر جامعه یی است و جوامع برای دست یابی به آن تلاش میکنند. اما با وجود این در هرمحیط آموزشی دانش آموزانی وجود دارند که بی انگیزهاند، با تکالیف درگیر نمیشوند و کم پیشرفت هستند و این برای هر آموزش و پرورشی یک چالش است که باید برای برطرف نمودن آن راه حلهایی را پیدا کند (مویر، 2000).
یکی از سؤالات مهمی که اکثر معلمان با آن روبرو هستند این است که چگونه میتوان همه دانش آموزان را برای یادگیری برانگیخته کرد؟. هم معلمان و هم دانش آموزان در برخورد با این مشکل دچار ناکامی و آشفتگی میشوند، و برای کار با دانش آموزانی که به درس علاقه ندارند و بی انگیزهاند به چالش کشیده میشوند واین دانش آموزان نیز دلسرد میشوند، به آنها گفته میشود که باید موادی را یاد بگیرند که آنها احساس میکنند در زندگیشان قابل کاربرد نیستند، خسته میشوند و کم کم به این عقیده میرسند که آنها شکست خورده یا نادان هستند. به بسیاری از آنها برچسب ناتوان یادگیری، درمعرض خطر و دانش آموز کم پیشرفت داده میشود (همان منبع).
در مورد علتهای کم پیشرفتی روان شناسان مختلف، علتهای گوناگونی را ذکر کردهاند. ساوسا[5] (2003) مشاهده کرده است که ترکیبی از عوامل مربوط به خانه و مدرسه میتوانند باعث کم پیشرفتی شوند. گالاگر[6](1991) کمبود انگیزش را در میان دانش آموزان ابتدایی، راهنمایی و متوسطه یکی از علل کم پیشرفتی میداند. بر پایه تحقیقات اخیر در رشد شناختی و درک مطلب، برای این مشکل دانش آموزان کم پیشرفت در هر زمینه تحصیلی میتوان موارد زیر را ذکر کرد:
- درک ناکافی آنها از چگونگی انتخاب، سازگاری و راهبردهای نظارت بر یادگیری؛
2- انگیزش ناکافی آنها برای کاربرد فعالانه درک و فهم خودشان (رایان[7]، 1989؛ به نقل از چکوو[8]، 2009).
یکی از عواملی که در ناموفق بودن دانش آموزان میتواند نقش داشته باشد، مربوط به خود دانش آموزان است. این ممکن است مربوط به بد کارکردی شخصیتی و یا نگرشی دانش آموزان نسبت به مسئله باشد که این میتواند بطور مناسبی از طریق انگیزش هدایت شود. مشکلی که دانش آموزان ناموفق با آن روبرو هستند، اغلب شامل کمبود انگیزش، اعتماد به نفس پایین، فقدان خود کنترلی و بی نظمی میباشد (سراج، علی، مهدی، سوین و داوال،[9] 2007). بسیاری از محققین بر این باورند که خودپنداره مثبت با عملکرد تحصیلی دانش آموزان رابطه دارد (بلکاسترو، 1985؛ برکلین و برکلین[10]، 1967؛ دیاز، 1998؛ فورد، 1996؛ فاین و پیت، 1980 به نقل از رایس و مک کوچ[11]، 2000). رایس و مک کوچ (2000؛ به نقل از باسلانتی، 2008) ویژگیهای کلی را که با پیشرفت کم رابطه دارند به شرح زیر فهرست کردهاند:
1-عزت نفس پایین، خود پنداره پایین، خودکارآمدی پایین؛
2-بیزاری، کناره گیری، بی اعتمادی و بد بینی؛
3- افسردگی، ترس از موفقیت، نگرش منفی نسبت به مدرسه؛
4- وابستگی، پشتکار کمتر نسبت به دیگر دانش آموزان، فقدان انگیزش؛
5- فقدان رفتار هدف گرا، شکست در تنظیم اهداف واقع بینانه؛
6- راهبردهای خودتنظیمی ضعیف، عدم تحمل ناکامی، فقدان خودکنترلی؛
7- کمال گرایی، اهمال کاری، تفکر همه یا هیچ.
از میان عوامل فوق به نظر میرسد که خودکارآمدی و خودپنداره پایین و کمبود انگیزش از عوامل مؤثرتری در کم پیشرفتی تحصیلی هستند. در ارتباط با رابطه خودکارآمدی با پیشرفت تحصیلی اغلب پژوهشگران در این خصوص اتفاق نظر دارند (پینتریچ ودی گروت[12]، 1990؛ زیمرمن ومارتینز پونز[13]، 1992؛ میلر وجونسون[14]، 1999؛ به نقل ازلواسانی، اژهای، افشاری، 1388). بندورا به عنوان یک نظریه پرداز مطرح در این زمینه چنین فرض کرده که وقتی سطوح کافی توانایی وانگیزه وجود داشته باشد عقیده خودکارآمدی بر شروع و تداوم در انجام تکلیف در فرد اثر میگذارد. بنابراین به نظر می رسدکه بهبود درسطح خودکارآمدی دانش آموزان کم پیشرفت میتواند باعث افزایش میزان پیشرفت تحصیلی آنان شود.
عامل دیگری که بر عملکرد دانش آموزان کم پیشرفت تأثیر میگذارد خود پندارهٔ ضعیف آنهاست (مویر، 2000). خود پنداره تحصیلی به دانش و ادراک افراد درباره خودشان در موقعیتهای پیشرفت تحصیلی اشاره دارد (ویگفایلد و کارپاتیان[15]، 1991؛ به نقل از فرلا[16]، والک و کای[17]، 2009). کم پیشرفتی به خودپنداره پیوند خورده و میتواند به صورت یک پیشگویی خودکام بخش[18] عمل کند. اگر دانش آموزان خودشان را به صورت یک شکست خورده درک کنند، ممکن است خودشان را در قبال چیزهای ممکن در محدودیتهای خودتحمیلی قرار دهند. برای این دانش آموزان نمرات خوب به شانس و تصادف نسبت داده میشوند و نمرات ضعیف باعث تقویت خودپنداره منفی میشوند. موروزک و لیتل[19](2006) بر اساس یک سری از مطالعات مربوط به شخصیت بر این باورند که خودپنداره از طریق محیط توسط کودکان، یعنی خانه و مدرسه یاد گرفته میشود. خود پنداره منفی میتواند باعث کم پیشرفتی شود (چکوو، 2009).
پژوهشهای اخیر درباره رابطهٔ خودپندارهٔ تحصیلی و پیشرفت تحصیلی نشان دادهاند که این رابطه دو سویه است (مارش و همکاران، 2005؛ به نقل از تاتیانا وهمکاران[20]، 2009). بدین معنی که تجارب موفقیت قبلی خود پنداره آینده فرد را تحت تأثیر قرار داده و این خود پنداره نیز پیش بینی کننده موفقیتهای بعدی است، حتی اگر موفقیتهای قبلی جزئی باشند (مارش، 1987).
چنانکه قبلاً ذکر شد، فقدان انگیزش یکی از دلایل عدم پیشرفت دانش آموزان است و همان طور که بندورا متذکر میشود ارزیابیهای خودکارآمدی تأثیر عمیقی بر سطح انگیزش افراد دارد. بنابراین با افزایش سطح خودکارآمدی و خود پنداره دانش آموزان میتوان به میزان زیادی پیشرفت دانش آموزان را تحت تأثیر قرار داد. از این رو معلمان و مسئولان آموزش و پرورش باید برای ایجاد انگیزه و افزایش سطح خودکارآمدی و خودپنداره تحصیلی دانش آموزان برنامه ریزی کرده و راهبردهایی را برای کار با این دانش آموزان به کار گیرند.
با بررسی پیشینه پژوهشی به نظر میرسد که رویکرد مداخله یی واحدی برای کار با دانش آموزان کم پیشرفت وجود ندارد، بلکه چندین رویکرد مختلف در این زمینه مطرح شده است (باربارا[21]، 2005). و بیشتر رویکردهای موجود بر محور مشاوره و انگیزش تمرکز دارند.
به عنوان مثال دودال و کولانگ لئو[22](1982) و بوتلر[23] (1987) دو نوع متفاوت از مداخله را پیشنهاد کردهاند: استفاده از مشاوره و مواد آموزشی. با توجه به این که دانش آموزان کم پیشرفت معمولاً با ناکامی روبرو میشوند، ممکن است نسبت به اشخاص مهم زندگیشان که آنها را نسبت به پیشرفت تحصیلی تحت فشار قرار میدهند بیزار شده و عزت نفس پایینی داشته باشند. لذا به نظر میرسد که مشاوره در راستای ارتقاء و بهبود انگیزش بتواند در کمک به دانش آموزان کم پیشرفت مفید واقع شود (چکوو، 2009). به نظر میرسد که رویکرد مشاوره دانش آموز محور، با تاکید بر توجه مثبت به دانش آموزان، در بهتر کردن وضعیت دانش آموزان کم پیشرفت امید بخش باشد. در رویکرد دانش آموز محور ارتباط بین مشاور و دانش آموز عنصر کلیدی است (راجرز[24]، 1961؛ به نقل از چکوو، 2009). یکی از روشهای مشاوره مراجع محور، مصاحبه انگیزشی میباشد که عبارت است از روشی مراجع محور و رهنمودی به منظور تقویت و افزایش انگیزه درونی برای تغییر از طریق کشف، شناسایی و حل تردیدها و دوسوگرایی (میلر ورولنیک[25]، 1995؛ به نقل از بوتلر، 2009).
از نظر بوتلر (2009) از جمله گروهی که میتوانند از مصاحبه انگیزشی سود ببرند، دانش آموزان کم پیشرفت مدارس متوسطه هستند. در اکثر مدارس متوسطه گروهی از دانش آموزان وجود دارند که متناسب با توانایی خود عمل نمیکنند. این دانش آموزان ممکن است تکالیف را کامل نکنند و به دلایل مختلفی در امتحانات خوب عمل نکنند و یا کلاسها را از دست بدهند. اگر مشاور مدرسه بخواهد با یکی از این دانش آموزان در مورد اهمیت مدارس متوسطه و اهمیت دستیابی به اهدافشان صحبت کند ممکن است که دانش آموز زیاد از این موضوع راضی نباشد، مقاومت نشان دهد و اولویتهای دیگری داشته باشد. اگر چنین مشاوری از روش مصاحبه انگیزشی استفاده کند نتیجه ممکن است متفاوت از این باشد. اگر مشاور در مورد اهداف و ارزشهای دراز مدت دانش آموز با وی صحبت کند، به دانش آموز اجازه داده است که خودش اهدافش را بسازد. مشاور سپس میتواند به ایجاد اختلاف بین رفتار جاری دانش آموز و هدف او دست بزند، زیرا دانش آموز برای رسیدن به اهدافش باید در مدرسه موفق باشد.
با توجه به مبانی نظری و پژوهشی به نظر میرسد که مصاحبه انگیزشی سبک مشاوره مناسبی برای برخورد با مسئله کم پیشرفتی دانش آموزان باشد. برای یک مشاور یا معلم خیلی مهم است که در هنگام طراحی برنامه از مراحل رشد نوجوانان اطلاع داشته باشد زیرا هر تکنیک درمانی با نوجوانان مؤثر نمیباشد. بنا بر این در برخورد با مسائل و مشکلات دانش آموزان که در سن نوجوانی به سر میبرند، باید از روش مناسبی استفاده کرد که روش مصاحبه انگیزشی میتواند خیلی مؤثر باشد زیرا یک مؤلفه کلیدی در این روش این است که منبع تغییر و حل مسئله دانش آموزان خود آنها هستند (بوتلر، 2009).
دلیل دیگر برای مؤثر بودن مصاحبه انگیزشی این است که این روش مواجهه یی نیست بلکه یک نوع همراهی کردن با مراجع است. نوجوانان به خاطر تلاش برای هویت یابی معمولاٌ با مراجع قدرت مشکل دارند و یک مشاور انگیزشی به عنوان یک متخصص یا منبع قدرت عمل نمیکند و این دلیل دیگری برای مؤثر بودن مصاحبه انگیزشی است (دیلالو و ویس[26]، 2009 به نقل از چکوو، 2009).
دانش آموزان کم پیشرفت نیاز دارند که برای آنها ارزش قائل شوند و به آنها علاقه نشان دهند و این به معنی نزدیکتر شدن به آنها به صورت فردی یا گروهی میباشد و با توجه به اینکه مصاحبه انگیزشی یک سبک مشاوره مراجع محور است و مسئولیت انتخاب و تغییر را به عهده مراجعان (دانش آموزان) میگذارد، در نتیجه میتواند در کار با دانش آموزان کم پیشرفت روش خیلی موثری باشد (چکوو، 2009).
نوجوانان، اغلب با رویکردهای درمانی که خیلی شناختی هستند مشکل دارند، زیرا آنها از لحاظ مهارتهای شناختی در حال رشد هستند، لذا برای آنها ممکن است به طور کلامی صحبت کردن در مورد «خود» مشکل باشد (کیدزگروس[27]، 2009؛ به نقل از بوتلر، 2009). در طول دوره نوجوانی رشد شناختی در حال گذر از عملیات عینی به مرحله عملیات صوری و تحلیلیتر میباشد. و نوجوانان شروع به سؤال کردن در مورد استانداردهای اجتماعی و گروه حاکم میکنند، که این انتقال و تغییر متناسب با اصول مصاحبه انگیزشی میباشد زیرا این روش بیشتر از آنکه به مراجع بگوید که چه کار بکنند به هر مراجع اختیار میدهد که خودش اهداف و ارزشهایش را بسازد و برای تغییر رفتارش برانگیخته شود (همان).
با توجه به اینکه مصاحبه انگیزشی در زمینههای مختلفی به کار گرفته شده است، اما اثربخشی آن در حوزه بسیار مهم پیشرفت تحصیلی دانش آموزان کم پیشرفت مورد بررسی قرار نگرفته است. به نظر میرسد که مصاحبه انگیزشی روش مناسبی برای برخورد با این چنین مسائل تربیتی باشد (مک نامارا، 1992، 1998؛ به نقل از اتکینسون و کیتل، 2009). براین اساس پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این مسئله است: که آیا مصاحبه انگیزشی بر خودکارآمدی، خودپنداره و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان کم پیشرفت تأثیر دارد؟
1-2. اهمیت و ضرورت پژوهش
پیشرفت تحصیلی از مهمترین اهداف آموزش و پرورش هر جامعهای است و جوامع برای دست یابی به آن تلاش میکنند. اما با وجود این در هرمحیط آموزشی دانش آموزانی وجود دارند که بی انگیزهاند، با تکالیف درگیر نمیشوند و کم پیشرفت هستند و این برای هر آموزش و پرورشی یک چالش است که باید برای برطرف نمودن آن راه حلهایی را پیدا کنند (مویر، 2000). گرین[28](2004) معتقد است که بچهها با یک تمایل سیری ناپذیر برای یادگیری و جذب اطلاعات درباره جهانی که در آن زندگی میکنند به دنیا میآیند و به طور ژنتیکی برای ایجاد مهارتها و تواناییهای جدید برنامه ریزی شدهاند. وقتی بچهها روزهای اول مهد کودک را شروع میکنند، اغلب آنها هیجان زده و مشتاق هستند تا دنیای جدید یادگیری در مدرسه را شروع کنند. اما متاسفانه با گذشت زمان، برای برخی از دانش آموزان هیجان و شور و شوق به تدریج از بین میرود. بچهها رفتارها و نگرشهای ناسازگارانه نسبت به چیزهایی که قبلاٌ مشتاق آنها بودند پیدا میکنند. آنها کار در کلاس را خیلی سخت میدانند، احساس میکنند که توانایی استفاده از شایستگیهایشان را در کسب موفقیتهای تحصیلی ندارند. به مرور که زمان میگذرد، نگرشها و رفتارهای منفی افزایش مییابد، اعتماد به نفس آنها نیز آسیب میبیند. رفتارهای خرابکارانه به وجود میآید و چرخه کم پیشرفتی شروع میشود. بچهها نمیدانند که چگونه یاد بگیرند، و حتی نمیدانند که چه چیزی برای آنها بد است، و آنها حتی برای موفقیت تلاش نمیکنند. کم کم مدرسه برای آنها چیزی اجباری میشود و هر چیزی که به آن مربوط باشد به صورت منفی ادراک میشود (شلی[29]، 2008). بنا براین نیاز است که مدارس برای برخورد با این مشکل راه حلی پید کنند.
یکی از دلایل بسیار مهم پیشرفت کم دانش آموزان که پژوهشگران زیادی به آن اشاره کردهاند «فقدان انگیزه» میباشد (رایس و مک کوچ، 2000؛ گالاگر، 1991؛ ساوسا، 2002 به نقل از چکوو، 2009). بنا بر این هرگونه برنامه و مداخله یی که بر روی دانش آموزان کم پیشرفت انجام میشود، باید بر عنصر انگیزش تاکید داشته باشد که مصاحبه انگیزشی روش مناسبی به نظر میرسد.
دانش آموزان کم پیشرفت ممکن است تکالیف را کامل نکنند و به دلایل مختلفی در امتحانات خوب عمل نکنند و یا کلاسها را از دست بدهند. اگر مشاور مدرسه بخواهد با یکی از این دانش آموزان در مورد اهمیت مدارس متوسطه و اهمیت دستیابی به اهدافشان صحبت کند ممکن است که دانش آموز زیاد از این موضوع راضی نباشد و مقاومت نشان دهد و اولویتهای دیگری داشته باشد. اگر چنین مشاوری از روش مصاحبه انگیزشی استفاده کند نتیجه ممکن است متفاوت از این باشد. اگر مشاور از دانش آموز در مورداهداف و ارزشهای دراز مدتش سؤال کند، به دانش آموز اجازه داده است که خودش اهدافش را بسازد. مشاور سپس میتواند به ایجاد اختلاف بین رفتار جاری دانش آموز و هدف او دست بزند، زیرا دانش آموز برای رسیدن به اهدافش باید در مدرسه موفق باشد (بوتلر، 2009).
همان طور که قبلاً ذکر شد، یکی از دلایل پیشرفت کم، خودکارآمدی پایین است (باسلانتی، 2008) و با توجه به اینکه یکی از اصول زیر بنایی مصاحبه انگیزشی حمایت از خودکارآمدی مراجعان است، بنابراین روش مصاحبه انگیزشی با تقویت خودکارآمدی دانش آموزان میتواند به بهبود عملکرد این دانش آموزان کمک کند. مؤسسات آموزشی اغلب در تلاش برای کمک به دانش آموزان برای کسب اطلاعات، مهارتها و شایستگیها هستند. اگرچه رفتارهای شایسته بطور عمده بر کسب اطلاعات و مهارتها مبتنی هستند، اما با این حال آشکار است که خودکارآمدی دانش آموزان نقش پیش بینی کننده یی در ارتباط با عملکرد دانش آموزان، انگیزش و یادگیری آنها دارد. بنابر این خیلی مهم به نظر میرسد که مؤسسات آموزش عالی باید به رشد خودکارآمدی دانش آموزان توجه داشته باشند. شناختن عواملی که بر رشد خودکارآمدی دانش آموزان تأثیر دارند میتواند به این مؤسسات در ایجاد و طراحی برنامههایی که خودکارآمدی دانش آموزان را افزایش میدهد کمک کند (دینتر[30]، داچی و سگر[31]، 2010). مصاحبه انگیزشی در ابتدا در زمینه مشاورهٔ اعتیاد مورد استفاده قرار گرفته است، اما پتانسیل استفاده در مدرسه را دارد و این امر در پژوهشها (اتکینسون و وودز، 2003؛ کلی و لاپورس[32]، 2006) نشان داده شده است.
نوجوانان ممکن است که گروه خیلی چالش برانگیزی برای کارکردن باشند، زیرا آنها ممکن است خیلی دوسوگرا و مقاوم باشند. آنها دوست ندارند که به آنها گفته شود که چکار بکنند و چکار نکنند و چگونه کار بکنند و یا چطوری فکر بکنند. نوجوانی دوره جستجوی ارزشها و اهداف است و دخالت بزرگترها ممکن است از جانب نوجوانان به طور منفی تفسیر شود. به زعم بوتلر (2009) بیشتر روشهای شناختی-رفتاری سنتی، به جای تغییر باعث مقاومت نوجوانان میشوند، زیرا نوجوانان احساس میکنند که اعمالشان در کنترل خودشان نیست. با استفاده از مصاحبه انگیزشی افراد، مسئول انتخاب اهداف و ارزشها برای خودشان میشوند و رفتارشان در کنترل خودشان قرار میگیرد.
با توجه به اینکه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان یکی از اهداف مهم و یکی از شاخصهای پیشرفت هر جامعه یی است و مؤسسات آموزشی هر ساله هزینههای هنگفتی را صرف تعلیم و تربیت دانش آموزان میکنند، در نتیجه برای حداکثر بهره وری از این سرمایه گذاری باید راهبردها و روشهایی را برای برخورد مؤثر با دانش آموزانی که پیشرفت کمی دارند به کار گیرند. بالدوف[33] (2009) معتقد است موضوع دانش آموزان کم پیشرفت یک مسئله مهم و اساسی در تعلیم و تربیت محسوب میشود؛ که از تعریف آن گرفته تا شناخت دلایل آن و ایجاد یک برنامه مداخلهای هدفمند برای جلوگیری از وقوع آن، نیازمند بررسی و تحقیق است.
با توجه به توضیحاتی که داده شد، پژوهش در زمینه برنامههای مداخله یی جهت بهبود عملکرد تحصیلی دانش آموزان کم پیشرفت ضروری میباشد. با توجه به دامنهٔ گستردهٔ کاربردهای مصاحبه انگیزشی و پتانسیلی که برای کاربرد در حوزه تعلیم و تربیت دارد، ضروری است که در این زمینه پژوهشهایی صورت پذیرد.
f
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.