پایان نامه بررسی تطبیقی الگوریتمهای ترکیبی کارا به منظور ارزیابی عملکرد مالی شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از رویکرد فازی
فهرست محتوا
چکیده
بررسی تطبیقی الگوریتمهای ترکیبی کارا به منظور ارزیابی عملکرد مالی شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از رویکرد فازی
در دنیای رقابتی امروز ایجاد یک سیستم مناسب ارزیابی عملکرد شرکتها امری ضروری است. هدف این پژوهش ارزیابی عملکرد مالی شرکتهای دارویی، گروه فلزات اساسی و گروه خودرو و ساخت قطعات با استفاده از روشی نوین است. از فازی AHP برای وزندهی به شاخصهای ارزیابی عملکرد و از فازی تاپسیس و فازی ویکور برای رتبهبندی شرکتهای مورد مطالعه استفاده میشود. در این پژوهش از ترکیبی از معیارهای سنتی ارزیابی عملکرد و معیارهای مبتنی بر ارزش برای ارزیابی عملکرد و رتبهبندی شرکتهای دارویی، گروه فلزات اساسی و گروه خودرو و ساخت قطعات در سال ۱۳۸۸ استفاده میشود. جامعه آماری این پژوهش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در صنایع دارویی، گروه فلزات اساسی و گروه خودرو و ساخت قطعات است. استفاده از رویکرد فازی در رتبهبندی شرکتهای بورس دقت اطلاعات ورودی به نرم افزارهای رتبهبندی را به شکل محسوسی بالا میبرد. نتایج این پژوهش که به ارائه دو مدل نوین و با دقت بالا در ارزیابی عملکرد مالی شرکتها منتج شد، میتواند برای گروههای مختلف اعم از سرمایهگذار، سازمان بورس و دیگر استفاده کنندهگان، مفید واقع میشود.
کلید واژه ها:
عملکرد مالی، تاپسیس، ویکور، فازی AHP، معیارهای مالی.
فهرست مطالب
- فصل اول: کلیات پژوهش…………………………………………………………………… 8-1
- 1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….. 2
- 1-2- مسأله پژوهش………………………………………………………………………………………………………….. 3
- 1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش……………………………………………………………………………………….. 4
- 1-4- اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………………………….. 5
- 1-5- سؤالهای پژوهش…………………………………………………………………………………………………….. 5
- 1-6- فرضیههای پژوهش…………………………………………………………………………………………………… 6
- 1-7- روش انجام پژوهش………………………………………………………………………………………………….. 6
- 1-7-1- نوع روش پژوهش………………………………………………………………………………………………… 6
- 1-7-2- روش گردآوری اطلاعات……………………………………………………………………………………… 6
- 1-7-3- جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………… 6
- 1-7-4- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات…………………………………………………………………………… 7
- 1-9- استفادهکنندگان از نتایج پژوهش…………………………………………………………………………… 7
- 1-10- ساختار پژوهش……………………………………………………………………………………………………… 8
- فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش………………………………………….. 39-9
- 2-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………….. 10
- 2-2- مبانی نظری…………………………………………………………………………………………………………… 12
- 2-2-1- نظریه ارزیابی: اساس اقتصادی ارزیابی عملکرد………………………………………………. 12
- 2-2-2- ارزیابی عملکرد و معیار ارزیابی عملکرد………………………………………………………….. 14
- 2-2-3- مالکیت و تضاد منافع……………………………………………………………………………………….. 15
- 2-2-4- محدودیتهای اساسی پژوهشهای پیشین در رابطه با ارزشیابی……………………….. 15
- 2-2-5- پیش بینی ارزش شرکت با استفاده از متغیرهای حسابداری 16
- 2-2-6- مدیریت مبتنی بر ارزش…………………………………………………………………………………… 17
- 2-2-7- تصمیمگیری چند شاخصه (MADM)…………………………………………………………. 18
- 2-2-8- شاخصهای ارزیابی عملکرد…………………………………………………………………………….. 19
- عنوان صفحه
- 2-2-8-1- معیارهای سنتی حسابداری……………………………………………………… 19
- 2-2-8-1-1 بازده داراییها………………………………………………………………………… 19
- 2-2-8-1-2- بازده حقوق صاحبان سهام…………………………………………………. 20
- 2-2-8-1-3- نسبت P/E………………………………………………………………………….. 20
- 2-2-8-1-4- سود هر سهم……………………………………………………………………….. 21
- الف) نقاط قوت سود حسابداری……………………………………………………………………. 22
- ب) نقاط ضعف سود حسابداری……………………………………………………………………. 22
- 2-2-8-2- معیارهای مبتنی بر ارزش…………………………………………………………. 22
- 2-2-8-2-1- ارزش افزوده اقتصادی (EVA)…………………………………………. 23
- انتقادات وارد بر EVA……………………………………………………………………….. 24
- انتقاد ساختاری و مفهومی (پائولو استانلیف)……………………………………… 24
- انتقاد محاسباتی (روبن اسکالونا)…………………………………………………………. 25
- 2-2-8-2-2- ارزش افزوده بازار (MVA)…………………………………………………. 26
- 2-2-8-2-3- ارزش افزوده نقدی (CVA)……………………………………………….. 27
- 2-2-9- منطق فازی……………………………………………………………………………………………………….. 31
- 2-3- پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………………… 34
- 2-3-1- پژوهشهای خارجی………………………………………………………………………… 35
- 2-3-2 پژوهشهای داخلی……………………………………………………………………………. 37
- 2-4- خلاصه فصل………………………………………………………………………………………………………….. 39
- فصل سوم: روششناسی پژوهش…………………………………………………….. 62-41
- 3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………….. 42
- 3-2- فرضیههای پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 43
- 3-3- متغیرهای پژوهش…………………………………………………………………………………………………. 44
- 3-3-1- معیارهای مالی سنتی حسابداری……………………………………………………………………. 44
- 3-3-2- معیارهای مالی مبتنی بر ارزش……………………………………………………………………….. 44
- 3-4- روش گردآوری اطلاعات……………………………………………………………………………………….. 45
- 3-4-1- جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………… 46
- 3-4-2- پرسشنامه وزندهی به معیارهای ارزیابی عملکرد…………………………………………. 46
- 3-4-3- روش تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیهها…………………………………………………………. 48
- 3-4- 3-1 تصمیمگیری چند شاخصه (MADM)……………………………………. 48
- 3-5- تاپسیس…………………………………………………………………………………………………………………. 49
- عنوان…………….. صفحه
- 3-6- روش ویکور…………………………………………………………………………………………………………….. 50
- 3-7- تکنیک فازی………………………………………………………………………………………………………….. 56
- 3-8- روش آنالیز توسعه CHANG……………………………………………………………………………. 58
- 3-9- الگوریتم فرآیند FAHP به روش آنالیز توسعه CHANG…………………………….. 60
- 3-10- خلاصه فصل……………………………………………………………………………………………………….. 62
- فصل چهارم: تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش…………………………………. 95-63
- 4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………… 64
- 4-2- معیارهای مالی پژوهش…………………………………………………………………………………………. 64
- 4-3- جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………….. 64
- 4-4- فرضیههای پژوهش………………………………………………………………………………………………… 65
- 4-5- طرح کلی مدل پژوهش…………………………………………………………………………………………. 66
- 4-5-1- مشخص کردن وزن معیارها با استفاده از FAHP……………………….. 67
- 4-5-1- 1- فرآیند تحلیل سلسله مراتبی………………………………………………….. 67
- 4-5-1- 2- فرآیند تحلیل سلسله مراتبی گروهی……………………………………… 67
- 4-5-1- 3- FAHP……………………………………………………………………………………. 68
- 4-5-2- روش آنالیز توسعه CHANG………………………………………………………. 68
- 4-5-3- الگوریتم فرآیند FAHP به روش آنالیز توسعه CHANG………. 70
- 4-5-4- تاپسیس………………………………………………………………………………………….. 71
- 4-6- روش ویکور………………………………………………………………………………………….. 72
- 4-7- یافتههای پژوهش………………………………………………………………………………… 73
- 4-8- ماتریس مقایسات زوجی…………………………………………………………………….. 74
- 4-9- نتایج رتبهبندی با استفاده از تاپسیس………………………………………………. 89
- 4-9-1- صنعت دارویی………………………………………………………………………………. 89
- 4-9-2- صنعت فلزات اساسی……………………………………………………………………. 89
- 4-9-3- صنعت گروه خودرو و ساخت قطعات…………………………………………. 89
- 4-10- نتایج رتبهبندی با استفاده از ویکور………………………………………………… 89
- 4-10-1- صنعت دارویی……………………………………………………………………………. 89
- 4-10-2- صنعت فلزات اساسی…………………………………………………………………. 90
- 4-10-3- صنعت گروه خودرو و ساخت قطعات………………………………………. 90
- 4-11- بررسی فرضیه دوم…………………………………………………………………………… 90
- 4-12- آزمون دو جملهای……………………………………………………………………………. 91
- عنوان صفحه
- 4-12-1- آزمون آماری در سطح 5……………………………………………………………. 91
- 4-12-2- آزمون آماری در سطح 10…………………………………………………………. 92
- 4-13 رتبهبندی نهایی………………………………………………………………………………….. 93
- 4-14- خلاصه فصل…………………………………………………………………………………….. 94
- فصل پنجم: نتیجهگیری و پیشنهادهات پژوهش……………………………… 108-96
- 5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………….. 97
- 5-2- مروری بر نتایج به دست آمده از پژوهش……………………………………………………………. 98
- 5-2-1- نرخ ناسازگاری پرسشنامهها……………………………………………………………. 99
- 5-2-2- بحث و نتیجهگیری حاصل از فرضیه اول……………………………………… 99
- 5-2-3- بحث و نتیجهگیری حاصل از فرضیه دوم………………………………….. 100
- 5-3- مدل FAHP- تاپسیس……………………………………………………………………………………. 102
- 5-4- مدل FAHP- ویکور…………………………………………………………………………………………. 102
- 5-5- تحلیل نتایج آزمون دوجملهای………………………………………………………………………….. 103
- 5-6- پیشنهادهای پژوهش…………………………………………………………………………………………… 104
- 5-6-1- پیشنهادهای حاصل از یافتههای پژوهش…………………………………….. 104
- 5-6-2- پیشنهاد برای پژوهشهای آینده……………………………………………………. 106
- 5-7- محدودیتهای پژوهش……………………………………………………………………………………….. 106
- 5-8- خلاصه فصل……………………………………………………………………………………………………….. 108
- منابع و مآخذ………………………………………………………………………….. …116-109
- الف- منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………. 109
- ب- منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………… 112
فصل اول
کلیات پژوهش
1-1- مقدمه
پیدایش انقلاب صنعتی و تداوم آن در اروپا در قرن نوزدهم، شکلگیری کارخانههای بزرگ و انجام طرحهای عظیمی چون احداث شبکههای سراسری راهآهن، این حقیقت را فاش ساخت که به سرمایههای مالی کلانی نیاز است. فراهم نمودن چنین سرمایههایی از امکانات مالی یک یا چند سرمایهگذار و حتی دولتهای آن زمان فراتر بود. از سوی دیگر، یک یا چند سرمایهگذار نیز آمادگی پذیرش خطر تجاری چنین فعالیتهای بزرگی را نداشتند. از این رو با بهرهگیری از دو دستاورد بزرگ و مفید انقلاب صنعتی- یعنی سازماندهی و همکاری، اولین شرکتهای سهامی شکل گرفت که مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ سرمایهگذاری آنها بود. این ساختار نوین (شرکتهای سهامی) راه حل مناسبی برای تأمین سرمایههای کلان و توزیع مخاطرات تجاری بود.
رشد و توسعه شرکتهای سهامی با گذشت زمان به پدیدار شدن و افزایش قشری از صاحبان سرمایه انجامید که در ادارة شرکتها مشارکت مستقیم نداشته و از طریق انتخاب هیات مدیره، امور شرکت را هدایت و بر آن نظارت میکنند.
برای سالیان متمادی در گذشته، اقتصاددانان فرض میکردند که تمامی گروههای مربوط به یک شرکت سهامی برای یک هدف مشترک فعالیت میکنند. اما در 30 سال گذشته موارد بسیاری از تضاد منافع بین گروهها و چگونگی مواجهه شرکتها با این گونه تضادها توسط اقتصاددانان مطرح شده است (جنسن[1] و مکلینگ[2]،1976: 313)، این موارد بطور کلی تحت عنوان «تئوری نمایندگی[3]» در حسابداری مدیریت بیان میشود. طبق تعریف جنسن و مک لینگ:
رابطه نمایندگی قراردادی است که براساس آن صاحب کار یا مالک[4]، نماینده[5] یا عامل را از جانب خود منصوب نموده و اختیار تصمیمگیری را به او تفویض میکند (جنسن و مک لینگ، 1976: 314).
اگرچه این فرض وجود دارد که هر دو طرف در رابطه بالا به دنبال حداکثر کردن منافع خود هستند، ولی ممکن است نماینده همیشه در جهت حداکثر کردن منافع مالک عمل نکند. مالک (سهامدار) میتواند کاهش و اختلاف منافع خود را از طریق پرداخت حقوق و مزایای مناسب برای نماینده و قبول هزینههای نظارت برای محدود کردن اقدامات و فعالیتهای نابجای وی، تعدیل کند (نمازی، 1384: 149).
وجود تضاد منافع، موجب نگرانی مالکان (سهامداران) گردیده تا جاییکه آنها برای اطمینان از تخصیص بهینه منابع خود توسط مدیران، اقدام به بررسی و ارزیابی عملکرد مدیران میکنند. به مرور زمان مشخص شده است که برخی از تصمیمات مدیران ممکن است موجب اتلاف منابع شرکت و از بین رفتن ثروت مالکان گردد. از سوی دیگر، مدیران همواره به دنبال این بودهاند تا ضمن حداکثر کردن منافع خود، به مالکان این اطمینان را بدهند که تصمیمات اتخاذ شده توسط آنها در جهت منافع مالکان میباشد (نمازی، 1384: 156). اگر مالک و مدیر را دو متغیر درگیر درنظر بگیریم میتوان با وارد کردن متغیر سوم این مشکل را برطرف نمود.
پیشرفت سریع فناوری و تغییرات محیطی وسیع، شتاب فزایندهای به اقتصاد بخشیده است. تصمیمگیری در مسائل مالی همواره با ریسک و عدم اطمینان همراه بوده است. ایجاد ارزش در شرکتها یکی از مهمترین وظایف مدیران محسوب میشود. جهت نشان دادن میزان موفقیت مدیران در ایجاد و افزایش ارزش از معیارهای ارزیابی عملکرد استفاده میشود (یحیی زاده فر و همکاران، 1388). مدیران در دنیای رقابتی امروز، دورانی را در پیش رو دارند که آنها را ملزم مینماید چارچوب اقتصادی جدیدی در شرکتهای خود مستقر کنند. از این رو یافتن شاخصی که بتوان با استفاده از آن عملکرد شرکت را با اطمینان نسبتاً معقولی تشریح نمود یک ضرورت است (نوروش وهمکاران، 1383: 122). معیار مناسب عملکرد شرکت، معیاری است که به میزان ثروت اضافی که شرکت برای سهامدارانش ایجاد میکند، توجه خاصی داشته باشد و افراد را در تصمیمگیریهای مربوط به ایجاد ارزش یاری کند (یحییزاده فر و همکاران، 1388: 94). عدم استفاده از معیارهای مناسب برای ارزیابی عملکرد باعث میشود ارزش یک شرکت به سمت ارزش واقعی سوق پیدا نکند و موجب زیان دیدن یک گروه از خریداران سهام و سود فزاینده برای گروه دیگر میشود (جهانخانی و ظریف فرد، 1374: 42). باید توجه داشت که علاوه بر درنظر گرفتن معیارهای مناسب، روشهای اندازهگیری عملکرد مالی شرکتها نیز باید مورد توجه قرار گیرد. امروزه، پیشرفتهای سریع در علوم مرتبط، ارائه روشهایی با دقت بالا را به منظور اندازهگیری عملکرد مالی شرکتها ممکن کرده است.
1-2- مسأله پژوهش
همانگونه که در بخش قبلی بیان شد، شرکتهای فعلی، شرکتهایی هستند که مالکیت آنها در اختیار گروههای مختلف میباشد و هریک از آنها هدفهای متفاوتی دارند. طبق نظریه نمایندگی، بین مالکان و مدیران شرکتها ممکن است تضاد منافع وجود داشته باشد. به گونه کلی، تئوری نمایندگی برای تحلیل ارتباط نماینده و مالک در واحدهای اقتصادی که مالکیت و مدیریت آن از یکدیگر جدا باشد، استفاده شده است، اما بنظر میرسد یک شیوه کارا برای حل مشکلات بین مالک و مدیر وارد کردن یک پارامتر اندازه گیری دقیق مورد تأیید دو طرف است.
ارزیابی عملکرد شرکتها از مهمترین موضوعات مورد توجه سرمایهگذاران، اعتبار دهندگان، مدیران و دولتها است. در دنیای رقابتی امروز ایجاد یک سیستم مناسب ارزیابی عملکرد شرکتها امری ضروری است. سرمایهگذاران علاقهمند هستند دریابند از سرمایهگذاری انجام شده چه اندازه ایجاد ارزش شده است. سرمایهگذاران در بازار سهام همواره درصدد کسب سود بالا هستند، آنها سهامی را خریداری میکنند که از نظر آنها بهترین سهم باشد و بیشترین سود و بازده به آنها تعلق گیرد (یحییزاده و همکاران، 1388: 92). همچنین سهامداران به عنوان مالکان واحد تجاری، از مدیران میخواهند تا ارزش سرمایهگذاری آنها را به حداکثر برسانند. به منظور نیل به این هدف، ازگذشته، با استفاده از سود عملیاتی یا نسبتهای مالی به ارائه گزارشی از عملکرد شرکتها پرداخته شد. نرخهای مالی نقش مهمی در اندازهگیری عملکرد و وضعیت مالی یک واحد تجاری ایفا میکنند. مطالعات زیادی سودمندی نرخهای مالی را به اثبات رسانده است (چن و شمیردا[6]،1981: 67). اما به علت اینکه این معیارها دارای نقاط ضعف عمده هستند، عملکرد شرکتها را به نحو مطلوبی ارائه نمیدهند.
ارزیابی عملکرد مالی با استفاده از معیارهای سنتی حسابداری نقاط ضعف فراوانی دارد. در ارزیابی عملکرد به روش سنتی به دلیل اینکه فقط به سود حسابداری توجه میشود و هزینهی تأمین منابع سرمایه را لحاظ نمیکند، مورد انتقاد شدیدی قرار گرفته است و روش مطلوبی محسوب نمیشود. در معیارهای مبتنی بر ارزش کلیه هزینههای تأمین مالی در نظر گرفته میشود (یحیی زاده و همکاران،، 1389: 114). معیارهای مبتنی بر ارزش دو ویژگی دارند: اولاً سود نسبت به سطحی از سرمایهگذاری اندازهگیری میشود که برای رسیدن به آن سطح سود به کار رفته است. دوماً ریسک نوعاً از طریق محاسبهی هزینهی سرمایه در نظر گرفته میشود (نوروش و حیدری، 1383: 122-123). با انتخاب معیارهای مبتنی بر ارزش در ارزیابی عملکرد مالی شرکتها میتوان بر هر دو مشکل فائق آمد (آمیلس و دیگران، 2002: 123).
با توجه به مطالب فوق، نیاز به ادغام معیارهای مالی سنتی حسابداری (AFP)[7] و معیارهای مبتنی بر ارزش (VFP)[8]، به دلیل آنکه هرکدام از آنها ویژگیهای خاص خود را دارند، به شکل محسوسی دیده میشود. اما آیا میتوان با استفاده از ترکیب این معیارهای مالی به عنوان ابزارهای سنجش، و ترکیب رویکرد فازی با روشهای مختلف به عنوان تکنیکهای سنجش به یک روش کارا به منظور ارزیابی عملکرد مالی شرکتها دست یافت؟
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.