پایان نامه بررسی تطبیقی جرم در قرآن و قوانین تاجیکستان
فهرست محتوا
چکیده
بشر از بدو خلقت نیاز به قوانین را احساس نمود و در زمینههای گوناگون به قانونگذاری مشغول گشت. انبیاء الهی، مبشران حق و هدایتگران بشریت در این میان صاحبان قوانین و راهکارهای زندگی، از طرف خداوند برای بشر بودهاند. بخشی از قوانین با نام «قوانین قضائی، جزائی، جنایتی و غیره» که مربوط به هنجار و ناهنجاریهای جواع است، شناخته میشوند. به این معنی که، عملهای خلاف جریان عادی زندگی که سبب لغو، سلب و یا پایمالی حقوق دیگران گردد، به عنوان ناهنجاری، رفتار مجرمانه، جنایت و غیره شناخته شده متناسب با هدف و نگاه قانونگذار مجازات در نظر گرفته میشود. آنچه بر اساس این تحقیق و نظریات موجود به دست آمده است، کمبود، نواقص و حتی ضررهای مختلف در قوانین جزائی با منشء بشری است. اما قرآن متناسب با جرم و هدف، قوانین خاص خود را تشریع نموده است که ضامن بقا، اصلاح و رشد فرد و جوامع هستند. بر همین اساس. در این تحقیق به آن رسیدهایم که «کادِکسِ جنایتی= مجموعه قوانین جزائی» تاجیکستان با قوانین مربوطه قرآنی تشابه و افتراقاتی دارد. مهمترین نقطه تشابه را هدف اصلاحی و پیشگیرانه و یا حفظ امنیت جامعه میتوان در نظر گرفت و نقطه افتراق را در ماهیت و فلسفه قوانین جرم انگاری و جزایی یا همان غایت نگری دو گانه آن. به این معنی که در قوانین این کشور منشأ و ماهیت قانون عقل انسانی با تفکر لائکی و فلسفه و هدف آن تنظیم امور دنیوی برای زندگی بهتر جامعه است. بر خلاف قرآن که منشئ قوانین را خدا و عقل خدائی و فلسفه و هدف آن را سعادت دارین میداند.
کلید واژهها: قرآن، جرم، مجازات، کادکس جنایتی، تاجیکستان.
فهرست مطالب
- مقدمه
- الف. تبیین مسأله: 2
- ب. اهداف: 2
- ج. فواید: 3
- د. سؤالها: 3
- ه. فرضیه ها: 4
- ز. سابقه و جنبه های جدید بودن و ضرورت انجام تحقیق: 4
- و. روش تحقیق: 5
- فصل اول: کلیات
- مبحث اول – تعاریف: 7
- گفتار 1. جرم در لغت و اصطلاح: 7
- گفتار2. مفاهیم مشابه: 16
- گفتار 3. واژه های حقوق، قانون و جزا در لغت و اصطلاح: 23
- مبحث دوم- تاریخچه حقوق و قوانین: 28
- فصل دوم: جرم و مجازات از نظر قرآن
- مبحث1. قانونگذاری جزای اسلامی.. 46
- گفتار1.مشتقات جرم در قرآن کریم. 48
- گفتار2: عناصر تشکیل دهنده ی جرم. 53
- مبحث دوم: علل و عوامل جرم از منظر قرآن کریم. 61
- گفتار1: فلسفه مجازات از نظر قرآن کریم. 65
- مبحث سوم. اهداف و ویژگیهای مجازات در نظام کیفری قرآن.. 72
- گفتار1. اهداف مجازات در آموزه های دینی اسلام. 72
- گفتار2. اهداف مادی، معنوی، اخلاقی: 77
- گفتار3. پیشگیری از ارتکاب جرم: 81
- فصل سوم: جرم و مجازات از نظر قوانین تاجیکستان
- مبحث اول: جرم و مهمترین مصادیق آن در قانون تاجیکستان.. 105
- مبحث دوم: فلسفه مجازات و اهداف آن در قوانین تاجیکستان.. 115
- مبحث سوم: راه کار های قنونگذار برای پیشگیری از جرم. 124
- فصل جهارم: مقایسه و تطبیق
- مبحث اول. بیان تشابه ها 130
- مبحث دوم: بیان اختلافات.. 139
- مبحث سوم. جمع بندی.. 142
- فهرست منابع.. 147
- Abstract 151
مقدمه
الف. تبیین مسأله:
بررسی مسأله جرم به عنوان رفتار و عملی که از نظر قانون و یا شرع ممنوع شده «کردار، حرکت یا بی حرکتی خلاف قانون[1]» از اهمیت زیادی برخوردار است.
از نظر قرآن کریم، برخی رفتارها و گفتارها به عنوان جرم معرفی شده و مجازاتهایی برای آن بیان گردیده است؛ کما این که برخی اعمال و رفتارها از نظر قوانین تاجیکستان به عنوان پدیده مجرمانه معرفی شده است و برای هرکدام در زمانهای مختلف مجازاتها و یا جریمههای متناسب در نظر گرفته شده است و البته در هر دو مورد این مجازاتها، گاه به سببهای خاص برداشته شده است و گاه تشدید و یا اضافه شده است. به عنوان مثال، از نظر شریعت کار مجرمانهٔ انجام گیرد طبق موازین شرعی مجازات دارد. حالا این کار مجرمانه در هر مکان و زمانی باشد و از هر شخصی صادر گردد فرق نمیکند، ولی گاه به دلیل اموری، همچون نا آگاه بودن، مجبور بودن (عدم اختیار به سبب دیوانگی، نابالغ، اجبار از طرف کسی و غیره) در مجازات مجرم تخفیف و یا عفو اجرا میگردد. در قوانین جنایی هم همین مسأله دیده شده است، اما گاه دیده میشود که بعضی کارها در یک کشور جرم و در جای دیگر آزاد است و یا در همان کشور با مرور زمان آزاد میگردد و این امر یا به سبب تغییر حکومتها و یا پیشرفتهای علمی و آزادی و یا دیگر دلیلهای انسانی است[2]. در قانون کنونی تاجیکستان هم این موارد از حد معمول زیاد است.
در این رساله، ضمن بررسی موضوع جرم در قرآن و قوانین تاجیکستان، به تفاوتهای موجود بین قوانین قرآنی و قانون جنایی تاجیکستان هم پرداخته خواهد شت
ب. اهداف:
- شناخت مفهوم و مصادیق جرم و مجازاتها در قوانین تاجیکستان
- شناخت مفهوم و مصادیق پدیده مجرمانه از نظر قرآن کریم
- مقایسه و تطبیق قوانین تاجیکستان با قرآن کریم در بحث جرم و بیان تفاوتها و تشابههای آن
جرم و جنایت در زندگی اجتماعی بشر، خصوصاً جامعه مسلمان تاجیکستان یک ناهنجاری و ضرر تلقی شده و برای تعلیم و تربیت نسلها باید شناخت درست و محققانه نسبت آن وجود داشته باشد تا در قانونگذاری و اجرا و حتی پیشگیری از جرم بتوان برنامههای اجرایی مفیدی را ارائه نمود.
این رساله بر همین اساس و با توجه به اهمیت موضوع، سعی دارد نگاهی به قوانین جزایی و جنایی تاجیکستان داشته باشد.
بدون شک جامعه تاجیکستان که مسلمان و پیرو دین و قرآن هستند، خواهان جاری شدن قوانین اسلام و قرآن در زندگی اشان میباشند. با وجود این ایمان و اشتیاق قلبی، به علل گوناگون این اتفاق واقع نشده است. از جمله آن علل، عدم آگاهی جامعه نسبت به قوانین اسلامی بخصوص در موضوع جرم و جنایت و راه کارهای جزایی و پیشگیرانه است. انتظار میرود این رساله از آن جهت که قوانین مربوط به جرم و جزا را از نظر قرآن مطرح خواهد نمود و بخصوص از جهت تطبیقی بودن موضوع، که اولین مورد در نوع خود است، دارای فواید بسیاری برای جامعه به خصوص دانش پژوهان باشد.
الف. سؤال اصلی:
مفهوم و ماهیت جرم از منظر قرآن کریم و قوانین تاجیکستان چیست؟ و چه مجازاتهایی برای آن در نظر گرفته شده است؟
ب. سؤالهای فرعی:
- مصادیق مشترک جرم در قرآن کریم و قوانین تاجیکستان کدام است؟
- چه مصادیقی از نظر قرآن کریم جرم انگاری شده که در قوانین تاجیکستان، جرم شناخته نمیشود؟
- چه مصادیقی از نظر قوانین تاجیکستان جرم انگاری شده و در قرآن جرم محسوب نمیشود؟
- اهداف مجازاتها از نظر قرآن کریم و قوانین تاجیکستان چیست؟
ه. فرضیهها:
«در بحث جرم و مصادیق آن و مجازاتها، بین قرآن کریم و قوانین تاجیکستان، تشابهها و تفاوتهایی وجود دارد که این تشابهها را میتوان در جرم انگاری هر عملی که خلاف قانون باشد دانست. بر این اساس هم از نظر قرآن و هم از نظر قوانین تاجیکستان، هر عمل و یا بی عملیِ که موجب سلب آرامش، سلب حقوق فردی و یا جمعی و یا نظام و حکومت گردد جرم انگاشته میشود مجازات در نظر گرفته میشود. به عنوان مثال هرگونه تهمت و افتراء، تجاوز به حقوق مادی و معنوی (ناموس و حرمت اشخاص) و دزدی و غیره در هردو قوانین جرم تلقی میگردد.
اما نقطه افتراق را میتوان فلسفه و هدف غایی این احکام و قوانین بر شمرد. همانطور که قرآن منشأ قانونش الهی است و با منشأ قانون تاجیکستان فرق دارد، اهدافش هم ماوراء اهداف مادی بوده هم دنیا و آخرت انسان هارا در نظر گرفته است. قانونگذار تاجیکستان محور و هدف نهایش تأمین نیازهای مادی است و سعادت را حد اکثر تا مرگ و یا نصل های بعد در نظر میگیرد.
ز. سابقه و جنبههای جدید بودن و ضرورت انجام تحقیق:
جمهوری تاجیکستان با جمعیت در حدود 95% مسلمان[3]، به دلیل حاکمیت نظام غیر دینی و کمونیستی برای چندین دهه، تحقیقات دینی در این دیار مغفول مانده است و اکثریت مردم از جزئیات تعالیم قرآنی و دستورات شرع مقدس اسلام بی اطلاعند و عموماً در مرحله عمل به گفتهها و ارشادات بزرگان دینی اکتفا میکنند. این مسئله در مسئله جرم و جنایت و مفاهیم و مصادیق آن بیشتر دیده میشود. در حالی که بیشتر مردم با این ناهنجاریها مواجه بوده و هستند. اما تا کنون در این مسأله کتاب و نوشتار مشخصی دیده نشده است و هیج منبع مدون هم در این موضوع «مقایسه قرآن با قوانین تاجیکستان» مشاهده نشد.
قرآن کریم به عنوان کتاب مسلمانان، باید سرلوحه قوانین باشد. از این رو، لازم است مطالعه تطبیقی میان قرآن کریم و قوانین تاجیکستان در بحث جرم و مجازاتها صورت پذیرد، تا معلوم شود چه اندازه قوانین تاجیکستان به ویژه قوانین جزایی در بحث جرم با تعالیم قرآن کریم هماهنگ است.
در این رساله با موضوع قرآنی و حقوقی، از روش تحلیلی – توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانهای استفاده میشود.
با توجه به این که بخشی از این تحقیق در رابطه به قوانین موجود تاجیکستان به خصوص قانون «کادکس جنایی تاجیکستان[4]» و بخشی دیگر قرآن کریم است، باید از منابع موجود در کشور استفاه شود و ضمن مطالعه قوانین مربوطه و بررسی و تحلیل و مطالعه آیات و تفاسیر مربوطه بین آنها مقایسه و تطبیق انجام میگیرد.
در این رساله خصوصاً بخش قوانین تاجیکستان، با توجه به اهمیت مسأله فقط به مکتوبات اکتفا نشد و با حضور در تاجیکستان و مشورت با اساتید، ملاقات با چندتن از اعضای آکادمی علوم، سود عالی کشور، اساتید حقوق، عالمان دینی و غیره، به نوعی تحقیق میدانی هم انجام شد. بیش از بیست عنوان کتاب حقوقی، قضایی و قرآنی که در داخل کشور میتوانست مرتبط با این تحقیق باشد، تهیه و مورد استفاده قرار گرفت. بر همین اساس در جریان پژوهش ضمن مطالعاتی، با حضور در کشور، موارد عینی و گاه غیر مکتوب و منشور را هم مورد بررسی قرار دادیم، اما با توجه به اینکه در بخش قوانین تاجیکستان تحقیقات و مقالات علمی و پژوهشی یا وجود ندارد و یا آن مقدار هم که هست، به صورت مدون نشر و چاپ نشده است، خصوصاً در بخش بررسی تطبیقی قوانین با قرآن که یک موضوع جدید در تاجیکستان است، با مشکل منابع مواجه بودیم. به همین جهت میتوان مشکل اصلی را در نبودن پژوهشهای مستقل و مدون در این موضوع خصوصاً تطبیق سازی قوانین تاجیکستان با قرآن دانست که این تحقیق خود میتواند در ردیف اولین منابع در این مسئله قرار گیرد.
فصل اول: کلیات
مبحث دوم. تاریخچه قوانین تاجیکستان
در این فصل، در ضمن چند مبحث، مطالب را پی میگیریم:
این مبحث، شامل سه گفتار از قرار زیر است:
بند 1 – جرم در لغت:
جُرم: گناه، بزه[5]. خطا، بزه، قطع کردن، تکه کردن. أجرم: مرتکب خطا و جرم شدند[6]. جریم، گناهکار؛ جریمه تاوان نقدی که از مجرم گیرند[7]. جَرم: اصل جرم به فتح اوّل به معنی قطع ثمره درخت است و به طور استعاره به گناه کردن جرم گفتهاند. جَرم (به فتح اول) سه قول هست: قطع، حمل، و کسب. ولی قطع معنای اولی و مشهور است وجُرم (به ضم اول) به معنی گناه از همین ماده است[8]. جرم: بریدن، قطع کردن، گناه کردن[9]. جرم: گناه، عیب، کمبود، رفتاری در مقابل قانون. واژه جرم در زبان انگلیسی، با واژه crime معادل است و برای اصطلاح «عمل مجرمانه»، واژه criminal وجود دارد.
در زبان روسی که در قوانین تاجیکستان بیشتر از واژههای آن زبان استفاده شده است برای «جرم» از واژه prestop – پرِستُپ – و برای اصطلاح «عمل مجرمانه»،prestopleni- پرِستُپلِنِی- استفاده میشود[10].
واژههای وِینَ – vena، گرِشِت – greshet، گرِخ – grekh در کنار واژه پرِستُپ در ترجمه این واژه در روسی استفاده شده است که عموماً به مفهوم گناه و عمل ناپسند اطلاق میگردند[11].
جمع بندی:
بر اساس آنچه بیان گشت: واژه جرم در لغت به معنی گناه، خطا و قطع کردن آمده است. این واژه در قوانین تاجیکستان کمتر مورد استفاده قرار گرفته است، اما از واژه جنایت به عنوان معادل آن در قوانین جزائی بهره برده شده که به عنوان کردار و یا بی کرداری خلاف قانون معنی میشود. معادل این واژه در روسی «prestop» و در انگلسی «crime» میباشد.
بند 2- جرم در اصطلاح حقوقی:
الف. قانون تاجیکستان:
هر نوع «عمل، کردار – حرکت و بی حرکتی- که خلاف قانون باشد» جرم است[12]. به این معنی که، هر اتفاقی که در اثر عمل و یا ترک عمل شخصی واقع شود و آن عمل مخالف قوانین باشد، جرم گفته میشود. در توضیح اصطلاح «بی حرکتی» که در قانون تاجیکستان آمده است، باید گفت: مثلاً اگر مأمور انتظامی با عدم ورود به حادثهای که در نزد او در حال وقوع است زمینه جرم و یا اتفاق بعدی را مهیا کند، از نظر قانون این کردارش (که بی حرکتی است) جرم تلقی میگردد[13]. در همین تعریف، جرم به انواع آن یعنی، مدنی، کیفری، سازمان یافته، عمومی و غیره تقسیم گشته و هر کدام با تناسب خود و برداشت قانونگذار مجازاتهای خود را دارا میباشد.
در قوانین تاجیکستان برای رفتارهای خلاف قوانین، واژه جنایت استفاده میشود و مجرم جنایتکار شنخته میشود. نمونه قوانین مصوب قانونگذار در تاجیکستان:
- مرتکب تهمت و توهین به شخصان حقوقی و یا حقیقی بر اساس قانون به جزای جنایتی کشیده (مجرم تلقی) و از 3 تا 5 سال محرومیت از آزادی حکم کرده میشود [14].
- ورود کودکان به مساجد و همچنین تعلیم (آموزههای دینی) به آنها بدون اذن دولتی به جوابگری کشیده میشود و سرپرست آنها به جزای نقدی و زندان محکوم میگردد. «عنوان کودک در قوانین تاجیکستان به افراد زیر 18 سال اطلاق میگردد[15]».
- پیشگیری نکردن عمل مجرمانه از طرف مأموران مربوطه در صورتی که شاهد عمل باشند، خود به جزای جنایتی کشیده «جرم تلقی» میشود.
در این تعاریف فقط آن حرکت و یا بی حرکتی که در قانون خلاف آن آمده است از شخص و یا گروه سر می زند جرم است و جزا دارد. در واقع حتی مواردی نتیجه عمل که خلاف حقیقت و واقعیتها هم هست در نظر گرفته نشده است، بلکه اهداف و برآورد قانونگذار نقش اساسی را دارد.
ب. تعریف علمای حقوق از جرم:
هر کدام از علمای حقوق کیفری، جرم را به گونههای تعریف کردهاند که هر یک از این تعاریف، اغلب از گرایشهای نظری و مکتبهای خاص نشأت گرفتهاند. برای نمونه، مکتب عدالت مطلق، جرم را «هر فعل مغایر اخلاق و عدالت» تعریف کرده است و یا بنا به تعریف گارو فالو، یکی از بنیانگذاران دانش جرم شناسی، جرم عبارت از تعرض به احساس اخلاقی بشر، یعنی «جریحه دار کردن آن بخش از حس اخلاقی که احساسات بنیادی نوع خواهانه، یعنی شفقت و درستکاری را شامل میشود»، است[16].
در نظریه کلاسیک، که قوانین تاجیکستان هم بر همین اساس طراحی شده است[17]، جرم نقض قوانین و حقوق افراد و قراردادهای اجتماعی تعریف شده است. در این نظریه که خود بعد از گذر از دوران حکومتهای موسوم به نظام زمینداران و شروع نظام سرمایه داری شکل گرفته است، انسان را دارای جایگاه خاص و صاحب حق میداند و مجازاتهای حقوقی را هم بر اساس تناسب جرم روا میداند[18].
در بعضی نظامها بر اساس شخصیت افراد حکم صادر میشد و ممکن بود یک رعیت با کمترین جرم اعدام و یک اشرافزاده با بدترین جرم معاف شود. در نظام کلاسیک انسان و دولت و مقررات یا قراردادهای اجتماعی، سه طرف احکام و حقوق قرار میگیرند و هر کدام جایگاه خاص خود را دارند، کسی حقوق یکی از آنها را پایمال کند متناسب با جرم و خطایش باید مورد مجازات قرار گیرد[19].
در این دیدگاه تمامی حرکت و یا بی حرکتیهای که به ضرر و زیان شخص و یا جامعه منجر میشود جرم انگاشته شده است. به عنوان مثال: در سالهای 1530 م در انگلستان جرمی تحت عنوان ولگردی تعریف شده و مرتکبان آن به مجازاتهای سخت گرفتار میشدند[20]. البته نمونههای زیادی همچون جادوگری، تحقیق و یا رد قضیه هولوکاست و غیره هم در قوانین جزائی بعضی از کشورها بر اساس یکی از دو تعریف مذکور به عنوان جرم تعیین شدهاند و هم اکنون هم بعضی موارد اجرائی میباشند.
- نگاه مکاتب حقوقی دیرین به جرم و جنایت:
- مکتب اسلام: ازدیدگاه اسلام، سرشت انسان از خصلتی دوگانه آفریده شده است، مراحل تکاملی خودرا از پایینترین درجه میپیماید وبه آنجا میرسد که جلوه ادراکات، احساسات واراده اش موافق با تجلیات روح الهی میشود، آنگاه میتواند از مقام رفیعی برخوردار گردد و مسجود فرشتگان قرار گیرد. انسان در سیر تکاملی خود از جهان ماده آغاز و رفته رفته به سوی حاکمیت بر آن گام برمی دارد و هرچه بیشتر پیش میرود بیشتر خود را از بندهایی که اورا با ماده پیوند میدهد رها میکند. ازدیدگاه اسلام جرم منشأ یک نوع رقیت وبندگی است واجتماع نسبت به مجرم به گونهای تملک پیدا میکند[21]. بر همین اساس جرم نوعی عمل و ناهنجاری خلاف حرکت انسان است، که در مجموع تعریف آن در اسلام «هر نوع فعل و یا قول و یا ترک فعلی که قرآن و شرع آن را حرام دانسته و دارای کیفر دنیوی همچون حدّ، تعزیر، قصاص، دیه و کفّاره و یا جزای اخروی باشد[22]» است و با عناوینی همچون «إثم، ذنب، گناه و غیره» شناخته میشود.
در احکام، مجازاتها و در مجموع تعزیرات بیش از همه شخص بزهکار محور اصلی احکام جزایی بشمار آمده و اصلاح و تربیت او مد نظر شارع بوده است. به این نکته باید توجه داشت که گاه در اجرای مجازات هدفهای متعدید، با هم دنبال میشود که این منظور نیز در بعضی از آیات قرآنی دیده میشود. ولی به طور کلی با دقت نظر در احکام جزای اسلامی به دست میآید که در اجرای مجازاتها غرض نهایی همان حفظ وحمایت جامعه از بدی وناپاکی است نه انتقام جویی، زجر و یا تعذیب مجرم.
[1]. وزارت عدلیه، کادکس جنایی جمهوری تاجیکستان، ماده 17 بند 1
[2]. شریف او و همراهان، تفسیر به کادکس جنایتی جمهوری تاجیکتسان، ص. 5، گلابوس- دوشنبه 2006 م
[3] سامانه ویکی پدیا، تاجیسکتان، جمعیت و دین تاجیکستان
[4]. «کادکس جنایتی= مجموعه قوانین جزائی و مربوط به جرم و جنایت و تخلفات فردی و اجتماعی جمهوری تاجیکستان»
[5] محمد، معین، فرهنگ معین، امیر کبیر {نسخه الکترونیک} واژه جرم
[6] م.ش شکوراف و همراهان، زبان تاجیکی از عصر 10 تا 20، ص. 23
[7] فرهنگ معین {نسخه الکترونیک}، واژه جرم
[8] علی اکبر، قرشی، قاموس قرآن، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)، {نسخه الکترونیک}، واژه جرم
[9] لغتنامه دهخدا {نسخه الکترونیک}، واژه جرم
[10] لغتنامه تاجیکی-روسی-انگلیسی {نسخه انترنتی http://lugat.tj}، واژه جرم
[11] خَرلَپی کَرپاویچ بَرَناو، قاموس عربی – روسی «بَرَناو»
[12] کادکس جنایتی جمهوری تاجیکستان، ماده 17
[13] کادکس جنایتی جمهوری تاجیکتسان، ماده 17 و قانون مجازات اسلامی ایران، ماده 2
[14] طبق دستور رئیس دولت تاجیکستان، این قانون از کادکس جنائی به قوانین حقوق شهروندی گذرانده شد، ر.ک: سامانه ریاست جمهوری تاجیکستان {president.tj}
[15] لایحه قانون تعلیم و تربیت مطرح و به تصویب و اجرا گذاشته شده است، ر. ک: مجموعه قوانین مصوب قانونگذاری تاجیکستان، 2011 م.
[16] محمدعلی اردبیلی، حقوق جزای عمومی، تهران، نشر میزان، پاییز 86، ج اول، ص 119
[17] تفسیر سرقانون تاجیکستان، دوشنبه، شرق آزاد 2009 م، ص 20
[18] راب وایت، جرم و جرم شناسی «ترجمه علی سلیمانی»، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ چهارم، بهار 1390، تعریف جرم
[19] تفسیر سرقانون تاجیکستان، دوشنبه، شرق آزاد 2009 م، ص 20
[20] سامانه ویکی پدیا، حقوق بشر، انگلستان در عصر 16
[21] محمدعلی اردبلی، حقوق جزای عمومی
[22] دانشنامه حوزوی، ویکی فقه، نسخه انترنتی http://www.wikifeqh.ir، تعریف جرم
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.