پایان نامه بررسی جایگاه حمل و نقل ریلی بر توسعه گردشگری
مقدمه:
حمل و نقل به عنوان يكي از اركان اساسي تمدن انساني مورد توجه بوده و براي توسعه اقتصادي هر كشور ضرورتي انكارناپذير ميباشد. اين صنعت از جمله صنايع زيربنايي هر كشور است كه از اهميت خاصي برخوردار مي باشد. بنابراين ،ايجاد سيستم حمل و نقل كارآمد در توسعه اقتصادي- اجتماعي جايگاه ويژهاي دارد. زيرا، علاوه بر آنكه بخش حمل و نقل از بخشهاي مهم و زيربنايي محسوب ميشود تأثير بسزايي در ديگر فعاليتهاي اقتصادي- اجتماعي و فرهنگي دارد. بر اين اساس ميتوان يكي از شاخصهاي توسعه يافتگي كشورها را برخورداري از زيرساخت مناسب حمل و نقل دانست.
مأموريت بخش حمل و نقل به عنوان يك بخش حساس و پيچيده اقتصادي و تأثيرگذار بر بخشهاي مهم صنعت، كشاورزي و خدمات مطرح است و در راستاي اهداف توسعه پايدار كشور، مأموريت اين بخش را ميتوان سياستگذاري، برنامهريزي و نظارت استراتژيك بر تأمين حمل و نقل سريع، ايمن، بهينه، روان و گسترده در همه شقوق حمل و نقل و با اختصاص سهمي متناسب، در هر يك از شقوق تعريف كرد. بنابراين يكي از وظايفي كه در بخش حمل و نقل مطرح ميباشد، مسئله جابجايي مسافران، رساندن آنها به مقصد و برگرداندن آنها از راههاي هوا، دريا و يا زمين ميباشد كه همه اين تسهيلات و خدمات بايد به نحو احسن و در جهت توسعه هدفهاي فوق ارائه شود.
بر اين اساس، يكي از عمده ترين عناصر تشكيل دهنده صنعت مسافرت و گردشگري، سيستم حمل و نقل در ابعاد گوناگون آن ميباشد كه بخشي از هزينههاي گردشگران را به خود اختصاص ميدهد، به طوريكه در برنامه ريزيهاي مربوط به توسعه گردشگري، توجه به بخش حمل و نقل و ظرفيتهاي حال و آتي آن از اهميت ويژهاي برخوردار ميباشد.
اساساً توريسم و گردشگري با جابجايي و حركت از مبدأ به نقاط و جاذبههاي اطراف تحقق پيدا كرده و اموري چون نياز به محل اقامت، تهيه مواد غذايي، بهداشت، امنيت و. .. پس از آن مطرح ميگردد. به همين دليل، اصولاً گردشگري به صورت امروزي كه داراي خصوصيات خاص خود ميباشد، عمدتاً با وقوع انقلاب صنعتي و توسعه و گسترش وسايل و روشهاي حمل و نقل در دنيا رواج پيدا كرده است.
لذا به نظر ميرسد مطالعه اثرات توسعه صنعت حمل و نقل ،در رشد صنعت گردشگري در كشورها ميتواند برنامه ريزان و سياستگذاران هر بخش اقتصادي، به ويژه حمل و نقل را در تدوين سياستهاي مربوطه ياري نموده و با ارائه راهكارهاي مناسب، سهم بخش گردشگري از منافع حاصل از توسعه حمل و نقل را افزايش دهد.
لذا در اين تحقيق به بررسي جايگاه سيستم حمل و نقل ريلي بر توسعه گردشگري در استان خراسان رضوي پرداخته ميشود.
بنابراين جهت بررسي وضعيت حمل و نقل ريلي بر توسعه گردشگري استان، از چندين شاخص تأثيرگذار بر انتخاب شيوه حمل و نقل استفاده كرده و با استفاده از تحليلهاي توصيفي و پيمايشي، اين شاخصها را اندازهگيري كرده و سپس بر اساس آن عملكرد بخش حمل و نقل ريلي استان بر توسعه گردشگري آن بررسي ميشود.
اميد است اين ارزيابي ما را در دستيابي به اهداف بهتر در برنامه ريزيهاي اقتصادي ياري دهد.
1-1- بيان مسئله
امروزه نقش و اهميت زيرساختها در توسعه اقتصادي كشورها بر كسي پوشيده نيست. در اين ميان،زيرساختهاي حمل ونقلي نيز از اهميت برخوردار ميباشند، چنانچه زيرساختهاي حمل و نقلي مناسب، زيربناي توسعه اقتصادي را در هر سرزمين تشكيل ميدهند و تأثير بسزايي در ديگر فعاليتهاي اقتصادي- اجتماعي و فرهنگي دارند. امروزه صنعت حمل و نقل، در پيشبرد اهداف كشورها نقش عمدهاي داشته كه اين نقش در كشورهايي كه كاربرد صحيح سيستمهاي پيشرفته و جديد را دخالت داده اند، به بالاترين حد ممكن ارتقاء يافته است. جنبههاي اقتصادي تأثيرات حمل و نقل فراوان بوده و از برجسته ترين آنها ميتوان به اثر حمل و نقل بر تقسيم كار، دامنه سودآوري، بهاي تمام شده كالاها و خدمات، پيدايش صرفه جوييهاي ناشي از مقياس، گسترش رقابت اقتصادي، بهاي خرده فروشي كالاها، پيدايش قطبهاي صنعتي و گردشگري و. .. اشاره كرد.
اساساً هدف از نظام حمل و نقل، جابجايي انسانها و كالاها از نقطهاي به نقطه ديگر به طور مقبول و يا توليد خدمات حمل و نقل متناسب با تقاضاي جابجايي انسان و كالا به طور هماهنگ، جامع، يكپارچه، ايمن، فراوان، منظم، مسئول، سريع، راحت و ارزان است.
همچنين هدف از حمل و نقل، بارور ساختن سودمندي در مكان و يا ايجاد مطلوبيت مكاني است و اين مطلوبيت هنگامي حاصل ميگردد كه با حداقل هزينه، توليدات از مبدأ به مقاصد مصرفي حمل شده و نيازهاي مناطق را مرتفع سازد.
بنابراين اگر راهها و وسائط حمل و نقل كافي در اختيار نباشد، مسلماً امكان اتصال نواحي توليد و مصرف وجود نداشته و روند توليد و مصرف در موقعيت مناسب انجام نميپذيرد. نواحي دور افتادهاي كه استعداد خوبي را در زمينه انواع توليدات دارا ميباشند، اگر امكانات حمل و نقلي مناسب در اختيار نداشته باشند، امكان بهره وري بهينه از استعدادهاي محيطي براي آن نواحي وجود نخواهد داشت و بسياري از نواحي منزوي و دور افتاده، به هنگاميكه از امكانات ارتباطي و حمل و نقل برخوردار ميگردند، از انزواي جغرافيايي خارج شده و ارزش اقتصادي مناسبي را كسب مينمايند. زيرا سيستمهاي حمل و نقلي (داخلي و بين المللي) نيازهاي يك سرزمين را تأمين مينمايند.
از طرفي كاركرد سيستم اقتصادي با توجه به فعاليتهاي موجود در آن، خود تابعي از سيستم حمل و نقل بوده و متقابلاً كاركرد شبكه حمل و نقل نيز تحت تأثير ديگر فعاليتهاي اقتصادي محسوب ميشود و از طرفي هزينههاي متفاوت در شيوههاي مختلف حمل و نقل نيز منشأ مزيت نسبي بوده و در حجم و تركيب ديگر فعاليتهاي اقتصادي تأثيرگذار است.
در مجموعه حمل و نقل نيز با توجه به اينكه حمل و نقل ريلي بر خلاف انواع ديگر حمل و نقل ريشه در تاريخ قديم جوامع انساني ندارد و بعد از انقلاب صنعتي اروپا به وجود آمده است، اما در حال حاضر جايگاه ويژهاي را در نظام حمل و نقل غالب كشورهاي جهان اعم از توسعه يافته و در حال توسعه بدست آورده و براي حمل مسافر و بار مورد استفاده قرار ميگيرد.
در حمل و نقل از طريق راه آهن بيان ميشود كه راه آهن به عنوان شريان ارتباطي مؤثر، جايگاه ويژهاي را در رشد و توسعه اقتصادي تماميكشورهاي دنيا به خود اختصاص داده است. قابليت حمل انبوه، صرفه جويي در مصرف انرژي، ايمني بيشتر، پيشگيري از آلودگي محيط زيست، از مزاياي جنبي حمل و نقل ريلي است كه همزمان با دستيابي به سرعتهاي بالا، توجه مجدد كشورها و دولتها را در دهه اخير به اين صنعت معطوف داشته است. البته به صورت عام نميتوان يك شيوه ترابري را بر ديگر شيوههاي ترابري ترجيح داد زيرا هر كدام براي كاربريهاي خاصي مناسب تر هستند و اولويت حمل و نقل ريلي نيز به علل ويژگيهاي اين شيوه ترابري و شرايط و موقعيت استثنايي و جغرافيايي كشورها ميباشد.
بنابراين تأثير حمل و نقل بر مسافرت و گردشگري قابل توجه ميباشد و يكي از عوامل مؤثر بر رشد گردشگري و نهايتاً توسعه اقتصادي ميباشد. در رابطه با بحث گردشگري نيز قابل به ذكر است كه گردشگري در محافل مختلف، بالاخص اقتصادي و بعضاً فرهنگي- اجتماعي مطرح ميباشد و به عنوان گسترده ترين صنعت خدماتي دنيا جايگاه ويژهاي در عرصههاي سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي به خود اختصاص داده است و تأثير مثبت آن بر تراز پرداخت ها، اشتغال زايي، درآمدزايي و توسعه زيرساختها مشاهده ميشود، به طوريكه.براساس آمار گردشگري در سال 1999 گردشگري بالغ بر 200 ميليون شغل يعني 80 درصد کل اشتغال جهان را ايجاد نموده و انتظار ميرود تا سال 2010 موجب ايجاد 10 ميليون شغل جديد در سال شود.
ايران كشوري است كه از لحاظ اقتصادي، وابستگي به تعدادي كالاهاي سنتي صادراتي و منابع محدود و رو به اتمام زيرزميني و طبيعي از قبيل نفت خام و معادن دارد و همچنين كشوري جوان بوده و توسعه فرصتهاي شغلي مهم ترين مسئله ايست كه ذهن مسئولين كشور را به خود اختصاص داده است و در مقابل با وجود ظرفيت و توان بالقوه و برخورداري از پشتوانه ميراث تاريخي- فرهنگي فني و جاذبههاي متنوع جغرافيايي- اجتماعي جايگاه شايسته خود را در زمينه صنعت گردشگري بدست نياورده است.
يكي از استانهاي كشور كه از اين تواناييها و امكانات بالقوه برخوردار است، استان خراسان رضوي ميباشد. اين استان با پيشينه تاريخي و تمدن و فرهنگ غني از جمله مهم ترين قطبهاي توريستي كشور قلمداد ميگردد.
استان خراسان رضوي به ويژه مركز آن، شهر مقدس مشهد با جمعيتي بالغ بر 2 ميليون نفر، ساليانه متجاوز از 12 ميليون مسافر را جهت زيارت بارگاه ملكوتي حضرت رضا (ع)، ديدار از جاذبههاي زيباي استان از اقصي نقاط كشور جذب مينمايد. لذا سرمايه گذاري در بخش حمل و نقل تأثير بسزابي در گردشگري استان و در نهايت توسعه اقتصادي آن ميگذارد.
بنابراين در اين رساله بر آنيم كه با توجه به نقش و جايگاه نظام حمل و نقل ريلي بر توسعه گردشگري استان خراسان رضوي و بالاخص شهر مشهد به اين سوالات پاسخ دهيم كه :
1 ) آيا نظام حمل و نقل ريلي در اين استان جوابگوي متقاضيان گردشگري ميباشد؟
2) آيا توسعه حمل و نقل و سرمايه گذاريهاي انجام شده در استان متناسب باميزان گردشگري است؟
با توجه به سؤالاتي كه ذكر آن شد، تلاش بر اين است كه با شناخت دقيق تر نارساييهاي موجود در اين بخش و ارائه پيشنهادات لازم جهت بهبود آن گامي هر چند كوچك را در جهت توسعه و رونق حمل و نقل ريلي و نهايتاً تأثير مثبت آن بر گردشگري استان برداريم
1-2 – اهميت موضوع تحقيق وانگيزش انتخاب آن
ورود گردشگر بيشتر به استان خراسان رضوي، منافع بسياري را ميتواند عايد آن نمايد. از مهم ترين اين منافع، ميتوان به تأثير آن بر اشتغال زايي، درآمدزايي، توسعه زيرساختها و در نهايت توسعه اقتصادي استان اشاره كرد.
از طرفي سهولت و جذابيت سفر به استان خراسان رضوي، بالاخص شهر مقدس مشهد ميتواند سالانه تعداد زيادي از هم ميهنان را به اين استان كشانده و احتمالاً جايگزيني براي سفرهاي زيارتي- سياحتي به ديگر مناطق باشد.
اما آنچه محرز است اين است كه ميزان ورود گردشگر به اين استان، ارتباط مستقيم با صنعت حمل و نقل آن دارد. البته به دليل موقعيت جغرافيايي استان خراسان رضوي و همچنين حجم بالاي ترافيك در بسياري از محورهاي برون شهري استان، علاقه مسافران به مسافرت گروهي و دسته جمعي براي زيارت و سياحت، مساله امنيت سفر و مناسب بودن هزينه سفر، شيوه حمل و نقل ريلي تأثير بسزايي بر گردشگري دارد.
لذا ضروري است تا با انجام يك كار دقيق علمي و منسجم، به شناخت درستي از مسائل موجود در اين شيوه حمل و نقل و تأثير آن بر توسعه گردشگري نايل آييم. شناخت خوب يك مسئله و درك آن گام مهمي جهت برطرف كردن آن به شمار مي آيد.
1-3- سؤالات و فرضيههاي تحقيق:
– سؤالات تحقيق
از آنجا كه پژوهش علميبا ظهور مسأله يا مجهول در ذهن شروع ميشود، هدف اصلي عميق علميرا بايد معلوم كردن آن مجهول و به عبارتي حل مسأله و پاسخ يافتن براي آن دانست؛ اما پژوهش علمي يك هدف اوليه و يك هدف غايي دارد. هدف اوليه روشن كردن مسأله خاصي است كه با آن روبرو شده ولي هدف غايي، دستيابي به معلوم كلي و به عبارتي قضاياي علميكلي است كه خصلتي جهانشمول دارد.
(حافظ نيا، 1383،ص 16)
در اين تحقيق ما به دنبال بررسي و تحليل تأثير زيرساخت حمل و نقل ريلي بر توسعه گردشگري ميباشيم. همچنين در جستجوي راهي هستيم كه بتواند ضرورت و اهميت حمل و نقل ريلي را در توسعه گردشگري آشكار سازد. بنابراين هدف از اين تحقيق، پاسخگويي به سوالات زير ميباشد:
- آيا نظام حمل ونقل ريلي در استان خراسان رضوي جوابگوي متقاضيان گردشگري نمي باشد؟
- آيا توسعه صنعت حمل ونقل ريلي در اين استان متناسب با ميزان گردشگري نميباشد؟
- آيا سرمايه گذاري در صنعت حمل و نقل ريلي استان، جوابگوي صنعت گردشگري در اين استان نميباشد؟
– فرضيههاي تحقيق
پس از انتخاب و تعريف و تبيين مسأله، بايد محقق تصويري ذهني از چگونگي متغيرها و نحوه ارتباط آنها با يكديگر ارائه دهد تا بر اساس آن تلاش كاوشگرانه خود را آغاز كند و از صحت و سقم آن اطمينان نمايد. بنابراين، اقدام به تدوين و تبيين قضاياي فرضي و پيشنهادي در چهارچوب مسأله تحقيق خود مينمايد، به نحوي كه چگونگي متغير يا پديده و نيز روابط آنها را با يكديگر توضيح دهد. بنابراين فرضيه سازي يكي از مراحل حساس تحقيق را تشكيل ميدهد؛ چرا كه فرضيهها نقش راهنما را دارند و به فعاليتهاي تحقيقاتي جهت ميدهند. فرضيهها به محقق كمك ميكنند تا از اين طرق فراوان رسيدن به مقصد، تنها چند مورد آن را كه بيش از همه نزديك تر به مقصد به نظر ميرسد، برگزيند و سهل الوصول ترين و محتمل ترين راهها را براي رسيدن به هدف عميق انتخاب كند.(همان منبع، ص 109)
بنابراين در تحقيق حاضر نيز براي رسيدن به جايگاه حمل و نقل ريلي بر توسعه گردشگري استان، فرضيههاي زير مدنظر ميباشد.
- نظام حمل و نقل ريلي در استان خراسان رضوي جوابگوي متقاضيان گردشگري نميباشد.
- توسعه صنعت حمل و نقل ريلي در استان خراسان رضوي متناسب با ميزان گردشگري نميباشد.
- سرمايه گذاري در صنعت حمل و نقل ريلي، جوابگوي صنعت گردشگري اين استان نميباشد.
1-4- مدل تحليلي تحقيق
محقق در تحقيق خود به دنبال شناسايي متغيرها و چگونگي رابطه آنها با يکديگر است.
بنابراين، بر اساس بررسيهاي اوليه و نيز مطالعه ادبيات تحقيق، اقدام به تعيين متغيرهاي مورد مطالعه کرده، آنها را فهرست مينمايد و در قالب يک مدل تجزيهاي و تفکيکي تدوين مي کند تا بدين وسيله راهنماي نظري تحقيق خود را تهيه نمايد.
اين مدلها منعکس کننده هدف تحقيق بوده، مبين موضوعات، زوايا و ابعادي از مسأله هستند که بايد مورد مطالعه قرار گيرند.
بنابراين، متغير به ويژگي يا صفت و يا عاملي اطلاق ميشود که بين افراد جامعه مشترک بوده، ميتواند مقادير کمي و ارزشهاي متفاوت داشته باشد.
تقريبا در هر تحقيق، شناخت متغيرها، اندازهگيري آنها و بررسي نحوه آثار و روابط آنها با يکديگر مورد نظر ميباشد.(حافظ نيا، 1383، ص 103)
-متغير مستقل :
متغير مستقل، متغير محرک يا درون گرا است که به وسيله محقق اندازه گيري، دستکاري و يا انتخاب ميشود تا تأثير و يا ارتباط آن با متغيرهاي ديگر معين شود. دريک تحقيق غير آزمايشي، متغير به وسيله محقق دستکاري نميشود، ولي متغيري است که ازپيش وجود داشته و بر متغير وابسته تأثير دارد.( دلاور، 1374، ص 40)
-متغير وابسته :
معلول احتمالي و يا فرضيه اي است که گاه متغير پاسخ ناميده ميشود و تغييرات آن تحت تأثير متغير مستقل قرار ميگيرد.(مومني، 1382، ص 44 )
– متغير تعديل گر:
نوع به خصوصي از متغير مستقل و در حقيقت متغير مستقل ثانوي است و محقق مايل است اثر آن را در ارتباط با متغير مستقل اوليه و متغير وابسته ملاحظه کند. ( خاکي، 1382، ص 78)
– متغير مداخله گر :
متغيري است که محقق براي استنتاج از نحوه تأثير متغير مستقل بر متغير وابسته مورد نظر قرار ميدهد. تأثير اين متغير را نه ميتوان کنترل کرد و نه به طور مستقيم و مستقل از ساير متغيرهامشاهده کرد. ( خاکي، 1382، ص 78)
بدين ترتيب در اين تحقيق، نحوه انتخاب شيوه حمل و نقل با تاکيد بر انتخاب حمل و نقل از طريق راه آهن به عنوان متغير وابسته، و قيمت بليط،، سهولت تهيه بليط، سرعت دسترسي به مقصد، امنيت سفر، ارائه خدمات رفاهي، وضعيت بهداشت و نظم و برنامهريزي به عنوان متغيرهاي مستقل در نظر گرفته شده اند. همچنين شاخص هاي دسترسي همه استان هاي كشور به راه آهن مشهد ، ارتقاء سطح خدمات ريلي ، تعداد صندلي ، صندلي – كيلومتر و خطوط ريلي ايجاد شده و تعداد سيرهاي واقعي ، به عنوان متغيرهاي مستقل و افزايش جذب گردشگري به عنوان متغير وابسته مي باشد.
متغيرهاي تعديل گر دراين تحقيق نيز شامل سن، جنس، سطح تحصيلات و. ..باشد.
متغيرهاي مداخله گرنيز شامل عوامل روانشناختي، فرهنگي – اجتماعي و. .. باشد، که دراين تحقيق از مطالعه اين دو متغير صرف نظر شده است
1-5- تعريف مفاهيم و واژههاي کليدي
قطار مسافري: قطاري که براي حملو نقل مسافرو توشه تشکيل شده و طبق برنامه اعزام ميگردد.
واگن مسافري: وسيله نقليه ريلي که جهت جابجايي مسافر مورد استفاده قرار ميگيرد.
محور:شبکه ريلي کشور به دليل ستارهاي شکل بودن، که شعر تهران را درمرکز اين ستاره واقع شده است، داراي انشعابات مختلفي از تهران به ساير نقاط ميباشد. به هر يک از اين انشعابات محور گفته ميشود.
مسيربين شهري: به مسير بين دو شهر که دردو ناحيه متفاوت راه آهن واقع شده اند، مسيربين شهري گفته ميشود.
ضريب اشغال ايستا: نسبت مسافر جابجا شده به صندلي ايجاد شده ( بدون احتساب کوپه مامورين) را گويند.
ضريب اشغال پويا: نسبت نفر – كيلومتر جابه جا شده به صندلي – كيلومتر ايجاد شده ( بدون احتساب کوپه مامورين) را گويند .
صندلي –کيلومتر: جابجايي يک صندلي در مسافت يک کيلومتر را گويند.
نفر –کيلومتر: جابجايي يک نفر در مسافت يک کيلومتر را گويند.
نرخ تعرفه: بهاي جابجايي يک نفر در يک کيلومترميباشد.
1-6- روش تحقيق
تحقيق، بررسي علميپديدههاي مختلف با اعتبار و پشتوانه نظري است و بر اين اساس در علوم اجتماعي و علم اقتصاد نيز تحقيق به معني بررسي علميپديدههاي مختلف اجتماعي و اقتصادي با اعتبار و پشتوانه نظري است. هدف از تحقيق نيز دستيابي به پاسخ مسايل و راه حل مشكلات نظري و عملي در زمينه مورد نظر و مبتني بر پايههاي علمي است. اين دستيابي به پاسخ، چيزي جز شناخت نيست. در بحث روش شناخت نيز روش شناخت علمي يا همان روش تحقيق علميرا مجموعهاي از قواعد، ابزار و راههاي معتبر (قابل اطمينان) و نظام يافته براي بررسي واقعيت ها، كشف مجهولات و دستيابي به راه حل مشكلات را ميتوان تعريف كرد.(عزتي،1376،ص 145)
بنابراين در تحقيق حاضر، روش تحقيق توصيفي و از نوع پيمايشي است. تحقيق توصيفي شامل مجموعه روش هايي است كه هدف آنها توصيف كردن شرايط يا پديدههاي مورد بررسي است. اجراي تحقيق توصيفي ميتواند صرفاً براي شناخت بيشتر شرايط موجود يا ياري دادن به فرآيند تصميمگيري باشد.
در تحقيق توصيفي، محقق دخالتي در موقعيت، وضعيت و نقش متغيرها ندارد و آنها را دستكاري يا كنترل نميكند و صرفاً آنچه را وجود دارد مطالعه كرده و به توصيف و تشريح آن ميپردازد. توصيف خوب اهميت زيادي دارد. چنين توصيفي پايه و اساس نظريه معتبر است.
(حافظ نيا،1383،ص61)
در اين گونه از تحقيقات، محقق بايد ادبيات و سوابق مسأله و موضوع تحقيق را مطالعه كند. در نتيجه، بايد از روش كتابخانهاي استفاده شود. سپس در مراحل بعد، براي گردآوري اطلاعات از روش پيمايشي استفاده ميشود. پيمايش دقيقاً به معني تكنيك خاصي در گردآوري اطلاعات نيست، هر چند عمدتاً از پرسشنامه استفاده ميشود، اما فنون ديگري از قبيل مصاحبه عميق و ساختمند، مشاهده، تحليل محتوا و جز اينها هم به كار ميرود. ويژگي بارز پيمايش عبارت است از شيوه گردآوري دادهها و روش تحليل آنها.(دواس،1386،ص 13)
بنابراين در تحقيق حاضر، در بخش ادبيات موضوع، از اسناد كتابخانهاي نظير انواع مختلف كتب، مقالات و مجلات، سايتهاي علمي،اسناد دولتي، نشريههاي رسميدولتي و آمارنامهها استفاده شده است.
در مرحله پيمايش، براي جمع آوري دادهها از پرسش نامه يا مقياس ليكرت استفاده شده است.لازم به ذكر است كه اين داده ها از نوع پارامتريك مي باشند. سپس دادهها توسط نرم افزار SPSS مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است.
بنابراين ابزار مورد استفاده در اين تحقيق اسناد كتابخانهاي و سپس استفاده از پرسشنامه ميباشد.
-نحوه تهيه و توزيع پرسشنامه
يكي از روشهاي بسيار متداول در گردآوري اطلاعات ميداني، روش پرسشنامهاي است كه امر گردآوري اطلاعات را در سطح وسيع امكان پذير ميسازد. در تحقيقات توصيفي و نيز تحقيقاتي كه از گستره جغرافيايي زيادي برخوردار باشد يا افراد جامعه آماري و نمونه آن زياد باشد، معمولاً از روش پرسشنامهاي استفاده ميشود.
(حافظ نيا،1383،ص 179)
پرسشنامه حاوي تعدادي سؤال درباره متغيرهاي مورد سنجش از جامعه مورد مطالعه است. اين سؤالات با استفاده از تكنيكهاي خاص و نيز مقياسها به گونهاي ساخته ميشود كه بتوان اطلاعات مورد نظر را از جامعه يا نمونه مورد مطالعه گردآوري كرد. اين سؤالها كه هر يك درباره يكي از ابعاد و يا متغيرهاي موضوع مورد مطالعه است، بايد به گونهاي طراحي و ساخته شود كه آنچه را به عنوان پاسخ از پاسخگو يا عضو جامعه و نمونه طلب مينمايد، مشخص سازد.
اگر محقق در طرح سؤالات پرسشنامه بر اين اصل تاكيد داشته باشد، يقيناً پرسشنامه از روايي لازم برخوردار خواهد شد و از درج سوالات بي ارتباط يا سوالات اضافي كه جز اتلاف وقت و امكانات و آشفتگي در كار تحقيق نتيجه ندارد، خودداري خواهد گرديد. (همان منبع، ص 180) در تحقيق حاضر، پس از تنظيم مدل تحليلي تحقيق، شاخص هايي بدست آمد كه احتمال داده ميشود در انتخاب شيوه حمل و نقل ريلي و در نهايت گردشگري استان تأثير بگذارد. اين شاخصها عبارتند از: هزينه، سهولت تهيه بليط، سرعت دسترسي به مقصد، امنيت سفر، ارائه خدمات رفاهي، وضعيت بهداشتي و نظم و برنامهريزي مناسب. همچنين شاخص هاي دسترسي همه استان هاي كشور به راه آهن خراسان رضوي و ارتقاء سطح خدمات ريلي غير به عنوان شاخص هاي تويعه ملاك تهيه پرسشنامه قرار گرفتند.
1-7- روايي و پايايي ابزار سنجش
ابزار سنجش بايد از روايي و پايايي لازم برخوردار باشد تا محقق بتواند دادههاي متناسب با تحقيق را گردآوري نمايد و از طريق اين دادهها و تجزيه و تحليل آنها، فرضيههاي مورد نظر را بيازمايد و به سؤالات تحقيق پاسخ دهد. ابزار سنجش و آزمونهاي استاندارد و ميزان شده ،معمولاً از روايي و پايايي مناسبي برخوردارند؛ از اين رو، محققان ميتوانند آنها را با اطمينان به كار گيرند. ولي ابزار محقق ساخته فاقد چنين اطميناني هستند و محقق بايد از روايي و پايايي آنها اطمينان حاصل كند
(همان منبع، ص 154)
– روايي پرسشنامه
منظور از روايي اين است كه مقياس و محتواي ابزار يا سؤالات مندرج در ابزار، دقيقاً متغيرها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد؛ يعني اينكه هم دادههاي گردآوري شده از طريق ابزار مازاد بر نياز تحقيق نباشد و هم اينكه بخشي از دادههاي مورد نياز در رابطه با سنجش متغيرها در محتواي ابزار حذف نشده باشد يا به عبارت ديگر، عين واقعيت را به خوبي نشان دهد.
طبعاً به كارگيري ابزار ناروا ،باعث گردآوري اطلاعات نامربوط و به هم خوردن انضباط و نظم مراحل تحقيق و تجزيه و تحليل دادهها ميشود و نيز با هدر رفتن نيرو و امكانات و منابع مالي عدم امكان نتيجهگيري درست را به دنبال دارد.
-پايايي پرسشنامه
پايايي ابزار كه از آن به اعتبار، دقت و اعتمادپذيري نيز تعبير ميشود، عبارت است از اينكه اگر يك وسيله اندازهگيري كه براي سنجش متغير و صفتي ساخته شده است ،در شرايط مشابه در زمان يا مكان ديگر مورد استفاده قرار گيرد، نتايج مشابهي از آن حاصل شود؛ به عبارت ديگر ابزار پايا يا معتبر ابزاري است كه از خاصيت تكرارپذيري و سنجش نتايج يكسان برخوردار باشد.
براي اطمينان از روايي و پايايي ابزار، از روشهاي مختلفي استفاده ميشود كه در تحقيق زير از روش پيش آزمون استفاده شده است.(همان منبع، ص 155)
– روش پيش آزمون:
پيش آزمون يكي از مراحل فرايند تحقيق علمي است كه معمولاً پس از طراحي ابزارهاي سنجش و گردآوري اطلاعات انجام ميپذيرد. اين مرحله از فوايد زيادي برخوردار است و به همين دليل به تدريج موقعيت برجستهاي را در يك فعاليت تحقيقاتي بدست مي آورد.
وقتي محقق، ابزار سنجش و گردآوري اطلاعات را طراحي نمود، لازم است آن را به صورت آزمايشي به مورد اجرا گذارد.
نتايج گردآوري شده بعد از اجراي مرحله پيش آزمون، به محقق كمك ميكند تا اصلاحات لازم را در بخشها و مراحل گوناگون تحقيق به عمل آورد. زيرا او ميتواند بر اساس نتايج آزمايش، مراحل بعدي كار را تا نتيجهگيري انجام دهد و ببيند تا چه اندازه روش كار و ابزار سنجش ميتواند اهداف تحقيق را برآورده نمايد، يا نتايج حاصل شده قادر به ارزيابي فرضيهها و پاسخگويي به سؤالات تحقيق ميباشد يا خير و سرانجام اتخاذ اين روش و تكيه بر اين ابزارها ،تا چه اندازه واقعيت مسأله را ميسنجد. اگر محقق دريابد كه نتايج تحقيق آزمايشي ،پاسخگوي اهداف وي نميباشد، بايد نسبت به اصلاح سريع تر روشهاي كار و ابزار به كار گرفته شده اقدام كند و اين كار را آنقدر ادامه دهد تا در نهايت، روشها و ابزار سنجش از روايي و پايايي و تناسب لازم برخوردار شوند.
بنابراين در تحقيق حاضر، پس از تنظيم پرسشنامه اوليه براي پي بردن به نقاط ضعف احتمالي و نقايص آنها، ابتدا از ميان تمامي هتلهاي شهر مشهد، سه هتل به حكم قرعه انتخاب شدند. در مرحله بعد، از ميان تمام مسافراني كه در محدوده زماني مهرماه 1386 وارد اين سه هتل شده بودند به حكم قرعه 20 مسافر انتخاب و سپس پرسشنامهها در اختيار آنها قرار گرفت.
پس از تكميل پرسشنامههاي مذكور، محقق متوجه برخي نقايص بسيار محدود در نحوه تنظيم پرسشنامه شده و به رفع آنها اقدام گرديد. سپس پرسشنامه اصلاحي در اختيار 100 مسافر قرار گرفت.
1-8 – قلمرو تحقيق
قلمرو مكاني تحقيق، هتل هايي كه در محدوده جغرافيايي شهر مقدس مشهد قرار دارند، ميباشد. به اين صورت كه مسافراني كه به اين شهر سفر كرده اند و در هتل اقامت داشته اند مورد پرسش قرار گرفتند.
قلمرو زماني تحقيق: مهر ماه سال 1386 ميباشد.
قلمرو موضوعي تحقيق: مطالعه تأثير حمل و نقل ريلي بر توسعه گردشگري استان خراسان رضوي ميباشد. هر چند كه متغيرهاي زيادي در خصوص حمل و نقل ،بر توسعه گردشگري استان تأثير ميگذارند اما در اين تحقيق، به بررسي شاخصهاي هزينه، سهولت تهيه بليط، سرعت دسترسي به مقصد، امنيت سفر، ارائه خدمات رفاهي، وضعيت بهداشت و نظم و برنامهريزي مناسب به عنوان شاخص هاي انتخاب و دو شاخص دسترسي همه استان هاي كشور به راه آهن مشهد و ارتقاء سطح خدمات ريلي به عنوان شاخص هاي توسعه پرداخته ميشود. همچنين شاخص هاي صندلي و صندلي – كيلومتر ايجاد شده ، طول خطوط شبكه و تعداد سير واقعي نيز به عنوان شاخص هاي سرمايه گذاري انتخاب شده اند . در ضمن در اين تحقيق ،تنها گردشگري داخلي مورد نظر ميباشد.
1-9- جامعه و نمونه آماري
-جامعه آماري:
منظور از جامعه آماري، همان جامعهاي است كه از آن نمونهاي نمايا يا معرف بدست آمده باشد.
بنابراين در تحقيق حاضر، جامعه آماري گروه مسافراني ميباشند كه در محدوده زماني مهر ماه 1386 از اقصي نقاط كشور وارد شهر مقدس مشهد شده و در هتل اقامت داشته اند.
-نمونه آماري
نمونه حاصل گردآوري اطلاعات، فقط درباره تعدادي از اعضاي جامعه آماري است. نمونه ميتواند با درجات مختلفي از دقت، بازتاب جمعيتي باشد كه از آن برگرفته شده است. نمونهاي كه دقيقاً بازتاب جمعيت خود باشد، نمونه معرف خوانده ميشود. نكته اساسي در تضمين اينکه نمونه ،معرف جامعه باشد اين است كه انواع خاصي از افراد جمعيت به طور منظم از نمونه مستثني نشده باشند. يعني رعايت اصل شانس مساوي براي هر يک از افراد جامعه باعث ميشود که نمونه منتخب، معرف جامعه باشدو از ارزش علميبرخوردار بوده و صفات آن با صفات جامعه همخواني و يکنواختي داشته باشد. به اين ترتيب ميتوان شاخصهاي محاسبه شده را بر اساس روشهاي خاصي به کل جامعه تعميم داده و پارامترهاي آن را برآورد کرد.
در تحقيق حاضر به دليل اينکه حجم جامعه آماري در دسترس نبوده و محدوديت زماني نيز براي محقق وجود داشت، در نتيجه، به علت اينکه تحقيق حاضر از نوع توصيفي زمينه ياب و پيمايشي است حداقل حجم نمونه 100 نفر انتخاب شدند.(حافظ نيا، 1383، ص 138)
– روش نمونه گيري:
براي انتخاب روش نمونه گيري، از نمونهگيري خوشهاي يا گروهي استفاده شده است.
نمونهگيري خوشهاي عبارت است از انتخاب واحد تحليل و به عبارتي واحد اصلي مطالعه ،طي چند مرحله نمونهگيري پيوسته. اين نمونهگيري هنگاميكاربرد دارد كه امكان تعيين چهارچوبي براي جامعه آماري وجود نداشته باشد و محقق نتواند نمونه مورد نياز را به روشهاي احتمالي ساده يا طبقهبندي شده انتخاب كند، علاوه بر اينکه جامعه داراي خصلت سلسله مراتبي باشد.(همان منبع، ص 128)
بنابراين در تحقيق حاضر ،در مرحله اول براي انتخاب چند هتل از بين هتلهاي شهر مشهد، 3 هتل به حكم قرعه انتخاب شدند. سپس در مرحله بعد، براي انتخاب 100 مسافر، تعداد مسافراني كه در محدوده زماني مهر ماه 1386 در اين هتلها اقامت داشتند به صورت مجزا دريافت شده و سپس به حكم قرعه از بين آنها 30 نفر از هتل اول، 30 نفر از هتل دوم و 40 نفر از هتل سوم انتخاب شدند. سپس توزيع پرسشنامه انجام شد.
1-10-روش تجزيه و تحليل داده ها
پس از آنکه محقق دادهها را گردآوري، استخراج و طبقهبندي نمود و جداول توزيع فراواني و نسبتهاي توزيع را بدست آورد، بايد مرحله جديدي از فرآيند تحقيق که به مرحله تجزيه و تحليل معروف است، آغاز شود. در اين مرحله، محقق با استفاده از روشهاي مختلف و با تأکيد بر معيار عقل سعي مي کند اطلاعات و دادهها را در جهت آزمون فرضيه و ارزيابي آن مورد استفاده قرار دهد.
در مرحله تجزيه و تحليل، آنچه مهم است اين است که محقق بايد اطلاعات و دادهها را در مسير هدف تحقيق، پاسخگويي به سؤال و سؤالات تحقيق و نيز ارزيابي فرضيههاي خود جهت داده و آنها را مورد تجزيه و تحليل قرار دهد.
يکي از روشهاي آماري که در تجزيه و تحليل کاربرد دارد، استفاده از آمار استنباطي است.
آمار استنباطي شاخهاي از آمار است که در مورد استنباط و استنتاج مشخضهها و ويژگيهاي جامعه مورد بررسي از روي نمونه يا تخمين رابطه بين متغيرهاست. به عبارت ديگر، در آمار استنباطي، هدف، استخراج و دستيابي به ويژگيهاي جامعه مورد بررسي است. به عنوان مثال، استنباط و استنتاج ميانگين جامعه از روي ميانگين نمونه، هنگامي که اطلاعات نمونه در دسترس است، يا بررسي رابطه علي بين دو متغير که در واقع اين رابطه در جامعه به صورت مستقيم مشخص نيست، بلکه روشهاي آماري خاص، وجود آن را مشخص مي کنند.
بنابراين ميتوان گفت در آمار استنباطي از اطلاعات مشهود، نتايجي غير مشهود استنتاج ميشود.
در تحقيق حاضر، در بخش تحليلهاي آمار استنباطي مباحثي مانندآزمون کاي اسکور،، تحليل واريانس، LSD و ضريب توافقي C مورد استفاده قرار ميگيرد. در بخش تحليل توصيفي نيز از فراواني هاي نسبي داده ها و ميانگين هندسي آنها استفاده مي شود .
-آزمون کاي –اسکور:
معمولا از روي دادههاي جمع آوري شده به صورت خام نميتوان اطلاعات اساسي کسب کرد. اولين کاري که پس از جمع آوري دادهها لازم است، خلاصه کردن آنها و کشف حقايق از آنهاست.از اين رو، اين نوع دادهها بايد در جداولي خلاصه شوند و تعداد مشاهدات درهر گروه نشان داده شود.
جداول فراواني نشان دهنده توزيع فراواني براي يک متغير است. به اين معنا که فراواني مشاهدات موجود در هر گروه، متغير مورد نظر را مشخص مي کند. جداول توافقي ( جدولهاي متقاطع ) رابطه بين دو و يا چند متغير ردهاي را نشان ميدهند و ميزان همبستگي آنها را بررسي مي کنند. اين جداول نشان دهنده توزيع فراواني توأم براي بيش ازيک متغير ميباشند.(نگهبان، 1382،ص 161)
بنا براين براي اينکه به طور قطعي تعيين شود که آيا دو متغير از لحاظ آماري مستقل و يا وابسته به يکديگر ميباشند (داراي همبستگي) و يا اينکه آيا توزيع فراوانيهاي مشاهده شده و توزيع فراوانيهاي مورد انتظار متفاوت هستند و يا نه و آيا اينکه رابطه علت و معلولي در آنها وجود دارد، نميتوان بر پايه تعداد و يا درصد هايشان در جداول توافقي تصميم گرفت. لذا بايد از آزموني استفاده شود. آزموني که در مورد اين دادههاي ناپيوسته (دادههاي شمرده شده و نه مقادير اندازه گيربي شده) به کار ميرود، آزمون کاي –اسکور ميباشد.
فرمول 1-1
درپايان مقدار محاسبه شده با مقدار جدول در درجه آزادي که در آن I تعداد سطوح متغير سطري و J تعداد سطوح متغير ستوني ميباشد، مقايسه ميگردد.
چنانچه محاسبه شده از جدول بزرگتر باشد، فرضيه تحقيق مورد تأييد ميباشد.
در نهايت ،چنانچه همبستگي ميان متغيرها مشخص شد از طريق ضرايب همبستگي، شدت اين همبستگي مشخص ميشود. در اين تحقيق از ضريب توافقي C براي تعيين شدت همبستگي متغيرها استفاده ميشود.
فرمول 1-2 = ضريب توافقC
-آزمون تحليل واريانس
اين آزمون هنگامي استفاده ميشود که به مقايسه بيش ازدوميانگين و يا اثر گذاري چند متغير يا انتخاب بهترين آنها تأکيد شود. براي اين امر از فرمول زير استفاده ميشود.
فرمول 1-3
که درآن واريانس بين گروهي و واريانس درون گروهي ميباشد. عدد محاسبه شده از طريق فرمول مزبور بايد با جدول F و سطح اطمينان مورد نظر مقايسه شود.
چنانچه F محاسبه شده از مقدار F جدول بزرگتر باشد، آزمون معنا دار ميباشد يعني ميانگين چند متغير با هم برابر نميباشند. .
سپس اگر آناليز واريانس معني دار باشد، در ادامه براي اينکه مشخص شود کداميک از ميانگينها با هم اختلاف معني دار دارند، از آزمون LSD استفاده ميشود. اين آزمون به بررسي دو به دو ميانگينها ميپردازد.
فرمول 1-4
= تعداد تکرارها براي I امين تيمار
=a تعداد تيمارها
تمامي آزمونهاي فوق توسط نرم افزارهايSPSS، Mini Tab، انجام ميشود.
ـ ميانگين هندسي :
عموما براي محاسبه ميانگين درصد تغييرات از يك دوره به دوره ديگر مورد استفاده فرمول 1-5 قرار مي گيرد .
درصد تغييرات در سال n ام =
درصد تغييرات در سال پايه =
1-11- محدوديتها و مشکلات تحقيق
جهت آگاهي از تحقيقات انجام شده در زمينه حمل و نقل ريلي و رابطه آ ن با صنعت گردشگري، روزهاي متمادي صرف جستجو در کتابخانهها ي مختلف و سايتهاي علمي، جستجو در مرکز اسناد و مدارک علمي، راه آهن، سازمان گردشگري و ميراث فرهنگي و. ..شد.
نبود آمار و اطلاعات در اين خصوص از مشکلات عمده بوده است..
همچنين مشکل ترغيب پرسش شوندگان جهت پاسخگويي به سوالات پرسش نامه از ديگر مشکلات در تحقيق بود.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.