پایان نامه بررسی زوایای حقوقی و پزشکی تلقیح مصنوعی و رحم اجارهای
فهرست محتوا
فهرست مطالب
- فصل اول: کلیــات
- 1-1- مقدمه. 2
- 1-2- بیان مسئله. 6
- 1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 8
- 1-4- سوابق و پیشینه تحقیق.. 11
- 1-5- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق.. 15
- 1-6- اهداف تحقیق.. 15
- 1-7- سؤالات تحقیق.. 16
- 1-8- فرضیههای تحقیق.. 16
- 1-9- تعریف واژهها و اصطلاحات تحقیق.. 17
- 1-10- روش شناسی تحقیق.. 18
- فصل دوم: مفهوم شناسی و تاریخچه تلقیح مصنوعی
- 2-1- مفاهیم. 20
- 2-2- تعریف تلقیح و انواع آن. 22
- 2-2-1- تعریف تلقیح مصنوعی.. 22
- 2-2-2- انواع تلقیح مصنوعی.. 22
- 2-3- تاریخچه و سیر قانونی.. 24
- 2-3-1- تاریخچه. 24
- 2-3-2- سیر قانونی.. 27
- 2-4- مسائل پزشکی لقاح طبیعی و تلقیح مصنوعی.. 32
- 2-4-1- مسائل پزشکی لقاح طبیعی.. 32
- 2-4-2- ناباروری و علل آن در مردان. 34
- 2-4-3- مسائل پزشکی لقاح خارج رحمی (تلقیح مصنوعی) 36
- 2-4-4- تلقیح اسپرم. 38
- 2-4-4-1- تلقیح اسپرم به داخل رحم (IUI) با استفاده از اسپرم همسر. 38
- 2-4-4-2- انتقال تزریق تخمک (GIFT) 40
- 2-4-4-3- انتقال تخمک بارور شده یا زایگوت (ZIFT) 40
- 2-4-4-4- روش باروری آزمایشگاهی یا انتقال رویان (IVF – EI) 40
- فصل سوم: مباحث فقهی و حقوقی تلقیح مصنوعی
- 3-1- پیش زمینه. 47
- 3-2- بررسی فقهی تلقیح مصنوعی.. 47
- 3-3- تلقیح مصنوعی و حقوق موضوعه. 54
- 3-3-1- تلقیح مصنوعی و حقوق جزا 54
- 3-4- وضعیت حقوقی اطفال ناشی از لقاح مصنوعی.. 60
- 3-4-1- ماهیت نسب… 60
- 3-4-2- راههای اثبات نسب مشروع یا مشروع کردن نسب… 76
- 3-4-3- تلقیح مصنوعی و قانون مدنی.. 85
- 3-4-4- حضانت طفل ناشی از تلقیح مصنوعی.. 90
- 3-4-5- حقوق ارث و وصیت… 92
- 3-4-5-1- ارث… 93
- 3-4-5-2- وصیت… 94
- 3-5- قاعدة فراش در حقوق امامیه. 97
- 3-5-1- نسب طفل حاصل از لقاح مصنوعی به وسیله اسپرم شوهر. 97
- 3-5-2- نسب طفل حاصل از لقاح مصنوعی بوسیله اسپرم مرد اجنبی.. 99
- 3-6- وضع حقوقی اطفال ناشی از تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه. 102
- 3-6-1- رابطه طفل ناشی از لقاح مصنوعی با مادر طبیعی خود (زن ملقوحه) 102
- 3-6-2- رابطه طفل با صاحب نطفه. 103
- 3-6-2-1- ثبت تولد طفل.. 104
- 3-6-3- حق طفل برای دانستن نسب خود. 105
- 3-6-4- حق طفل در اقامه دعوی مسئولیت مدنی.. 106
- 3-6-4- مسئولیت مدنی پزشک در مقابل طفل.. 107
- 3-6-5- رابطه طفل با شوهر زن. 108
- 3-7- مسئله تلقیح مصنوعی در قانون مجازات اسلامی………………………………………………… 108
- 3-7-1- شرایط قانونی تولید، اهدا و دریافت جنین……………………………………………………. 110
- فصل چهارم: اهدا تخمک یا جنین واجاره رحم (مادر جانشین)
- 4-1- پیشگفتار. 116
- 4-2- اهداء تخمک یا جنین.. 116
- 4-1-1- مسائل پزشکی اهداء تخمک یا جنین.. 116
- 4-3- مراحل انتقال جنین.. 119
- 4-4- مسائل فقهی انتقال تخمک یا جنین.. 121
- 4-4-1- تعریف انتقال جنین.. 121
- 4-4-2- اقسام انتقال جنین.. 122
- 4-5- مسائل حقوقی انتقال جنین.. 125
- 4-6- مسائل پزشکی، فقهی و حقوقی اجاره رحم یا مادر جانشین.. 141
- 4-6-1- مسائل پزشکی اجاره رحم یا مادر جانشین.. 141
- 4-6-2- مسائل فقهی اجاره رحم یا مادر جانشین.. 143
- فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
- 5-1- نتیجه گیری.. 156
- 5-2- پیشنهادات… 160
- فهرست منابع. 162
- چکیده انگلیسی.. 165
فصل اول:
1-1- مقدمه
همانگونه که آفریدگار خلقت اولیه ما را به نحو احسن قرار داده، نیز در خلقتهای ثانویه که به امر او به ما سپرده شده باید نهایت دقت، پاکی و امانتداری را بکار ببریم.
بنابراین ارزش نطفه از طرف خدای متعال بسیار تأکید شده تا بشر به گمراهی و هلاکت نیفتد.
اهداء یا فروش اسپرم به هر نحوی از نظر اکثر علما اشکال دارد و حرام است ولی عکس آن اشکال ندارد یعنی اهداء یا فروش تخمک حرام نیست و انگشت دقیقاً روی میاه یعنی اسپرم گذاشته شده بنابراین اینکه آیا میشود به قول اکراه عمل نمود و به خاطر اختلاط میاه و سایر موانع شرعی و عرفی اهداء یا فروش اسپرم را متوقف کرد؟ سؤالی است که ما به دنبال جواب آن در این پایان نامه هستیم. تا کنون تلاش حقوقدانان و پزشکانی که به دنبال اثبات و رفع ایراد و اشکال از این مورد هستند با شکست مواجه شدهاند زیرا اینان به قول اقل میخواهند توسل بجویند و بر اثر گذشت زمان زمینه را در جامعه فراهم کنند که زوجهای نابارور بتوانند از اسپرم غیر استفاده کنند و ما میدانیم که از نظر حقوقی نیز موانعی دارد که این موانع بر طرف نگردیده است. هر چند ما اهدای اسپرم را داوطلبانه اعلام کنیم نه فروش، باز موانعی از جمله اینکه قوانین فرانسه در مواردی پس از گذشت زمان زیادی در این باره به بن بست رسیدند و آن را ممنوع اعلام کردهاند از جمله موانع اخلاقی و اجتماعی که ذیلاً به آن اشاره خواهد رفت.
اینک جهان در این زمینه بین دو محذور واقع شده. از طرفی زوجهای نابارور میخواهند صاحب فرزند شوند و از طرف دیگر موانع اخلاقی، اجتماعی و حقوقی بسیار بر سر راه دارد که عبور از این موانع سخت است. البته خوشبختانه در قوانین اسلام مشکلات کمتر به چشم میخورد و موانع بیشتر عرفی است که امیدواریم قوانین بتوانند صریح بیان شوند و راه را برای استفاده از تکنولوژی و علم در این زمینه هموار سازید.
در ایران وجود یک و نیم میلیون زوج نابارور یعنی حدود 15-10 درصد و از سویی نگرانی زوجهای جوانی که زندگی مشترکی را برای آیندهای شیرین پایه ریزی میکنند همواره یکی از مشکلات جامعه به شمار میرود گر چه متولیان بهداشت و درمان، نازایی را یک بیماری تلقی نمیکنند و جز عملهای لوکس و زیبایی مینگرند و سازمانهای بیمه گر هم با دیدن هزینههای درمان گران و سنگین این بیماری را متقبل نمیشوند، اما مشکلات روحی روانی ناشی از آن بنیاد زندگی زوجهای جوان را تهدید میکند چرا که این زوجها بعضاً تصمیم به ازدواج مجدد میگیرند که این امر معمولاً به طلاق میانجامد شایسته است که مسئولین امر جهت ارتقای فرهنگ باروری به گونهای دیگر عمل کنند. از سوی دیگر وجود مراکزی که راههای درمان این بیماری را به طرق مختلف تبلیغ میکنند و نبود نظارت کافی و دقیق بر عملکرد آنها از سوی وزارت بهداشت، موجب شده زوجهای جوان علیرغم پرداخت هزینههای گران در، بسیاری از موارد نتیجه مطلوب نگیرند. این در حالی است که از نظر روحی پیش از پیش آسیب پذیر میشوند.
بشر همواره سعی داشته است با اتکا به قدرت تفکر و خلاقیت خود و در نتیجه به کارگیری تکنولوژی نوین و روشهای علمی مدرن در بهره برداری از طبیعت زندگی را برای خود مطبوع و لذت بخش ساخته و گرههایی را که سابقاً عاجز از گشودنش بوده، باز نماید. لیکن در برخی از موارد مشکلات جدیدی را به وجود آورده که از عرصه سلامت و بهداشت و محیط زیست پا را فراتر گذارده به حیطة باورهای مذهبی، ارزشهای اخلاقی و روابط حقوقی میان انسانها گام نهاده است.
پر واضح است که پیشرفت تکنولوژی و خلق روشهای مدرن، قوانین و مقررات ویژهای را طلب میکند تا از ایجاد هرج و مرج در جوامع جلوگیری نماید. یکی از نمودهای پیشرفت در زمینة پزشکی، تلقیح مصنوعی است. میل، علاقه و نیاز غریزی و روحی انسانها در برخورداری از موجودی به نام «فرزند» که موجب طراوت و شادابی در زندگی میشود را میتوان به عنوان اصلیترین انگیزه در نیل به جدیدترین و پیشرفتهترین شیوههای تلقیح مصنوعی به حساب آورد.
همان طور که اشاره شد این امر نیز همچون سایر دستاوردهای بشری، عوارض و مشکلات عدیدهای را به دنبال داشته که اکنون پس از گذشت 22 سال از تولد نخستین محصول این روش، همچنان علمای فقه، حقوق و اخلاق پاسخ مناسبی برای متقاضیان ارائه نکرده و در اکثر کشورهای جهان قانون مدونی جهت این امر مهم و حیاتی وضع نشده است.
آنچه در کشورهای اسلامی نظیر ایران به لحاظ مقید بودن به مذهب بیشتر مورد توجه قرار گرفته، حکم تکلیفی این گونه امور بوده است و کمتر به احکام وضعی انواع روشهای تلقیح مصنوعی پرداخته شده است که اهمیت قسمت اخیر اگر بیش از قسم اول نباشد کمتر نیست. لذا با عنایت به این ضرورت و گستردگی موضوع و از آنجا که دانش حقوق یگانه علمی است که متکفل ارائه راه حلهای مناسب برای این قبیل مشکلات و مسائل خاص میباشد، ناگزیر است که همراه با این مسائل نو ظهور گام بردارد و برای این گونه پرسشها، پاسخهای مناسب ارائه دهد. خوشبختانه دانش حقوق در قواعد و مقررات موضوعه خلاصه نمیشود بلکه حقوق دانشی است با قواعد و ضوابط کلی و اصول عامهای که به مثابه اهرمهای استنباط در اختیار حقوقدانان قرار میگیرد، لذا با تکیه بر این اصول عمومی، حقوقدانان قادر خواهند بود که با هر گونه مسائل جدید حقوقی که در رویاروی ایشان قرار میگیرد و شاید در قوانین موضوعه هم سخنی از آن نرفته باشد، برخورد مناسب نموده و جوابهای صحیح و راه حلهای شایسته ارائه دهند.
مسأله تلقیح مصنوعی انسان که موضوع بررسی و تحقیق ما در این نوشتار قرار گرفته است، یکی از پدیدههای نوینی است که با شکوفایی دانش پزشکی پا به عرصه هستی نهاده و به تبع آن منشأ ایجاد مسائل مختلف حقوقی شده است و بدلیل آنکه این موضوع یکی از موضوعات نوین میباشد، متأسفانه در حقوق مدون و قوانین موضوعه ایران بحثی محکم و قابل دفاع از آن به میان نیامده است. از این رو برای تحقیق و مطالعه در حواشی جنبههای حقوقی این مسأله ناگزیر باید از اصول کلی و ضوابط عامه استمداد جست ناگفته نماند تلقیح مصنوعی از رخدادهایی است که در مورد آن نصّ خاصی وارد نشده است ولی (حکم آن) از حوزه عام و اصول کلی خارج نیست و به همین خاطر فقها در جهت اطاعت از دستور پیشوایان خود: «بیان اصول و قواعد بر ماست و استخراج جزئیات بر عهده شماست» تلاش خود را برای استنباط حکم این مسأله از دو منبع یاد شده بکار گرفتهاند. حقیر نیز با انطباق نوشتههای فقهی و حقوقی سعی بر آن دارم که آخرین دستاوردهای بشری را برای حل این معضل و ایجاد زمینه مناسب جهت باروری و تولید مثل زوجهای نابارور در خدمت اندیشه وران و علاقمندان علوم حقوقی و فقهی قرار دهم.
1-2- بیان مسئله
تلقیح در لغت به معنای باردار کردن و لقاح به معنای باردار شدن است و تلقیح مصنوعی در اصطلاح، عبارت است از اینکه زن را با وسایل مصنوعی و بدون این که نزدیکی صورت گیرد، آبستن کنند. (منتهی الارب ـ تاج المصادر: لقاح (ک. لقح.).) تلقیح مصنوعی در برابر لقاح طبیعی عبارت است از ترکیب اسپرم مرد و تخمک زن – خواه زوج و زوجه خواه بیگانه – جهت انعقاد و بارور نمودن نطفه با هر وسیلهای غیر از مقاربت، این ترکیب یا در رحم صورت میپذیرد یا در خارج رحم. با توجه به این دو روش (لقاح درون رحمی یا خارج رحمی) بالغ بر بیست نوع تلقیح مصنوعی وجود دارد. هر چند بصورت کلی حکم شرعی هیچ کدام از این موارد در فقه نیامده، لکن پس از بررسیهای طولانی و دقیق توسط فقها برخی از این صور بدون ایراد شرعی قابل اجرا هستند و برخی که نیاز به بحث بیشتری بوده و محل اختلاف شدید هست یا ممنوع اعلام شده و یا در آن احتیاط صورت گرفته مثل لقاح مصنوعی با اسپرم مرد بیگانه. هر چند تعداد اندکی از فقها ان را بدون ایراد تجویز کردهاند. ولی چون در هر یک از این صور باید اجماع آراء فقها و شورای محترم نگهبان موافقت خود را اعلام کنند هنوز تا تدوین قانونی خاصی در زمینة صور ممنوعه فاصله داریم. موافقت بخشی از تلقیح مصنوعی بنام انتقال جنین ناشی از زن و شوهر رسمی جهت اهداء به زوجین نابارور بعد از سالها ضمن قانونی بنام «قانون نحوة اهدای جنین به زوجهای نابارور» سال 1382 تصویب و در اواخر سال 1383 همراه آیین نامه به قوة قضائیه ابلاغ و قابل اجرا گردید.
جمهوری اسلامی ایران با تدوین قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور، قانونی را در پنج ماده (مصوب 1382) به تصویب رساند که تنها یک روش از روشهای موجود را به تصریح تجویز کرده است. این قانون در مقایسه با قوانین مشابه در سایر کشورها به ویژه فرانسه، نواقص و کاستیهای بسیاری را داراست. به علاوه این قانون خاص، هیچگونه اشارهای به اموری چون اهدای اسپرم، اهدای تخمک و رحم جایگزین، به عنوان دیگر فروض مطروحه در زمینه روشهای مصنوعی باروری نکرده و تنها به پدیده اهدای جنین به عنوان یکی از مصادیق تلقیح مصنوعی و توابع و حواشی آن پرداخته است.
بخش سوم تلقیح مصنوعی بنام «اجاره رحم» که در آن جنین ناشی از زن و شوهر قانونی جهت پرورش در رحم زن ثالثی بنام «مادر واسطه» و تنها به دلیل اشکال در رحم زوجه صاحب جنین منتقل میشود، هنوز مورد اختلاف فقها و حقوقدانان است ولی با گذشت زمان طولانی مراکز ناباروری منتظرند که هر چه سریعتر مشکل ناباروری این دسته از زوجها با تصویب قانون مرتفع گردد.
نسب طفل ناشی از این تلقیح به پدر و مادر خود منتسب شده و همه آثار نسب قانونی و شرعی هم بر این طفل بار میشود. مواد مربوط به نسب در قانون مدنی که مواد 1158 و 1159 هستند، نزدیکی و مواقعه را بیان کردهاند؛ چون راه طبیعی انعقاد نطفه، نزدیکی است وگرنه خصوصیتی در مواقعه و نزدیکی وجود ندارد که تنها معیار ایجاد نسب قانونی و شرعی باشد. در مورد این موضوع اکثر فقها و حقوقدانان معاصر آن را جایز میدانند و تنها عده کمی از فقها هستند که نظر به عدم جواز آن دارند.
در نظام حقوقی ایران، قانونی در مورد رحم جایگزین و ماهیت آن به تصویب نرسیده است و برای تعیین وضعیت حقوقی چنین قراردادهایی باید از اصول حقوقی و قوانین مرتبط مانند قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور استفاده کرد. موضوع این قرارداد عبارت است از تعهد مادر جانشین به حمل کودک به نفع زوجین متقاضی و تسلیم طفل به آنها. ممکن است این قرارداد در قبال عوض و دریافت وجه باشد یا میتواند بصورت غیرمعوض و مجانی و با انگیزههای انسانی برای مثال از جانب نزدیکان زوج نابارور صورت گیرد. مجموع خصوصیات فوقالذکر، این قرارداد را در زمره قراردادهای ماده 10 قانون مدنی که اصل آزادی اراده در عقود را بیان میدارد، قرار میدهد. این ماده بیان میدارد «قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نمودهاند، در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد، نافذ است.» قانونگذار تاکنون مقررات صریحی مبنی بر ممنوعیت انعقاد قراردادهای رحم جایگزین مقرر نداشته است. بنابراین قراردادهایی که میان طرفین منعقد میگردد در صورت فراهم بودن شرایطی که ذکر کردیم، لازمالاتباع است.
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق
با توجه به آمار جهانی که در حدود 10 تا 15 درصد از زوجین به علتهای مختلف با مشکل نازایی روبه رو میشوند شاید بتوان رحم اجارهای را یک روش منحصر به فرد از لحاظ پزشکی و در عین حال کاملاً شرعی و قانونی دانست که از بروز طلاق و چنین مسائلی در این خانوادهها جلوگیری کرده و باعث تداوم زندگی آنان شود. امروزه بیش از سایر روشها از نظر پزشکی و حقوقی مورد توجه واقع شده روش لقاح خارجی رحمی IVF و به دیگر سخن روش تشکیل جنین در آزمایشگاه و انتقال آن به رحم است که در فرانسه نمونه بارز تولید مثل با کمک پزشکی (procreation medicalement assistee) است. اینگونه تولید مثل دارای فروض مختلف میباشد. ممکن است تشکیل جنین آزمایشگاهی با نطفه زن و شوهری باشد که نمیتوانند به طور طبیعی بچهدار شوند، یا با نطفه ثالث، یعنی مرد یا زن اجنبی؛ و نیز ممکن است هم اسپرم و هم تخمک از افراد بیگانه باشد. یک فرض دیگر این است که افرادی که نمیتوانند به طور طبیعی صاحب فرزند شوند برای بچهدار شدن با زنی قرارداد معوض یا غیر معوض منعقد میکنند مبنی بر اینکه وی جنین تشکیل شده را در رحم خود پرورش دهد و پس از متولد شدن طفل، او را به شخص یا اشخاص طرف قرارداد که خواهان او هستند تحویل دهد.
این مسأله دارای ابعاد مختلف مذهبی، پزشکی، زیستشناختی، اخلاقی، فلسفی، روانشناختی و حقوقی است و از اینرو از دیدگاههای مختلف مورد بحث و بررسی واقع شده است. ولی آنچه در این مقاله مورد بررسی واقع میشود جنبههای حقوقی موضوع است. از نظر حقوقی مسائل متعددی در این زمینه مطرح میشود که پاسخگویی به برخی از آنها دشوار است: آیا تشکیل جنین در لوله آزمایشگاه و انتقال آن به رحم مجاز است؟ بر فرض اینکه عمل مزبور مجاز باشد حدود آن چیست؟ آیا اجاره یا عاریه رحم و به طور کلی قرارداد تولید مثل برای دیگری جایز است؟ بر فرض اینکه عمل لقاح خارجی رحمی و انتقال جنین مجاز باشد، فرزندی که به دنیا میآید متعلق به کیست؟ به صاحب نطفه زن و شوهری که میخواهند صاحب فرزند شوند، یا صاحب رحم؟ پاسخگویی به این پرسشها و پرسشهای دیگری که در این زمینه مطرح میشود از نظر حقوقی دشوار است و قواعد سنتی حقوق کافی برای پاسخگویی به برخی از آنها نیست.
تحقیقات نشان میدهد در سال ۲۰۰۳، در حدود ۳ درصد از زنان آمریکا، با مشکل ناباروری مواجه بودند که حتی با به کارگیری پیشرفتهترین تکنیکها و روشهای باروری نیز امکان بچه دار شدن برای آنها وجود نداشت و تنها راه باقی مانده برای این دسته از زنان نابارور آمریکایی، متوسل شدن به مادران میانجی یا همان surrogacy بود.
رحمهای اجارهای امروز نه تنها در خانوادههای ایرانی؛ بلکه در بسیاری از کشورهای دنیا راهی است برای بچه دار شدن خانوادههایی که رحم مادر خانواده به دلایل مختلف نمیتواند در 9 ماه بارداری میزبان کودک خود باشد. اما عدم شفافسازی این روش و فرهنگسازی مناسب باعث شده تا دوباره پای دلالها و واسطهها به مسئله باز شود و بازار سیاهی در کنار این اتفاق خوشایند به وجود آید.
بازاری که امروز در خفا رحم اجارهای را بین 2 تا 9 میلیون به فروش میرساند البته وقتی پای متقاضی خارجی از کشورهای دیگر به میان میآید واسطه قیمت را به 25 میلیون هم میکشاند. از سوی دیگر نبود قانون مشخص و نظارت کافی باعث شده تا این مسئله خود به مشکلات دیگری در زندگی زوجین منجر شود.
مفهوم رقابت، شاخصه جوامع حیوانی و انسانی، و همچنین مفهومی به غایت جامعه شناختی است که جامعه شناسان متعددی به بحث در مورد آن پرداختهاند. از اشکال ابتدایی این مفهوم و رقابت در گروههای کوچک انسانی گرفته تا دستههای بزرگ (و در عصر مدرن، دولت-ملتها) همه و همه درگیر پدیده رقابت هستند و نظریه پردازان زیادی نیز در مورد آن به اظهار نظر پرداختهاند. از مارکس و زیمل گرفته تا وبلن و پاره تو، و دست آخر مکاتب انتقادی همچون مکتب فرانکفورت همه بر ابعادی از این پدیده پیچیده دست گذاشته و سعی درتحلیل آن از نقطه نظرهای مختلف کردهاند.
یکی از متفکرانی که در این مورد بحث مفصلی داشته و صاحب نظریهای مشهور است، تورشتاین وبلن، جامعه شناس نروژی الاصل آمریکایی است. وی در “نظریه طبقه تن آسان” Leisure Class به بررسی جامعه شناختی پدیده رقابت در جوامع مدرن میپردازد. وی در توصیف ویژگیهای این طبقه، از پدیده رقابت اجتماعی بهره میگیرد و توضیح میدهد که چگونه نوع و سطح مصرف طبقات بالا میتواند در تعیین یک الگوی مصرف برای سایر طبقات جامعه تعیین کننده باشد. در واقع، در جامعهای که همه چیز مبتنی بر رقابت باشد، و در یک فرهنگ رقابتی، انسانها ارزش خود را در مقایسه با دیگران میسنجند و هویت انسانها و جایگاه و ارزش اجتماعیشان در مقایسه با دیگران معین میگردد. در این پروسه رقابت بی پایان، مصرف چشمگیر، تن آسایی بیشتر، و نمایش چشمگیر نمادهای بلندپایگی، ابزارها و وسایلی هستند که انسانها میکوشند بوسیله آنان، خود را در چشم دیگران برتر جلوه داده و بر اعتبار اجتماعی خود بیافزایند. در این پروسه که اساساً پروسهای اشراف سالارانه بوده و بر نخبگان اقتصادی قشر بالا تکیه دارد، سعی در فرافکنی این الگو به تمامی ساختار جامعه میشود. به گونهای که تمامی طبقات در پروسه رقابتی بی پایان با یکدیگر، در یک ساختار از پایین به بالا، سبک زندگی و مصرف طبقه بالاتر از خود را الگو قرار داده و در رسیدن به طبقات بالاتر با یکدیگر به رقابت بپردازند. لذا سبک زندگی و مصرف طبقات بالا، سرلوحه آبرومندی جامعه محسوب گشته و ویژگیهای کلی جامعه و سبکهای زندگی خاص آنرا تعیین میکند.
1-4- سوابق و پیشینه تحقیق
در زمینه تحقیقاتی از لحاظ پزشکی میتوان تحقیقات مفصل و گوناگون مؤسسههای مختلف مانند مؤسسه رویان را نام برد و از لحاظ فقهی فتواهای آیت الله مکارم شیرازی را دارای اهمیت دانست و در ادامه مقالات زیادی ماننده بررسی فقهی حکم عده زنان بدون رحم نوشته آیت الله مؤمن را میتوان نام برد.
نعمتی (1387) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان تلقیح مصنوعی و آثار حقوقی آن اذعان داشت ((تلقیح مصنوعی عبارت است از ترکیب اسپرم مرد و تخمک زن جهت انعقاد و بارور نمودن نطفه با هر وسیلهای غیر از مقاربت، خواه این ترکیب در رحم زن صورت پذیرد و خواه در خارج از رحم)) لقاح به دو روش صورت میپذیرد که عبارتند از لقاح درون رحمی و لقاح خارج از رحم. بطور کلی در انجام عمل لقاح اعم از لقاح درون رحمی و لقاح خارج از رحم باید از مقدمات حرام مثل لمس یا نگاه حرام اجتناب شود. با توجه به دو روش فوقالذکر صورتهای تلقیح مصنوعی بالغ بر بیست مورد میباشد. از آنجا که تلقیح مصنوعی از مسائل جدید میباشد بایستی هر صورت از صورتهای متعدد تلقیح از دو جهت مورد بررسی قرار گیرد. در مرحله اول باید به لحاظ حکم تکلیفی یعنی جواز یا حرمت، صورتهای لقاح بررسی شوند و سپس به فرض انجام عمل لقاح حکم وضعی آن مورد بحث واقع شود. به عبارت دیگر در مرحله دوم آثار حقوقی تلقیح مصنوعی از قبیل نسبت طفل، ارث، حضانت، نفقه و اموری همچون مهر زن، قرابت و… مورد بررسی واقع میشود. هر چند که در خصوص این موضوع هیچگونه سابقه فقهی و قانونی وجود ندارد. لکن از اصول کلی فقهی و حقوقی میتوان قواعد حاکم بر این مسئله را بیان نمود. عموم فقهاء معاصر و حقوقدانان در مبانی نظری تلقیح مصنوعی اختلاف نظر دارند، لکن برابر بررسیهای بعمل آمده در این تحقیق هرچند لقاح اسپرم مرد اجنبی را نمیتوان زنا به حساب آورد ولی سیاق آیات قرآن کریم روایات ائمه (ع) از قرار دادن اسپرم مرد در رحم حرام منع میکنند و از اینرو هر نوع لقاحی که مشتمل بر ترکیب اسپرم و تخمک دو اجنبی باشد جایز نیست و طفل ناشی از آن نیز از نسبت شرعی و قانونی برخوردار نمیباشد. معالوصف قرار دادن نطفه ترکیب شده زوجین در رحم همسر دیگر یا کنیز مرد جایز است و در مواقعی که رحم معیوب باشد میتوان آن را تعویض نمود. کلام آخر اینکه بر مبنای اصول کلی حقوقی برای زوجهای عقیم استفاده از روش انتقال جنین پیشنهاد میشود.
شیخ زاده (1389) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان بررسی فقهی حقوقی تلقیح مصنوعی اذعان داشت همگام با پیشرفت جوامع بشری از لحاظ تکنولوژی و ظهور دستاوردهای نو در قلمرو علوم تجربی، مسائل و موضوعات پیچیده و نوین فقهی و حقوقی نیز پدیدار گردیده، از این رو راه حلهای مناسب خویش را میطلبد. مداخله شخص ثالث در تولید مثل مصنوعی انسان که در سایه پیشرفتهای عظیم علمی و با بهره گیری از اسپرم و تخمک، امکان پذیر گردیده، باعث بروز مباحث جدیدی در حوزه فقه و حقوق شده است. فقه امامیه با برخورداری از اصل «اجتهاد»، توانایی رویارویی با مسائل نوپیدا و ارائه بهترین راه حلها را داراست. «تلقیح مصنوعی» نیز یکی از مسائل مستحدثه است که پیشرفت دانش پزشکی آن را به عرصه فقه و حقوق کشانده و برای آن موضوع سازی کرده است.
طباطبایی زوارهای (1389) در پایان نامه کارشناسی ارشد تحت عنوان حقوق اطفال ناشی از تلقیح مصنوعی به گونههای باروری مصنوعی و حکم شرعی آن میپردازد. مشروعیت موضوع فرزند دار شدن با دخالت عامل سومی به صورت اسپرم بیگانه یا تخمک بیگانه یا رحم بیگانه را با عنایت به آیات، روایات، اصول و قواعد فقهی مورد بررسی قرار میدهد.
محمودی (1391). در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان بررسی احکام جنین آزمایشگاهی از منظر فقه و حقوق اسلامی بیان داشت جنین آزمایشگاهی که ولوج روح در آن صورت گرفته باشد، پیامد تلقیح مصنوعی است که بیشتر در صورتیکه باروری طبیعی، ممکن نباشد، انجام میگیرد. هدف اصلی رساله حاضر، تعیین حکم تکلیفی استفاده از انواع معمول روشهای تلقیح مصنوعی، تعین وضعیت نسبِ جنین آزمایشگاهی حاصلِ از این روشها میباشد، و در ادامه بیان اهداف جزیی تحقیق که عبارت از؛ تعیین احکام وضعی جنین آزمایشگاهی از قبیل؛ ارث، حضانت، نفقه، تربیت، ولایت، اسلام، محرمیت و ازدواج، شخصیت و اهلیت، مالیت و مالکیت، هبه، اهدا و واگذاری نطفه و جنین، میزان آزادی اراده در تعیین قراردادهای راجع به جنین، مسئولیت مدنی گروه درمانی و اشخاص ثالث نسبت به آن، دیه، تعیین میزان جواز تصرف در آن، (به منظور تعیین جنس و یا انجام سایر تغییرات) و… پیگیری میشود، تا امکان ارائه راهحلها و تدوین قوانین مناسب و جامع جهت جلوگیری از تضییع حقوق جنین در این زمینه میسر شود. طبق تحقیقات منتج به نتیجه، تلقیح مصنوعی فی حدّ ذاته، مجاز و احکام حلیّت بر آن حمل میشود، ولی در نتیجهٔ استفاده از انواع روشهای تلقیح مصنوعی، برحسب وجود یا عدم وجود، رابطة زوجیت مشروع و قانونی بین صاحبان نطفهٔ تشکیل دهنده جنین و چگونگی انجام مقدماتِ مورد نیاز این روشها، احکام تکلیفی و وضعی جداگانهای مطرح میگردد. به طور کلی، ترکیب نطفة زن و مردی-که بین آنها رابطة زوجیت شرعی و قانونی به طور آگاهانه در زمان انعقاد نطفه وجود ندارد، حرام و به تبع آن، احکام وضعی فرزند نامشروع بر طفل جاری میگردد، ولی در صورتیکه خانواده متقاضی نسبت به، (مالکیت اجنبی به نطفهِ موردِ استفاده و عدم وجود رابطه زوجیت)، آن جاهل باشند، در این صورت احکام ولد شبهه، بر طفلِ حاصل حمل میگردد، ولی در صورت آگاهی، علاوه بر ارتکاب حرام، احکام فرزند نامشروع حمل میگردد. انجام مقدمات حرامِ در تلقیح مصنوعی از قبیل؛ نظر و لمس و… توسط فرد اجنبی، ارتکاب این مقدمات در موارد ضرورت با رعایت حداقل مورد نیاز، جایز میباشد. در پایان ارائه، آگاهیهای فقهی و حقوقی به خانوادههای متقاضی جهت جلوگیری از ارتکاب ناخواسته حرام و دچار سوء استفاده تجاری و عواقب غیرقانونی نشدن، ضرورت دارد، همچنین لازم است این روشها تنها در مراکز باروری مجاز انجام شود و قوانین جامعِ تصویب و جهت اجرا در اختیار مسئولان ذیربط قرار گیرد.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.