پایان نامه بررسی میزان تاثیر سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی ( در بین پرسنل بیمارستان امیرالمومنین )
فهرست محتوا
چکیده
آنچه که در این پژوهش گردآوری شده است پژوهشی علمی به منظور بررسی میزان تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی (پرسنل بیمارستان امیرالمؤمنین (ع) شهر اراک) میباشد.
تحقیق فوق در نظر دارد با استفاده از مباحث نظری و اطلاعات تجربی از پیش به دست آمده به بررسی میزان تأثیر سرمایه اجتماعی بر سطح کیفیت زندگی جامعه آماری مورد نظر بپردازد.
در این زمینه با کاربرد روش پیمایشی سعی شده است که اطلاعات مورد نیاز با توجه به اهداف و فرضیههای تحقیق جمع آوری شود. در این مطالعه سعی شده است تا با استفاده از یک دیدگاه تلفیقی از صاحب نظران این حوزه از جمله بوردیو، کلمن، فوکویاما و دیگر صاحب نظران این بخش، ابعاد و جوانب تأثیرات سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی کارکنان بیمارستان امیرالمؤمنین مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرد.
در فصل اول «کلیات و مقدمات» شامل ایده و پرسش آغازین، زمینهٔ تحقیق، بیان مسئله آورده شده و پس از بر شمردن اهداف کلی و اهداف ویژه به ضرورت و اهمیت موضوع اشاره گردیده است. فصل دوم رساله فوق به طرح نظری مسئله تحقیق در دو بخش پیشینه تحقیق و ادبیات تحقیق و مبانی نظری تحقیق اشاره دارد. در قسمت اول این بخش به برخی تحقیقات داخلی و خارجی اشاره شده و در بخش دیگر ضمن گزینش مناسبترین نظریات مرتبط با موضوع تحقیق به تبیین و تلفیق چارچوب و رسم الگوی نظری با الهام از آراء و نظریات اندیشمندان مطرح شده قبل مبادرت ورزیده و آنگاه با توجه به این چارچوب نظری به طرح سؤالات و فرموله کردن فرضیهها پرداخته شده است.
فصل سوم این پژوهش نیز ناظر بر «روش شناسی تحقیق» بوده بر محور تحلیل روش و تکنیک و آزمونهای آماری استوار گردیده است. بر اساس ماهیت متغیرها، روش پیمایشی به عنوان روش اصلی و روش تاریخی به عنوان روش تکمیلی در نظر گرفته شده است که به تناسب این روشهای تحقیق از تکنیک پرسشنامه بهره گرفته شده است و جهت تکمیل ابزار تحقیق به فن کتابخانهای نیز روی آورده شده است. در بخش دیگری از این فصل به آزمونهای آماری هماهنگ جهت پردازش و آنالیز دادهها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است. در بخش پایانی فصل سوم نیز به قلمرو جامعهٔ آماری مورد نظر پرداخته شده است.
فصل چهارم به چگونگی جمع آوری دادهها و تجزیه و تحلیل آنها دلالت دارد. در این فصل با توجه به جداول، نمودارها و شاخصههای ضریب همبستگی پیرسون محاسبات لازم جهت تعیین میزان ارتباط متغیرها با متغیر اصلی «کیفیت زندگی» به وسیله تحلیل رگرسیون خطی صورت گرفته است. و نتایج زیر حاصل شد:
1-بین اعتماد بین فردی و کیفیت زندگی رابطه وجود دارد.2-بین اعتماد تعمیم یافته و کیفیت زندگی رابطهای وجود ندارد. 3-بین اعتماد به نهادها و کیفیت زندگی رابطه وجود دارد.4- بین مشارکت رسمی و کیفیت زندگی رابطه وجود دارد.5- بین مشارکت غیر رسمی و کیفیت زندگی رابطه وجود دارد.6- بین مشارکت مدنی و کیفیت زندگی رابطه وجود دارد.7-بین حمایت عاطفی و کیفیت زندگی رابطه وجود دارد.8- بین حمایت اقتصادی و کیفیت زندگی رابطه وجود دارد.9- بین حمایت دولتی و کیفیت زندگی رابطه وجود ندارد.
فصل پنجم نیز به استنتاج اختصاص دارد. به طوری که در این فصل ضمن بیان اجمالی از فرایند مطالعه به نتایج و محدودیتها و تنگناها نیز پرداخته شده و نهایت با بیان پیشنهادها و برخی راهکارهای راهبردی در این فصل، این رساله نیز سامان مییابد.
1-1 مقدمه
مفهوم «سرمایه اجتماعی»(Social Capital) در دهههای گذشته بحثها و جدلهای بسیاری را در علوم اجتماعی- و به ویژه در جامعه شناسی، پدید آورده است. گروهی از جامعه شناسان و دیگر اندیشمندان آمریکایی و اروپایی و برخی از نویسندگان ایرانی بر این باورند که مفهوم «سرمایه اجتماعی» هم میتواند، جامعه شناسان را در بررسی علمی نابسامانیهای جامعهٔ امروز یاری رساند و هم قادر است همانند «شاه کلیدی» در دست سیاست گذاران و مدیران اجرایی جامعه، زمینهٔ مبارزهٔ درست با این نابسامانهای را فراهم آورد. در باور این گروه از جامعه شناسان و پژوهشگران علوم اجتماعی ریشه همه – یا دست کم- بسیاری از نابسامانیها یا ناهنجاریهای جامعهٔ امروز در کمبود یا نبود سرمایه اجتماعی نهفته است.
استقبال کم نظیر از این مفهوم در حوزههای گوناگون علوم اجتماعی مانند جامعه شناسی (Bordieu; 1983; Coleman 1988)، علوم سیاسی (Putnam 1993; Fakuyma 1999) و اقتصاد (Collier 1998; paldam & Sernden 1999) سبب شده است تا در دو دهه گذشته بخش مهمی از ادبیاتی که در این چند حوزه تولید شده به بررسی کم و کیف سرمایه اجتماعی در جامعههای صنعتی امروز اختصاص یابد. در این میان رویدادهای اجتماعی مهم دهههای گذشته مانند: فروپاشی نهاد خانواده و ناپایدارشدن روابط اجتماعی در آمریکا و اروپا، کاهش میزان همبستگی اجتماعی در کلان شهرهای جهان و از رونق افتادن فعالیتهای اقتصادی در برخی از ناحیههای کلان شهرها، گسترش ناهنجاریهای رفتاری در میان جوانان و نوجوانان و ناامنی در مدرسههای آمریکایی و انگلیسی و … و نیز فراز و نشیبها و پیچیدگیهایی که در اجرای سیاست همگرایی میان اعضای اتحادیه اروپا به ویژه پس از به گردش درآمدن پول واحد اروپایی «یورو» پدید آمد (conscise projects2000-2003) همگی زمینههای لازم برای نظریه پردازی دربارهٔ این مفهوم را فراهم آورد و سبب شد تا انبوهی از کتابها، مقالهها، گزارشها و …«سرمایه اجتماعی» را به مفهومی «اسطورهای» بدل سازد (Dcfilippis, 2001) سازمان جهانی بهداشت نیز کیفیت زندگی را احساس فرد از وضعیت زندگی خود در قالب نظام ارزشی و فرهنگی و بر پایهٔ آرمانها، انتظارات، استانداردها و علایق فرد تعریف کرده است که دارای حیطههای جسمی، روانی، سطح استقلال، ارتباطات اجتماعی، محیطی و عقاید شخصی میباشد.
ویژگی مفهوم کیفیت زندگی آن است که بتواند شامل تمام کیفیات (مفاهیم) جامعه شناختی شود. یعنی گسترده بزرگی از مفاهیم جامعه شناسی میتواند در چتر کیفیت زندگی قرار بگیرد. اما وجه مهم این مفهوم آن است که معمولاً برای بررسی عملکرد و نتایج سیاستها و برنامهها مورد استفاده قرار میگیرد. (اسچیوسلروفیشر، 129:1985) به همین خاطر معمولاً در هر زمینه بنابر انتظارات سیاستگذاران و مجریان برنامههای اجتماعی تعریف میشود. برخی مؤلفان کیفیت زندگی را تنها احساس کلی خوشبختی دانستهاند (میلبراث 36:1978).
در این پژوهش میکوشیم چگونگی تأثیرگذاری جنبههای ساختاری (نقشها، قواعد، شبکهها، شیوهها و رسوم) و شناختی (هنجارها، ارزشها، اعتماد، انسجام، معامله متقابل، نگرشها و باورها) سرمایه اجتماعی و همچنین متغیرهای زمینهای بر رضایت کیفیت زندگی در بین پرسنل بیمارستان امیرالمؤمنین (ع) شهر اراک مورد بررسی قرار دهیم.
2-1 ایده آغازین
اصطلاح سرمایه اجتماعی در سه دهه گذشته موضوع بررسیهای بسیاری در علوم اجتماعی و بویژه در جامعه شناسی بوده است. این اصطلاح توانست در کمتر از دو دهه ادبیات بسیار گستردهای را به خود اختصاص دهد و به مفهوم کمابیش اسطورهای تبدیل شود. مفهوم سرمایه اجتماعی میتواند جامعه شناسان را در بررسی علمی نابسامانیهای جامعه امروز یاری رساند و هم قادر است همانند شاه کلیدی در دست سیاستگذاران و مدیران اجرایی جامعه، زمینه مبارزه درست با این نابسامانیها را فراهم آورد و باعث بالا رفتن سطح کیفیت زندگی افراد جامعه شود. در این پژوهش ایده آغازین در ذهن پژوهشگر چنین بوده است که عوامل اصلی سرمایه اجتماعی نقش مهمتر و پر رنگتری در بالا بردن سطح کیفیت زندگی افراد جامعه خواهد داشت.
3-1 پرسش آغازین
از دیدگاه بزرگان جامعه شناسی به ویژه «ریمون بودون» و «آلن توون» و «پی یر بوردیو» موضوع تحقیق الزاماً باید در قالب پرسش آغازین و هر چه صریحتر و روشنتر بیان شود. «کرلینجر» نیز معتقد است مسائلی که ابتدا به صورت سؤالی مطرح شوند قابلیت تجزیه و تحلیل و تبیین علمی بیشتری خواهند داشت (کرلینجر، 42:1377) بر این اساس ضمن بررسی و شناخت اهمیت و ابعاد پدیدهٔ سرمایهٔ اجتماعی و کیفیت زندگی این سؤال پیش میآید که چگونه سرمایهٔ اجتماعی بر ارتقاء یا تنزل سطح کیفیت زندگی افراد جامعه تأثیر میگذارد؟
4-1 تاریخچه مطالعاتی
اصطلاح سرمایه اجتماعی را نخستین بار در سال 1916 توسط هانی فان مطرح شد که بر جنبه کار خیر، دلسوزی متقابل ورابطه اجتماعی تاکید داشت. اگرچه پیش از آن و در قرن نوزدهم، این مفهوم به صورت غیر مستقیم از سوی کارل مارکس طرح شده بود. پس از هانیفان، به مدت نزدیک به نیم قرن، اثر قابل توجه ای در اینباره منتشر نشد تا این مفهوم در اثر کلاسیک “جین جاکوب”[1](1961) با عنوان «مرگ و زندگی در شهرهای بزرگ آمریکایی»[2] مجدداً به کار گرفته شد. وی در این کتاب توضیح داده است که شبکههای اجتماعی فشرده در حومهٔ قدیمی و مختلط شهری، صورتی از سرمایهای اجتماعی را تشکیل میدهند و در زمینه حفظ نظافت، نداشتن جرم و جنایت خیابانی و بهبود کیفیت زندگی در مقایسه با عوامل نهادهای رسمی مانند نیروی حفاظتی محیط و نیروی انتظامی، مسئولیت بیشتری از خود نشان میدهند. “گلن لوری”[3] اقتصاددان همچون “ایوان لایت”[4] جامعه شناس، اصطلاح سرمایه اجتماعی را در دهه 1970 برای توصیف مشکل توسعه اقتصاد درون شهری به کار برد. در اقتصاد گویا اولین بار”پیر بوردیو”[5] از این عنوان استفاده کرده است ولی اولین نظریهها را “کلمن”[6] و “پاتنام”[7] ارائه دادهاند.
گرچه مفهوم کیفیت زندگی از اواخر قرن بیستم مورد توجه جامعه شناسان قرار گرفته است، اما ریشههای آن در جامعه شناسی را میتوان تا اواسط قرن بیستم پی گرفت. در جامعه شناسی اولین اثر مهم درباره کیفیت زندگی از آگبرن (1946) میباشد که دربارهٔ حیات روستایی در ایالات متحده نوشته شده است. در دههٔ 1960 هنگامی که جامعه شناسان علیه چیرگی شاخصهای اقتصادی واکنش نشان دادند، مفهوم کیفیت زندگی در پژوهشهای اجتماعی اهمیت یافت اما آن هنگام تمام شاخصهای کیفیت زندگی، عینی بودند. در دههٔ 1970 شاخصهای ذهنی هم برای سنجش کیفیت زندگی اضافه شدند، اولین بار کمپل و همکاران در اثر خود در سال 1976 به شاخصهای ذهنی و روان شناختی کیفیت زندگی در سطح ملی و بین المللی میپردازند. در ایالات متحده آمریکا از دهه 1960 انستیتو تحقیقات اجتماعی در میشیگان و مرکز نظرسنجی شیکاگو کیفیت زندگی را میسنجد و از سال 1995 با تأسیس انجمن بین المللی پژوهشهای کیفیت زندگی، سنجش این مفهوم به خوبی نهادینه شده است. (فیلپس، 2006). توجه به مفهوم کیفیت زندگی در مجامع علمی و نیز در میان سیاست گذاران روبه فزونی است و این مفهوم در بسیاری از حوزههای علوم اجتماعی و بهداشتی مورد استفاده قرار میگیرد. به واقع میتوان گفت که کیفیت زندگی مفهومی بین رشتهای در علوم اجتماعی است.
سرمایه اجتماعی در ایران
طی سالیان اخیر بحث سرمایه اجتماعی در ایران نیز مورد توجه بسیاری از محققان و نظریه پردازان قرار گرفته و در پی آن، بسیاری از کارهای نظری و تجربی نیز صورت گرفته است. آنچه از میان این آثار و نتایج منتشر شده آنها میتوان استخراج کرد، چند حکم کلی است. اول اینکه سرمایه اجتماعی در ایران به صورت عمومی پایین است. دوم اینکه سرمایه اجتماعی درون گروهی بیش از سرمایه اجتماعی بین گروهی در ایران فعال است و البته سرمایه اجتماعی درون گروهی نیز بیش از پیش در حال فرسایش و تقلیل است (شارع پور، 101:1380 و تاجبخش 158:1382).
در پی این مباحث، تحقیقات تجربی نیز تا حددی میزان نازل سرمایه اجتماعی در ایران را نشان میدهد. این تحقیقات به تأسی از موارد مشابه خارجی صورت گرفته و هر یک به میزان و در سطحی به رابطه سرمایه اجتماعی و مسائل اجتماعی دیگر میپردازند. به عنوان نمونه تحقیقاتی صورت گرفته است که رابطه سرمایه اجتماعی را با رفاه بهزیستی، توسعه و رشد اقتصادی سنجیده است و در نهایت از ارتباط معنادار بین این دو خبر دادهاند (بعنوان مثال نگاه کنید به غفاری، 1383 و 1385).
میرطاهر موسوی و همکاران (1386) میزان سرمایه اجتماعی را در استانهای مختلف کشور و رتبههای آنها را در یک تحقیق پیمایشی تعیین کردهاند. صرف نظر از قضاوت در باره اعتبار شاخصها، اگر این رتبهها را بر اساس درجه توسعه یافتگی استانهای مختلف مورد مطالعات قرار دهیم، نتایج قابل توجهی بدست میآید. طبق مطالعات صورت گرفته استانهای کشور از لحاظ شاخصهای توسعه به پنج دسته به شرح زیر تقسیم میشوند (موسایی و دیگران، 1387).
دسته اول، استانهای کاملاً توسعه یافته شامل: تهران، خراسان، اصفهان، کرمان، فارس و یزد
دسته دوم، استانهای توسعه یافته شامل: قم، مرکزی و آذربایجان شرقی
دسته سوم، استانهای در حال توسعه شامل: هرمزگان، چهارمحال و بختیاری، قزوین، مازندران، گیلان، گلستان، آذربایجان غربی، همدان، خوزستان و سمنان
دسته چهارم، استانهای توسعه نیافته شامل: اردبیل، لرستان، کردستان، بوشهر و سیستان وبلوچستان.
دسته پنجم، استانهای کاملاً توسعه نیافته شامل: کهکیلویه و بویر احمد و ایلام.
سرمایه اجتماعی دارای بالاترین رتبه بوده در حالی که دسته اول دارای کمترین میزان سرمایه اجتماعی است. دو دسته دیگر نیز در رتبه وسط قرار دارند. به زبان سادهتر با ادغام گروه چهارم و پنجم رابطه معکوسی بین درجه توسعه یافتگی و سرمایه اجتماعی وجود دارد و این مطلب به این دلیل است برنامههای توسعه در ایران به احتمال قوی در پنجاه سال اخیر سرمایههای اجتماعی گذشته را دچار فرسایش کرده، بدون این که بتواند سرمایه اجتماعی از نوع جدید را جایگزین آن سازد.
به هر حال به نظر میرسد بررسیهای تجربی در ایران همچون تحقیقات سایر کشورها نشان داده است که نوع برون گروهی سرمایه اجتماعی یا همان سرمایه اجتماعی متصل کننده، عامل مثبت است و نوع درون گروهی سرمایه اجتماعی یا همان سرمایه اجتماعی پیوند دهنده تا حد زیادی به صورت منفی و بازدارنده عمل میکند. اما با تکیه بر نظریه همیاری نباید فراموش کرد که آنچه در این میان اهمیت دارد، ذکر این نکته است که درباره ایران نیز نمیتوان مستقل از سایر کشورها، نظریه پردازی کرد. به بیان دیگر، اگر به بررسی رابطه سرمایه اجتماعی با توسعه و رشد اقتصادی میپردازیم، نباید فراموش کنیم که این رابطه، بیش از هر چیز در زمینه اجتماعی و تاریخی یک جامعه معنا مییابد و هرگز رابطهای علی و ضروری نبوده و نیست و از آن مهمتر اینکه، به هر حال سرمایه اجتماعی وجوه، ابعاد و شاخصهای گوناگونی دارد که دفاع از رابطه بین تمامی آنها با توسعه اقتصادی چندان بدیهی به نظر نمیرسد. پس باید دید و سنجید که بین کدام یک از ابعاد، وجوه و شاخصهای سرمایه اجتماعی با مفهوم مورد نظر رابطه وجود دارد. اکنون با مباحثی که مطرح شد، می دانیم که سرمایه اجتماعی در یک زمان و مکان خاص به گونهای عمل میکند که الزاماً در زمان و یا مکان دیگر نمیتوان پیش بینی کرد که همان گونه عمل نماید.
ضمن اینکه الزاماً و همواره تأثیر سرمایه اجتماعی، مثلاً بر رفاه اجتماعی و توسعه و رشد اقتصادی مثبت نیست. پس درباره پژوهشهای جاری در باب سرمایه اجتماعی باید کارهای نظری و تجربی تازهای انجام پذیرد تا فرضیات موجود، اثبات یا رد شود. ضمن اینکه، برای هر کار تجربیای که صورت میگیرد، نیاز مبرم به یک بانک اطلاعاتی قوی و مستند است، امری که متأسفانه در ایران هرگز مورد توجه نهادهای مسئول قرار نگرفته و عزمی هم برای ایجاد چنین بانکی وجود ندارد.
5-1 بیان مسئله
در سالهای اخیر سرمایه اجتماعی به عنوان یک مفهوم بسیار مرسوم و مورد بحث وجدل به صورت شعار روز سیاستمداران ونخبگان دانشگاهی درآمده است. سرمایه اجتماعی مفهومی چند بعدی در علوم اجتماعی و تأثیر گذار بر بسیاری از حوزههای جامعه است ودر ادبیات مرتبط با توسعه نیز جایگاهی ویژه یافته است، به گونهای که برخی آن را حلقهٔ مفقودهٔ توسعه میدانند.
توجه جدی به مفهوم سرمایه اجتماعی به دهه 1960 میلادی وجنبش های اجتماعی مانند فمنیسم و برابری خواهی سیاهان باز میگردد. (توکوپل،1347 و دورکیم،1381)
سرمایه دارایی است که میتوان از آن برای دستیابی به منابع مطلوب استفاده کرد و همچنین آن را سرمایه گذاری کرد تا خود را افزایش دهد. پیربوردیو جامعه شناس مارکسیستی در جستجوی منابع طبقه مسلط برای باز تولید فرادستی خود چهار نوع سرمایه را نام برده است:
1-سرمایه مادی 2- سرمایه فرهنگی 3- سرمایه اجتماعی 4- سرمایه نمادی یاانسانی (بوردیو و واکوانت،1992: 119)
سرمایه اجتماعی مجموعه هنجارهای موجود در سیستمهای اجتماعی است که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه گردیده و موجب پایین آمدن سطح هزینههای تبادلات و ارتباطات میگردد، یعنی سرمایه اجتماعی به عنوان توانایی افراد برای کار با یکدیگر در جهت اهداف عمومی در گروهها و سازمانها تعریف میشود. (فوکویاما، 1999)
از نظر پاتنام منظور از سرمایه اجتماعی وجوه گوناگون سازمانهای اجتماعی نظیر اعتماد، هنجارها وشبکه هاست که میتوانند با ایجاد و تسهیل امکانات هماهنگ، کاریی جامعه را بهتر کنند (ازکیا و غفاری،1383:278) سرمایه اجتماعی را میتوان حاصل پدیدههای ذیل در یک سیستم اجتماعی دانست: اعتماد متقابل، تعامل اجتماعی متقابل، گروههای اجتماعی، مشارکت اجتماعی، هویت اجتماعی و گروهی، احساس وجود تصویری مشترک از آینده، کار گروهی و انسجام اجتماعی. (فلورا، 1999: 240)
در میان انواع سرمایهها، سرمایه اجتماعی ویژگیهای خاصی دارد:
اولاً تنها سرمایهای است که رابطهای است و در ضمن رابطه اجتماعی بوجود میآید،
دوم آنکه مانند برخی دیگر از انواع سرمایه به طور کامل انتفال پذیر نیست،
ویژگی مهمتر آنکه سرمایه اجتماعی فرد رابطه روشنی با جایگاه او در شبکه اجتماعی جامعه دارد. حال همین جایگاه فرد است که میزان بهره او از کیفیتهای زندگی را مشخص میسازد.
سرمایه اجتماعی هر جامعه ناشی از وضعیت فرهنگی و اجتماعی موجود است. در واقع سرمایه اجتماعی یکی از شاخصهای مهم وضعیت اجتماعی و فرهنگی جامعه است.
سرمایه اجتماعی شامل شبکهها وهنجارها واعتماد اجتماعی که جزء زندگی اجتماعی هستند، شهروندان ومشارکت کنندگان را قادر میسازد تا برای رسیدن به اهداف مشترک با یکدیگر همکاری مینمایند. مشارکت بیشتر مردم در نهادهای اجتماعی وعدم وجود موانع مشارکت مدنی نقش موثری در افزایش سرمایه اجتماعی دارد و افزایش سرمایه اجتماعی نقش مهمی در مشارکت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خواهد داشت.
وجود سرمایه اجتماعی کلید استقرار جامعه مدنی و حیات شهروندی و فقدان سرمایه اجتماعی مانع اساسی بر تأسیس و استقرار آن است. جوامع دارای این نوع سرمایه بستری مناسب برای شکل گیری جامعه مدنی توانمند، پاسخگو و کار آمد فراهم میسازند. اما درمقابل، تهی شدن یک جامعه از سرمایه اجتماعی به ناکار آمدی بسیاری از سیاستها و طرحهای پیشنهادی در حوزه برنامه ریزی منجر میشود.
سرمایه اجتماعی در جامعهای تابعی از موجودی فضیلتهای اخلاقی آن جامعه است و با همه سطوح کلان (دولتها و نهادهای حکومتی) میانه (حکومت هابی محلی، سازمانها و نهادهای مدنی) وفرد (رفتار فردی) ارتباط دارد. (حاجی پور، 1385:57)
لیندستروم معتقد است که سرمایه اجتماعی هم در کاهش رفتارهای خطرآفرین برای تندرستی و همچنین در رویارویی با نابرابرهای اقتصادی – اجتماعی و چنین رفتارهایی سودمند است. (لیندستروم،2002))
ویلکینسون نیز دریافته است که سرمایه اجتماعی با میزان جرائم خشونت آمیز نسبت معکوس دارد، یعنی هر اندازه میزان سرمایه اجتماعی پایینتر باشد جرائم خشونت آمیز بیشتر است وبالعکس) ویلکینسون، 1998: 102)
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.