پایان نامه بررسی نظام نظارت بر انتخابات توسط شورای نگهبان و وزارت کشور
فهرست محتوا
چکیده:
یکی از بزرگترین ابتکارات بشر برای افزایش میزان مشارکت مردم در تعیین سرنوشتشان انتخابات دمکراتیک است. برگزاری انتخابات بر عهده قدرت اجرایی کشورها است که به علت داشتن امکانات اجرایی امکان نفوذ در انتخابات و متوجه کردن آراء مردم به سمت و سویی خاص را دارد. به منظور رفع این ایراد وتضمین سلامت انتخابات، تأسیس حقوقی نظارت بنیان نهاده شده است. هدف کلی از نظارت این است حقوق سیاسی شهروندان و جابجایی قدرت بر اساس اراده واقعی مردم ومشروعیت واصالت انتخابات وحسن اجرای قوانین و مقررات، جلوگیری از بروز تخلفات وجرایم انتخاباتی، ایجاد ثبات سیاسی، مدیریت کارآمد و مؤثر، بهبود اعتماد و اطمینان عمومی از صحت فرایند انتخابات، کمک مؤثر به حل تعارضات و اختلافات را تضمین نماید. در جمهوری اسلامی ایران این وظیفه خطیر و حساس به نهاد شورای نگهبان سپرده شده است. قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز دراصل 99 به آن پرداخته است. در اصطلاح به دو نوع نظارت اشاره شده است 1- نظارت استصوابی 2- نظارت استلاعی. نظارت شورای نگهبان بر انتخابات نظارت استصوابی و شامل تمام مراحل اجرایی انتخابات از جمله تأیید صلاحیت کاندیداها میگردد. شورای نگهبان مسئول وناظر بر اجرای انتخابات و ناظر عمل هیأت اجرایی به جهت استناد قانون است و درصورت تخلف، شورای نگهبان موظف است با استناد به قوانین کشور رأی نهائی را صادر کند، نه اینکه به جهت اجتهاد یا برداشت شخصی، افرادی را فاقد صلاحیت بداند. قانونمند بودن نطارت میتواند به معنای تفکیک کامل حدود نظارت و اجرا و فراهم شدن زمینه مشارکت مردم در انتخابات و ایجاد امنیت قانونی انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان باشد.
«فهرست مطالب»
- چکیده
- مقدمه………………………………………………………………………………………………………. 1
- الف: بیان مسأله 1
- ب: علت و انگیزه انتخاب موضوع 2
- پ: ضرورت پژوهش……………………………………………………………………………………. 3
- ت: فرضیه…………………………………………………………………………………………………. 3
- ث: سؤالات اصلی و فرعی…………………………………………………………………………….. 4
- ح – ضرورت پژوهش………………………………………………………………………………….. 5
- خ: هدف پژوهش………………………………………………………………………………………… 5
- ج: روش پژوهش………………………………………………………………………………………… 6
- چ: پیشینهپژوهش 6
- ع: سازماندهی پژوهش 6
- د: مشکلات پژوهش 7
- بخش اول: مبانی نظری وشاخص های نظارت بر انتخابات………………………………………. 8
- فصل اول: مفاهیم کلی وتعریف نظارت بر انتخابات………………………………………………. 9
- مبحث اول: مفاهیم کلی 9
- مبحث دوم: تعریف نظارت و انواع آن……………………………………………………………… 10
- مبحث سوم: ضرورت وجود نظارت………………………………………………………………… 12
- مبحث چهارم: اهداف نظارت 16
- فصل دوم: مبانی نظری نظارت بر انتخابات………………………………………………………… 18
- مبحث اول: مبانی جامعه شناختی نظارت…………………………………………………………… 18
- مبحث دوم آسیبهای تهدید کننده انتخابات 24
- بند اول: آفات فرهنگی 24
- بند دوم: آفات سیاسی…………………………………………………………………………………. 24
- بند سوم: آفات اجتماعی 25
- بندچهارم: آفات اخلاقی 25
- بند پنجم: آفات اقتصادی 26
- مبحث سوم: اصول حاکم بر انتخابات……………………………………………………………… 26
- بند اول: اصل آزادی سیاسی 27
- بنددوم: عدالت سیاسی…………………………………………………………………………………… 27
- بند سوم: اصل حاکمیت قانون……………………………………………………………………….. 29
- فصل دوم: اصول قواعد نظارت بر انتخابات 32
- مبحث اول: اصل کارآمدی 32
- مبحث دوم: اصل منصفانه بودن انتخابات………………………………………………………….. 33
- مبحث سوم: اصل شفافیت در انتخابات…………………………………………………………….. 33
- مبحث چهارم: اصل تخصص و حرفهای بودن…………………………………………………….. 34
- مبحث پنجم: اصل عدم عضویت و عدم مداخله مدیریت انتخابات در امور احزاب………… 34
- بخش دوم: ساختار مدیریت نظارت بر انتخابات………………………………………………….. 36
- فصل اول: ساختار مدیریت اجرایی………………………………………………………………….. 37
- مبحث اول: اصول حاکم برمدیریت انتخابات 37
- مبحث دوم: وزارت کشور و نحوه بازرسی بر انتخابات…………………………………………. 41
- مبحث سوم: ساختار مدیریت اجرایی و بازرسی………………………………………………….. 44
- مبحث چهارم: وظایف و نحوه تشکیل هیأتهای بازرسی توسط وزارت کشور………………. 47
- بنداول: هیأت بازرسی مرکزی انتخابات……………………………………………………………. 47
- بنددوم: هیأت بازرسی استان…………………………………………………………………………. 48
- بند سوم: هیأت بازرسی شهرستان…………………………………………………………………… 50
- بند چهارم: بازرسان شعب اخذ رأی………………………………………………………………… 52
- بند پنجم: سایرموارد 53
- بند ششم: عوامل اجرایی………………………………………………………………………………. 54
- بند هفتم: انواع انتخابات در جمهوری اسلامی ایران……………………………………………… 56
- بند هشتم: انتخابات؛ تنگناها و محدویت ها……………………………………………………….. 58
- فصل دوم: ساختار مدیریت نظارت شورای نگهبان………………………………………………. 66
- مبحث اول: شرایط لازم برای عضویت در شورای نگهبان 66
- مبحث دوم: نهادهای مدیریت نظارت بر انتخابات……………………………………………….. 67
- الف: در تعیین عوامل و تشکیلات نظارت…………………………………………………………. 67
- ب: درنحوه داوطلبی و رسیدگی به صلاحیت نامزدها……………………………………………… 67
- مبحث سوم: نظارت بر مراحل مختلف انتخابات………………………………………………….. 83
- بند اول – نظارت در امر تبلیغات…………………………………………………………………….. 84
- بند دوم: مرحله اخذ رأی………………………………………………………………………………. 85
- بند سوم: در توقف و ابطال انتخابات……………………………………………………………….. 88
- بند چهارم: شکایات ورسیدگی به آنها…………………………………………………………….. 89
- بخش سوم: تحلیل نظام حقوقی نظارت بر انتخابات در مراحل مختلف………………………. 93
- فصل اول: بررسی دیدگاههای مختلف پیرامون ماهیت نظارت بر انتخابات در ایران……….. 94
- مبحث اول: ایراد به بکارگیری دو واژه استصواب و استطلاع…………………………………. 100
- مبحث دوم: ایراد به استعمال دو واژه استصواب و استطلاع در بحث انتخابات…………….. 112
- مبحث سوم: نظارت شورای نگهبان بر امر انتخابات و همه پرسی از دیدگاه قانون……….. 115
- فصل دوم: مراحل مختلف نظارت شورای نگهبان بر انتخابات مختلف……………………… 119
- مبحث اول: تشکیلات نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری…………………………………. 119
- اول: هیأت مرکزی نظارت………………………………………………………………………….. 119
- دوم: هیأت نظارت شهرستان و ناظران شعب…………………………………………………….. 120
- سوم: هیأت اجرایی…………………………………………………………………………………… 122
- مبحث دوم: در شرایط انتخاب شوندگان و اعلام داوطلبی و رسیدگی به صلاحیت آنها.. 124
- بند اول: شرایط انتخاب شوندگان…………………………………………………………………. 125
- بند دوم: در اعلام داوطلبی و رسیدگی به صلاحیت داوطلبان………………………………… 136
- الف: در اعلام داوطلبی 136
- ب: رسیدگی به صلاحیت داوطلبان……………………………………………………………….. 137
- بند سوم: نظارت بر جریان انتخابات………………………………………………………………. 139
- اول: در امر تبلیغات 139
- دوم: در مرحله اخذ رأی 139
- سوم: در توقف یا ابطال انتخابات…………………………………………………………………… 141
- چهارم: در رسیدگی به شکایات…………………………………………………………………… 142
- پنجم: در اعلام نتیجه وصدور اعتبار نامه…………………………………………………………. 143
- مبحث سوم: نظارت شورای نگهبان بر امر انتخابات مجلس شورای اسلامی از دیدگاه قانون 145
- بند اول: مرحله سنجش مساعد بودن محیط برای انجام انتخابات…………………………….. 146
- بند دوم: کلیات وتشکیلات نظارت 147
- الف: کلیات…………………………………………………………………………………………… 147
- ب: تشکیلات نظارت……………………………………………………………………………….. 148
- اول: هیأت مرکزی نظارت شورای نگهبان بر انتخابات 148
- دوم: هیأت مرکزی نظارت شورای نگهبان بر انتخابات………………………………………… 150
- سوم: ناظرین شعب ثبت نام و اخذ رأی 155
- چهارم: وظایف واحد بازرسی و رسیدگی به شکایات………………………………………… 156
- پنجم: وظایف بازرسان ویژه 156
- بندسوم: در تشکیل هیأت اجرایی………………………………………………………………….. 157
- بند چهارم: شرایط انتخاب شوندگان و محرومان از انتخابات………………………………… 160
- اول: شرایط انتخاب شوندگان……………………………………………………………………… 160
- دوم: محرومان از انتخابات………………………………………………………………………….. 161
- بند پنجم: در اعلام داوطلبی و رسیدگی به صلاحیت داوطلبان………………………………. 165
- الف: اعلام داوطلبی………………………………………………………………………………….. 165
- ب: رسیدگی به صلاحییت داوطلبان………………………………………………………………. 166
- بندششم: نظارت بر جریان انتخابات………………………………………………………………. 171
- . الف: در مرحله اخذ رأی…………………………………………………………………………… 171
- ب: در توقیف یا ابطال انتخابات…………………………………………………………………… 172
- بندهفتم: در رسیدگی به شکایات و صدور اعتبار نامه…………………………………………. 173
- مبحث سوم: نظارت شورای نگهبان بر امر همه پرسی از دیدگاه قانون……………………… 174
- بند اول: همه پرسی و انواع آن 174
- بند دوم: ضرورت و چگونگی نظارت بر همه پرسی…………………………………………… 178
- نتیجه و پیشنهاد 181
- فهرست منابع 185
مقدمه:
الف: بیان مسأله
انتخابات مهمترین راهکار عملی شدن دموکراسی و معیاری برای ارزیابی جایگاه و میزان نقش آفرینی مردم در نظامهای سیاسی امروزی است. انتخابات به معنی چارچوب و ابزاری که از طریق آن ارادهی مردم در شکلگیری نهادهای سیاسی و تعیین متصدیان اعمال قدرت سیاسی به ظهور میرسد و از این طریق مردم در عرصههای تصمیمگیری اجرا و نظارت، نقش آفرینی میکنند.[1]
استقرارحقوقی و سیاسی انتخابات در شکل نهایی آن در قرن هفدهم و هجدهم با پذیرش نظریه نماینده سالاری و ایجاد رژیمهای نمایندهای متعاقب ظهور نظریه حاکمیت ملی انجام پذیرفت و در بسیاری از کشورها ارادهی مردم پایه و اساس و منشاءقدرت دولت شناخته شد و به تبع آن اصل حاکمیت و استقلال ملی تا مدتها سر راه دخالت جامعه بینالمللی در تنظیم رابطهای میان دولت و ملتها به شمار میرفت[2]
گواینکه پذیرش اصل برگزاری انتخابات ضامن تجلی اراده واقعی مردم میباشد. به واقع ترفندهای بسیاری وجود دارد که با دست یازیدن به آنها دولتها میتوانند بر ارادهی واقعی مردم سرپوش نهند و نتیجهی انتخابات را به نفع خویش رقم زنند. از همین جا اهمیت نظارت بر انتخابات معلوم میشود.
رأیگیری از مردم اگر به گونهای صحیح صورت پذیرد میتواند بیانگر خواست واقعی آنها باشد. از نظر حقوق عمومی مهم این است که انتخابات آینه تمام نمای اراده مردم باشد. امانتداری کامل آراء در آن رعایت گردد. امروزه اصل برگزاری انتخابات به عنوان بستر تجلی اراده آزاد واقعی مردم در قوانین اساسی اغلب کشورها به رسمیت شناخته شده و یکی از مسلمات و ضرورتهای اولیه جوامع مردم سالار به شمارآمده است.
اعلامیه جهانی حقوق بشرکه در سال 1948 بلا فاصله پس از جنگ جهانی دوم صادر گردیده مقرر داشت که انتخاب نهادهایی که برگزیده مردم باشند اساس مدیریت امور عمومی است. این اصل کلی دموکراسی عملی متعاقباً در چندین سند جهانی یا منطقهای بارها مورد تأیید قرارگرفته اکنون تردیدی در این نیست که انتخابات ادواری و واقعی سنگ بنای دموکراسی است.
در نظام جمهوری اسلامی ذیل عنوان کلی جمهوریت بر مشارکت مردم و حضورشان در عرصههای مختلف تاکید شده است. اصل 56 قانون اساسی حق تعیین سرنوشت را به عنوان یک منشاء حاکمیت و قدرت سیاسی به رسمیت شناخته شده در این راستا اصل ششم قانون اساسی اظهار داشته که در جمهوری اسلامی ایران ادارهی امور کشور به اتکای آرای عمومی است.
قانون اساسی وظایف و مسئولیتهای سنگین و حساس را بر عهده شورای نگهبان قرار داده که در یک جمله کوتاه میتوان گفت از مهمترین رسالتهای شورای نگهبان به مقتضای اصل 99 قانون اساسی نظارت بر انتخابات است.
ب ) علت و انگیزه انتخاب موضوع:
با عنایت به مباحثی که در چندین سال اخیر در خصوص مسئله نظارت شورای نگهبان و وزارت کشور مطرح گردیده و موضوع مذکور موجبات مناقشات سیاسی و بحثهای مطبوعاتی زیادی را فراهم کرده است و زمینه ایجاد ذهنیتهای متفاوت پیرامون چگونگی نظارت شورای نگهبان و آیا اینکه نظارت مزبور استصوابی یا اطلاعی است و یا ازنوع دیگر میباشد بوجود آمده است و طرفداران هر یک از نظریات، نظریه خویش را صحیح و نظریات دیگری را نادرست میدانند.
1- بزرگمهری، مجید، بررسی تطبیقی نظامهای انتخاباتی جمهوری اسلامی ایران وجمهوری فرانسه (مرکز اسناد انقلاب اسلامی، زمستان 85)، ص 11
2 ـ قاضی، سید ابوالفضل، حقوق اساسی ونهادهای سیاسی، (تهران، نشر میزان، چ دهم،1383) ص ص 579 و 578
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.