پایان نامه تاثیر سرمایه فکری بر شاخص توسعه انسانی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
فهرست محتوا
فهرست مطالب
- چکیده ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1
- فصل اول: کلیات تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………..2
- 1-1 مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………..3
- 1-2 مساله اصلی تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………. 5
- 1-3 تشریح و بیان موضوع ………………………………………………………………………………………………………….. 5
- 1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق …………………………………………………………………………………………………….. 7
- 1-5 فرضیهها ……………………………………………………………………………………………………………………………. 8
- 1-6 اهداف اساسی تحقیق …………………………………………………………………………………………………………… 9
- 1-7 روش انجام تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………. 9
- 1-8 قلمرو تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………….. 10
- 1-9 روش یا روشهای نمونه گیری ………………………………………………………………………………………….. 10
- 1-10 تعریف واژهها و اصطلاحات تخصصی طرح ……………………………………………………………………… 11
- فصل دوم: مبانی تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………… 13
- 2-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………. 14
- 2-2 تعریف سرمایه فکری …………………………………………………………………………………………………………. 15
- 2-3 تفاوت سرمایههای انسانی با سرمایه فکری ………………………………………………………………………….. 16
- 2-3-1 بند اول ـ مقصود از سرمایهٔ انسانی چیست؟ …………………………………………………………………… 17
- 2-3-2 بند دوم ـ سرمایهٔ فکری چیست؟ …………………………………………………………………………………. 18
- 2-4 اجزای سرمایهٔ فکری ………………………………………………………………………………………………………. 19
- 2-5 نظریههای موجود در زمینهٔ اندازهگیری سرمایهٔ فکری ……………………………………………………….. 22
- 2- 6 روشهای محاسبهٔ ارزش سرمایهٔ فکری ………………………………………………………………………… 30
- 2-7 مزایای مدل پالیک ……………………………………………………………………………………………………………… 33
- 2-8 توسعه انسانی ……………………………………………………………………………………………………………………. 34
- 2-9 مفهوم توسعه انسانی در رویکردهای متفاوت ……………………………………………………………………….. 37
- 2-10 شاخص توسعهٔ انسانی HDI………………………………………………………………………………………….. 39
- 2-11 پیوند سرمایه فکری و فرآیند توسعه انسانی ………………………………………………………………………….. 42
- 2-12 پیشینه تحقیق: …………………………………………………………………………………………………………………. 43
- 2-12-1 مروری بر تاریخچه سرمایه فکری …………………………………………………………………………………. 43
- 2-12-2 مروری بر تاریخچه وسیر تحول توسعه انسانی ………………………………………………………………… 47
- 2-13 توسعه انسانی و حسابداری ………………………………………………………………………………………………. 49
- 2-14 سرمایه فکری و توسعه انسانی …………………………………………………………………………………………… 51
- فصل سوم: روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………..52
- 3-1 مقدّمه ………………………………………………………………………………………………………………………………. 53
- 3-2 جامعه، نمونهٔ آماری و روش نمونه گیری …………………………………………………………………………. 53
- 3-3 فرضیّات تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………. 55
- 3-4 متغییر های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………… 56
- 3-5 محاسبه متغییر های مستقل ………………………………………………………………………………………………….. 56
- 3-6 محاسبه متغیر وابسته ………………………………………………………………………………………………………….. 59
- فصل چهارم: آزمون فرضیات و تجزیه و تحلیل ……………………………………………………………………………. 65
- 4-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………. 66
- 4-2 آمارههای توصیفی ……………………………………………………………………………………………………………… 66
- 4-3 آزمون فرضیات …………………………………………………………………………………………………………………. 70
- 4-3-1 فرضیه اول ……………………………………………………………………………………………………………………. 70
- 4-3-2 فرضیه دوم ……………………………………………………………………………………………………………………. 71
- 4-3-3 فرضیه سوم …………………………………………………………………………………………………………………… 72
- 4-3-4 فرضیه چهارم ………………………………………………………………………………………………………………… 72
- 4-4 تجزیه تحلیل مازاد …………………………………………………………………………………………………………….. 73
- 4-4-1 رگرسیون تأثیر اجزای تشکیل دهنده سرمایه فکری بر توسعه انسانی ……………………………………. 73
- 4-4-2 رگرسیون تأثیر سرمایه فکری شاخصهای تشکیل دهنده توسعه انسانی ………………………………. 75
- فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهاد ………………………………………………………………………………………………. 78
- 5-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………. 79
- 5-2 خلاصه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………… 80
- 5-3 تحلیل یافته و نتایج تحقیق…………………………………………………………………………………………………… 80
- 5-4 تحلیل یافتهها ونتایج حاصل از محاسبات مازاد تحقیق ………………………………………………………….. 81
- 5-5 محدودیتهای تحقیق ………………………………………………………………………………………………………. 82
- 5-6 پیشنهادات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………….. 83
- 5-6-1 پیشنهادات کاربردی ……………………………………………………………………………………………………….. 83
- 5-6-2 پیشنهادات برای تحقیقات آتی …………………………………………………………………………………………. 83
- فهرست منابع و مآخذ ……………………………………………………………………………………………………………….. 84
- پیوستها ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 94
چکیده پایان نامه (شامل خلاصه، اهداف، روشهای اجرا و نتایج به دست آمده):
این پژوهش به مطالعه تأثیرسرمایه فکری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بر شاخص توسعه انسانی مطرح شده است. دوره زمانی مورد مطالعه سالهای 1381 تا 1390 و نمونه انتخابی 100 شرکت از شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میباشد. این تحقیق در مجموع شامل چهار فرضیه بوده است که علاوه بر فرضیات فوق، دو فرضیه مبنی بر تحقیقات مازاد ارائه شده است.
فرضیه اول این پژوهش به بررسی این موضوع که، بین سرمایه فکری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و شاخص توسعه انسانی رابطه مثبت و معنا داری وجود دارد؛ پرداخته است، که با استفاد از رگرسیون خطی این موضوع مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
در ادامه، جهت اطمینان از وجود رابطه معنی داری بین متغیرهای تحقیق با شاخصهای تشکیل دهنده توسعه انسانی، به بررسی ضریب همبستگی هر یک از این متغیرها با شاخصهای تشکیل دهنده توسعه انسانی پرداخته شده است.
و در تحقیق مازاد به بررسی دنبال وجود رابطه معنی داری بین اجزای تشکیل دهنده سرمایه فکری و شاخص توسعه انسانی، از رگرسیون خطی چندگانه استفاده شد.
در مجموع نتایج بدست آمده حاصل از کاربرد روشهای آماری حکایت از عدم تأثیر سرمایه فکری بر شاخصهای مختلف توسعه انسانی است.
فصل اول
کلیات تحقیق
-
مقدّمه:
فرآیند فراملیتی شدن و جهانی شدن اقتصاد فن آوری همراه با انقلاب بی سابقهٔ علمی و فنی، به رغم موانع عظیم برای دولتهای توسعه نیافته، فرصتهای انگیزشی را برای پیشرفت و رفاه به وجود آورده است. تولید صنعتی، امروز به علّت اختراع مواد جایگزین، موّاد مصنوعی جدید و سازماندهی یارانهای، به طور روزافزونی به موّاد خام و انرژی کمتری به ازای هر واحد تولید نیازمند است. در قرن بیست ویکم داشتن قدرت جهانی، دیگر پیروزی در بازی موازنه ژئوپلیتیکی میان قدرتهای بزرگ نخواهد بود (حبیبا،1390).
در طی دو قرن گذشته، دانش عمومی بر این محور قرار گرفته بود که تنها دوعامل نیروی کار و سرمایه در تولید محصول نقش دارند، در حالی که در عصر کنونی، این دانش و اطلاعات است که به عنوان دارایی ایجاد کننده ثروت و ارزش اقتصادی شناخته میشود. هم چنین، توسعه فناوری جدید در سالهای اخیر بخش زیادی از فعالیتهای فیزیکی ایجاد ارزش را به ابعاد مبتنی به دانش انتقال داده است (بأس و توماس[1]، 2007). امروزه سرمایه فکری اعم از دانش، تجربه، مهارت شخصی، روابط خوب و توانایی فن آوری، منبع مهم مزیت رقابتی و عامل کلیدی سودآوری شرکت محسوب میشود. دو عامل مهم که موجب افزایش کیفیت عملکرد شرکتها طی دو دهه گذشته شده است، جهانی شدن فزونی تغییرات فن آوری است. در این محیط، سرمایه فکری و دارایی نامشهود عوامل مهم موفقیت هستند. در رقابت اقتصادی جدید، دارایی مبتنی بر دانش، فراهم کننده یک مزیت رقابتی ذاتی هستند (مجتهد زاده و همکاران، 1389). از ویژگیهای مبتنی بر دانش، سرمایه گذاریهای عظیم در سرمایه انسانی و تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات است؛ و از آنجایی که ظرفیت تولید برای دانش نامحدود است، در اقصاد مبتنی بر دانش، منابع نامحدودی ارائه میشود. ظهور اقتصاد مبتنی بر دانش، باعث افزایش اهمیّت سرمایه فکری به عنوان یک دارایی نامشهود و منبع مهّمی برای ایجاد مزّیت رقابتی یک شرکت است (روس وروس[2]، 1997)
میزان قدرت یک کشور، تعداد لشکرها، هواپیماها، ناوها و موشکهای هستهای آن نخواهد بود، بلکه قدرت آن به تواناییاش در نوآوری فن آورانه به منظور رقابت و انجام داد وستد در مقیاس جهانی وابسته است. به عبارت بهتر ما در دوره انتقال از قدرت سخت به نرم قرار داریم. اغلب کشورهای دنیا در ماراتن تاریخ باختهاند. آنها نه تنها نتوانستهاند توسعه پیدا کنند و در قدرت جهانی سهیم شوند، بلکه در مقابل چالشهای عظیمی که در اقتصاد جهانی و انقلاب فن آوری پدید میآورند، کارآمدی ملّی را از دست دادهاند (حبیبا، 1390).
سرمایه فکری عبارتست از تلاش برای استفاده مؤثر از دانش (محصول نهایی) در مقابل اطلاعات (مواد خام) است. از دیدگاه روس و همکاران (1998) وی سرمایه فکری شامل همه فرآیندها و داراییهایی است که معمولاً در ترازنامه نشان داده نمیشوند؛ و همچنین شامل همه داراییهای ناملموس (مثل علائم تجاری، حق ثبت و بهره برادری و نام تجاری) است که در روشهای مدرن مورد توجه قرار میگیرد. به عبارت دیگر سرمایهٔ فکری از جمع دانش اعضای سازمان و کاربرد آنهاست (هوانگ و یانگ[3]، 2008)
توسعه وابسته به دلیل فقدان فن آوری مستقل وملّی، ناقص الخلقه و ابتر باقی میماند، بنابراین مجبور به وارد کردن فن آوری است و باید همه عواقب فن آوری سرمایه بر را تحمّل نماید. به علاوه صنعت سرمایههای ملی و بومی، نیاز کشور وابسته به سرمایههای مالی بین المللی را تشدید مینماید. بنابراین در چارچوب توسعهٔ وابسته، ناچارند خود را در سرمایه داری بین المللی مستحیل سازند (حبیبا، 1390).
انباشت سرمایه که روزی به زعم کارل مارکس (1986)، از مجموع ارزشهای افزودهٔ ناشی از کار کارگران صنعتی، قوام مییافت هیچ گاه متوقّف نگردید[4]. دنبال کردن فرآیند تاریخی گسترش نظام سرمایه داری تا عصر حاضر، نشان میدهد که این نظام متشکل از عناصر متضاد، علی رغم تضاد درونی خود و به وسیله دیالکتیک تاریخی، چگونه توانسته است خود را از ورطهٔ سقوط بیرون کشد. انباشت سرمایه شکل نوینی به خود گرفته که این تغییر شکل، ناشی از انتقال تمرکز از سرمایهٔ ملی به سرمایه غیر مادی یعنی اموال و داراییهای عظیم و نامتناهی است. این تغییر نیز به نوبه خود ابزاری است در خدمت نظام هوشمند سرمایه داری برای بقاء. در واقع، هزینههای بالای تولید کالاهای صنعتی و مادی، از جمله حمل و نقل، نگهداری و کنترل کیفیت به علاوهٔ محدودیتهای موجود در راه ساخت و راه اندازی این گونه اموال، کشورهای توسعه یافته را بر آن داشته است تا در زمینههایی که کفهٔ ترازوی مزیت نسبی در آنها سنگینی میکند، اقدام به فعالیت و سرمایه گذاری نمایند؛ یعنی در زمینه اموال فکری.
متاسفانه اکثر صنایع در کشوهای مختلف دنیا در حال استفاده از روشهای سنتی حسابداری مالی هستند که قرنها پیش برای محیط کسب و کار مبتنی بر کارهای یدی و داراییهای ملموس ایجاد شده بودند (بنتیس[5]، 1999). در حالی که محیط کسب و کار مبتنی بر دانش، نیازمند رویکردی است که داراییهای ناملموس جدید مثل دانش و شایستگیهای منابع انسانی، نوآوری، روابط با مشتریان فرهنگ سازمانی، سیستمها، فرآیندها، ساختار سازمانی را در برمی گیرد. در این میان موضوعات مربوط به سرمایه فکری توجه روز افزون محققان دانشگاهی و دست اندر کاران سازمانی را به خود جلب کرده است (قلیچ لی و همکاران، 1385).
1-2 مسالهٔ اصلی تحقیق
پیتر دراکر در “جامعه پساسرمایه دار“ مینویسد که دانش جانشین ابزار، سرمایه، مواد اولیه، و نیروی کار جسمانی در فعالیتهای تجاری خواهد شد. به کلام دیگر، مزیت نسبی یک بنگاه اقتصادی دیگر وابسته به حجم سرمایههای فیزیکی مانند زمین، تجهیزات یا امکانات تولیدی بنگاه نخواهد داشت و خلق ارزش در بنگاهها از طریق دارائیهای ناملموس که به آن سرمایه فکری (intellectual asset) می گوئیم حاصل میشود از طرفی اگر توسعه را فرآیندی بدانیم که فرصتها و امکان انتخاب انسانها را گستردهتر میکند و قابلیتهای آنان را افزایش میدهد نه تنها باید برای نسل کنونی باشد بلکه حقوق نسلهای آینده نیز خواهد بود و به این دلیل است که گفته میشود توسعه پایدار لزوماً به این معنی نیست که منبع سرمایه طبیعی باید ثابت بماند، بلکه به این معنی است که سرمایههای انسانی و مادی باید افزایش یابند تا هر فقدانی که در سرمایه طبیعی رخ میدهد، جبران شود (گریفین، خواجه پور، 1375)
از این رو برای تعیین تأثیر سرمایه فکری بر این شاخص، سؤالات زیر مطرح میشود:
- آیا سرمایه فکری بر توسعه انسانی تأثیر گذار است؟
- کدامیک از اجزای سرمایه فکری شرکتها بر توسعه انسانی تأثیر بیشتری دارد؟
1-3 تشریح و بیان موضوع
توسعه روندی است همه جانبه و فراگیر در جهت بهبود شرایط زندگی انسانی و افزایش تواناییهای اجتماعی برای پاسخگویی به نیازهای معقول انسان در حدی که بتواند به تداوم و تعادلی منجر شود (جمعه پور، 1379). فرآیند برنامه ریزی و توسعه، شناخت وضع موجود و سطح توسعه یافتگی، بررسی تفاوتهای منطقهای در زمینه توسعه، تبیین عوامل مؤثر در توسعه و نهایتاً تلاش برای حل مسائل و مشکلات تأمین نیازها در راستای تعدیل نابرابریهای موجود از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این راستا شاخصها و نماگرها میتوانند منعکس کنندهٔ شرایط اقتصادی و اجتماعی باشند. شکی نیست که بررسی توسعه، بدون توسعه انسانی ارزشی ندارد. توسعه انسانی به مراتب مفهوم گستردهتری نسبت به مفاهیم قراردادی توسعه اقتصادی دارد، زیرا الگوهای رشد اقتصادی عموماً با گسترش تولید ملی اندازه گیری میشوند، تا بهبود کیفیت و سطح زندگی انسان؛ اما در الگوی توسعه انسانی، چهار عنصر اساسی به چشم میخورد که عبارتند از: بهره وری، برابری، پایداری و توانمند سازی که بهره وری، مشارکت فعال مردم در فرآیند درآمدزایی و اشتغال به شمار میآید. برابری، به امکان مساوی کسب قابلیتها و فرصت به کارگیری آنهامربوط میشود، پایداری، به مفهوم امکان ذخیره و جبران هر نوع سرمایه فیزیکی، انسانی و زیست محیطی است و توانمند سازی، نیز به این معنا است که توسعه توسط مردم صورت میگیرد (حسین زاده دلیر، 1385)
از طرفی، با توجه به گذار جوامع از عصر صنعت به عصر اطلاعات، اهمیّت سرمایه فکری نیز در دنیای تجارت بیشتر شده است. در طول عصر صنعت، بهای تمام شده داراییها، کارخانجات و تجهیزات و مواد خام بود که برای موفقیّت یک تجارت لازم بود اما در عصر اطلاعات این استفاده مؤثر از سرمایه فکری است که که معمولاً در موفقیت یا شکست یک مجموعه مؤثر است (چن گوه[6]، 2005). توسعه فن آوری اطلاعاتی و شبکههای ارتباطی سهم به کارگیری دانش و اطلاعات در سطح جهانی را به میزان زیادی افزایش داده است. در فضای کسب و کار پیچیده و پرتحول کنونی، ادامه حیات سازمانها منوط به معرفی محصولات جدید و نوآوری ارائه فرآیندهای ارزش افزا بر مبنای دانش نوین میباشد. (رضائی، 1389) این موضوع تا به آنجا پیش میرود که بحاردواج[7] در مقالات و اظهارات خود ارزشمندترین و مهّم ترین منابع یک شرکت را سرمایههای فکری و داراییهای نا مشهود آن میداند. به نظر وی داراییهای مشهود میتوانند براحتی کپی برداری شوند و یا در یک بازار آزاد خریداری گردند بنابراین آنها نمیتوانند داراییهای استراتژیک یک شرکت باشد و مزیّتهای رقابتی برای آن شرکت ایجاد کنند.
سرمایه فکری معمولاً به صورت داخلی ایجاد میشوند و در مهارتها و تجارب کارکنان شرکت نهفتهاند. به خاطر ویژگیهای خاص این داراییها، شرکتها حالت انحصاری و یگانه دارند و قابل کپی برداری و تقلید نیستند و به این دلیل برای شرکت ارزشمند هستند و میتوانند مزیتهای رقابتی برای آن ایجاد کنند (چان[8]، 2009).
توسعه انسانی که پس از شاخصهای رشد اقتصادی در جهان مطرح شده و اهمیت بسزایی در رتبه بندی کشورهای جهان دارد تا بدان جا که، سازمان ملل متحد هر ساله برنامهای را تحت عنوان «برنامه عمران ملل متحد» به منظور درجه بندی 130 کشور جهان از لحاظ توسعه منابع انسانی به کار برده است. از این رو توسعه انسانی، میتواند بر افزایش توانایی کارکنان به عنوان مهمترین سرمایه شرکت تأثیر داشته باشد.
1- 4 اهمیّت و ضرورت تحقیق:
با توجه به این که امروزه بنگاهها تلاش زیادی در خلق مستمر دارائیهای ناملموس دارند، ارزش واقعی یک بنگاه دیگر از طریق ارزیابیهای متداول حسابداری ممکن نیست. برای مثال، نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری اغلب شرکتهای امریکائی که سهامشان در بورس مبادله میشود، در بیش از 40% از موارد منعکس کننده ارزش واقعی آنها نمیباشد. برای بنگاه هائی که وابستگی شدیدی به دانش دارند، نسبت دارائیهای ناملموس گاه حتی بیش از 100% است.
همین رویکرد، مشکلات اجرائی جدی در محاسبههای حسابداری، ارزیابی و تحلیل ارزش بنگاهها ایجاد کرده است. علیرغم این همه، به دلیل ناملموس بودن سرمایه فکری، در حالی که فهم منظور از آن بسیار ساده است، در عمل با مشکلات فراوانی روبرو شده است. به همین دلیل هم بسیاری از محققان خود را وقف مطالعه دارائیهای ناملموس از این دست کردهاند[9].
در اولین گزارش توسعهٔ انسانی در سال 1990، توسعه به صورت فرآیند گسترش انتخابهای انسانی تعریف شده است. واژهٔ انتخاب لزوماً به مردم برمیگردد و منظور آن است که مردم در کانون توسعه قرار دارند و اعتلای زندگی آنها، اساس توسعهٔ جامعه است. از طرفی فرد، انسانی با دانش و کار خود رشد و توسعه را به وجود میآورد. پس فرد-انسان هم هدف توسعه، و هم ابزار توسعه است اما به عنوان اصلیترین ابزارها.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.