پایان نامه حقوق كودك در قرآن و سنت
مقدمه:
پروردگارا سپاس و ستايش ترا است كه با قلم قدرت، جامعه بشري را به زيور علم و دانش آراستي و انسانيت را در زير لواي فرهنگ و معارف، تعالي بخشيدي.
درود بي پايان و تحيّات پيوسته بر رسول و فرستاده گرامي تو حضرت محمد بن عبدا… (ص) و خاندان ارجمندش كه سراسر عمر، مساعي خود را جهت تعليم و ارشاد جوامع بشري- بدون هيچ وقفه- مصروف داشتند و آني از روشنگري و ايجاد بينش ديني باز نماندند.
بي ترديد خلقت همة موجودات جهان آفرينش، بر مبناي تغيير و تحول نهاده[1] شده است. انسان نيز در تمام دوران زندگي خود، دستخوش تغييرات مداوم است.
نطفه جنين نوزاد كودك نوجوان جوان بزرگسال و پير، كه هر يك از اين مراحل متأثر از مرحلة قبل و مؤثر در مرحله بعد است. در كلام الهي بر اين مطلب اشاره شده است.[2] انسان بيشتر عادات زندگي خود را در دوران كودكي كسب مي كند و تقريباً در اين مرحله كه كيفيت سازگاري با محيط را فرا مي گيرد تا آنجا كه تمام مكاتب روان شناسي در اين باره توافق دارند كه دوران شير خوارگي و كودكي، در تعيين و شكل دادن رفتار و رشد، منش آينده داراي اهميت فوق العاده اي است.
توجه به كودك و عالم كودكي، آن چنان در قرن معاصر فزوني يافته است كه برخي از مربيان بزرگ پيشگويي كرده اند كه اين قرن «قرن كودك» خواهد بود.
نيمه دوم قرن بيستم را مي توان «عصر كودكان» ناميد تقريباً در سراسر جهان به ويژه در كشورهايي كه به توسعه اجتماعي و اقتصادي مطلوبي دست يافته اند، بخش مهمي از منابع مادّي و معنوي، صرف توجه به مسائل كودكان و حمايت رواني، جسمي آنها مي شود.
علم روان شناسي ثابت كرده است كه نوزاد به محض تولد- و حتي پيش از آن- شديداً تحت تأثير محيط پرورشي خود قرار مي گيرد و از خلال فرايند جامعه پذيري نه تنها ارزش هاي رايج را فراگرفته و به گونه اي با آنها انطباق مي يابد بلكه شديداً از هر گونه اختلال و نارسايي محيطي كه چه بسا در بزرگسالان نفوذ چنداني ندارد متأثر مي شود، در همان حال، كودك به دليل ناتواني جسمي و نياز به پشتيباني رواني، در موقعيتي نيست كه بتواند مزايايي را كه جامعه براي او در نظر گرفته است بشناسد .
از آن جا كه فرزندان، در دوران زندگي خود مراحل مختلفي را طي مي كند و در هر مرحله نيازهاي متفاوت و ويژه اي دارند، با آشنايي اين مراحل و برخورداري از مهارتهاي لازم مي توان حقوق واقعي فرزندان را تضمين نمود.
بيان مسأله :
اسلام دين چند بعدي و همه جانبه است و حقوق متقابل در آن رعايت شده است و لذا هر گونه كه والدين داراي حقوقي بر فرزندان هستند فرزندان نيز حقوقي بر گردن والدين دارند.
دين مقدس اسلام در هزار و چهار صد سال پيش با بيان حقوق كودكان و شيوه هاي تربيتي آنان، گام اساسي برداشته و رهنمودهايي ارايه نموده كه مي تواند منشور حقوق جهانيان باشد.
اولين رهنمودهاي دين مقدس اسلام به دوران جنيني كودك بر مي گردد زيرا سرنوشت هر انساني به سالهاي قبل از تولد او و شرايط محيطي و تربيتي والدين بستگي دارد.
بعد از ولادت كودك حقوقي نيز به او تعلق مي گيرد كه دستورات ديني در اين مورد چنين است.
1- خواندن اذان و اقامه در گوش كودك 2- نامگذاري به نام هاي نيكو و زيبا 3- تغذيه و بهداشت. كه بهترين غذا را براي كودك كه حق طبيعي و شرعي اوست شير مادر معرفي مي كند.
و به اين ترتيب اسلام براي تك تك مراحل زندگي كودك حقوق خاص خودش را معرفي كرده و خواهان رعايت آنها از جانب پدر و مادر مي باشد.
اهميت مسأله :
حقوق افراد انساني اعم از كودك و بزرگسال مدتهاست مورد توجه مجامع حقوقي قرار گرفته و صدور اعلاميه هاي حقوقي بر ضرورت آن تاكيد مي كند. اما حقوق ويژه كودك در نيمه قرن بيستم به تصوير رسيد و در برنامه ريزيهاي ممالك مختلف جهان گنجانده شد و اهميت اين مسأله در دين مقدس اسلام آنچنان است كه در هزار و چهارصد سال پيش با بيان حقوق كودكان و شيوه هاي تربيتي آنان گام اساسي برداشته است كه مي تواند منشور حقوقي جهانيان باشد.
سؤال اصلي تحقيق :
شريعت اسلام چه حقوقي را براي كودك معين نموده اند؟
سؤالات فرعي تحقيق :
- مراحل زندگي كودك را در چند مرحله مي توان بررسي كرد؟
- قوانين مدني چه حقوقي را براي فرزند پيش بيني نموده است؟
- كودك در آيات و روايات از چه حقوقي برخوردار است؟
فرضيه اصلي:
شريعت اسلام حقوق كودك را همچون حقوق ساير اقشار جامعه معين نموده است.
فرضيه فرعي :
- زندگي كودك مجموعاً مشتمل بر مراحل نطفه جنين نوزاد كودك مي باشد به عبارتي ديگر شروع و پايان كودكي.
- حقوق كودك به تفصيل در قوانين مدني مطرح شده است.
- آيات و روايات، حقوق كودك را مفصل تشريح نموده اند.
پيشينه تحقيق :
در تدوين اين رساله تا آنجا كه حوصله و فرصت اجازه مي داد سعي شده است مطالب موردنياز و اساسي به طور صحيح و جامع جمع آوري شود، و از طرفي به علت گستردگي و پراكندگي موضوعات و عناوين اختيار شده در قالب موضوعات حقوقي فرزندان بنا بر تفحّص و تتبّعي كه در لابه لاي متون گوناگون انجام داده ام، به چنين موضوع مدوّن با جامعيت فصول موردنياز برخورد نكرده ام. آنچه كه بيشتر در كتب فقهي و ديگر كتابها مشهود است، احكام اولاد در مدخل كتاب نكاح است كه دربرگيرندة بعض از احكام فرزند مي باشد از جمله، دوران حمل، تولد و احكام ولادت، حضانت، الحاق ولد و آداب رضاع، و اين مباحث را مي توان در كتب : اللمعه (شهيد اول)، الروضه (شهيد ثاني)، الشرايع (محقق حلّي)، القواعد (علامه حلي)، تبصره المتعلمين (علامه حلي)، عروة الوثقي (سيد محمد كاظم يزدي)، تحرير الوسيله (امام ره) و … يافت.
و يا احياناً بعضي ديگر از موضوعات حقوقي و احكام اولاد به صورت ابواب جداگانه در كتب ديگر از جمله: عزل ، نسب ، رضاع، نفقه و ولايت و … كه هر يك خود در ابواب جداگانه و هر يك بحث مستقلي را مي طلبد و حتي مي توان در پيرامون آن به صورت يك تحقيق گسترده نظر كرد.
آنچه پژوهندگان فارسي زبان در اين خصوص مطرح كرده اند اجمالاً مهمترين آنها عبارتند از:
حقوق طفل از ديدگاه اسلام و اعلاميه حقوق بشر (احمد بهشتي) ، خانواده و تربيت كودك (علي قائمي اميري)، حقوق كودك (شيرين عبادي)، حقوق مدني، خانواده، اولاد (ناصر كاتوزيان) كه بيشتر جنبه حقوقي دارد، نام برد و ساير كتب نگارش شده در اين باره، بيشتر جنبة تربيتي دارد كه در اين زمينه تأليفات زيادي را مي توان برشمرد، از جمله مي توان به كتاب تربيت كودك (محمد عطاران) و كودك از نظر وراثت و تربيت (محمد تقي فلسفي) و با فرزند خود چگونه رفتار كنيم (محمدرضا شرفي)، اشاره كرده لذا، ضرورت طرح چنين موضوعي با استناد به لسان آيات و روايات و ادلة عقليه و علمي در خور اهتمام است.
روش تحقيق:
اين تحقيق از طريق مطالعات كتابخانه اي صورت گرفته است به اين صورت كه پس از مطالعه هر كدام از كتب در صورت محدود بودن تمام آن نوشته شده و اگر مطلب طولاني بوده است با تلخيص يادداشت شده، بدينسان فيشها ابتدا جمع آوري شده، سپس با دسته بندي آنها هر كدام از مطالب در فصل مربوط خود گنجانده شده است.
همچنين بايد به خوانندگان ارجمند يادآور گردم كه براي دستيابي به مطالب ارائه شده، ابتدا در- حد نياز- به تعريف معني لغوي پرداخته، سپس با استمداد از قرآن كريم و استشهاد بيان مفسران در تفاسير، و با استفاده از احاديث از متون حديث به استخراج آراء فقهي و حقوقي با اشاره به نكات علمي و مضامين مورد نياز پرداخته – با وجود اين كه اهل قلم نيستم- يك گام بسيار كوچك در اين راه دشوار برداشته ام و اميدوارم كه اهل قلم و ارباب تحقيق بر حقير ببخشايند.
محدوديت ها و مشكلات تحقيق
همانطور كه بر اهل قلم و ارباب تحقيق، پوشيده نيست، براي دستيابي در امر تحقيق و پژوهش، در وهلة اول، به عنوان اولين قدم، نياز به متون و كتب دست اول مي باشد كه بايد فرد محقق يا خود آن را در اختيار داشته باشد و يا در كتابخانه موجود باشد، كه در حالت اول به علل مختلف يا تجديد چاپ نمي شوند و يا اين كه در بازار كتاب يافت نمي شوند و يا از قيمت بالايي برخوردار است. در حالت دوم اكثر نقاط كشور، از داشتن كتابخانه هاي غني و عظيم محرومند، و حقير با هر دو حالت روبرو بوده اما مع الوصف با جديت تمام و در حد توان، كتب موردنياز را از سوي علم دوستان به عاريت گرفته و آنها را بررسي نموده ام، و هر چند با داشتن مشغله هاي گوناگون و گرفتاريهاي شغلي، به لطف ايزد متعال به ميزان 950 ساعت مفيد در طي مدت 6 ماه توانستم فيشهاي مورد نياز را تهيه و سپس با ارشادات و هدايتهاي مدبّرانه اساتيد گرامي اعم از استاد محترم راهنما با بعد مسافتي كه از نظر ارتباط وجود داشت، اين رساله را تدوين نمايم و همچنان به پهناي كار و بضاعت مزجاة معترفم اما چه باك كه به تعبير پورسينا بايد گفت :
تا بدانجا رسيد دانش من | كه بدانم همي نادانم |
چكيده تحقيق :
رساله حاضر، بررسي حقوق كودك در قرآن و سنت، در ارتباط با كودك و ابعاد مختلف زندگي اوست.
به عبارت ديگر سعي شده است برخوردهائي كه يك كودك، از زمان تولد تا سن رشد، ممكن است با قوانين مختلف، داشته باشد، و حقوقي كه در اين مدت دارد حتي الامكان مورد بررسي قرار گرفته و به بحث گذاشته شود.
اين رساله شامل 3 فصل مي باشد كه بعد از بيان كليات، فصل اول به بررسي سير تكاملي كودك و شروع و پايان كودكي مي پردازد كه خود شامل چند گفتار است كه در گفتار اول به مفهوم كودكي، نسب و اولاد پرداخته و در گفتار دوم شروع و پايان كودكي در حقوق اسلام و در گفتار سوم شروع و پايان كودكي در حقوق ايران و گفتار چهارم حدود سني لازم در مسائل مختلف به كودك را مورد بحث قرار مي دهد و گفتار پنجم و ششم شامل تولد و احكام ولادت، مراسم اسلامي در زمان ولادت و اهميت انعقاد نطفه مي باشد.
حقوق كودك در قانون مدني در فصل دوم اشاره شده است. از جمله حقوق ثبت ولادت و نگهداري و تربيت كودك كه شامل چند گفتار رضاع، حضانت، نفقه و ولايت است.
فصل سوم كه مهمترين فصل اين رساله است به حقوق كودك در آيات و روايات مي پردازد و اين فصل خود شامل 3 گفتار كه به ترتيب دربردارنده حقوق كودك از نگاه قرآن، حقوق كودك از نگاه ائمه معصومين و رعايت آداب و اخلاق در فرزندان مي باشد.
به عبارت دقيق تر رساله حاضر صرفاً نگاهي به حقوق كودك در قرآن و سنت است.
اعتذار
پيش از ورود در اصل سخن از پيشگاه بلند و باعظمت حضرت احدّيت و از محضر ارباب تحقيق سخن و قلم پوزش مي طلبم كه حق سخن را ادا نتوانم كرد و موضوعي بس مهم و وسيع را به نقصان برگزار مي كنم و تنها عذرم اين است كه «ما يُدْرَكُ كُلُّهُ لايُتْرِكُ كُلُّهُ» چرا كه بي شك اين رساله از سهو- نسيان- كه لازمة وجود محدود انسان است- بدور نيست، اميد كه آن كه اهل علم و ورع به يمن تماميّت در آن نگريسته و با زبان اصلاح و ارشاد خطاها را يادآور شوند، و با نقل حكيمانة عماد اصفهاني متوفي، (597) آن را به پايان مي برم:
«اِني رايتُ اَنّهُ لايكتب انسان كتاباً في يومه الا قال في غَدِهِ : لَو غُيِّر هذا لكانَ اَحسَنَ ، ولوزيدَ كَذا لكانَ يُسْتَحْسَنُ ، و لو قُدِّمَ هذا لَكانَ اَفْضَل ، و لو تُرِكَ هذا لَكانَ اَجْملَ و هذا مِنْ اَعْظمِ العِبَرَ و هوُ دليلٌ علي اِسْتيلاءِ النَّقْصِ علي جملةِ البَشرِ.»
ترجمه: من ديدم انسان، امروز كتابي نمي نويسد مگر آن كه فردايش مي گويد: اگر اين نوشتار تغيير داده شود بهتر است، اگر چنين چيزي افزوده گردد نيكوتر مي شود، اگر اين مطلب جلوتر آيد افضل است. و اگر آن عبارت خلاف گردد زيباتر است و اين از بزرگترين عبرتها است، و خود دليلي است بر غلبة نقص و كمبود بر همة افراد بشر.
و في الختامِ اوُصيكُم وَ نَفْسي بِرِعايَة الْإحتياطِ و مُلازِمةِ التقوي والتَّجَنُّبِ عن الهوي والتَّجا في عنِ الدنيا ، رَزَقَني ا… و ايّاكُم ذالكَ بِفَضْلِه وَ مَنِّهِ فانَّهُ وَليُّ التُّوفيقِ وَالْحَمدللهَ رَبِّ العالمينَ.
مريم دانشمند . بردسكن
شهريور / 1383 هـ . ش.
[1] الرحمن /55- طارق/ 6-10، زمر/ 6 ، مؤمنون/ 11-16
[2] سوره فاطر/ 11، روم/56
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.