پایان نامه : شرح و تبیین موضوع روشهای نوین تولید مثل از دیدگاه فقه امامیه
فهرست محتوا
چکیده
پیشرفت دانش پزشکی موجب گردیده که تقریباً میتوان گفت موضوعی به نام ناباروری وجود نداشته و یا بسیار نادر و مهجور شود. روشهای نوین تلقیح مصنوعی به میمنت دانش بشری این مشکل خانوادهها را حل کرده و کمتر کسی است که از وجود فرزند محروم بوده باشد. لقاح مصنوعی از ثمرات دانش پزشکی است و شیوهای درمانی برای ناباروری زوج و زوجه به شمار میآید، اما این عمل به دلیل اینکه حقوق و تکالیفی را متوجه صاحبان فرزند ناشی از آن بوجود میآورد، گاه تحت تأثیر تشتت و تعارض آرای فقهی و حقوقی در موضوع نسب و آثار حقوقی آن قرار گرفته است. بطور کلی پنج صورت از موضوع روشهای تولید مثل قابل تصور است. شق اول نطفه و تخمک یا همان جنین که متعلق به زوج و زوجه باشد و پس از لقاح در خارج، به رحم زوجه تزریق گردد. در این صورت هیچ اختلافی بین فقها به چشم نمیخورد و جملگی معتقد به حلیت و جواز عمل مذکور میباشند و شق دوم اسپرم متعلق به بیگانه است و تخمک و رحم متعلق به زوجه، اکثر فقها و حقوقدانان حکم به حرمت آن داده، مگر تعداد قلیلی، در شق سوم، اسپرم متعلق به زوج است و به همراه تخمک زن بیگانه در رحم زوجه قرار گرفته و عمل تلقیح صورت میپذیرد، این عمل در صورتی که رحم متعلق به همسر زوج باشد بلااشکال و در غیر این صورت محل اشکال قرارگرفته، این نظر غالب فقهاست البته با تأویل و تفاسیری متفاوت. شق چهارم نطفه متعلق به زوجین است و رحم متعلق به شخص دیگری، این عمل از نظر فقها و حقوقدانان در صورتی که رحم متعلق به محارم زوج باشد مانند زن دوم وی که نزدیکی با او بدون اشکال است مجاز میباشد، اما اینکه نسب متعلق به صاحب رحم باشد یا صاحب تخمک یا هر دو، با اختلافاتی در اقوال رو به روست. اما صورت دوم این که رحم متعلق به زن بیگانه و نامحرم زوج باشد که در این رابطه برخی موافق و برخی مخالف عمل مذکور میباشند و حالت پنجم اهدای جنین است در این روش زوجین بیمار از جنین حاصل از اسپرم و تخمک زن و مرد دیگر که بینشان رابطه زوجیت باشد، در محیط آزمایشگاه استفاده کرده و جنین اهدایی به رحم زوجه منتقل میگردد. جمهوری اسلامی ایران با تدوین قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور قانونی را در پنج ماده (مصوب 29/4/1382) به تصویب رساند که تنها یک روش از روشهای موجود را به تصریح تجویز کرده است و در ماده یک این قانون آمده است: به موجب این قانون کلیه مراکز تخصصی درمان ناباروری ذیصلاح مجاز خواهند بود با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در این قانون، نسبت به انتقال جنینهای حاصله از تلقیح خارج از رحم زوجهای قانونی و شرعی پس از موافقت کتبی زوجین صاحب جنین به رحم زنانی که پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشکی ناباروری آنها (هر یک به تنهایی یا هر دو) به اثبات رسیده است، اقدام نمایند. اما اینکه مبنای مشروعیت عمل چیست و صدق عناوین حلیت و حرمت در مورد این فعل چگونه است و نیز آثار مالی و غیرمالی این گونه روشهای تولید مثل چه میباشد محور اصلی تحقیق حاضر است.
واژگان کلیدی: روشهای نوین تولید مثل، فقه امامیه، حقوق ایران، آثار و احکام مالی و غیرمالی
مقدمه
یکی از تمایلات ذاتی انسانها که از نظر ماهوی با سایر موجودات حالت تقریباً مشابهی دارد، علاقه به غیر هم جنس است، این امر در اسلام در قالب ازدواج مطرح و مورد تشویق قرار گرفته است.
زن و مرد در اثر ازدواج در کنار یکدیگر احساس آرامش میکنند که این خود یکی از بهترین نعمتهای خداوند متعال برای بشر است.
جدای از ارضاء مشروع میل جنسی، یکی دیگر از اهداف این پیوند، موضوع ایجاد نسل بشر و تربیت فرزندان است که در کنار امر او ل، موضوعی در خور اهمیت، تلقی میشود، داشتن فرزند، موجب تحکیم پیوندهای بین زن و مرد شده و نداشتن آن خانواده را با لرزش و تهدید مواجه میسازد.
بعضی از افراد جامعه اعم از زن و مرد، دچار بیماری یا مشکلاتی هستند که امکان ازدیاد نسل را از آنها سلب میکند، این امر خود یکی از دلایل عمده وقوع طلاق در میان جوامع بشری است، لذا شناخت مشکلات سر راه مقولهٔ توالد در واقع کمک مهمی به تحکیم روابط درون خانوادگی و ریشه دار کردن پیوند زن و مرد، خواهد کرد.
در کشور ما که عموم مردم سعی در تطبیق رفتارهای خود با شریعت اسلامی دارند، حل این مشکل در چارچوب دین اسلام و مطابق با فتاوای علمای اسلامی، اهمیت زیادی پیدا میکند و چون موضوع ازدواج نزد خانوادهها موضوعی قابل تقدیس و تکریم است، با تدابیر اندیشیده شده و حل مسئله توسط فقهای آزاد اندیش اسلام صورت گرفته و ضمن اینکه خانوادهها از موهبت فرزند برخوردار میشوند، در این مسیر اقدام خلاف شرعی نیز صورت نمیگیرد.
«در اسلام خداوند به وسیلهٔ پیامبرش، قوانینی فرستاد که انسان از عظمت آنها به شگفت در میآید، برای همه امور قانون و آداب آورده است.
برای انسان پیش از آن که نطفهاش منعقد شود تا پس از آن که به گور میرود، قانون وضع کرده است.
همانطور که برای وظایف عبادی قانون دارد، برای امور اجتماعی و حکومتی قانون و راه و رسم دارد، حقوق اسلام یک حقوق مترقی و متکامل و جامع است ».[1]
حال یکی از سؤالات مهمی که همواره برای نسل امروزه به ویژه روشنفکران و جوانان مطرح میباشد «تطور و تبدیل احکام» است.
بدین معنا که از یک سو چون مکتب اسلام به عنوان دین خاتم، احکام و قوانینش جنبهٔ جاودانگی و همیشگی دارد، یعنی به همانگونه که آغاز بوده است باید تا پایان نیز به همان صورت باقی بماند، بنابراین دینی، ثابت و غیر متغیر است و از سوی دیگر هنگامی که «زمان» اقتضای دگرگونی و نوآوری دارد و هر روزه، اوضاع و شرایط جدیدی مغایر با گذشته را به وجود میآورد، پس چگونه ممکن است دین اسلام و احکام و قوانین الهی که در ذات خود ثابت و غیر متغیرند با «زمان» که ذاتاً در حال تغییر و تحول و حرکت است توافق و هماهنگی و همراهی داشته باشند؟
اسلام به صورت خود به خود و با مکانیسم مخصوصی که از مختصات قانونگذاری آن است، دارای قابلیت انعطاف است و باتوجه به همین قابلیت است که قدرت شگرف جوابگویی فقه به مسائل جدید در هر دورهای موجب اعجاب جهانیان میگردد.
حدوث مسائل جدید از ویژگیهای عصر ما نیست بلکه از آغاز ظهور اسلام تاکنون مسائل مستحدثه وجود داشته است و فقه اسلامی نیز وظیفهٔ پاسخگویی به نیازهای زمان را انجام داده است.
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- بیان مسئله
پیشرفت علوم پزشکی باعث شد تا پارهای از مباحث با بحثهای فقهی درآمیزد، فقیهان آگاه و هوشیار شیعه، گاهی جلوتر از پیشرفتهای علمی بحثهای فقهی را مطرح و بررسی کردند، بسیاری از مسائلی که شاید در چند سال اخیر مورد توجه دانشمندان قرار گرفته، فقیهان از دهها سال قبل به استقبال آن رفته و دربارهٔ احکام آن سخن گفتهاند تلقیح مصنوعی نیز از همین مسائل است که به آن پرداختهاند.
تلقیح در اصطلاح، عبارت است از: جایگزین کردن نطفه در رحم به وسیله آلات پزشکی یا هر وسیله دیگری باشد. دانشمندان علوم جدید دربارهٔ گونههای آن به تحقیقات آزمایشگاهی پرداختند و فقیهان دربارهٔ احکام آن به کندوکاو مشغول شدند. در این پژوهش فرض مسئله این است که اگر تخمک به خود صاحب تخمک انتقال پیدا کند و در آنجا شروع به رشد نماید، چه مسائلی اعم از شرعی، قانونی، ژنتیکی، مالی و … را به همراه دارد. داشتن فرزند موجب تحکیم پیوند بین زن و مرد شده و نداشتن فرزند آن را با لرزش و تهدید مواجه میسازد. بعضی از افراد جامعه اعم از زن و مرد، دچار بیماری یا مشکلاتی هستند که امکان ازدیاد نسل را از آنها سلب میکند، این امر خود یکی از دلایل عمده وقوع طلاق درمیان جوامع بشری است، لذا شناخت مشکلات سر راه مقولهٔ توالد در واقع کمک مهمی به تحکیم روابط درون خانوادگی و ریشه دار کردن پیوند زن و مرد، خواهد کرد.
غرض از لقاح این میباشد که زن و شوهر از نظر بیولوژیکی و ژنتیکی قادرند صاحب فرزند شوند، یعنی بدن مرد قادر است اسپرم بسازد و بدن زن نیز توانایی تولید تخمک را دارد ولی زن به علت نقص ارگانیک نمیتواند جنین را در رحم پرورش دهد مثلاً مبتلا به نوعی دیابت، تالاسمی، یا امراض دیگری است که از شوهر خود حامله میشود ولی حمل بعد از مدتی و قبل از تکمیل ساقط میگردد، یا کودک در حالت جنینی بعد از مدتی از امراض مادر متأثر شده و ناقص رشد میکند و ناقص نیز متولد میگردد و موارد دیگری که وجود دارد، باعث میشود که خانوادهها از موهبت فرزند محروم باشند، با توجه به پیشرفت علم پزشکی و تکنولوژی مربوط به بیولوژی، راه چاره وجود دارد و انسانهای علاقه مند به داشتن فرزند، از این موهبت محروم نخواهند بود و از این طریق میتوانند مشکل را برطرف کنند. این پدیده که زاییدهٔ دانش امروز بشری است، مسائل جدید را به دنبال دارد و مطالب تازهای را در ذهن و فکر اندیشمندان به وجود میآورد از جمله: جواز یا حرمت انتقال جنین به رحم زن بیگانه از جهت قانونی و شرعی، آثار مالی کودک ناشی از رحم اجارهای، آثار غیر مالی مربوط به این کودک و …
در این نوشتار علاوه بر روشن کردن این مسئله و مسائل دیگری که در همین راستا وجود دارد، ثابت خواهیم کرد فقه شیعه پا به پای مسائل روز حرکت میکند و دین اسلام، این توانایی و قدرت را دارد که انسانها را به سمت و سویی سوق دهد که سعادت آنها را تضمین کند و مشکلات آنها را به نحو احسن بر طرف کند.
در لقاح مصنوعی نیز اسلام راه را برای ادامه نسل کسانی که در این زمینه با مشکلاتی مواجهاند، بازگذارده است.
1-2- سؤالات تحقیق
1 ـ روشهای نوین تولید مثل انسان یعنی چه؟
2 ـ چند نوع روش نوین تولید مثل انسانی وجود دارد؟
3 ـ جواز یا حرمت انجام هرکدام از روشها بر چه مبنایی است؟
4 ـ رابطهٔ طفل متولد شده در هر کدام از روشها از لحاظ نسب و ارث و محرمیت با والدین و نیز آثار مالی و…درآن چگونه است؟
1-3- فرضیات تحقیق
1 ـ روشهای نوین تولید مثل انسان، درمان بیماریهای ناباروری با استفاده از سلولهای جنسی به طرق مختلف را گویند.
2 ـ روشهای نوین تولید مثل انسان شامل:
الف ـ تزریق اسپرم
ب ـ تخمک اهدایی
ج ـ جنین اهدایی
د ـ رحم اهدایی
میباشد.
3 ـ تلقیح مصنوعی زن با اســــپرم شوهر از نظر حقوق کنونی ایران عمل صحیحی است که دارای آثار حقوقی میباشد و از نقطه نظر فقهی تقریباً بالااشکال میباشد. سه دستة جانشینی، تخمک اهدایی، جنین اهـــدایی، رحم اهدایی در بارداری از نظر فقهی و حقوقی نمیتوان دلیل قطعی مبنی بر حرمت و عــدم جواز به دسـت آورد.
4 ـ کودک به دنیا آمده دراثر تلقیح مصنوعی زن با اسپرم شوهر در حقوق ایران ملحق به زن و شوهــــر ومنتسب به آنان است. تلقیح مصنوعی زن با اسپرم مرد بیگانه محیط ظهور آرا متفاوت هم از منظر حقوقدانان و هم از سوی فقها میباشد. به کارگیری این روش، موافقان اندک ولی مخالفان فراوانی دارد. سه دســــــتةجانشینی، تخمک اهدایی، جنین اهدایی، رحم اهدایی نیز منشأ نظرات متفاوت حقوقی و فقهی میباشد.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.