پایان نامه شناخت راه ها واصول آموزش خلاق در آموزش مفاهيم ديني ( نماز )
مقدمه:
بيان مسئله
در سال هاي اخير، با توجه به تلاش هاي بسياري كه در آموزش مفاهيم ديني در مدارس صورت گرفته و نيز فعّاليّت هاي بي وقفه اي كه مربيان تربيتي براي آشنايي كودكان با مباني ديني انجام داده اند ، تنها شاهد انبوه سازي مطالب ذهني آنان به عنوان محفوظات هستيم و اين آموزه هاي تعالي بخش كه سبك زندگي و شيوه ی اعتقادات آينده ی فرد را مي سازد ، اگر با بينش و بصيرت صحيح صورت نگيرد به مرور كمرنگ شده و يا در مواجهه فرد با زرق و برق هاي فرهنگ هاي بيگانه دچار سردرگمي و در نهايت حذف اعتقادات آنها مي گردد . تغييرات برنامه هاي درسي در دوران ابتدايي و نگرش هاي جديد مسئولان آموزش و پرورش در تدوين كتب آموزشي ، حاكي از آن است كه گام هاي مؤثري در اين راه برداشته شده است ، اما هنوز نياز به ارائه ی راهكارها و الگوهاي آموزشي مناسب تر جهت انتقال آموزه هاي ديني خصوصاً نماز در مدارس هستيم.
تربيت ديني صحيح در طول دوران ابتدايي مي تواند به عنوان يكي از مهم ترين عوامل جلوگيري از ناهنجاري هاي رفتاري و رشد انديشه هاي ديني و تقويت باورهاي اعتقادي در فرد باشد . هنگامي كه از نهادينه شدن تربيت ديني صحبت به ميان مي آيد ، منظور اين است كه كودكان به عنوان نسل فردا بايد سير زندگي و اهداف خود را در بستر نظام اعتقادي جامعه مشخص كنند . دكتر باهنر در اين باره مي نويسد : تجربيات موجود و تحقيقات انجام شده نشانگر آن است كه مسأله آموزش ديني از وضعيت مطلوبي برخوردار نبوده و گاهي با تأثيرات معكوسي نيز همراه گرديده است . ( باهنر ، 1385 )
در سال هاي اخير در ميان نسل جـوان و نوجـوان ، نوعي ترديد در همه ی باورها و خود باختگي
در برابر نئومدرنيسم[1] ديده مي شود . به گونه اي كه اسلامي كه در كلاس هاي ديني بيان مي شود ،
نمي تواند پاسخگوي دانش آموزان و مشكلات آنها باشد . ( قائمي ، بی تا )
به نظر مي رسد كه دغدغه هاي فكري بسياري از انديشمندان اسلامي نيز همين موضوع باشد ، كه
چگونه مي توان با توجه به فرصت هاي استثنايي دوران تحصيل باورهاي ديني و اعتقادات زير بنايي مذهبي كودكان را در جهت تثبيت ايمان مذهبي آنها در آينده شكل داد . چون به وجود آوردن و شكل دادن يك بينش صحيح و ارتباط دادن ارزش هاي فرد با ارزش هاي ديني از طريق روش هاي خلاقانه مي تواند در اين امر مهم بسيار موثر و مفيد واقع شود ، بنابراين پژوهش حاضر سعي دارد معلوم نمايد كه راهكارهای آموزش خلاق در آموزش مفاهيم دينی ( نماز ) به كودكان و نوجوانان و تعميق باورهاي ديني آنان ، چيست ؟ اميرالمؤمنين حضرت علي(ع ) در نهج البلاغه چنين می فرمايند :
“ لا تقسيروا اولادكم علی آدابكم فانهم مخلوقون لزمان “
فرزندان خود را بر آن اساس كه خود تربيت شده ايد تربيت نكنيد كه اينان براي زمان غير از زمان شما آفريده شده اند . ( به نقل از قائمي ) به وضوح مي توان از اين سخن مولاي متقيان برداشت نمود ، كه شرايط جديد نياز به خلاقيت هاي جديد و شيوه هاي آموزشي جديد دارد . روان شناسان و جامعه شناسان عصر حاضر نيز حداقل براين نكته اتفاق نظر دارند ، كه انتقال مفاهيم به نسل هاي جديد نياز به روش هاي همخوان با اوضاع و شرايط جديد دارد و تنوع اطلاعاتي در جهان مي تواند در صورت بد عمل كردن و تاكيد بر شيوه هاي سنتي ، به سادگي مورد بی توجّهی نسل جديد قرار گرفته و تمام تلاش هاي ما را بي ثمر سازد .
2.1. اهمّيّت و ضرورت موضوع :
آموزش مفاهيم و اعمال مذهبي به عنوان اصول اوليه زندگي اجتماعي در جامعه اسلامي محسوب مي گردد . جامعه اي كه تمام اركان آن از ابتدايي ترين نهادها تا پيچيده ترين بنيادهاي آن ، وابسته به احكام اسلام و برگرفته از اعتقادات ديني شيعه مي باشد ، بايد در انتقال اصول به كودكان ، بهترين شيوه هاي كاربردي را به كار بندد . انتقال و آموزش رفتارهاي مختلف به كودكان امري بسيار پيچيده و حساس است و يكي از موضوع هاي مهمي است كه روان شناسان در آن اتفاق نظر ندارند . يادگيري امري پيچيده و در عين حال ساده مي باشد . تئوري هاي مختلف يادگيري و روش هاي انتقال مفاهيم به كودكان داراي تنوع بسياري است . از تئوري هاي يادگيري و پرسش و پاسخ گرفته تا شرطي ابزاري و شرطي كلاسيك تا روش هاي جديدي كه توسط تئوريسين هاي مختلف علوم انساني ارائه شده است .
امروزه شناخت به عنوان يكي از مورد پسندترين و پركاربردترين مفاهيم روان شناسي محسوب مي گردد و بسياري از روان شناسان عصر حاضر با ارائه ی الگوهاي مختلف شناختي ، سعي در اثبات نظريات خود از ديدگاه هاي مختلف دارند . اهميت شناخت در آموزش و پرورش و درك پديده ها و را در سيستم هاي مختلف آموزش و پرورش به وجود آورده است .
در جامعه اي كه ما در آن زندگي مي كنيم ، اعمال و رفتارهاي اجتماعي تا حدود زيادی متأثر از آموزه هاي مختلفي است كه توسط رسانه هاي جمعي ارائه مي گردد . اگر ما نتوانيم در مواجهه با اين سيل اطلاعات مختلف ، اهداف و آرمان هاي اوليه و زير بنايي خود را منتقل و تثبيت كنيم ، بدون شك در آينده ی نزديك با بحراني فراگير روبه رو خواهيم گشت كه در آن شرايط ، ديگر نمي توان با ابزارهاي سنتي و ساده به جنگ آنها رفت. لازم است در ابتداي تشكيل و تكميل مفاهيم و اصول زير بنايی اعتقادي افراد ، ما نيز با درايت خاص ، روش هاي مؤثرتر و خلاقانه تري را به كار ببريم و نوع ديدگاه ها و نگرش هاي نوجوانمان را بر پايه ی اعتقادات ديني و ارزش هاي معنوي دين اسلام محكم و استوار سازيم .
تحولات صنعتي ، بنياد زندگي بشر را تغيير داده و حتّي محيط خانوادگي را نيز متحوّل ساخته است . بنابراين نبايد روش هايي را به كار ببريم كه براي آموزش ما از آن استفاده شده است . اصول دين هميشه ثابت و بدون تغيير است . ( حلال محمد ، حلال الي يوم القيامه ) امّا در نحوه ی آموزش مي توان از راه هاي جديدي استفاده كرد . سفر حج واجب است ، اما ضرورتي ندارد كه در حال حاضر نيز ، با اسب يا شتر انجام شود . ( قائمي ، بی تا )
اگر ما زمان شناسي و جريان شناسي را به عنوان يك اصل بپذيريم ، نبايد شاهد اين قضيه باشيم كه در امر آموزش مفاهيم ديني به فرزندانمان از ساير اديان و جوامع عقب تر هستيم . بايد مبناي كاري ما بر اين باشد كه آموزش مفاهيم ديني را با شيوه هاي جديد كه داراي جذابيت ، مقبوليت و سبب ايجاد رغبت كامل در فرد باشد ، ارائه دهيم و بين آموزه هاي ديني و زندگي پيوندهاي ناگستني برقرار نماييم .
نماز به عنوان ستون دين اسلام در ميان مسلمانان از جايگاه خاصي برخوردار است و به عنوان نماد عيني و اعتقادي مسلمين محسوب مي گردد . اگر ما بتوانيم مسير آموزش صحيح نماز را در مدارس به نحوي پيش ببريم كه فرد بدون تذكر و يا اجبار با بينش و اراده ی كامل آن را به جا آورده و ارزش هاي خود را به طور كامل وابسته به ارزش هاي ديني بداند ، مي توانيم ادعا كنيم كه توانسته ايم در انتقال اين ارزش بنيادي به نسل هاي جديد موفق عمل كرده ايم و در ضمن وابستگي فرد به اين فريضه ، مي تواند جلوي بسياري از ناملايمات و بزهكاري هاي فردی و گروهي را بگيرد .
3.1. اهداف تحقيق :
هدف اصلي اين پژوهش شناخت راه ها واصول آموزش خلاق در آموزش مفاهيم ديني ( نماز ) مي باشد . در راستاي اين هدف اصلي ، اهداف فرعي ديگري نيز مدّ نظر است كه عبارتند از :
1 – شناخت جايگاه نظر در آموزش مفاهيم ديني ( نماز )
2 – نقش خلاقيت و آموزش خلاق در تعميق باورهاي ديني ( نماز )
3 – بصيرت ديني و شناسايي نقش آن در تعميق باورهاي ديني
4.1. سؤال هاي تحقيق :
با توجه به اهداف در نظر گرفته شده ، سوال هاي اين تحقيق عبارتند از :
1 – به منظور آموزش مفاهيم ديني به دانش آموزان ( نماز ) چه راه هايی وجود دارد ؟
2 – چگونه مي توانيم آموزشی خلاق را براي انتقال مفاهيم ديني طراحي كنيم ؟
3 – تفكر در آموزش مفاهيم ديني ( نماز ) از چه جايگاهي برخوردار است ؟
4 – اصولی كه به مربيان پرورشي مي تواند كمك كند تا آموزشي عميق و پايدار داشته باشند ، چيست ؟
5.1. فرضيات تحقيق :
فرضيه ی اصلي اين پژوهش آن است كه آموزش هاي خلاق در تعميق و تقويت باورهاي ديني ( نماز ) مؤثر است .
در راستاي اين زمينه اساسي ، محقق فرضيه های ديگري نيز در ذهن دارد كه عبارتند از:
1 – مربيان تربيتي در مدارس ابتدايي بيشتر به صورت هاي كليشه اي سعي در آموزش باورهاي ديني دارند .
2 – داشتن بصيرت و بينش ديني در تثبيت آموزه هاي ديني ( نماز ) نقش بسيار مهمي دارد .
3 – هر چه آموزش مفاهيم پايه ای ديني ( نماز ) ، بيشتر همراه با تفكر و انتخاب باشد ، تأثير آن بيشتر است .
4 – هر چه هماهنگي بين انتظارات و نقش هاي دانش آموزان بيشتر باشد ، آموزش بهتر انجام مي گيرد.
5 – هر چه آموزش با انتظارات و گرايش هاي دانش آموزان هماهنگي بيشتري داشته باشد ، آموزش با موفقيت بيشتری انجام مي گيرد .
6.1. تعاريف نظري و عملياتي تحقيق
آموزش خلاق :
آموزشي كه بر اساس تفكر واگرا طراحي شده و هر كودك با توجه به داشتن يك جريان متفاوت كه نيازها و گرايش هاي ويژه اي را دارا مي باشد ، طراحي می گردد. البته توجه به همگرايي و يكسان ديدن برخي از خصوصيات كودكان نيز مد نظر است . ( www. Cheessta.com )
در اين پژوهش منظور از آموزش خلاق عبارت است : از آموزش هايي كه مبتني بر اصول تدريس فعال توسط مربي ، با توجه به اهداف يادگيري باشد . آموزش خلاق را نمي توان يك بعدي و با الگويي خاص براي افراد مختلف در نظر گرفت . لذا در اين طرح با توجّه به ويژگي هاي فرهنگي خاص هر طبقه و نيز تفاوت هاي فردي مشخصي كه مربيان مشاهده مي كنند ، مي توانند فرآيندهاي مختلفي را براي انتقال آموزش مورد نظر ، ارائه دهند . آموزش خلاق مي تواند با بازي ، لذّت ، ترغيب و تشويق كودك ، آزادي انديشه و مشاركت در امور مختلف همراه باشد و در مجموع مي توان گفت كه آموزش خلاق، به مربي خلاق كه به اصول اعتقادي و روان شناسي اجتماعي آشنايي داشته و روش انتقال آموزش خود را در شرايط مختلف كليشه اي و سنتي قرار ندهد ، نياز دارد . (کردی ،1381 )
تفكر خلاق :
تفکر خلاق عبارتست از : فرايند درک مشکلات ، مسائل ، کمبود اطلاعات وعوامل جا افتاده ، حدس زدن وفرضيه ساختن در مورد اين کمبودها ، ارزيابی و آزمودن فرضيه ها ، حدس ، اصلاح وارزيابی مجدد آن ها و بالاخره ارائه نتايج (تورنس[2]، 1988).
در اين پژوهش منظوراز تفكر خلاق : قدرت واستعداد بالفعل رسيده كودك ، در تمييز و تشخيص فعل يا اعمالي كه انجام مي دهد ، است . به عبارتي نوعي توانايي در فرد به وجود آيد ، كه بهتر بتواند ، خوب و بد را تشخيص داده و عمل مورد نظر خود را با اراده و منطق صحيح بپذيرد .
تعميق و تقويت باورهای ديني :
دكتر شريعتمداري در اين خصوص مي نويسد : يادگيري از طريق شرطی ، يك يادگيري سطحي است و با يادگيري از طريق بصيرت و فهم كه بر محور تفكر قرار دارد ، قابل تلفيق نيست . پايه ی ادراك يادگيري تفكر است و فهم ادراكي هر چيز نتيجه تفكر در باره ی آن چيز است .
منظور از تعميق باورهاي ديني در اين پژوهش ، به وجود آوردن رفتار مورد نظر ، به نحوي كه جزء ارزش ها و باورهاي فرد گردد و يادگيري و عمل ديني مورد نظر ؛ نه به خاطر تكرار آن ، بلكه به دليل ارتباط داشتن آن با كل وجود و هدف هاي زندگي او عجين گردد . به عبارتي نگرش ، باور ، اعتقاد و ايمان فرد بر انجام آن تكليف مورد نظر ، پايه ريزي مي گردد .
بصيرت گرايي :
بصـيرت در حوزه ی يادگيري با آگاهي و شنـاخت صحيح آغاز و به گرايش عميـق و پايـداري ختم مي گردد . بصيرت ، مقدمه ی ايمان و عمل ديني و وجه تمايز انسان مؤمن با سايرين تلقي مي گردد . در اين ديدگاه رويكردي مد نظر است كه به جاي انبوه سازي مفاهيم ديني در ذهن دانش آموز ، به دنبال ايجاد شناخت و بصيرت ديني درآنان باشد . ( رحيمي ، 1382 )
دراين پژوهش ، بصيرت گرايي به معناي ، شناخت و آگاهي عالمانه از مفاهيم ديني است . به نحوي كه عمل مورد نظر ( نماز ) كاملاً با آگاهي و شناخت انجام گيرد .
مفاهيم ديني :
در پژوهش حاضر منظور خاص ، آموزش و يادگيري نماز به عنوان مهم ترين فريضه ی ديني مسلمانان است .
كودكان :
در اين پژوهش منظور كودكان 7 تا 11 ساله مي باشند كه دوره ی تحصيلي ابتدايي ، را پيش رو دارند.
مربيان تربيتي :
در اين پژوهش به معلماني كه مسئوليت آموزش مسائل اعتقادي – ديني و نيز فعاليت هاي پرورشي درمدرسه را دارند ، مربيان تربيتي گفته مي شود .
خلاقيت :
رونزولي [3](1986) خلاقيت را توليد محصول نو و مبتكرانه مي داند كه دربرهه ای از زمان براي خالق يا شخص ديگري رضايت بخش باشد . حتّي اگر اين ايده يا محصول را قبلاً فرد ديگري كشف كرده باشد،يا آن را مبتكرانه محسوب نكنند،باز خلاقيت وجود دارد.دكتر افروز نيز خلاقيت را امري فردي كه طي آن شخص با استفاده از تفكر واگرا فكري نو توليد و ارائه مي دهد. (افروز ، 1373 )
در اين پژوهش منظور محقق از خلاقيت كليه ی راه ها و شيوه هاي نو و جديدي است كه مربيان را
بهتر بتواند در امر آموزش مفاهيم ديني موفق كند .
1،7 . محدوديت ها :
اين تحقيق بر اساس شرايط و ويژگي هاي آموزش كودكان ابتدايي(دختر) در شهر تهران و امكانات موجود در اين شهر انجام شده است و در شرايطي مي توان نتايج آن را تعميم داد كه جامعه ي انتخابي شرايطي مشابه شرايط موجود در تحقيق را داشته باشند .
[1] تجدد گرايي نو
[2] Torrence
[3] – Renzuli
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.