پایان نامه مبنای مسئولیت قراردادی پزشک در نظام حقوقی ایران
چکیده
مسئولیت پزشکی یکی از مسائل اساسی و مورد بحث مطرح در حقوق پزشکی است و این مسئله در رابطه میان پزشک و بیمار و تمامی کارهایی که پزشک برای معالجه بیمار انجام میدهد مطرح میشود. در نگرش حقوقی، رابطه پزشک و بیمار به منزله قراردادی است که میان آن دو بسته شده و به استناد این رابطه حقوقی، پزشک متعهد به درمان بیمار میگردد. آنچه در این پایان نامه مورد اهتمام است ضمن پاسخگویی به ماهیت تعهدات پزشک، به بررسی مبنای مسئولیت پزشک در فرض وجود قرارداد است. روش تحقیق در این پایان نامه توصیفی-تحلیلی بوده و در پایان نتیجه گرفته میشود که قانونگذار بنا به مصالحی، صرف ورود خسارت به بیمار را اماره تقصیر و مسؤولیت پزشک قرار داده و پزشک برای رهایی از مسؤولیت باید عدم تقصیر خود و به طریق اولویت قطع رابطه سببیت را اثبات نماید. برای تعدیل مسؤولیت مفروض پزشک اجازه داده شده است که پزشک قبل از شروع به درمان از بیمار تحصیل برائت نماید. شرط برائت باعث معافیت پزشک از مسؤولیت ناشی از تقصیر خود نمیگردد و فقط باعث جابجای بار دلیل میگردد.
واژگان کلیدی: مسئولیت قراردادی پزشک، تعهد به وسیله، تعهد به نتیجه، تقصیرپزشک، برائت
فهرست | شماره |
مقدمه | |
1) شرح و بیان مسئلهٔ پژوهشی | 1 |
2) پیشینه و تاریخچهٔ تحقیق | 2 |
3) اهداف تحقیق | 3 |
4) ضرورت انجام تحقیق | 3 |
5) سوالها ی تحقیق | 4 |
6) فرضیههای تحقیق | 4 |
7) روش تحقیق | 4 |
8) ساماندهی تحقیق | 4 |
فصل اول: کلیات مسئولیت مدنی | |
بخش اول – کلیات | 8 |
گفتار اول – مفاهیم و تقسیمات | 8 |
1- مفهوم مسئولیت | 8 |
2- انواع مسئولیت | 8 |
2-1- مسئولیت اخلاقی | 8 |
2-2-مسئولیت حقوقی | 10 |
گفتار دوم – انواع مسئولیت حقوقی | 10 |
1- مسئولیت کیفری | 10 |
2–مسئولیت مدنی | 10 |
گفتار سوم –اقسام مسئولیت مدنی از حیث منشاء | 11 |
1-مسئولیت قراردادی | 11 |
1-1- ماهیت مسئولیت قراردادی | 12 |
1-2- اقسام مسئولیت قراردادی و طرق اثبات آن | 12 |
1-2-1-تعهد به وسیله | 12 |
1-2-2- تعهد به نتیجه | 13 |
2- مسئولیت قهری | 13 |
2-1- ماهیت مسئولیت قهری | 14 |
بخش دوم- مسئولیت پزشک و تاریخچه آن | 15 |
گفتار اول- مسئولیت شغلی | 15 |
1– تعریف خطای شغلی | 15 |
2–ماهیت خطا شغلی | 15 |
3- مفهوم و معیار سنجش خطای پزشکی | 16 |
گفتار دوم- مسئولیت پزشک | 17 |
1- تاریخچه مسئولیت پزشک | 18 |
1-1- تمدنهای ابتدایی | 18 |
1-2- بابل، یونان و روم باستان | 19 |
1-3- ایران باستان | 19 |
1-4- دوران اسلامی | 20 |
گفتار سوم-انواع مسئولیت پزشک | 21 |
1- مسؤولیت اخلاقی | 21 |
2- مسؤولیت حقوقی | 22 |
2-1- مسؤولیت انتظامی یا شغلی | 22 |
2-2- مسؤولیت کیفری | 22 |
2-3- مسئولیت مدنی پزشک | 23 |
فصل دوم: ماهیت مسئولیت مدنی پزشک | |
بخش اول- مسئولیت قهری و قراردادی | 26 |
گفتار اول- فواید عملی تمیز مسئولیت قهری و قراردادی | 26 |
1- از حیث دادگاه صلاحیت دار | 27 |
2- از حیث قانون حاکم | 27 |
3- از حیث مطالبه | 28 |
گفتار دوم- دیدگاههای موجود در مورد مسئولیت پزشک | 28 |
۱- نظریه مسئولیت قهری و دلایل پیروان آن | 28 |
۲- نظریه مسئولیت قراردادی و دلایل پیروان آن | 29 |
3- نظریه برگزیده | 30 |
گفتار سوم- ماهیت تعهد پزشک | 32 |
1- دیدگاه قائلین تعهد به نتیجه | 32 |
2- دیدگاه قائلین تعهد به وسیله | 33 |
3- نظریه برگزیده | 34 |
3-1- استثنائات وارده بر تعهد به وسیله | 35 |
بخش دوم- شرایط مسئولیت قراردادی پزشک | 37 |
گفتار اول- شرایط ایجاد مسئولیت قراردادی پزشک | 37 |
1- وجود قرارداد | 37 |
2- صحیح بودن قرارداد | 40 |
3- وقوع خسارت به علت عدم اجرای قرارداد باشد | 40 |
گفتار دوم- ماهیت حقوقی قرارداد درمان | 41 |
1- نظریه اجاره بودن قرارداد درمان | 41 |
2- نظریه جعاله بودن قرارداد درمان | 43 |
3- نظریه وکالت بودن قرارداد درمان | 43 |
4- نظریه عقد نامعین | 45 |
گفتارسوم- خصوصیات قرارداد درمان | 46 |
1- لازم یا جایز بودن قرارداد درمان | 46 |
2- معوض یا غیر معوض بودن قرارداد درمان | 48 |
3- رضایی یا تشریفاتی بودن قرارداد درمان | 49 |
4- تملیکی یا عهدی بودن قرارداد درمان | 50 |
گفتارچهارم- انتخاب و جمع مسئولیت قراردادی و قهری | 51 |
بخش سوم- اثر قراردادهای خصوصی در مسئولیت قراردادی پزشک | 52 |
گفتار اول- شرط عدم مسئولیت | 52 |
گفتار دوم- شرط برائت | 55 |
1-مفهوم برائت | 55 |
2-ماهیت برائت | 55 |
3-قلمرو شرط برائت | 56 |
4-مبنای برائت و اعتبار آن | 57 |
4-1- نظریه اعتبار شرط برائت | 58 |
4-2- نظریه عدم اعتبار شرط برائت | 58 |
4-3- نظریه برگزیده | 59 |
5-آثار برائت | 60 |
گفتار سوم- بیمه مسئولیت مدنی حرفهای پزشکان | 61 |
1-مفهوم بیمة مسئولیت پزشک | 61 |
2- ماهیت بیمه مسئولیت پزشک | 62 |
3-موضوع بیمة مسؤولیت پزشک | 62 |
4-تفاوت بیمه مسئولیت پزشک با شرط عدم مسئولیت | 63 |
فصل سوم: مبنای فقهی و حقوقی مسئولیت پزشک در فرض وجود قرارداد | |
بخش اول- مبانی فقهی مسئولیت قراردادی | 67 |
گفتار اول-قواعد فقهی | 67 |
1- قاعده لا ضرر | 68 |
2- قاعده اتلاف | 73 |
3- قاعده تسبیب | 78 |
3-1-شباهت و تفاوت اتلاف و تسبیب | 80 |
3-2-اجتماع مباشر و سبب | 81 |
گفتار دوم-جمع بین قاعده احسان و مسئولیت پزشک | 82 |
بخش دوم- ضمان طبیب در فقه امامیه | 84 |
گفتار اول- نظریههای مختلف فقهی درزمینه مسئولیت پزشکی | 84 |
1-طبیب جاهل | 85 |
2- طبیب متخصص و ماهر | 86 |
2-1-دیدگاه غیر مشهور در مورد طبیب حاذق | 86 |
2-1-1-ادله غیر مشهور بر عدم ضمان طبیب حاذق | 88 |
2-2-نظر مشهورفقهای امامیه در مورد طبیب حاذق | 89 |
گفتار دوم- مبنای برگزیده شده در فقه | 91 |
1-نقد و ارزیابی ادله مشهور | 91 |
2-مبنای استنتاج شده از نظریات فقهای امامیه | 97 |
بخش سوم-مبنای نظری مسئولیت مدنی پزشک | 98 |
گفتار اول-تبیین تقصیر قراردادی و ضوابط احراز آن | 99 |
1-ماهیت و اوصاف تقصیر قراردادی | 98 |
2-ضوابط احراز تقصیر قراردادی | 101 |
گفتار دوم- بررسی مبانی موجود در مسئولیت مدنی پزشک | 102 |
1-نظریه تقصیر | 103 |
2-نظریه خطر | 105 |
3-بررسی نظریهها | 106 |
4-مبنای حقوقی مسئولیت پزشک در فرض تحقق معالجه در قالب قرارداد با بیمار | 108 |
گفتارسوم-مبنای مسئولیت پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 | 111 |
نتیجه گیری | 114 |
پیشنهادها | 118 |
منابع و ماخذ | 119 |
چکیده انگلیسی | 127 |
مقدمه
شرح و بیان مسئلهٔ پژوهشی
یکی از مسائل مهم مورد بحث در حقوق امروز، مسئولیت پزشک است که علی رغم این اهمیت، قانون مدنی و قانون مسئولیت مدنی نسبت به آن ساکت است، رابطه میان پزشک و بیمار رابطهای حقوقی است و این قرارداد برای دو طرف آن حقوق و تکالیفی ایجاد میکند اما در این میان، همواره مقصود مورد نظر طرفین محقق نمیگردد و مشکلاتی پیش می آیدو علی رغم سعی و تلاش پزشک و عدم وقوع هر گونه اشتباهی، معالجات پزشک منجر به ایراد خسارات مالی و جانی به بیماران میشود. در واقع مسئولیت پزشکی، پاسخگو بودن پزشک در قبال خسارتی است که به بیمار وارد میآورد و دارای دو جنبه است: از یک سو پزشک متعهد است تا تمام تلاش خود را در راستای درمان بیمار به کار گیرد، این تعهد پزشک از نوع تعهد به وسیله است. پزشک نسبت به عدم حصول درمان مسئولیتی ندارد، مگر اینکه مرتکب تقصیر شودو از سوی دیگرپزشک متعهد است، تلاش کند تا در جریان معالجه، زیان و خسارت جدید به بیمار وارد نشود و در اصطلاح حقوقی مسئولیت قراردادی عبارت از مسئولیت کسی است که به موجب عقدی از عقود معین یا غیر معین، تعهدی را پذیرفته باشد و به علت عدم انجام تعهد یا تأخیر در انجام تعهد یا در ارتباط با عدم انجام تعهد خسارتی به متعهد له وارد میکند که در این صورت متعهد مکلف به جبران خسارت وارده است. (یزدانیان، ۱۳۷۹، ۵۹). اکنون آیا بیمار میتواند خسارت ناشی از تخلف از قرارداد را از پزشکی که با تخلف خویش موجبات زیان وی را فراهم ساخته مطالبه نماید؟ خسارتی که بر اثر اعتماد بر اجرای تعهد بر وی وارد شده، تعیین قلمرو مسئولیت حقوقی ناشی از تخلف از اجرای تعهد و اعمال آن نقش بازدارنده در وقوع تخلفات قراردادی دارد. که این امر مهم تنها با گسترش دامنه مسئولیت حقوقی ناشی از تخلف اجرای تعهد امکان پذیر است، چرا که در این صورت است که متعهد قراردادی نسبت به تخلف از اجرای تعهد، احساس محدودیت میکند و در اجرای سریع و بهتر مفاد تعهد اهتمام میورزد و از اینطریق امنیت و سرعت رابطه قراردادی تأمین میشود ولی تمامی این امور تنها با یافتن مبنای حقوقی برای گسترش دامنه مسئولیت قراردادی امکان پذیراست، مبنای که با اصول حقوق تطابق داشته و مبتنی بر مبانی فقهی و نظریات پذیرفته شده از سوی فقها و حقوقدانان باشد. در این رساله برآن هستیم که ضمن طرح و بیان اینکه مسئولیت قراردادی پزشک در نظام حقوقی ایران بر چه اصلی مبتی است. و اینکه آثار مسئولیت قراردادی پزشک از نوع تعهد به وسیله است یا تعهد به نتیجه؟ آیا مسئولیت پزشک یک مسئولیت محض و بدون تقصیر است؟ ضرورت پاسخگویی به این سؤالات ناشی از آثاری است که بر هر یک از مسائل فوق الذکر مترتب است.
پیشینه و تاریخچهٔ تحقیق
مبنا و هدف مسئولیت مدنی در طول زمان برحسب شرایط مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جوامع متغییر بوده است. به طوری که در زمان واحد، به دلیل شرایط متفاوت و نوع نگرش، مبنا، هدف و نوع و گستره قواعد مسئولیت مدنی و به طور کلی نحوه ساماندهی ضرر از کشوری به کشور دیگر فرق میکند. حقوقدانان کشور ما در مباحث مسئولیت مدنی بیشترین مطالب خود را در زمینه ضمان قهری قرارداده و مسئولیت حقوقی ناشی از تخلف از اجرای تعهد را به صورت فرعی مطرع ساختهاند. چنان که در مبحث تعهدات به هنگام بحث از آثار تعهد و به دنبال قواعد عمومی، از خسارت عدم اجرای تعهد سخنی چند به میان آوردهاند. به عنوان مثال دکتر سید مرتضی قاسم زاده، ۱۳۷۸، در کتاب مبانی مسئولیت مدنی، ضمن طرح و بیان تعریف تقصیر در نظام فقهی و حقوقی ایران و ضرورت توجه به مفهوم عرفی و اجتماعی تقصیر و با توجه به تحلیل نظریات برگزیده شده در نظام حقوق کشورهای دیگر مثل مصر، فرانسه، روم به عنوان مبنای مسئولیت مدنی، به این نتیجه رسیده است که اصل تقصیر (نظریه تقصیر) به عنوان یکی از مبانی مهم مسئولیت مدنی است. یا دکتر حمید بهرامی احمدی در کتاب ضمان قهری (مسئولیت مدنی)، ۱۳۹۰، تنها به تحلیل و بررسی مبانی مسئولیت خارج از قرارداد پرداخته است. در حالی که به دلیل منشاء قراردادی مسئولیت قراردادی و تفاوت آن از مسئولیت غیرقراردادی از حیث تعریف تقصیر، چگونگی اثبات، قلمرو جبران خسارت، اعتبار یا عدم اعتبار شرط محدود کننده مسئولیت و حتی مبنای مسئولیت، تدوین جداگانه میطلبد تا مباحث مربوط را به طور گسترده در یک جا فراهم آورد و با نگاه عمیق حقوقی نظریه پردازی و مبنای مسئولیت قراردادی را استخراج کند. البته در مورد تعهدات پزشک صرف نظر از قهری یا قراردادی بودن آن کتب و مقالات زیادی نگاشته شده است. به ویژه نوشتههای دکتر محمود عباسی در زمینه حقوق پزشکی و همچنین دکتر سیاوش شجاعپوریان،1373، در باب خطاهای شغلی و مسئولیتهای ناشی از آن را میتوان نام برد. اما بیشتر این منابع، مسئولیت و به ویژه مسئولیت جزایی پزشک را مدنظر قرار دادهاند ولی تا جایی که ملاحضه شد هیچ یک نتوانسته است مبنای مسئولیت قراردادی پزشک را در نظام حقوقی ایران آن گونه که شایسته است بکاود.
اهداف تحقیق
- بررسی اینکه مبنای مسئولیت قراردادی پزشک در نظام حقوقی ایران بر چه اصلی مبتنی است
- بررسی تأثیرنهاد برائت در مسئولیت پزشک
- بررسی رابطه نظریه تقصیر در زمینه مسئولیت قراردادی پزشک
ضرورت انجام تحقیق
با توجه به گسترش روز افزون قرارداد میان پزشک و بیمار و به تبع آن افزایش مسئولیت مدنی ناشی از این قراردادها، نیاز به تحلیل مبنای این مسئولیت و تعیین قلمرو آن و همچنین تلاش برای قاعده مند نمودن آن احساس میشود. همان گونه که بیان شد در حقوق ایران مسئولیت قراردادی پزشک به طور مختصری مورد بررسی قرار گرفته و بررسی و تحقیقی جامع در مورد مبنای مسئولیت قراردادی وجود ندارد. اما چنان که ملاحضه میشود، همچنین گسترش دعاوی مسئولیت مدنی و گرایش به جبران تمامی خسارتها اهمیت بررسی این موضوع را دو چندان میکند.
سوالها ی تحقیق
- آثار مسئولیت قراردادی پزشک از نوع تعهد به وسیله است یا تعهد به نتیجه؟
- آیا مسئولیت پزشک یک مسئولیت محض و بدون تقصیر است؟
- آیا در صورت شرط عدم مسئولیت یا برائت از ضمان پزشک به طور کلی از مسئولیت معاف است؟
فرضیههای تحقیق
- آثار مسئولیت قراردادی پزشک از نوع تعهد به وسیله است.
- مسئولیت پزشک یک مسئولیت محض نیست.
- شرط عدم مسئولیت یا تحصیل برائت ازضمان، پزشک را از مسئولیت به طورکامل معاف نمیکند.
روش تحقیق
روش تحقیق در اینرساله توصیفی- تحلیلی است. بدین نحو که اطلاعات و اسناد لازم از طریق مراجعه به کتابخانه و منابع الکترونیکی موجود بویژه از طریق مراجعه به منابع فقهی و مطالعه و فیش برداری جمع آوری گردیده و پس از تجزیه و تحلیل، نتایج مورد انتظار استنتاج خواهد شد.
ساماندهی تحقیق
این تحقیق مشتمل بر سه فصل، هشت بخش و گفتارهای مختلف میباشد. فصل اول تحت عنوان کلیات مسئولیت مدنیشامل دو بخش است که در بخش اول به مفاهیم کلی و تعاریف پارهای اصطلاحات پرداخته شده است و در بخش دوم ضمن بیان تاریخچه مختصری از مسئولیت پزشک، انواع مسئولیت پزشک را بیان نمودهایم. فصل دوم تحت عنوان ماهیت مسئولیت مدنی پزشک متشکل از سه پخش است که در بخش اول ضمن بیان دیدگاههای موجود در مورد ماهیت مسئولیت پزشک، ماهیت تعهدات پزشک نیز بیان شده و در بخش دوم به بیان قلمرو مسئولیت قراردادی پزشک و ماهیت حقوقی قرارداد درمان و خصوصیات و ویژگیهای آن پرداخته شده و در بخش سوم به بیان اثر قراردادهای خصوصی در مسئولیت قراردادی پزشک پرداخته شده است و نهایتاً فصل سوم تحت عنوان مبنای فقهی و حقوقی مسئولیت پزشک در فرض وجود قرارداد در قالب سه بخشکه به ترتیب در بخش اول از مبانی فقهی مسئولیت قراردادی و در بخش دوم از ضمان طبیب در فقه امامیه و در بخش سوم از مبنای نظری مسئولیت پزشک سخن به میان آمده
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.