پایان نامه محصولات لبني شير پاستوريزه پگاه ، محصولات غذایی – رب گوجه فرنگی جام شهد توس و کمپوت گیلاس شهد سازان
پيشگفتار
بي شك صنعت لبنيات دركشور ما سابقه طولاني داشته، اما متأسفانه كمتر در اين زمينه كار تحقيقاتي و مطالعاتي انجام شده است و بايد اذعان داشت كه ريشه هاي اين ضعف در نظام آموزشي تربيت نيروي انساني متخصص ما نهفته بوده ونيز فاصله غير معقولي كه بين مراكز علمي وصنعتي بوجود آمده است.
تبديل و فرآوري محصولات غذايي نيز از ديرزمان موردتوجه بشربوده است.قديمي ترين روش تبديل تهيه خشكبار، خشك، دوددادن ونمك زدن آن، سردكردن گوشت وماهي وقديمي ترين روش نگهداري انبار كردن غلات است.
نيكلاآپرت (N.Appert) در آغاز قرن نوزدهم باتوليد اولين كنسرو تجارتي براي ارتش ناپلئون،تحولي در صنايع كمپوت وكنسرو بوجود آورد و از آن زمان تاكنون اين صنايع پيشرفت زيادي به خود ديده است.
دستگاههاي قوطي سازي وقوطي پر كني، اتوكلاوهاي تحت فشار، بخارداغ، دستگاههاي دقيق كنترل عمليات وغيره، تهيه محصولات با ارزش غذايي خوب وباحداقل احتمال آلودگي را ميسركرده وتكنولوژي سرمايش وانبارهاي كنترل اتمسفرنيز امكان نگهداري سبزي وميوه تازه رابراي مدت زيادي ممكن ساخته است.
باتوجه به كيفيت بالاي گوجه فرنگي توليد شده و همچنين گيلاس در ايران،امكان توليد رب گوجه فرنگي وكمپوت گيلاس باكيفيت بالا وجودداردو باتوجه به امكانات فراهم شده جهت صادرات آنها به مقدار زياد درسالهاي اخيرلزوم توجه به توليد يك محصول بهداشتي باكيفيت شديداً احساس مي شودتا شاهد عودت محصول توليدشده ازشركتهاي خريدارخارجي به دليل كيفيت پائين وياعدم انطباق محصول با شرايط اعلام شده ازطرف آنها نباشيم.
توجه به كيفيت مواد غذايي دركشورهاي خارجي به عنوان يك اصل مهم مطرح مي شود. امروزحتي كيفيت بسته بندي ازجايگاه خاص برخوردار است.
آنچه در اين پايان نامه آمده، كوششي است ناتمام براي گردآوري مطالب پراكنده اي كه دراين زمينه موجود بوده وبه اضافه مختصري تجارب شخصي كه اميد آن مي رود باتوجه به ضعف بضاعت علمي وتجربي حقير،اين مجموعه حاضر كه در سطحي بسيار مقدماتي و اوليه تهيه گرديده است مفيد واقع شود. به اميد روزي كه زمينه هاي همكاري هر چه بيشتر عالمين وعاملين فراهم گردد تا باعث شكوفايي صنعت،خصوصاً صنايع غذايي شده تا مرهمي بر پيكره بيمار اقتصاد كشور عزيزمان باشد.
محصولات لبني شيرپاستوريزه پگاه
مقدمه:
انسان از دير باز ارزش غذايي شير و نقش آن را در تغذيه شناخته ودر اين زمينه تاكنون مقالات وكتاب هاي زيادي نيز نوشته است. اما مي دانيم كه شير با داشتن ويژگي ها وصفات ممتاز غذايي،به سرعت در معرض آلودگي هاي گو ناگون قرار دارد واگر بهداشت آن در مراحل مختلف شير دوشي،جمع آوري، حمل ونقل،تبديل وفرآوري در كارخانه، توزيع ومصرف رعايت نشود، مي تواند بيماريها وعوارض مختلفي را از حيوان به انسان ويا از انسان به انسان منتقل كند.
از سال 1930كه استفاده از دستگاه هاي پاستوريزاسيون در فرآوري شير، متداول وعرضه فرآورده هاي غير پاستوريزه در كشورهاي صنعتي ممنوع شد، شيوع اينگونه بيماريها به مقدار قابل ملاحظه اي كاهش يافته وبا استناد به گزارشهاي بي شمار،تا كنون شيوع هيچ گونه بيماري ناشي از مصرف شير و فرآورده هاي آن كه بطور صحيح پاستوريزه شده باشد،ديده نشده است.
متاًسفانه در كشورهاي در حال توسعه هنوز چنين وضع مطلوبي پديد نيامده وبه همين دليل احتمال بروز بيماريهاي بسياري با مصرف شير و فرآورده هاي غير پاستوريزه آن وجود دارد.اين در حالي است كه به دليل فقدان يا عدم كفايت شيوه هاي پژوهشي و گزارشي موجود،وسعت ودامنه حقيقي موضوع هنوز در مرحله حدس و تخمين باقي مانده است.
در حال حاضر فقط حدود يك سوم شير توليد شده در كشور به كارخانه هاي فرآوري شير تحويل مي شود كه مشمول استاندارد اجباري است وعلاوه بر كنترل هاي لازم برروي فرآورده هاي توليد شده،مراكز ذي صلاح كشور از جمله اداره كل نظارت بر مواد غذايي و مؤسسه استاندارد وتحقيقات صنعتي نيز برآن نظارت دارند.اما دو سوم باقي مانده شير توليدي در كشور به دليل تعدد كارگاه هاي كوچك و ناشناخته در كشور قابل كنترل نيست. با توجه به اينكه عرضه فرآورده هاي شيري غير پاستوريزه هنوزدر كشور ممنوع نشده، در صورت عدم استفاده مردم از شير خام و فرآورده هاي غير پاستوريزه، شيرخام بيشتري جذب كارخانه ها شده وبه تبع آن بهداشت وتندرستي جامعه حفظ خواهد شد.
« مدت زمان كارآموزي وحضور در شركت شير پاستوريزه پگاه خراسان واحد 1 از تاريخ 6/4/86 تا تاريخ 14/4/86 بمدت 60 ساعت مي باشد.»
تاريخچه كارخانه :
شركت شير پاستوريزه پگاه خراسان (سهامي عام) متشكل از دو كارخانه مي باشد :
كارخانه شماره1:
اين كارخانه كه در كيلو متر 13 جاده قوچان واقع شده است، درسال 1355 از سوي شركت تهيه وتوزيع شير ايران تأسيس و درسال 1356 به بهره برداري رسيد.اين كارخانه، اولين كارخانه اي است كه بر ايجاد مراكز جمع آوري شيرخام اهتمام ورزيد ودر اين زمينه الگوي ساير كارخانه ها قرار گرفت.
مديريت كارآمد وتلاش دلسوزانه مديران وكاركنان موجب توسعه اين كارخانه، افزايش توليد و تنوع محصولات شده است. محصولات توليدي اين كارخانه عبارتنداز:
شير:شير پاستوريزه يك ليتري، شير استريل پاكتي يك و 4/1ليتري و 250 سي سي، شير استريل نايلوني يك ليتري
ماست :انواع ماست در بسته بندي هاي900 گرمي_ ماست دبه اي3 كيلويي_ ماست فله
خامه :خامه استريل 200 و250سي سي
كره :در بسته بنديهاي25،15و100 گرمي- كره نايلوني يك كيلوگرمي
پنير :پنير يواف 450 گرمي- پنير باف200 گرمي- پنير ليواني 500گرمي – پنير يواف حلب.
شيرهاي طعم دار :
1- شير كاكائو استريل 150 و200سي سي
2- شير كاكائو ليواني200سي سي
3- شيرموز استريل200 سي سي وشير موز ليواني200 سي سي
4- شير خشك اسكيم- پودر آب پنير- پودر پنير
كارخانه شماره2 :
اين كارخانه در سال 1345 با سرمايه گذاري بخش خصوصي وبا هدف ارتقاء سطح بهداشت عمومي وصرفاً انگيزه خدمات عام المنفعه با نام شركت شير پاستوريزه مشهد مورد بهره برداري قرار گرفت.در سال 1363 بيش از 55% از سهام اين شركت توسط شركت صنايع شير ايران خريداري وظرفيت توليد آن افزايش يافت. اين كارخانه در سال1379 بخاطر مسائل زيست محيطي به محل جديد خود واقع در انتهاي شهرك صنعتي طوس انتقال وبه بهره برداري رسيد.
عمده محصولات توليدي اين كارخانه عبارتند از :
شير :شير پاستوريزه يك ليتري و750 گرمي
خامه :خامه ليواني100 گرمي- خامه شكلاتي
ماست :ماست موسير150 ،250 و380 گرمي-ماست چكيده نايلوني يك كيلويي- ماست چكيده ليواني750 گرمي- ماست ليواني 100و500 گرمي وماست 3كيلويي
پنير :پنير يواف100 و200 گرمي
دوغ :دوغ خانواده5/1 ليتري – دوغ يك و4/1 ليتري
كشك :كشك ليواني 250 گرمي
مديريت تأمين وبهبود شير خام :
از آنجايي كه مهمترين عامل مؤثر بر كيفيت محصولات نهايي ،كيفيت شير خام ورودي است.لذا دما وبار ميكروبي وساير مشخصات شيميايي، ميكروب و اورگانولپتيكي شير خام كنترل وسپس دريافت مي گردد.
در فرآيند صنعتي شير قبل از دريافت، دركارخانه به لحاظ كيفي مورد آزمايش قرار مي گيرد ودر صورت اسيديته بالا، بار ميكروبي بيش ازحد مواد افزودني، آنتي بيوتيك و غيره شير خام عرضه شده تحويل گرفته نمي شود.
شير آزمايش شده پس از دريافت وتوزين،با عبور از دستگاههاي صافي، عاري از اجسام واجرام خارجي شده وكاملاً تميزمي شود.سپس با استفاده از دستگاههاي تبادل حرارتي بين 5-3 درجه سانتيگراد سرد ودر مخازن شير خام ذخيره مي گردد.
اجراي كلاس آموزشي واعطاي تسهيلات براي خريد تجهيزات دامداريها وايجاد مراكز جمع آوري صنعتي جهت تأمين شير خام با كيفيت از اهداف اين شركت مي باشد.
اين شركت با تجهيز آزمايشگاه هاي مراكز جمع آوري شير به دستگاه اندازه گيري بار ميكروبي،تجهيز و نصب پليت كولر، تلاش گسترده اي در بالا بردن كيفيت شير خام دريافتي انجام شده است.
كيفيت رمز ماندگاري در بازار رقابت :
امروزه كيفيت به عنوان يكي از رموز اصلي موفقيت وبقاي سازمانها بحساب مي آيد بطوري كه عدم توجه به اين مقوله مهم، مخصوصاً دريك بازار رقابتي به معناي نابودي ويا حذف تدريجي از صحنه اقتصادي خواهد بود. از مهمترين اهداف سيستمهاي مديريت وكيفيت مي توان به كسب رضايت مشتري،افزايش بهره وري واثربخشي،فراهم آوري بستري مناسب جهت مشاركت فكري وعملي كليه كاركنان، تلاش در جهت افزايش كيفيت محصولات توليدي وبهبود مستمر آن ونهايتاً كاهش ضايعات مي باشد.
اين شركت با توجه به تعهدات صادقانه نسبت به رعايت بهداشت فرآيند توليدات و تندرستي مصرف كنندگان،اقدامات گسترده اي در جهت افزايش كيفيت و تنوع محصولات خود و همچنين حفظ محيط زيست،صرفه جويي در منابع انرژي و احترام به حقوق جامعه به عمل آورده كه دستاورد آن 14 نشان استاندارد ملي، دريافت گواهينامه هايISO 9001:2000 مديريت كيفيت- ISO14000:1669 مديريت زيست محيطي و HACCP دريافت لوح صنعت سبز و3 فقره لوح تقدير وتنديس استاندارد بوده است.
در حال حاضر سيستم زيست محيطيISO 14000 در كارخانه شماره يك،سيستم مديريتي ISO 9001: 2000 و HACCPدركارخانه شماره دو جاري وسيستم ISO 9001:2000 در كارخانه شماره يك در حال استقرار است كه 90% از عمليات مربوطه انجام شده است. بديهي است پس از استقرار سيستم ISO 14000 در كارخانه شماره دو و HACCP در كارخانه شماره يك وآماده شدن شرايط مناسب،ادغام سه سيستم ISO 14000&ISO 9001:2000&HACCP نسبت به استقرار سيستم يكپارچه در سطح شركت اقدام خواهد شد.
بازاريابي و فروش :
شركت شير پاستوريزه پگاه خراسان بر اين باور است كه بازاريابي آغاز وانجام تمامي تلاشهابراي توليد محصولات ارائه خدمات به جامعه است وبا استفاده از تبليغات آگاه كننده وجهت دهنده وشناسايي فرصتها وتهديدهاي محيطي وبا خلاقيت،ابتكار،انعطاف پذيري وتطبيق منابع با نيازها وخواسته هاي مشتريان داخلي وخارجي،علاوه بر افزايش سهم بازار،رضايت مشتريان خود را نيز جلب نمايد.
بازاريابي براي هر نوع حركت آگاهانه وهدفمند در بازار امروز ضرورت دارد،لذا شركت شير پاستوريزه پگاه خراسان اقدام به تأسيس شركت به سامان پگاه خراسان نموده است.با افزايش رقابت،تنوع محصول وسطح آگاهي عموم،خواسته هاي مصرف كنندگان نيز تحول اساسي مي يابد.بنابراين لازمه حفظ بازار فعلي وگسترش آن كشف اين خواسته ها وايجاد تغييرات لازم در سيستم مديريت توليد،كيفيت وبازار يابي وفروش محصولات جهت تأمين خواسته مصرف كنندگان مي باشد.
تغيير در استراتژي شركت صنايع شير ايران مبني بر ايجاد تنوع در توليد وكاهش سهم توليدات يارانه اعم از شير ويا پنير،ضرورت تشكيل شركتهاي بازاريابي وفروش براي توجه عميق وهمه جانبه وكار تخصصي وتمركز بيشتربه معقوله بسيار مهم و حياتي بازاريابي وفروش را از مدتهاي پيش بوجود آورده است. شركتهاييكه با سازماندهي مناسب واتخاذ روشهاي علمي وپيشرفته در امر بازاريابي وفروش بتواند به اين مهم دست يابد. بنابراين شركت به سامان پگاه خراسان جهت دستيابي به اهداف تعيين شده در استان هاي خراسان رضوي،شملي،جنوبي واستانهاي سيستان وبلوچستان تشكيل شد ودر حال حاضر فعاليتها واهداف ذيل را دنبال مي كند :
- شبكه پخش گسترده: بازاريابي ،فروش وتوزيع شير وفرآورده هاي شيري توسط خودرو هاي مجهز به سردخانه به كليه فروشگاههاي مواد غذايي در سطح شهر مشهد.
- شبكه مشتريان بزرگ وخاص: بازاريابي،فروش شيروفرآورده هاي شيري توسط خودروهاي سردخانه دار به كليه ارگانها،تعاوني ها ،بيمارستانها،پادگانها،هتلها، مراكز آموزشي و….
- شبكه زائر: بازاريابي وفروش شير وفرآورده هاي شير به كليه مراكز اقامتي زائرين محترم شهر مشهد بطور ويژه.
- ايجاد دفاتر نمايندگي در شهرهاي استان خراسان رضوي،شمالي،جنوبي وسيستان و بلوچستان به منظور حضور دائم ومستقيم در بازارهاي فوق.
- ايجاد فروشگاههاي عرضه مستقيم به منظور ارتباط مستقيم با مصرف كنندگان واستفاده ازنظرات وپيشنهادات آنان،حفظ زنجيره سرما،حذف واسطه هادر عرضه محصولات،فروش ارزانتر محصولات و….
- ايجاد بانك اطلاعاتي جامع در زمينه مصرف كنندگان،عاملين فروش وغيره جهت تصميم گيري به موقع ومنطقي با توجه به شرايط بازار.
- برگزاري جلسات آموزشي وتوجيهي با عاملين فروش جهت آشنايي هزچه بيشتر عوامل فوق با محصولات،فرآيند توليد آن، روشهاي نگهداري و…..
- برگزاي جلسات آموزشي جهت كارشناسان شاغل درشركت جهت ارتقاء سطح كمي وكيفي عملكرد.
- صادرات به افغانستان، تركمنستان وعراق.
فرآيند فرآورده هاي لبني :
مواد اوليه شيرMILK
بمنظور امكان شناخت بهتر و بيشتر نسبت به فرآيندهاي لبني و معايب و مشكلات شناخت شير بعنوان ماده اوليه كاملاً ضروري است لذا بطور خلاصه مورد بررسي قرار داده مي شود :
شير ماده اي است سفيد مايل به زرد كه زردي مربوط به VitB2 يا ريبو فلاوين است كه چند روز قبل از زايمان ترشح مي شود. البته تحت شرايط طبيعي چون به عنوان مثال رژيم غذايي حيوان مي تواند بر روي رنگ شير تاثير داشته باشد.
تعريف كلاسيك شير عبارتست از ماده خام اوليه اي كه از دوشش پياپي از حيوانات سالم وغير خسته تحت شرايط بهداشتي بدست مي آيد كه فاقد آغوز (كلستروم يا مالك) واسيد لاكتيك مي باشد. بطور كلي به شير خام طبيعي نبايد چيزي اضافه ونه كم شود تنها كاري كه روي آن انجام مي شود عمل سرد كردن است.
شيركلستروم (آغوز يا مالك) :
شيري كه در روزهاي اول الي هفتم بعد از زايش گاو بدست مي آيد،شير كلستروم يا آغوز ناميده ميشود بر طبق استاندارد شير كلستروم نبايد به مصرف كنندگان عرضه شود. شير كلستروم مزه نسبتاً ًشوري دارد وبه رنگ زرد مايل به قهوه اي مي باشد.
وزن مخصوص شير مالك033/ 1 _ 094/1گرم بر سانتي متر مكعب است تركيبات شيميايي اين شير در جدول (1)نشان داده شده است:
جدول(1) تركيبات شيميايي كلستروم(مالك) بر حسب درصد
تركيبات شيميايي | درصد |
آب
چربي پروتئين لاكتوز املاح |
79
4 5/12- 5/16 3-2 1- 6/1 |
ميزان توليد شير در جهان
با پيشرفت تكنولوژي، اصلاح نژاد وتغذيه صحيح دام، توليد شير در جهان و همچنين در ايران افزايش يافته است.
جدول(2)ميزان توليد شير در جهان را بر حسب ميليون تن نشان مي دهد:
در اين جدول نشان مي دهد كه مهم ترين كشورهاي توليد كننده شير گاو در درجه اول اروپا ، شوروي سابق وآمريكاي شمالي مي باشند بويژه فرانسه با13 ميليون گاو شيري وآلمان با 6 ميليون گاو شيري از عمده ترين كشورهاي توليد كننده شير بشمار مي آيند.
هند و پاكستان بزرگترين توليد كنندگان شير گاو ميش هستند وعمده ترين توليد كنندگان شير گوسفند آسيا و اروپا هستند افزايش توليد در كشورهاي اروپائي تاثير بسزايي در مصرف شير و فرآورده هاي آن داشته است ومصرف سرانه شير در اين كشورها بالغ بر300-270 كيلو گرم در سال مي باشد.
جدول شماره (2) ميزان توليد شير در جهان بر حسب ميليون تن
كشورها | شيرگاو | شيرگاوميش | شيرگوسفند | شيربز |
جهان | 600 | 4/32 | 8/8 | 5/8 |
آفريقا | 13 | 2 | 1/0 | 6/1 |
آمريكاي شمالي | 86 | _ | _ | _ |
آمريكاي جنوبي | 30 | _ | 2/0 | 2/0 |
ايالات متحده | 65 | _ | _ | _ |
آسيا | 49 | 3/30 | 5/4 | 1/4 |
اروپا | 172 | 07/0 | 7/3 | 2 |
شوروي(سابق) | 107 | 30/0 | 8/0 | 6/0 |
سايركشورها | 78 | _ | _ | _ |
مقدار توليد شير در كشورمان بر اساس آمار دامهاي موجود وبا توجه به متوسط عملكرد محاسبه شده است كه در جدول (3) نشان داده شده مي شود. با توجه به توليد شير در
ايران مصرف سرانه هر ايراني در حدود 67 كيلوگرم شير در سال است.
جدول (3) مقدار شير توليد شده در ايران بر حسب هزار تن
انواع شير | ميزان توليد(1000 تن) |
شير گاو
شير گاوميش شير گوسفند شير بز |
240/2
38 735 267 |
جمع | 270/3 |
شير وتركيبات آن
شير مخلوط پيچيده اي است كه از مواد چربي امولسيونه پروتئين به حالت سوسپانسيون كلوئيدي ويك قند اختصاصي يا لاكتوز به حالت محلول حقيقي ساخته شده است و به اين مواد كه تركيبات اصلي شير را تشكيل مي دهند بايد بعضي از عناصر معدني، ويتامينها، آنزيمها وتركيبات آلي فرعي مانند اسيد سيتريك و اسيد لاكتيك را اضافه نمود با توجه به موارد بالا شير تقريباً غذاي كاملي است كه مي تواند بطور متعادل اكثر احتياجات غذايي انسان را تأمين كند كه در جاي خودش توضيح داده خواهد شد. اجزاي اصلي تركيبات شيميايي شير در جدول (4) بر حسب درصد ودرجدول (5) بر حسب گرم در يك ليتر نشان داده شده است :
جدول (4) تركيبات شيميايي شير با 5/3 درصد چربي بر حسب درصد
تركيبات شيميايي شير | درصد |
آب
چربي پروتئين لاكتوز املاح ويتامينهايA,B,C |
5/87
5/3 4- 5/3 7/4 8/0
|
(1) ماده خشك = 5/12 درصد
(2) ماده خشك بدون چربي = 9 درصد
جدول (5) تركيبات شيميايي شير بر حسب گرم در ليتر
تركيبات شيميايي | گرم در ليتر شير | دامنه نوسانات گرم در ليتر |
آب | 902 | – |
لاكتوز | 49 | 55- 45 |
چربي(شامل) :
ليپيدها فسفو ليپيدها تركيبات محلول درچربي |
39
38 5/0 5/0 |
45- 25
– – – |
پروتئين (شامل) :
كازئين پروتئين محلول در آب WP NPN |
33
28- 27 5- 7/4 3/0 |
–
– – – |
املاح
ماده خشك كل ماده خشك بدون چربي |
9
130 91 |
10- 7
– 100- 80 |
خواص ظاهري شير :
رنگ : رنگ شير معمولاً سفيد كدر يا سفيد چيني است كه وقتي چربي آن زياد باشد رنگ شير كمي متمايل به زرد گشته و بالعكس شير كم چربي يا شيري كه به آن اضافه شده باشد به طور خفيفي آبي رنگ به نظر مي رسد. البته عوامل مختلفي نيز مانند اورام پستان ورشد و نمو انواع ميكروبها در رنگ شير بي تأثير نيستند .
بو : شير داراي بوي مخصوصي نيست ولي در اثر تماس با ظروف واماكن كثيف بوهاي مختلفي توسط چربي شير جذب مي شودو هم چنين در اثر ازدياد اسيد لاكتيك و تجزيه لاكتوز بوي ترشيدگي خواهد داد. ضمناً مواد غذايي مختلف كه به مصرف دام مي رسندتا حدودي بوي آنها در شير وجود دارد كه اين چنين بوها در كارخانه توسط خلاءگرفته مي شود.
طعم : طعم شير در اثر وجود لاكتوز كمي شيرين است. در اورام پستان به علت ازدياد محسوس مقدار كلرورها،مزه شير كمي شور مي گردد. پاره اي از ميكروبها نيزبا هيدروليز پروتئينها و چربيها موجب تلخي وتندي شير مي گردند. البته رژيم غذايي گاو نيز در اين رابطه بي تأثير نيست.
سالم سازي شيرPastiurisation) (
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.