پایان نامه مطالعه تطبیقی قسامه در حقوق ایران و فقه اسلامی
فهرست مطالب
- چکیده………………………………………………………………………………………………………………………………………….1
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………..2
الف ) اهمیت موضوع………………………………………………………………………………………………………………….3
ب ) اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………….3 - ج) پرسشهای تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………3
د ) فرضیههای تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………..4 - و ) روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………….4
هـ ) سازماندهی تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………4 - ی) ادبیات و پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..4
- فصل اول
- مفاهیم، مبانی و شرایط تحقق لوث درقسامه
- مبحث نخست: مفاهیم و پیشینه تاریخی…………………………………………………………………………………………..5
گفتار اول: واژه شناسی …………………………………………………………………………………………………………………5 - الف) قسامه……………………………………………………………………………………………………………………………….6
ب) قسم ……………………………………………………………………………………………………………………………………11 - ج) لوث ……………………………………………………………………………………………………………………………………12
د) ظن ………………………………………………………………………………………………………………………………………15
گفتار دوم: پیشینه تاریخی ……………………………………………………………………………………………………………18
الف ) در ادیان قبل از اسلام ………………………………………………………………………………………………………..19
ب ) در دین اسلام ……………………………………………………………………………………………………………………..20
مبحث دوم: مبانی ………………………………………………………………………………………………………………………23 - گفتار اول: مبانی شرعی ……………………………………………………………………………………………………………….23
الف) آیات ………………………………………………………………………………………………………………………………..24
ب) روایات ………………………………………………………………………………………………………………………………24
ج) اجماع …………………………………………………………………………………………………………………………………26
د) عقل …………………………………………………………………………………………………………………………………….27
گفتار دوم: مبانی حقوقی …………………………………………………………………………………………………………….28
الف ) درقانون حدود و قصاص ……………………………………………………………………………………………………28
ب) درقانون مجازات اسلامی سابق ……………………………………………………………………………………………….29
ج ) درقانون مجازات اسلامی جدید ……………………………………………………………………………………………..30
مبحث سوم: شرایط و عوامل تحقق و اسقاط لوث ……………………………………………………………………………32
گفتار اول: شرایط تحقق لوث ……………………………………………………………………………………………………….33
گفتار دوم: عوامل اسقاط کننده لوث …………………………………………………………………………………………….35
فصل دوم - قلمرو قسامه و تشریفات آن
- مبحث نخست: قلمرو قسامه ………………………………………………………………………………………………………………………40
گفتار اول: قسامه در قتل عمد ……………………………………………………………………………………………………..41
گفتار دوم: قسامه درقتل غیرعمد ………………………………………………………………………………………………….43
گفتار سوم: قسامه دراعضاء و جوارح….. ………………………………………………………………………………………45
مبحث دوم: تشریفات قسامه ………………………………………………………………………………………………………….57 - گفتار اول: مرجع صالح جهت اقامه قسامه ………………………………………………………………………………………57
گفتار دوم: حد نصاب قسامه ……………………………………………………………………………………………………….61
الف ) درقتل عمد ……………………………………………………………………………………………………………………..61
ب) در قتلهای شبه عمد و خطای محض …………………………………………………………………………………….62 - ج) درجراحات ………………………………………………………………………………………………………………………….62
- گفتار سوم: شرایط قسم خورندگان ………………………………………………………………………………………………64
الف) جنسیت ……………………………………………………………………………………………………………………………65
ب) رابطه خویشاوندی ………………………………………………………………………………………………………………..66
ج) معین کردن قاتل و مقتول ……………………………………………………………………………………………………….66
د) عالم بودن قسم خورندگان ……………………………………………………………………………………………………….66
هـ ) شرط عقل و بلوغ ………………………………………………………………………………………………………………..66
گفتار سوم: ادای سوگند ……………………………………………………………………………………………………………..67
الف – شرایط سوگند …………………………………………………………………………………………………………………67
ب – مسائل سوگند ……………………………………………………………………………………………………………………68
ج – شرایط مدعی ……………………………………………………………………………………………………………………..69
د – شرایط سوگند خورندگان ……………………………………………………………………………………………………..70
و – پی آمدهای اجرا و عدم اجرای قسامه …………………………………………………………………………………….71
هـ – تعدد مدعی و مدعی علیه ……………………………………………………………………………………………………72
ی – اقامه قسامه ازسوی ولی امر درصورت فقدان ولی دم ………………………………………………………………73
ازجانب مدعی و خویشاوندان وی ………………………………………………………………………………………………..73
ازجانب مدعی علیه و خویشاوندان وی …………………………………………………………………………………………78 - مبحث سوم: جواز یا عدم جواز تکرار قسم ……………………………………………………………………………………..81
گفتار اول: دلایل مخالفین تکرار قسم ……………………………………………………………………………………………..83
گفتار دوم: دلایل موافقین تکرار قسم …………………………………………………………………………………………….83 - گفتار سوم: رویکرد قانون مجازات اسلامی……………………………………………………………………………………..87
- نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………….89
- پیشنهادات ………………………………………………………………………………………………………………………………..91
- منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………………………………….93
چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………………9
چکیده:
با توجه به مواد 212 و 213 «قانون مجازات اسلامی» مصوب سال 1392 قسامه از لحاظ سلسله مراتب در آخرین مرتبه از ادله اثبات جنایت قرار میگیرد، و بنابراین، استناد به آن تنها در صورت فقدان اقرار، بینه یا علم قاضی موجه است. به علاوه، درصورتی که پس از اقامه قسامه و پیش از صدور حکم، دلیل معتبری برخلاف قسامه یافت شده و یا فقدان شرایط قسامه محرز شود، طبق ماده 344، «قسامه باطل میشود و چنانچه بعد از صدور حکم باشد، موضوع از موارد اعادهٔ دادرسی است.» دراین تحقیق سعی به بررسی اجمالی قسامه در دو محور قسامه درحقوق ایران و فقه امامیه شده است. قسامه یکی از ادله اثبات دعوی کیفری است که درنبود سایر ادله من جمله شهادت شهود، اقرار، علم قاضی درصورت وجود لوث، برای حفظ حرمت خون مسلمانان مورد استفاده قرار میگیرد. حیطه موضوعی قسامه پیرامون قتل اعم از عمد، شبه عمد و خطا است که هم یک دلیل برای اثبات جرم و همچنین دلیلی برای تبرئه متهم میباشد. از جمله موضوعاتی که در قانون مجازات اسلامی آمده و در زمره قواعد فقهی منصوص محسوب میشود موضوع قسامه است. مراد از منصوص این است که قاعده مذکور مستند به روایت است و در زمره قواعد اصطیادی محسوب نمیشود در مورد عمل به قاعده مذکور بین فقها تفاوت نظر وجود دارد؛ فقهای شیعه، بر اعتبار قسامه در قتل نفس و اعضاء و جوارح ظاهراً اجماع دارند و عقیده دارند که قسامه هم رفع اتهام و هم اثبات جنایت میکند یعنی قسامهای که اولیای مقتول اقامه میکنند اثبات جنایت برای متهم و قسامهای که متهم اقامه میکند از او رفع اتهام مینماید. تنها موردی که قسامه اجرا میشود، جایی است که «لوث» وجود دارد؛ لذا به صورت یک قاعده کلی گفته شده است: «لا قسمه الا فی لوث؛ هیچ گاه قسامه اجرا نمیشود مگر جایی که لوث وجود دارد.» قسامه (با فتح قاف) در لغت اسم است برای اولیای دم که بر ادعای خود سوگند یاد میکنند. قسامه، دلیلی تکمیلی است. یعنی یک دلیل ظن آور دیگر را که همان لوث است تکمیل میکند. بنابراین قاضی وقتی قسامه را جاری کرد باید یقین به ارتکاب قتل ازسوی متهم پیدا کند و اگراین یقین حاصل نشود باید به سراغ ادله دیگر برود هرچند ممکن است گفته شود که قسامه، دلیلی است که ازسوی شارع وضع شده است و وقتی با شرایط معتبر آن، اقامه شد دادگاه وظیفه دارد به آن عمل کند چه برای او ایجاد یقین کند و چه یقین آور نباشد همان گونه که شهادت دو مرد عادل برای دادگاه ایجاد تکلیف میکند هرچند قاضی یقین به وقوع قتل پیدا نکند اما این ادعا، محل تأمل است. در بیان نظرات فقهی سعی شده از فقهای خبره و صاحب نظر در شرع و مسلط به امر مهم مورد تحقیق قسامه پرداخته و همچنین پیشینه استفاده از قسامه در روایات مرتبط با زمان پیامبر (ص) و ائمه بزرگوار (ع) و نحوهٔ بکارگیری ایشان از این راهکار مورد توجه قرار گرفت تا دلیل محکمی برای شرعی بودن قسامه باشد.
کلیده واژه: قسامه- لوث- ظن نوعی- قتل عمد- تکرار قسم
مقدمه:
نهالهایی که از درخت تنومند فقه امامیه روییده، جوانههایی را به بار می نشاند که برتمام شؤون زندگی مردم سایه گسترانیده ودرتمام امور فردی و اجتماعی انسانها اثرخود را به جای میگذارد. اندیشه حمایت از بزه دیده و جلوگیری از تضییع حق کسانی که درعرصه های گوناگون از اعمال مجرمانه دیگران خسارت میبینند، درفقه غنی شیعه مورد توجه قرار گرفته که ثمرات عملی آنها ترمیم خسارات وجنایات وارده به بزه دیدگان بوده است. عدالت زمانی توان بروز و ظهور پیدا میکند که آنهایی که درخیال خود با اغراض مجرمانه، قصد تعرض به حریم انسانها را دارند از هیمنه قانون به گوشهای بخزند و دست خویش را به خون انسانهای بی گناه آغشته نکنند. درجهان کنونی علی رغم وجود ابزارهای متنوع درکشف جرم، همواره برخی ازافراد شرور با استفاده از امکانات و ابزار پیچیده، اندیشه مجرمانه خویش را به گونهای به ظهور میرسانند که اثبات جرم آنها درنزد قاضی آسان نیست. ازسوی دیگر پیشگیری ازوقوع جرم امری نیست که هیچ صاحب خردی درآن تردید نماید. یقیناً” اینکه مجرم درطی مسیر اندیشهٔ مجرمانه خویش و احتساب سود و زیان حاصله ازجرم به این نتیجه برسدکه راه گریزی از دست قانون و اثبات جرم واعمال مجازات نخواهد داشت، یکی از مهمترین راههای رسیدن به اهداف فوق است. دراین راستاقانون «قسامه» نقش بسزایی درتضمین هرچه بیشترحقوق بزه دیده، ایفامی کند. «قسامه» یکی از راههای اثبات قتل و جرح یانفی آنها درحقوق اسلام است، مشهور فقهای امامیه حجیت «قسامه» به عنوان یکی از راههای اثبات جرائم علیه تمامیت جسمانی افراد را، مشروط به وجود «لوث» میدانند. براین اساس ازنظر حقوقدانان اسلامی حجیت «قسامه» مطلق نیست بلکه مقید به تحقق «لوث» است. «لوث» به هرگونه اماره یاسببی گفته میشود که باعث حصول ظن قوی ومتعارف برای قاضی نسبت به درستی ادعای مدعی قتل یاجرح گردد. هرگاه چنین حالتی برای قاضی رسیدگی کننده حاصل شودزمینه اجرای مراسم «قسامه» توسط خویشان نسبی مدعی فراهم میگردد. به رغم اشکالات و نظریات مختلفی که از صدر اسلام تاکنون درباره عمل به قسامه مطرح گردیده است مشهورحقوقدانان اسلامی درمشروعیت عمل به قسامه اتفاق نظردارند. هرچند درمیان طرفداران عمل به قسامه نسبت به برخی ازاحکام آن اختلاف نظر وجود دارد. به طورمثال دراین که آیا دراثبات قتل عمدی ازطریق قسامه، اتیان پنجاه قسم کفایت میکند یا این که اتیان آن توسط پنجاه نفر از خویشان مدعی قتل ضرورت دارد، اختلاف نظر وجود دارد. قانون گذار جمهوری اسلامی ایران به تبعیت از نظربسیاری از فقهای شیعه درماده 248 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1370) دراین باره مقرر میداشت: «درموارد لوث، قتل عمد با پنجاه قسم ثابت می شودوقسم خورندگان باید از خویشان و بستگان نسبی مدعی باشند و درمورد آنها رجولیت شرط است.» و درتاریخ 23/10/1381 ماده فوق را اصلاح کرده، مقررمی دارد: «درموارد لوث، قتل عمد با قسم پنجاه نفر مرد ثابت میشود و قسم خورندگان باید از خویشان و بستگان نسبی مدعی باشند.
اهمیت موضوع:
قانون «قسامه» نقش بسزایی در تضمین هرچه بیشتر حقوق بزه دیده ایفا میکند. قسامه یکی از راههای اثبات قتل و جرح یا نفی آنها درحقوق اسلام است، مشهور فقهای امامیه حجیت «قسامه» به عنوان یکی از راههای اثبات جرائم علیه تمامیت جسمانی افراد را، مشروط به وجود «لوث» میدانند. دراین راستا از نظر حقوقدانان اسلامی حجیت «قسامه» مطلق نیست بلکه مقید به تحقق «لوث» است.
«لوث» به هرگونه اماره یا سببی گفته میشود که باعث حصول ظن قوی و متعارف برای قاضی نسبت به درستی ادعای مدعی قتل یا جرح گردد. هرگاه چنین حالتی برای قاضی رسیدگی کننده حاصل شود زمینه اجرای مراسم «قسامه» توسط خویشان نسبی مدعی فراهم میگردد.
بررسی و مطالعه تطبیقی قسامه بعنوان یکی از ادله اثبات دعوی کیفری و تطبیق آن با فقه امامیه میتواند به موانع و مشکلات تئوری و عملی این موضوع بپردازد و همچنین برای حل آن راهکارهایی دراین زمینه پیشنهاد میشود.
اهداف تحقیق:
در این تحقیق سعی به مطالعه تطبیقی قسامه به عنوان یکی از ادله اثبات دعوی کیفری درایران و مقایسه آن با نظر فقهای امامیه پرداخته شده است. هدف ازاین تحقیق شناخت مفهوم لوث دراجرای قسامه در قتل عمد، شبه عمد و خطای محض و در جراحات و مرجع صالح جهت اجرای قسامه میباشد.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.