پایان نامه مقایسۀ اثر تصویرسازی توجه درونی و بیرونی بر اجرا و یادگیری یک تکلیف ردیابی
فهرست محتوا
مقدمه
امروزه ورزش بخشی از زندگی مردم است. رقابت شدید برای بالارفتن از سکوهای افتخار و کسب مدالهای رنگارنگ مسابقات جهانی و المپیک و بهرهگیری از اثرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی این افتخارات موجب شده است که دولتها و جوامع بهطور گستردهای برای تربیت و آمادهسازی قهرمانان سرمایهگذاری کنند. همراه با افزایش توجّه به ورزش قهرمانی، علوم ورزشی نیز بهکمک ورزشکاران آمده تا راههای بهبود اجرا و ربودن گوی سبقت از دیگران را برای آنها هموارتر کند. یکی از زمینههای علوم ورزشی که در سالهای اخیر موجب ارتقای کیفیّت اجرای ورزشکاران و ثبت رکوردهای بهتر و برتری آنها در رقابتهاي ورزشي شده است، علم روانشناسی[1] است. روانشناسی ورزش از یافتههای روانشناسی برای مطالعۀ رفتار حرکتی استفاده میکند و به یادگیری و اجراي حرکتی و اجرا توجّه دارد و عوامل روانشناختی مؤثر بر یادگیری و اجراي مهارتهای حرکتی را بررسی میکند (عبدلی، 1384). بهعبارت ديگر روانشناسی ورزش یعنی بهکار بردن نظریههای روانشناسی در زمینههای مختلف ورزش مانند مربیگری و آموزش، تا از تکنیکهای ارزیابی روانشناسی و راهبردهای مداخلهای برای کمک به افراد جهت نیل به اجرای برتر استفاده کند و به دلیل اینکه با تجزیه و تحلیل رفتار انسان در رشتههای مختلف ورزشی در ارتباط است، بر جنبههای ذهنی اجرا متمرکز میشود. برنامۀ تمرین مهارتهای روانی متوجّه همین هدف است. یادگیری کنترل انرژی روانی، تنظیم فشارهای روانی، مهارتهای توجّه[2] و تدوین اهداف واقعی و در عین حال رقابتی، نهتنها در ورزش، بلکه در هر کوششی که برای رسیدن به موفقیّت صورت میگیرد، از مهارتهای مفید بهشمار میروند (عبدلی، 1384). امروزه در سطح بالای رقابتی، بهدلیل برابر بودن سطح مهارت ورزشکاران، در نتیجه ورزشکاران به چیزی فراتر از تمرینات فشرده و تلاشهای مستمر نیاز دارند که یکیاز آنها آمادگی روانی میباشد. مربیان در تمام سطوح از مهارتهای روانشناختی، مانند کنترل هیجان، تصویرسازی ذهنی[3]، هدفچینی، بازداری تفّکر، توجّه و تمرکز و افزایش اعتماد بهنفس کمک میگیرند تا ورزشکاران را در اجرای بهتر یاری دهند.
یکی از مهارتهای روانشناختی برای اجرای موفقیّتآمیز مهارتها، توجّه و تمركز میباشد. به گفتۀ جیمز[4] (1890) توجّه عبارتست از تسخير ذهن به شكل واضح و روشن، بهطوريكه فرد به منظور سروكار داشتن به بعضي از چيزها، بتواند از بعضي چيزهای دیگر چشمپوشي نمايد (سیّاح، باغبانیان، عرب عامری، 1384). تمركز نيز عبارت از توانايي حفظ توجّه، روي محرّک انتخاب شده براي مدّت معيّن میباشد (خبیری، 1385). موقعیکه توجّه ورزشکار به فرآیند اجرای مهارت معطوف شود، توجّه او به محرّکهای نامربوط مهار شده و میتواند بهترین اجرا را به نمایش بگذارد. تري اورليك[5] (1987) معتقد است كه ورزشكاران بايد ”طرحهاي تمركز[6] “ را براي مسابقه توسعه دهند. ورزشكاران بايد نيازهاي خاصّ ورزش خود را براي توسعة طرحهاي تمركز مسابقه ارزيابي نمايند. اين طرحها بايد در زمانهاي مختلف در طول مسابقه متمركز شود. با تمرين طرحهاي تمركز با استفادة مكرّر از تصويرسازي، ورزشكاران اين طرحها را با موفقيّت بيشتري اجرا خواهند كرد (جنیفر و کومینگ، 2002).
از دیگر مهارتهای روانشناختی که توسط بسیاری از قهرمانان المپیک و جهانی مورد استفاده قرار میگیرد، تمرین ذهنی است. تمرین ذهنی بهکار گرفتن تصویرسازی، برای بهبود اجرا ورزشکار میباشد که این نوع تمرین، در ذهن ورزشکار انجام میگیرد. توانایی تصویرسازی ذهنی یکی از ظرفیتهای انسانی است که با تمرین آموخته میشود و به عنوان یک مهارت، تأثیر خود را در اجرا ورزشکار بهجا میگذارد. تصويرسازي در كمك به كانونيكردن توجّه ورزشكاران به جنبههاي خاصّي از مسابقه بعدي فرد بسيار مفيد است.
مطالعۀ آثار حیات، نیز مؤید این مطلب است که حرکت روح و روان، مستقل از جسم و جان نیست و ورزشکاران نیز در انجام تمرینات ورزشی خود بایستی تمرینات ذهنی را در زمان و مکان مناسب انجام دهند. بهگفتۀ مالتز، تأثیر تمرینات ذهنی به موازات تمرینات جسمی میباشد (خبیری، 1372). همچنین افـلاطـون معتقد است: ” تصوّر يك عمل، مقدّم بر خود آن عمل است“. در ورزش تجسّم پيروزي يا انجام يك مهارت ورزشي هميشه در ذهن ورزشكار بوده است (سهرابی، 1383). روانشناسان ورزش ادّعا ميكنند كه تصويرسازي ذهني مهارت ورزشي، تمركز و تحمّل ورزشكار را به سرعت افزايش خواهد داد. همچنین تجسّم، نهتنها اجرای ورزشي را بهبود خواهد بخشيد، بلكه انگيزش و لذّت كلّي از ورزش را هم افزايش خواهد داد (اورلیک و پارتینگتون، 1988).
بیان مسئله:
یکی از عوامل اثرگذار بر یادگیری و اجراي مهارتهاي حركتي، توجّه است. در ورزش اساساً دو نوع كانون توجّه[7] شناسايي شده كه براي اجرا حائز اهمّیت است، توجّه از نظر وسعت که به توجّه باریک و پهن تقسیم میشود و توجّه از نظر جهت که به توجّه درونی و بیرونی[8] قابل طبقهبندی میباشد. توجّه دروني، وقتي است كه اجراكننده به احساسات، تفكّرات و یا اندامهای خود برای اجرا توجّه نمايد. درحاليكه در توجّه بيروني، اجراكننده روي علائم محيطي، بازي و راهبردهاي حريف و یا اثرات اجرایش بر محیط توجّه مينمايد. كانون توجّه اجراكننده نقش مهمّي در يادگيري و اجراي مهارتهاي حركتي دارد (سينگر[9]، 1988، 1985؛ سينگر، ليدر و كاراف[10]، 1993؛ وولف و پرينز[11]، 2000). بهطوريكه ارائه دستورالعملها و بازخوردهايي كه توجّه اجراكننده را به آثاريكه حركاتش بر محيط دارد (اتّخاذ كانون بيروني) معطوف ميكند، نسبت به زمانیكه دستورالعملهاي كانون دروني داده ميشود يا زمانيكه هيچ دستورالعمل كانوني خاصي داده نميشود منجر به يادگيري و اجراي مؤثّرتر ميگردد. تحقیقات نشان دادهاند ارائه آموزشهایی به فراگیران بهطوریکه آنها توجّه خود را به نتیجه و اثر حرکت (توجّه بیرونی) و نه بر حرکات خود (توجّه درونی) معطوف كنند، ميتوانند دقّت شوتهاي گلف (وولف، لاترباخ و تول[12]، 1999)، ضربه تنيس (وولف، مكنوين[13]، فوچ، رانيز و تول[14]، 2000)، سرويس واليبال (وولف، مكنوين، 2000)، پرتاب توپ در فوتبال (وولف و همكاران، 2003) و پرتاب آزاد در بسكتبال (ال ابود[15] و همكاران، 2002) را بهبود بخشند. در تحقيق اخيری كه امانوئل[16] و همكاران (2008) روی تکلیف پرتاب دارت انجام دادند به این نتیجه رسیدند که كانون توجّه بيروني بسيار مؤثّرتر از كانون توجّه دروني میباشد. از طرفی روانشناسان کاربردی ورزش و تمرین استفاده از مهارتهای روانشناختی را برای بهبود اجرا مورد تأیید قرار دادهاند (اورلیک، 1990). علاوه بر توجّه و تمرکز که بهعنوان مهمترین عوامل موفقیّت ورزشکاران بهشمار میروند، یکی از مهارتهایی که توجّه قابل ملاحظهای را به خود جلب کرده است تصویرسازی ذهنی است، که از این مهارت برای تقویت اثرات سودمند توجّه و تمرکز ورزشکار به علائم مربوط، استفاده میگردد. تصویرسازی ذهنی یک فعالیّت روانشناختی است که خصوصیّات جسمانی یک شیء، فرد یا مکان غایب را احضار مینماید (دنیس[17]، 1985). درخصوص سودمندي تصويرسازي ذهني اتّفاق نظر زيادي وجود دارد. ولي آنچه مورد ترديد بوده است ميزان سودمندي و نيز شيوۀ استفاده از آن ميباشد. لذا از تصويرسازي ذهني بهعنوان يك فرآيند كاملاً شناختي ياد ميشود (ولف و همکاران، 1989). در دهه قبل، محققین استفاده از تصویرسازی را توسط ورزشکاران با فرض اینکه درک بهتری از کاربرد تصویرسازی دارند مورد بررسی قرار دادهاند که منجر به روشهای مداخلهای مؤثّرتر گردیده است (بار و هال[18] 1992؛ راجرز[19] و بار،1990؛ سالمون[20] و همکاران، 1994؛ وایت و هاردی[21]، 1998). مانروئه و همکاران (2000) پیشنهاد کردهاند که انجام تحقیقات گسترده روی استفاده از تصویرسازی میتواند حول چند پرسش سازماندهی شود: 1) کجا ورزشکاران از تصویرسازی استفاده کنند (یعنی محل تصویرسازی). 2) چهموقع از تصویرسازی استفاده نمایند (یعنی چارچوب زمانی). 3) چه چیزی آنها تصویرسازی نمایند (یعنی محتوای تصویرسازی). 4) چرا از تصویرسازی استفاده نمایند (یعنی کارکرد تصویرسازی) (جنیفر و کومینگ، 2002). در مورد محتوای تصویرسازی رویکردهای مختلفی وجود دارد، که یکی از این رویکردها، روی کیفیّت اطلاعات حسی در طول تصویرسازی تمرکز کرده است. در همین ارتباط کالیاری پدی (2008) روی نقش تمرین ذهنی در افزایش فراگیری مهارت فورهند تنیس تحقیقی انجام داد، و به این نتیجه رسید که تصویرسازی، روی توجّه به مسیر حرکت راکت، مخصوصاً برای افراد مبتدی، مؤثّرتر از تصویرسازی روی توجّه به مسیر حرکت توپ میباشد. حال با توجّه به اثرات سودمند نوع کانون توجّه بر اجرا و یادگیری که در اکثر تحقیقات به اثبات رسیده است، همچنین مشابه بودن کارکرد تمرین ذهنی و جسمانی این سؤال به ذهن میرسد که آیا تصویرسازی کانون توجّه درونی و بیرونی بر اجرا و یادگیری یک تکلیف شناختی (ردیابی) مؤثّر است؟ یا بهعبارتی چه تفاوتی بین توجّه فرد تصویرساز به هدف (محرّک نوری) و حرکت دست در اجرا و یادگیری تکلیف ردیابی وجود دارد؟
ضرورت و اهميّت اجراي تحقيق
علم تمرین و آمادهسازی ورزشکاران از علوم متنوع و مختلفی بهره میگیرد و مربیگری بر اساس اصول علمی در چند سال گذشته مقبولیّت فزآیندهای را کسب کرده است. کاربرد اصول و یافتههای روانشناسی برای بهبود و توسعۀ اجرای مهارتهای ورزشی مورد تأکید بسیار زیادی قرار گرفته است (سهرابی، 1383). پژوهش حاضر که به مقایسۀ اثر تصویرسازی کانون توجّه بیرونی و درونی بر اجرا و یادگیری يك تکلیف ردیابی میپردازد، از لحاظ علمی و کاربردی حائز اهمّیت میباشد، و با توجّه به اینکه هم توجّه و هم تصویرسازی ذهنی بهعنوان دو عامل مهم در بهبود اجرا و یادگیری محسوب میشوند، و همچنین بهدلیل اینکه، تمرینات ذهنی دارای ویژگیهای بارزی از جمله، بیخطر بودن، بیهزینه بودن، عدم نیاز به تجهیزات و مربی، عدم بروز خستگی و غیره دارد، بنابراین با توصیه به ورزشکاران به استفاده از تمرینات ذهنی، میتوان در هزینهها، تسهیلات، نیروی انسانی و غیره صرفهجویی نمود. در نتیجه، این شیوه تمرینی جهت یادگیری سریع مهارتهای جدید، افزایش اعتماد بهنفس و کنترل اضطراب و استرس بسیار اهمّیت دارد.
محقّق در این پژوهش در نظر دارد که اثر تمرین ذهنی و کانون توجّه را تواماً بر روی اجراي يك تكليف رديابي در دانشجویان دختر رشتۀ تربیت بدنی بررسی کرده و این مسئله را به اثبات برساند که اگر توجّه بیرونی مؤثرتر و کاراتر از توجّه درونی است، آیا اگر تصویرسازی ذهنی کانون توجّه توسط آزمودنیها اجرا شود، باز هم این برتری به اثبات خواهد رسید و آیا موجب بهبود اجرا و اجرای یادگیرندهها خواهد شد. لذا ضرورت انجام تحقیق حاضر در راستای تحقیقات ناکافی که در این زمینه، صورت گرفته، میباشد و از این جهت بررسی آن احساس می شود، زیرا این امر دارای کاربردهای آموزشی مفیدی بوده و نتایج این تحقیق برای مربیان و ورزشکاران بهویژه ورزشکاران رشتههای حرکتی ظریف از جمله تیراندازی، تنیس روی میز، دارت و غیره بسیار مفید و ارزشمند خواهد بود و این افراد میتوانند اثرات مضاعف آنرا بر اجرا و یادگیری مهارتهای ورزشی مشاهده نمایند. همچنین با توجّه به اینکه تمامی تحقیقاتی که در داخل و خارج کشور صورت گرفته، اکثراً بهطور جداگانه تصویرسازی و کانون توجّه درونی و بیرونی را مورد تحقیق و بررسی قرار دادهاند، لذا بررسی پژوهش حاضر از جایگاه ویژهای برخوردار بوده، تا بتوان نتایج آنرا در نهایت به شرایط واقعی و میدانی نیز تعمیم داد. بنابراین یکی از مهمترین ویژگی این پژوهش، نو و بدیع بودن آن میباشد. بهطور کلّی، بهدلیل اهمّیت و نقش بسیار مهم تصویرسازی و کانون توجّه بر بهبود اجرا و یادگیری ورزشکاران و همچنین بهدلیل کمبود مطالعات صورت گرفته در این زمینه، محقق را بر آن داشت تا به بررسی این پژوهش بپردازد.
اهداف تحقيق
الف) هدف كلّي:
- هدف کلّی تحقیق حاضر، مقایسۀ اثر تصویرسازی کانون توجّه درونی و بیرونی بر اجرا و یادگیری یک تکلیف ردیابی میباشد.
ب) اهداف اختصاصي:
- تعيين تأثیر تصویرسازی توجّه درونی بر اجرای تکلیف ردیابی
- تعیین تأثیر تصویرسازی توجّه درونی بر یادگیری تکلیف ردیابی
- تعیین تأثیر تصویرسازی توجّه بیرونی بر اجرای تکلیف ردیابی
- تعیین تأثیر تصویرسازی توجّه بیرونی بر یادگیری تکلیف ردیابی
- مقایسۀ عملکرد گروهها در اجرای تکلیف ردیابی
- مقایسۀ یادداری گروهها در تکلیف ردیابی
فرضيههاي تحقيق
- تصویرسازی توجّه درونی بر اجرای تکلیف ردیابی تأثیر دارد.
- تصویرسازی توجّه درونی بر یادگیری تکلیف ردیابی تأثیر دارد.
- تصویرسازی توجّه بیرونی بر اجرای تکلیف ردیابی تأثیر دارد.
- تصویرسازی توجّه بیرونی بر یادگیری تکلیف ردیابی تأثیر دارد.
- بین عملکرد گروهها در تکلیف ردیابی تفاوت وجود دارد.
- بین یادداری گروهها در تکلیف ردیابی تفاوت وجود دارد.
محدوديتهاي تحقيق
محدوديتهاي قابل كنترل
- انتخاب دانشجوی دختر تربیت بدنی در دامنه سنی 25-18 سال
- انتخاب افراد راست دست بهعنوان آزمودنی
- انتخاب یک تکلیف ردیابی که ماهیّت آن، کوتاه زمان است.
- اختصاص تنها یک کوشش 120 ثانیهای بهمنظور آشنایی با نحوۀ اجرای تکلیف موردنظر برای کلیۀ آزمودنیها
محدوديتهاي غیر قابل کنترل
- عدم آگاهی محقق از میزان علاقه شرکتکنندگان برای شرکت در آزمون
- عدم اطمینان محقّق از اینکه شرکتکنندگان در شرایط بدون دستورالعمل توجّه، به چیز دیگری توجّه داشتند یا خیر. البته کنترل لازم در حدّ توصیههای مربوط انجام گرفت.
- عدم آگاهی محقق از الگوی تغذیه، وضعیت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و بهداشتی و میزان هوش شرکتکنندگان
تعاريف مفهومي و عملياتي
- تصويرسازي ذهني: عبارتست از ” تجربه هوشيار با استفاده از تمام حواس براي ايجاد يا بازآفريني يك تجربه در ذهن“ (والی و گرینلیف[22] 1998). در این تحقیق تصویرسازی عبارت از تجسّم اجرای تکلیف ردیابی یک هدف نوری در ذهن، به مدت 120 ثانیه ميباشد.
- کانون توجّه: هدایت توجّه به جنبهها یا نشانههای ویژه در موقعیّت اجرا که با نگه داشتن خواستهای توجّه در محدوده ظرفیت، اجرا را بهتر میکند (مگیل[23]، 1998). در این تحقیق هدایت توجّه فرد از طریق تصویرسازی ذهنی به محرّک های مربوط ميباشد.
- توجّه: درگیری هوشیار و ناهوشیار در فعالیّتهای شناختی و یا حرکتی قبل، در حین و بعد از اجرای مهارتها (مگیل، 1998). در این تحقیق منظور از توجّه، چشمپوشی از محرّک های نامربوط و اضافی در ذهن و انتخاب یک محرّک (هدف نوری یا نوک انگشت دست عملکننده) ميباشد.
- دستورالعمل کانون توجّه درونی: نوعی دستورالعمل که توجّه اجراکننده را بهسمت شکل حرکت یا اندامهای اجراکننده معطوف میکند (وولف، 2002). در این تحقیق تصویرسازی توجّه به نوک انگشت دست راست مورد نظر بوده است.
- دستورالعمل کانون توجّه بیرونی: نوعی دستورالعمل آموزشی که توجّه اجراکننده را به سوی نتایج حرکت یا اثرات حرکت انجام گرفته، معطوف میکند (وولف، 2002). در این تحقیق تصویرسازی توجّه به حرکت هدف نوری، مورد نظر بوده است.
- تکلیف ردیابی[24]: تکلیفی که در آن اجراکننده، حرکت یک شیء را دنبال مینماید. در این تحقیق، آزمودنی یک هدف نوری متحرّک را در صفحه رایانه با سرعت 40 دور در دقیقه در ذهن خود تعقیب نموده است.
- آزمون يـادداري[25]: روشي است كـه بـراي تعيـين ميزان وقوع يادگيري استفاده ميشود. در اين پژوهش، ميزان حفظ اطلاعات دريافتي توسط فرد در طول 120 ثانیه و آزمون 40 دور در دقيقه در پس آزمون (يادداري فوري) و 72 ساعت بعد (يادداري تأخيري) پس از آخرين جلسه تمرين مورد اندازهگیری قرار گرفت.
- دستگاه تعقيب سنج چرخان[26]: دستگاهي است كه براي سنجش هماهنگي چشم و دست مورد استفاده قرار میگيرد. اين دستگاه با الگوبرداري از روي مشابه خارجي آن، كه توسط شركت لافايت ساخته شده است، طراحي گرديده است.
[1]– Psychology
[2]– Attention
[3]– Mental Imagery
[4] James –
[5]– Orlik
[7] Attentional Focus –
[8] -Internal and External Focus Of Attention
[9]– Singer
[10]– Cauraugh & Lidor
[11]– Prinz & Wulf
[12]– & Lauterbac Toole
[13]– Mc Nevin
[14] – Toole
[15] – Al Abood
[16] – Emanuel
[17] – Dennis
[18] – Hall & Bar
[19] – Rodgers
[20] Salmon –
[21] Hardy & White –
[22]– Greenleaf & Vealey
[23] – Magil
[24]– Retention
[25] – Rotary Pursuit
[26]– Lafayette
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.