پایان نامه بررسی بزه جاسوسی با رویکرد جرایم سایبری در نظام کیفری ماهوی ایران
فهرست محتوا
فهرست مطالب
- عنوان
- فصل اول: کلیــات
- 1-1- مقدمه. 2
- 1-2- بیان مسئله. 3
- 1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 5
- 1-4- سوابق و پیشینه تحقیق.. 7
- 1-5- اهداف تحقیق.. 8
- 1-6- سوالات تحقیق.. 8
- 1-7- فرضیات تحقیق.. 9
- 1-8- روش تحقیق.. 9
- 1-9- ساماندهی تحقیق.. 10
- فصل دوم: مفهوم و تعاریف، ویژگیها و قابلیتهای جرایم سایبری
- گفتار اول: تعریف جرائم سایبری.. 13
- 2-1-1- مفهوم سایبر. 14
- 2-2-2- مفهوم اینترنت… 18
- 2-1-3- مفهوم مخابرات… 22
- 2-1-4- مفهوم جاسوسی.. 25
- 2-1-4-1- تعریف فقهی جاسوسی.. 26
- 2-1-4-2- تعریف قانونی جاسوسی.. 26
- 2-1-5- تعریف فضای سایبری.. 27
- 2-1-6- مفهوم جرایم رایانهای.. 27
- 2-1-7- مفهوم جاسوسی رایانهای.. 30
- گفتار دوم: ویژگیهای جرایم رایانهای.. 33
- 2-2-1- ویژگیهای مرتکبین جرایم سایبری.. 33
- 2-2-2- عدم تخمین میزان دقیق جرایم ارتکابی.. 35
- 2-2-3- حجم و وسعت ضرر و خسارات وارده 36
- 2-2-4- خصوصیت فراملی و بین المللی جرایم سایبری.. 38
- 2-2-5- نحوه تعقیب و رسیدگی به جرائم کامپیوتری.. 39
- گفتار سوم: قابلیتهای اینترنت و مخابرات به عنوان بستر تمامی جرائم سایبری.. 40
- 2-3-1- قابلیتهای سیستمهای رایانهای بعنوان بستر جرائم سایبری.. 40
- 2-3-2- قابلیت تراکم اطلاعات و فرآیندها 41
- 2-3-3- قابلیت دستیابی به سیستمهای کامپیوتری.. 41
- 2-3-4- آسیب پذیری سیستمهای الکترونیکی.. 42
- 2-3-5- تکنولوژی کامپیوتر به عنوان بستر جرم جاسوسی.. 43
- گفتار چهارم: قابلیتهای اینترنت و مخابرات به عنوان ابزار جرائم جاسوسی.. 43
- 2-4-1- اینترنت و مخابرات، گنجینه اطلاعات و تبادل فرهنگها 44
- 2-4-2- اینترنت و مخابرات، عمومیت و گستردگی.. 45
- 2-4-3- اینترنت و مخابرات و سیاست… 46
- 2-4-4- اینترنت و مخابرات، جنگ اطلاعاتی و جاسوسی.. 46
- 2-4-7- اینترنت، مخابرات و محیط مجازی (سایبر سپیس) 47
- 2-4-8- اینترنت، مخابرات و حقوق.. 48
- فصل سوم: جاسوسی رایانهای در حقوق ایران
- گفتار اول: جاسوسی در جرایم رایانهای.. 52
- 3-1-1- مفهوم جاسوسی رایانهای.. 52
- 3-1-2- مفهوم جاسوسی در حقوق جزای سنتی.. 58
- 3-1-3- پیشینه جاسوسی در حقوق جزای سنتی.. 61
- 3-1-4- پیشینه جاسوسی رایانهای.. 65
- 3-1-4-1- بررسی سیر تصویب قانون جرایم رایانهای با تأکید برجرم جاسوسی رایانهای.. 65
- گفتار دوم: عناصر متشکله جرم جاسوسی در فضای سایبر. 71
- 3-2-1- عنصر قانونی جاسوسی سایبری.. 71
- 3-2-1-1- مرتکب جرم. 73
- 3-2-2- عنصر مادی جاسوسی سایبری.. 74
- 3-2-2-1- رفتار مرتکب… 76
- 3-2-2-2- موضوع جرم. 76
- 3-2-2-3- وسیله ارتکاب جرم. 77
- 3-2-2-4- نتیجه. 77
- 3-2-2-5- رابطه علیت… 78
- 3-2-3- رکن روانی.. 78
- 3-2-3-1- سوء نیت عام. 79
- 3-2-4- عنصر معنوی جاسوسی رایانهای.. 79
- گفتار سوم: بررسی مواد مرتبط با جاسوسی در فضای سایبر. 80
- 3-3-1- ارتکاب اعمال مجرمانه نسبت به دادههای سری یا حاملهای داده 81
- 3-1-1-1- بررسی عنصر مادی بند « الف » ماده ۳. 83
- 3-3-1-2- بررسی عنصر روانی بند « الف » ماده ۳. 86
- 3-3-1-3- بررسی عنصر مادی بند « ب » ماده۳. 86
- 3-3-1-4- بررسی عنصر روانی بند « ب » ماده ۳. 88
- 3-3-1-5- بررسی عنصر مادی بند ج ماده ۳. 88
- 3-3-1-6- بررسی عنصر روانی بند«ج» ماده۳. 90
- 3-3-1-7- دادههای سری.. 90
- 3-3-2- نقض تدابیر امنیتی سامانههای رایانهای یا مخابراتی.. 94
- 3-3-2-1- بررسی عنصر قانونی.. 94
- 3-3-2-2- بررسی عنصر مادی.. 95
- 3-3-2-3- بررسی عنصر روانی.. 96
- 3-3-3- بیاحتیاطی و بیمبالاتی در حفظ دادههای سری.. 96
- 3-3-3-1- بررسی عنصر قانونی.. 97
- 3-3-3-2- بررسی عنصر مادی.. 97
- 3-3-3-3- بررسی عنصر روانی.. 98
- 3-3-4- انتشار یا در دسترس قرار دادن محتویات آموزش جاسوسی.. 99
- 3-3-4-1- بررسی عنصر قانونی.. 99
- 3-3-4-2- بررسی عنصر مادی.. 100
- 3-3-4-3- بررسی عنصر روانی.. 101
- 3-3-5- دسترسی غیرمجاز و در دسترس قرار دادن دادههای محرمانه. 101
- 3-3-5-1- موضوع جرم. 102
- 3-3-5-2- رفتار مرتکب… 104
- 3-3-6- شنود غیرمجاز محتوای محرمانه در حال انتقال. 106
- 3-3-6-1- رفتار مرتکب… 106
- 3-3-6-2- موضوع جرم. 107
- 3-3-7- نقض تدابیر امنیتی سیستمهای رایانهای، به قصد دسترسی.. 107
- 3-3-7-1- رفتار مرتکب… 108
- 3-3-7-2- موضوع جرم. 109
- گفتار چهارم: صلاحیت کیفری در جرایم جاسوسی رایانهای.. 110
- 3-4-1- صلاحیت تابعیتی.. 114
- 3-4-2- صلاحیت حمایتی ( واقعی ) 115
- 3-4-3- صلاحیت جهانی.. 117
- 3-4-4- صلاحیت محاکم کیفری در رسیدگی به جرایم سایبر. 122
- 3-4-4-1- صلاحیت محلی.. 122
- 3-4-4-2- صلاحیت ذاتی.. 125
- 3-4-4-3- صلاحیت اضافی.. 126
- 3-4-4-4- احاله. 128
- 3-4-5- صلاحیت تقنینی.. 131
- 3-4-6- صلاحیت قضایی.. 137
- 3-4-7- صلاحیت اجرایی.. 139
- 3-4-8- محل ارتکاب جرایم سایبری.. 143
- فصل چهارم: نتیجه گیری و پیشنهادات
- 4-1- نتیجه گیری.. 148
- 4-2- پیشینهادات… 150
- منابع و ماخذ. 154
فصل اول:
کلیــات
1-1- مقدمه
تلاش دولتها برای دستیابی به اطلاعات ارزشمند یکدیگر (که جاسوسی نامیده میشود) روندی توقف ناپذیر دارد. در چنین فضایی که اطلاعات حرف اول و آخر را میزند، همه امکانات و ظرفیتها از جمله فناوری در خدمت جاسوسی قرار گرفتهاند، لذا اگر بگوییم هر روز جنبه جدیدی از جاسوسی به روی شر گشوده میشود، سخن گزافهای نگفتهایم. گویا جاسوسی پدیدهای است که هیچگاه بحثها و تحقیقات پیرامون آن پایان نمیپذیرد و به فراخور مقتضیات هر رزمان با لحاظ کردن جنبهای از آن میتوان به افقهای تازهای دست پیدا کرد.[1]
در ادبیات حقوقی، علی الخصوص حقوق جزای اختصاصی هر جرم از دیدگاه عناصر تشکیل دهنده آن (قانونی، مادی، روانی) بررسی میگردد؛ حقوقدانان نیز شیوههای ارتکاب هر جرم را در خلال بحث از عنصر مادی توضیح میدهند، فلذا عنصر مادی، دریچه آشنای مخاطبان بحثهای جزایی با ماهیت یک جرم خاص تلقی میگردد.
در این میان حاکمیت نگاه خاص حقوقی با توجه به ماهیت پیچیده برخی از جرائم مانند «جاسوسی» میتواند یک آسیب بالقوه باشد چرا که جاسوسی به شکل کلاسیک عملی است که توسط یک فرد انجام میشود، حال اگر مبنای جرم انگاری جاسوسی را جلوگیری از افشار اطلاعات حیاتی یک کشور در زمینه امور نظامی، امنیتی، سیاسی، اقتصادی و حتی فرهنگی به منظور حفظ امنیت ملی کشور بدانیم؛ آنگاه ضروری است توجه داشته باشیم در بسیاری مواقع شیوههای درز اطلاعات و افشار آنها خارج از الگوها و چارچوبهای از پیش تعیین شده قوانین مجازات در خصوص جاسوسی و جرائم مرتبط با آن است و چه بسا این شیوهها فاقد وصف کیفری بوده و دیگر نتوان بر آن نام جاسوسی نهاد. به عبارت دیگر دشمن امروزه حتی از هوا و ماورای جو، اینترنت و تلفن، قادر به کسب اطلاعات مهم ما است و به هر حال فناوی نوین ضمن جلوگیری از حطر کردنهای بیهوده توسط منابع انسانی و تبعات سنگین سیاسی و تبلیغاتی آن در صحنه بین المللی کمکهای شایانی به افشای اطلاعات طبقه بندی ما میکند.
لذا اگرچه نتوان این طرق کسب اطلاعات را از نقطه نظر صرف حقوقی، جاسوسی تلقی کرد اما با عنایت به اینکه موجب جمع آوری اطلاعات دارای طبقه بندی توسط بیگانگان میگردد، متضمن نوعی جاسوسی است و ضروری است با برخی از شیوههای آن حتی المقدور آشنا شد.[2]
به هر روی در نظر است در این پژوهش ضمن حفظ اصالت نگاه حقوقی از دیدگاهی اطلاعاتی که (ناظر به شیوههای ارتکاب جاسوسی است) به این مقوله نگریسته و تحلیل جاسوسی با رویکرد جرائم سایبری در نظام کیفری ماهوی ایران بررسی شود و بدینوسیله دستاوردی جرم شناسانه نیز خصوصاً در حیطه پیشگیری حاصل شود.
1-2- بیان مسئله
پیشرفت فناوری و استفاده از رایانه و پیدایش دنیای سایبری در جهان امروز دارای پیامدهای مثبت و منفی فراوانی برای جهان بشری بوده است. از جمله پیامدهای منفی آن، پیدایش جرائم رایانهای میباشد. این جرائم بر خلاف ظاهر آرام و بدون خونریزی بسیار خطرناک بوده و مسبب جرائم بیشماری از جمله قتل و سرقت و… در سراسر جهان میشود. این جرائم همواره توسط گروهی از افراد متخصص به علم رایانه انجام میشود.
با تصویب قانون جرائم رایانهای (1388)، مفاهیم وجرایم تازهای در حقوق کیفری ایران خلق شد که هریک نیازمند بررسیهای دقیق وکارشناسانه میباشد. دراین میان، جرم جاسوسی اگرچه یکی ازجرایم قدیمیوکلاسیک حقوق جزابه شمار میرود، ولی درپرتو پیشرفتهای فناوری، نحوه ارتکاب آن دستخوش تغییراتی میشود که در قانون جرائم رایانهای تحت عنوان جاسوسی رایانهای، جرم انگاری شده است. جاسوسی سایبری، واقعیتی سیاسی- اجتماعی و فنی- حقوقی است که شناخت آن و یافتن جایگاهش در نظام حقوقی داخلی و بینالمللی، وابسته به انجام مطالعات میان رشتهای است. علاوه بر جرم انگاری، رویارویی با اعمال جاسوسی سایبری، نیازمند پیشگیری و اتخاذ تدابیر شکلی افتراقی و خاص است.[3]
مهمترین هدف د ر جاسوسی، کسب اطلاعات و اسرار اطلاعاتی سازمانها، به ویژه سازمانهای دولتی است. اینترنت که بزرگترین غول اطلاعاتی قرن بیست و یک به شمار میرود، قابلیت سوء استفاده ازاطلاعات را بالا برده است. اینترنت به واسطه ارتباط دهی زنده و آنلاین و فراگیر میتواند فرصتی برای نفوذ جاسوسان در جهت کسب جدیدترین اطلاعات باشد.
اینترنت با وجود نکات مثبت، جنبههای منفی زیادی نیز دارد وبرخلاف آنچه که گفته میشود: اینترنت عامل تبلور آزادی شخصی ودموکراسی فرد در گروه است، در بسیاری از موارد انسان را به دام سازمانهای جاسوسی میاندازد، لذا اصطلاح دهکده جهانی این بار ازطریق اینترنت به منصه ظهور رسیده و باعث شده تا از بسیاری از افراد در ملتهای فقیر و دچار چالشهای سیاسی، ناخواسته به وطنشان خیانت کنند.
پیش از تعریف جرم مزبور در ابتدا بایستی تعریفی از جاسوسی ارائه داد و با توجه به اینکه در قانون جرائم رایانهای وقوانین مشابه تصویب شده پیش ازاین تعریفی ازجاسوسی ارائه نشده است، از این روبه ذکر برخی ازتعاریف لغوی وحقوقی این واژه میپردازیم.
درحل مسئله باید گفت گرچه کلمه جاسوس در لغت نامه به معنی جست وجوکننده خبرآمده است، ولی با توجه به اینکه تبادر به ذهن ازجاسوس، معنی منفی آن است واز آنجا که تبادر در علم اصول دلالت برحقیقت دارداز این رو در استعمال لفظ جاسوس نیازمند به قرینه نیست. ازاین رو واژه «جاسوس» نیزدراثر کثرت استعمال در معنای تجسس پنهانی درامورشربه ضرر حکومت به کار میرود، به طوری که دیگر نیازی به استفاده ازواژگان جاسوسی مجاز وغیرمجاز نمیباشد.
ثمره بحث فوق در این است که چنانچه قائل باشیم واژه «جاسوس» بر معنی لغوی آن دلالت دارد، در استعمال آن به معنای حقوقی، نیازمند قرائن وقیود خاصی خواهیم بود، ولی در صورتی که بگوییم «جاسوس» در معنی حقوقی آن استعمال شده است، دیگر نیازمند قیود دیگری نیست. ازاین رو قانونگذار در بیان مصادیق جاسوسی در مواد ۵۰۱ و ۵۰۲ قانون مجازات اسلامی وماده ۲۴ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح، قید «غیرمجاز» را به کار نبرده است. با توجه به آنچه گفته شد، به نظر میرسد استعمال کلمه «غیرمجاز» در صدر ماده ۳ قانون جرائم رایانهای، زائد میباشد.
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق
در مورد جرائم رایانهای تعاریف متعددی ذکر شده است ولی در متون حقوقی ایران، نه در قانون تجارت الکترونیک و نه در قانون جرائم رایانهای هیچ تعریفی از این مفهوم ارائه نشده است. در میان جرائم رایانهای، جاسوسی یکی از جرائم خطرناک در سطح ملی و بلکه بین المللی محسوب میشود. خطر امنیتی که این جرم برای امنیت ملی کشور و اقتدار و حاکمیت دولتها دارد آنها را وادار به برخوردسرسختانه با این جرم نموده است.
مهمترین هدف در جاسوسی، کسب اطلاعات و اسرار اطلاعاتی سازمانها، به ویژه سازمانهای دولتی است. اینترنت که بزرگترین غول اطلاعاتی قرن بیست و یک به شمار میرود، قابلیت سوء استفاده ازاطلاعات را بالا برده است. اینترنت به واسطه ارتباط دهی زنده و آنلاین و فراگیر میتواند فرصتی برای نفوذ جاسوسان در جهت کسب جدیدترین اطلاعات باشد.
اینترنت و مخابرات با وجود نکات مثبت، جنبههای منفی زیادی نیز دارد وبرخلاف آنچه که گفته میشود: اینترنت عامل تبلور آزادی شخصی ودموکراسی فرد در گروه است، در بسیاری از موارد انسان را به دام سازمانهای جاسوسی میاندازد، لذا اصطلاح دهکده جهانی این بار ازطریق اینترنت به منصه ظهور رسیده و باعث شده تا از بسیاری از افراد در ملتهای فقیر و دچار چالشهای سیاسی، ناخواسته به وطنشان خیانت کنند.
لذا به تبع همین فقدان منبع در خصوص جنبههای جرمشناسانه فضای سایبر تاکنون جز اندک مقالات متن فارسیای که به بررسی علمی جاسوسی سایبری پرداخته باشد، منتشر نشده است.
این در حالی است که در سالهای اخیر مقالاتی با رویکرد بزهدیدهشناسی سایبری در سایر کشورها نگاشته شده و حتی رسالههایی نیز در دورههای مختلف تحصیلی با محوریت این موضوع دفاع شده است. و این نوشتار به دنبال بررسی مقوله جاسوسی سایبری از حیث جرم شناختی و مبانی حقوق کیفری است که بتوان سیاستهای تقنینی و اجرائی مناسبی را بر آن اساس نسبت به موضوع مذکور تعریف و تبیین نمود.
1-4- سوابق و پیشینه تحقیق
نمونههائی از تحقیقاتی که راجع به جرائم اینترنتی صورت گرفته را بطور خلاصه بیان مینمائیم: اولین تحقیقاتی که پیرامون جرائم کامپیوتری صورت گرفت در آمریکا بود که در این تحقیقات به قضیة کلاهبرداری از طریق سوء استفاده از 56 هزار مورد بیمه به ارزش حدوداً 30 میلیون دلار اشاره نمود. مورد دیگر میتوان به قضیه \”هراشتات\” در آلمان که مربوط به معاملات ارزی خارجی به مبلغ 200 تا 300 هزار مارک از حساب ارزی بانک هراشتات خارج گردیده و همین امر باعث ورشکستگی این بانک و وارد شدن خسارت به مشتریان گردید.
پروفسور ارلیش زیبر استاد دانشگاه ورتسبورگ آلمان، در توصیف این فضای مجازی در آتاب “حقوق کیفری اطلاعات” بیان میدارند: «مهمترین قدرت تعیین کننده تغییرات حاصله از پیشرفت فن آوری اطلاعات گذر از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی (فراصنعتی) است.
طاهریان (1390) در تحقیقی تحت عنوان مقایسه جرم جاسوسی در محیط حقیقی و مجازی بیان داشت با تصویب قانون جرائم رایانهای (1388)، مفاهیم وجرایم تازهای در حقوق کیفری ایران خلق شد که هریک نیازمند بررسیهای دقیق وکارشناسانه میباشد. دراین میان، جرم جاسوسی اگرچه یکی ازجرایم قدیمی و کلاسیک حقوق جزابه شمار میرود، ولی درپرتو پیشرفتهای فناوری، نحوه ارتکاب آن دستخوش تغییراتی میشود که در قانون جرائم رایانهای تحت عنوان جاسوسی رایانهای، جرم انگاری شده است. جاسوسی سایبری، واقعیتی سیاسی- اجتماعی و فنی- حقوقی است که شناخت آن و یافتن جایگاهش در نظام حقوقی داخلی و بینالمللی، وابسته به انجام مطالعات میان رشتهای است. علاوه بر جرم انگاری، رویارویی با اعمال جاسوسی سایبری، نیازمند پیشگیری و اتخاذ تدابیر شکلی افتراقی وخاص است.
عمیدی (1387) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان مطالعه تطبیقی جرائم رایانهای از دیدگاه فقه و حقوق کیفری ایران به بررسی غلبه رایانه و به تبع آن اینترنت بر زندگی روزانه انسانها پرداخته است. هدف پژوهش آشنا نمودن جامعه ایرانی با مفاهیم حقوقی و علیالخصوص فقهی در خصوص جرائم رایانهای و اینترنتی، خط بطلان کشیدن به نظریه و فرضیات کسانی است که برای این قبیل جرائم جایگاه فقهی و شرعی قائل نیستند. حاصل تلاش این است که اگر برخی از جرائم رایانهای رخ دهد، از نظر فقهی با توجه به مبانی شرعی به نظر میرشد که قابل مجازات باشد و جهت اجراء شدن آن لازم است مواد قانونی خاص جرائم رایانهای با الهام از شرع تصویب گردد. روش تحقیق کتابخانهای است.
1-5- اهداف تحقیق
1- بررسی جاسوسی در جرائم سایبری در حقوق ایران
2- بررسی دشوار بودن کشف بزهکار در جرائم سایبری
3- بررسی عدم توجه به بزهدیده در جرائم سایبری
1-6- سؤالات تحقیق
سؤال اصلی:
1- آیا برخی مراکز نظامی ایران در برابر جرائم سایبری مورد استفاده در جرم جاسوسی آسیب پذیر هستند؟
سؤالات فرعی:
2- آیا جاسوسی در مقررات جرائم رایانهای مفروض قانونگذار است یا خیر؟
3- نظام حاکم بر کیفر در مورد جاسوسی سایبری چگونه است؟
1-7- فرضیات تحقیق
فرضیه اصلی
1- به نظر میرسد برخی مراکز نظامی ایران در برابر فناوریهای نوین مورد استفاده درجرم جاسوسی آسیب پذیر هستند.
فرضیههای فرعی:
2- به نظر میرسد جاسوسی در فضای سایبری در مقررات حقوق کیفری ماهوی هم مفروض قانونگذار است و هم دارای ضوابط است.
3- به نظر میرسد نظام حاکم بر کیفر جاسوسی در فضای سایبری از مقررات خاصی تبعیت نموده و در صورت فقدان مقررات خاصی تابع مقررات عام است.
1-8- روش تحقیق
در این تحقیق از روش کتابخانهای استفاده شده است و با بررسی این موضوع در کتابهای حقوق جزا و جرمشناسی اساتید مختلف سعی در تبیین این موضوع شده است. در این تحقیق از اینترنت به دلیل کمبود منبع در این زمینه استفاده بیشتری شده است. همچنین گردآوری اطلاعات از طریق فیشهای مطالعاتی و کسب نظر اساتید دانشگاهی خواهد بود.
[1] – ساریخانی، عادل، جاسوسی و خیانت به کشور، چاپ اول، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳8۸، ص 9
[2] – عمیدی، مهدی، مطالعه تطبیقی جرائم رایانهای از دیدگاه فقه وحقوق کیفری ایران، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا وجرم شناسی، ۱۳۸8، ص 91
[3] – میرمحمد صادقی، حسین، جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، نشر میزان، 1393، ص 45
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.