پایان نامه بررسي تطبيقي احكام كافر و مسلمان در ابواب قصاص ، ديات و ارث
فهرست محتوا
فهرست مطالب
- چکیده …………………………………………………………………………………………..1
- مقدمه ……………………………………………………………………………………………2
- فصل اول: کلیات تحقیق
- بیان مساله …………………………………………………………………………………………………………………………….6
- پیشینه موضوع ………………………………………………………………………………………………………………………6
- ضرورت اهداف و اهمیت موضوع …………………………………………………………………………………………..7
- سؤالات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….7
- فرضیه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………7
- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….7
- فصل دوم: تعاریف و اصطلاحات و مباحث عام
- 1-2 بخش اول: تعریف کافر………………………………………………………………………………………………….9
- 2-1-1 گفتار اول: کافر در لغت و اصطلاح………………………………………………………………………………9
- 2-2 بخش دوم: تعریف مسلمان……………………………………………………………………………………………11
- 2-2-1 گفتار دوم: مسلمان در لغت و اصطلاح……………………………………………………………………….11
- 2-3 بخش سوم: تعریف قصاص…………………………………………………………………………………………..11
- 2-3-1 گفتار اول: قصاص در لغت و اصطلاح………………………………………………………………………..11
- 2-3-2 گفتار دوم: تاریخچه قصاص …………………………………………………………………………………….13
- 2-3-3 گفتارسوم: قصاص از دیدگاه ادیان……………………………………………………………………………..14
- 2-3-3-1 شریعت یهود………………………………………………………………………………………………………..14
- 2-3-3-2 شریعت مسیح………………………………………………………………………………………………………14
- 2-3-3-3 شریعت عرب جاهلیت …………………………………………………………………………………………15
- 3-4 بخش چهارم: اهمیت قصاص ……………………………………………………………………………………….15
- 3-5 بخش پنجم: موجبات قصاص………………………………………………………………………………………..16
- 2-5-1 گفتار اول: موجب قصاص قتل نفس…………………………………………………………………………..17
- 2-5-2 گفتار دوم: شرایط قصاص نفس…………………………………………………………………………………17
- 2-5-2-1 برابری در آزادی و بردگی………………………………………………………………………………………17
- 2-5-2-2 برابری در دین………………………………………………………………………………………………………18
- 2-5-2-3 نبودن رابطه پدری و فرزندی………………………………………………………………………………….18
- 2-5-2-4 تساوی در عقل……………………………………………………………………………………………………..19
- 2-5-2-5 بلوغ …………………………………………………………………………………………………………………..19
- 2-5-2-6 محترم بودن خون مقتول ……………………………………………………………………………………….19
- 2-5-3 گفتار سوم: راههای اثبات قصاص نفس……………………………………………………………………….20
- 2-5-3-1 اقرار…………………………………………………………………………………………………………………….20
- 2-5-3-2 شاهد…………………………………………………………………………………………………………………..20
- 2-3-3-3 قسامه…………………………………………………………………………………………………………………..21
- 2-4-4 گفتار چهارم: موجب قصاص نقص عضو……………………………………………………………………21
- 2-5-5 گفتار پنجم: کیفیت اجرای قصاص نقص عضو…………………………………………………………….22
- 2-5-5-1 قصاص گوش……………………………………………………………………………………………………….22
- 2-5-5-2 قصاص چشم……………………………………………………………………………………………………….23
- 2-5-5-3 قصاص بینی…………………………………………………………………………………………………………23
- 2-5-5-4 قصاص زبان و لب………………………………………………………………………………………………..23
- 2-5-5-5 قصاص دندان……………………………………………………………………………………………………….23
- 2-6 بخش ششم: تعریف دیات………………………………………………………………………………………………23
- 2-6-1 گفتار اول: دیه در لغت و اصطلاح……………………………………………………………………………….23
- 2-6-2 گفتار دوم: انواع و اقسام دیات ………………………………………………………………………………….25
- 2-6-2-1 دیه قتل عمد…………………………………………………………………………………………………………25
- 2-6-2-2 دیه قتل شبه عمد …………………………………………………………………………………………………26
- 2-6-2-3 دیه خطای محض………………………………………………………………………………………………….26
- 2-6-3 گفتار سوم: میزان سنجش دیات………………………………………………………………………………….27
- 2-6-3-1 دیه مو………………………………………………………………………………………………………………….27
- 2-6-3-2 دیه چشم……………………………………………………………………………………………………………..28
- 2-6-3-3 دیه گوش…………………………………………………………………………………………………………….28
- 2-6-3-4 دیه بینی……………………………………………………………………………………………………………….28
- 2-6-3-5 دیه لب………………………………………………………………………………………………………………..28
- 2-6-3-6 دیه زبان……………………………………………………………………………………………………………….29
- 2-6-3-7 دیه دندان ……………………………………………………………………………………………………………29
- 2-6-3-8 دیه فک ………………………………………………………………………………………………………………29
- 2-6-3-9 دیه گردن …………………………………………………………………………………………………………….29
- 2-6-3-10 دیه دست…………………………………………………………………………………………………………..30
- 2-6-3-11 دیه انگشتان ………………………………………………………………………………………………………30
- 2-6-3-12 دیه پستان …………………………………………………………………………………………………………30
- 2-6-3-13 دیه کفل ……………………………………………………………………………………………………………31
- 2-6-3-14 دیه پا ……………………………………………………………………………………………………………….31
- 2-6-3-15 دیه استخوان ……………………………………………………………………………………………………..31
- 2-7 بخش هفتم: تعریف ارث………………………………………………………………………………………………32
- 2-7-1 گفتار اول: ارث در لغت و اصطلاح…………………………………………………………………………….32
- 2-7-2 گفتار دوم: تفاوت ارث با ترکه…………………………………………………………………………………..32
- 2-7-3 گفتار سوم: تفاوت ارث با وصیت ……………………………………………………………………………..33
- 2-7-4 گفتار چهارم: تاریخچه ارث در اقوام مختلف……………………………………………………………….33
- 2-7-4-1 رم باستان……………………………………………………………………………………………………………..34
- 2-7-4-2 بابل……………………………………………………………………………………………………………………..34
- 2-7-4-3 ایران باستان………………………………………………………………………………………………………….35
- 2-7-4-4 چین و ژاپن………………………………………………………………………………………………………….35
- 2-7-4-5 هند …………………………………………………………………………………………………………………….36
- 2-7-4-6 اعراب جاهلیت…………………………………………………………………………………………………….36
- فصل سوم: تجزیه و تحلیل
- 3-1 بخش اول: واکاوی قواعد مسلمان و کافر ازحیث قصاص……………………………………………………………..38
- 3-1-1 گفتار اول: فقه امامیه……………………………………………………………………………………………………………38
- 3-1-2 گفتار دوم: ادله مستندات فقهای امامیه ……………………………………………………………………………………38
- 3-1-2-1 قرآن ……………………………………………………………………………………………………………………………….39
- 3-1-2-2 سنت ………………………………………………………………………………………………………………………………39
- 3-1-2-3 اجماع …………………………………………………………………………………………………………………………….41
- 3-1-3 گفتار سوم: فقه اهل سنت …………………………………………………………………………………………………….42
- 3-1-4 گفتار چهارم: ادله و مستندات فقهای اهل سنت ……………………………………………………………………….43
- 3-2 بخش دوم: ماهیت دیه مسلمان و غیر مسلمان …………………………………………………………………………….43
- 3-2-1 گفتار اول: معیار تفاوت دیات مسلمان و غیر مسلمان ………………………………………………………………44
- 3-2-2 گفتار دوم: دیات ادیان مسیحی، یهودی، زرتشتی از منظر علمای شیعه و اهل سنت……………………..44
- 3-2-3 گفتار سوم: کلیات میزان دیه غیر مسلمان ……………………………………………………………………………….45
- 3-2-3-1 دیدگاه اول: نابرابری دیه مسلمان با غیر مسلمان ………………………………………………………………….46
- 3-2-3-2 دیدگاه دوم: منع دیه غیر مسلمان ………………………………………………………………………………………46
- 3-2-3-3 دیدگاه سوم: تساوی دیه مسلمان و غیر مسلمان ………………………………………………………………….47
- 3-3 بخش سوم: قیود ارث ……………………………………………………………………………………………………………..47
- 3-3-1 گفتار اول: منع ارث کافر از مسلمان ………………………………………………………………………………………48
- 3-3-2 گفتار دوم: دلایل ممنوعیت ارث کافر از مسلمان ……………………………………………………………………..48
- 3-3-2-1 قرآن ……………………………………………………………………………………………………………………………….48
- 3-3-2-2 روایات …………………………………………………………………………………………………………………………..50
- 3-3-2-3 اجماع …………………………………………………………………………………………………………………………….52
- 3-3-3 گفتار سوم: آرای شیعه در باب عدم منع ارث مسلمان از کافر ……………………………………………………52
- 3-3-4 گفتار چهارم: آرای اهل سنت در باب ارث مسلمان از کافر و بالعکس ……………………………………….54
- 3-3-5 گفتار پنجم: شروط توارث کفار از یکدیگر …………………………………………………………………………….55
- 3-3-5-1 ادله اخذ ارث مرتد از کافر اصلی ……………………………………………………………………………………….56
- 3-3-6 گفتار ششم: میراث کافر ……………………………………………………………………………………………………….56
- 3-3-7 گفتار هفتم: توبه کافر و میل به اسلام …………………………………………………………………………………….58
- 3-3-8 گفتار هشتم: طبقه بندی اقسام مورث و ارث کافر ……………………………………………………………………59
- 3-3-8-1: مورث مسلمان و وارث کافر ……………………………………………………………………………………………59
- 3-3-8-2: مورث زنی که دارای فرزندان کافر است…………………………………………………………………………….59
- 3-3-8-3: مورث شوهر و همسر مسلمان و فرزندان کافر …………………………………………………………………..60
- 3-3-9 گفتار نهم: اصول و موانع ارث مسلمان و کافر………………………………………………………………………….60
- 3-3-10 گفتار دهم: اصول اجماع فقها در باب ارث مسلمان و کافر ……………………………………………………..63
- 3-3-11 گفتار یازدهم: ضرورت مقتقضای قاعده مساله ارث مسلمان و کافر ……………………………………65
- فصل چهارم: نتیجه گیری و پیشنهادات
- 4-1 نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………….76
- 4-2 پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………………………….77
- منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………78
- چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………………..81
چکیده:
متون قواعد فقه، یکی از مهمترین موضوعات در ادبیات اسلامی است و سابقهای دیرینه دارد که از همان قرون اولیه در هئیت احکام الهی از جمله کتب آسمانی و سنت ائمه اطهار (ع) متولد شد، سپس زیر لوای علمای شرع براساس تفاسیر عقلی و نقلی رشد و نمو یافت تا در اختیار بشریت از جمله، رهروان حقیقت و جویای کمال قرار گیرد. پژوهش حاضر اگر نه موضوعی کاملاً نو، اما موضوعی است که یا کمتر بدان پرداخته شده یا بدین شیوه بررسی نشده است در پی تشریع احکام قصاص، دیات و ارث از جنبه تطبیق کافر و مسلمان، بر مبنای آراء و نظرات فقهای شیعه و اهل سنت میباشد تا با بررسی و تحلیل شاخصههای استنباطی، از بروز هرگونه ابهامات مانند حق الناس جلوگیری شود.
کلید واژهها:
اصول فقه، علمای شیعه و سنی، قصاص، دیات، ارث.
مقدمه:
کمال گرایی و آرزوی رسیدن به مدینه فاضله، از دیرباز دغدغه مهم صاحبان علم و اندیشه انسانی بوده است. شناخت و آگاهی الگوها و اندیشههای برتر دورهها، کمک شایانی به این زمینه تحقیقی میکند، چرا که هر یک از اندیشمندان و متفکران در دورههای خاص، بر اساس برخوردهای فردی و اجتماعی آن دوره، آرمان وپژه و آرزویی بهتر برای کمال گرایی داشتهاند و در این راستا، شناخت الگوها و قوانین از جمله احکام الهی که سرچشمه گرفته از علم نامتناهی خداوند متعال است از بزرگترین آرمان متفکران این حوزه میباشد. از این رو علمای شرع که همواره معیار و دلایل اصول استنباطشان آیات کتب آسمانی، روایات و احادیث ائمه اطهار (ع) است در پی آن میباشند تا با تفسیر و بیان آنان سره از ناسره را آشکار گردانند.
اما در این میان نظریات و عقاید گوناگونی به جهت اختلاف مذهب که قابل احترام است در بین علمای مذاهب از جمله شیعه و اهل تسنن درباره احکام و اصولی که در دین مبین اسلام به آن پرداخته شده، وجود دارد. البته به جهت گستردگی موضوعات قابل بحث که در حیطه پژوهش حاضر نمیگنجد سعی بر آن شده تا با بررسی آرای این اندیشمندان و متفکران بزرگ که اقتباس شده از آیات و روایات ائمه اطهار (ع) و راویان میباشد به بیان و نقطه نظرات اجمالی آنان درباره احکام قصاص، دیات و ارث که همواره از موضوعاتی است که بشر با آن روبروست، آشنا شد.
در قوانین عرفی امروز، مجازات و جریمه برای ارتکاب قتل و جرح و ضرب، از سویی جنبه عمومی دارد و در جهت حفظ نظم و امنیت جامعه میباشد و حکومتها برای کیفر کسی که حریم جامعه و حقوق و امنیت دیگران را نقض کرده، مجازاتهایی تعیین میکنند و با هدف تنبیه مجرم یا تأدیب او، یا عبرت دیگران و پیشگیری و بازدارندگی و یا همه آنها، وی را به مجازات متناسب طبق قانون محکوم مینمایند، و از سوی دیگر، به جبران خسارات، و حمایت از آسیب دیده میپردازند و مقداری از مال را برای درمان و پشتوانه خانواده آسیب دیده تعیین میکنند.
دیه در قانون مجازات اسلامی، که پیش از اسلام وجود داشته، پیشینه تاریخی دارد و مناسب با احوال و عقلانیت آن منطقه و فلسفه حقوقی مشخص وضع شده است. از این لحاظ فلسفه وضع آن، ناشناخته نبوده و جنبه ماورایی نداشته است. برای این وضع شده تا کسی که اقدام به جنایت خطایی کرده، ضرر و زیان ناشی از فقدان فرد را جبران گردد، و به عنوان جریمه بر مجرم اعمال میشود تا بر شخص مرتکب قتل یا جرح بار شود. البته میزان و مقدار آن در روایات نبوی و اهل بیت (ع) با اقرار و تأیید از روش گذشته مشخص شده، اما روشن است که این قانون کیفری، همه آن چیزی نبوده که در جزیرة العرب و پیش از اسلام جریان داشته است؛ زیرا احکام کیفری اسلام هر چند از متن واقعیات و نیازهای آن عصر برخاسته، و مسائل و مشکلات آن منطقه را در نظر گرفته، اما این گونه نبوده که همه قوانینی بوده که پیش از آن عمل میشده است. برای نمونه در آنجا دیه رئیس قبیله بیش از سایر افراد بود. دیه فرد عادی از قبیلهای که قویتر بود، بیشتر از دیه قبیله ضعیف بود; دیه مرد دو برابر زن بود; دیه فرد آزاد بیشتر از دیه بنده بود; اگر کسی امکان پرداخت بدهی خود را نداشت، بنده طلب کار خود میشد; خانواده در تحویل جانی به حاکم و رئیس قبیله مسئول بود و چنان چه مجرم فراری میشد و او را تحویل نمیدادند، اموال آنها ضبط و تا زمان تحویل جانی، مصادره میشد، اما قرآن همه آنها را نپذیرفت و تنها یک دسته از این احکام را امضا کرد و برخی دیگر را رد کرد، و برخی دیگر را به سکوت گذراند. مثلاً در باب قصاص بر این نکته تأکید کرد که اگر فردی از قصاص گذشت و خواست دیه بگیرد، دیه فرد، به اندازه خودش است و نه بیشتر و یا کمتر وهمه در این پرداخت یکسان میباشند: «وَ جَزاءُ سَیئَةٍ سَیئَةٌ مثلها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ». (شوری: 40) و باز در قصاص هم فرمود: «کتِبَ عَلَیکمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلی الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثی بِالْأُنْثی». (بقره: 178) و حتی بیان کرد که اگر قرار است قصاصِ عضو صورت گیرد (هر کسی میخواهد باشد) شبیه همان عضو باید باشد، نه غیر آن: «وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ». (نحل: 126) و در جای دیگر فرمود: «وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یقْتُلَ مُؤْمِناً إِلاَّ خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِیةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلی أَهْلِهِ». (نساء: 92). در جای دیگر نیز در تأکید بر این مسئله که این قانون سابقه طولانی در شریعت موسوی دارد، میفرماید: «وَ کتَبْنا عَلَیهِمْ فِیها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَینَ بِالْعَینِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ» (مائده: 45). از این رو، قانون جاهلی یاد شده (اگر قبیلهای قویتر است، پس دیه او بیشتر است) را رد میکند و میگوید: «النَّفْسَ بِالنَّفْسِ» و نه بیشتر. اما وقتی این قوانین در فقه تدوین شد، میان آنچه قرآن در شکل کلی آن را تأیید و امضا کرد، با آنچه در احکام کیفری بیان شده، به استناد روایات اسلامی، تفاوتهایی شکل گرفت.
دلیل این تفاوت چه میتوانست باشد، جای بحث است؟ آن چه میتواند طبیعی تلقی شود، از سویی میتواند تخصیص حکم از سوی سنت برای همیشه تلقی گردد، چنانکه مشهور میان فقها به سمت آن رفتهاند؛ و میتواند به حساب تعیین جزئیات و مناسبت با آن عصر تفسیر شود و همان نسبت میان فرائض و سنن در احکام تلقی گردد که فرائض دائمی هستند و سنن قابل تغییر است و طبعاً به حساب تاریخ مندی آن گذاشته شود که نمونههای این مسئله در کتب فقهی فریقین مانندش فراوان و در برخی دیگر از احکام (همچون رجم) این گفتگوها منعکس شده است.
بی شک، برای این که این قضیه روشن شود، باید از قرآن کریم و فهم جایگاه موضوع آغاز کرد. تردیدی نیست که مبنای مهم و اصلی این حکم تنها در قرآن کریم، این آیه شریفه است:
وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یقْتُلَ مُؤْمِناً إِلاَّ خَطَأً وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِیةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلی أَهْلِهِ إِلاَّ أَنْ یصَّدَّقُوا فَإِنْ کانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَکمْ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ إِنْ کانَ مِنْ قَوْمٍ بَینَکمْ وَ بَینَهُمْ مِیثاقٌ فَدِیةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلی أَهْلِهِ وَ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ فَمَنْ لَمْ یجِدْ فَصِیامُ شَهْرَینِ مُتَتابِعَینِ تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ وَ کانَ اللَّهُ عَلِیماً حَکیماً. (نساء: 92). هیچ مؤمنی را نرسد که مؤمن دیگر را جز به خطا بکشد. و هر کس که مؤمنی را به خطا بکشد، باید که بندهای مؤمن را آزاد کند و خونبهایش را به خانوادهاش تسلیم کند، مگر آنکه خونبها را ببخشند. و اگر مقتول، مؤمن و از قومی است که دشمن شماست، فقط بنده مؤمنی را آزاد کند و اگر از قومی است که با شما پیمان بستهاند، خونبها به خانوادهاش پرداخت شود و بنده مؤمنی را آزاد کند و هر کس که بندهای نیابد برای توبه دو ماه پی در پی روزه بگیرد و خدا دانا و حکیم است.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.