پایان نامه بررسي روند توسعه فيزيكي شهر سرابله
مقدمه:
بيان مسئله
هيچ كانون جمعيتي بطور مستقل وجود ندارد و تمام تغييرات داخلي جوامع انساني از تعلق به مجموعههايي كه به اصطلاح، فضاي جغرافيايي، سيستم يا شبكه به آنها اطلاق ميشود ناشي
ميشوند. (كلود، 1372، 15)
شهر واحدي است كه به لحاظ نقش و سيماي ظاهري در فضاي جغرافيايي داراي هويت بوده و محل وقوع آنها در فضا كاملاً مشهود است. از اين رو به عنوان يك ساخت اكولوژيكي محسوب ميشود كه حركت و هدايت آن توسط يك نظام اداره ميگردد. در اين ميان وظيفه جغرافيدان بررسي و تحليل ساختار اكولوژيكي شهر به شكل مجموعهاي از اجزاء و عناصري است كه در نظام شبكه در كنار يكديگر و بصورت سازمانبندي اشكال و جمعيتها با هم روابط متقابل دارند، پس مجموعه شهري در جريان تكامل و توسعه تاريخي خود با توجه به بستر مكاني، زماني، بعنوان اكوسيستمي نمود پيدا ميكند كه در آن روابط خود را به وضوح نشان ميدهند.
(تولايي، شماره 33، 102)
تراكم بيش از اندازه جمعيت، تمركز فعاليتهاي و فراواني ساخت و سازها، رشد و گسترش فيزيكي كانونهاي شهري و تخريب اكوسيستمهاي طبيعي را در پي داشته است. هر چند توسعه شهري در كشورهاي صنعتي در قرون گذشته به آرامي صورت گرفته است اما در كشورهاي در حال توسعه بعد از جنگ جهاني دوم صورت گرفته است و شهرهاي جهان سوم با شتاب و سرعت بيشتري از شهرهاي ممالك صنعتي توسعه مييابند. (شكويي، 1373، 176)
با نگاهي به روند توسعه فيزيكي شهرها بويژه در نيمه ابتداي قرن حاضر معلوم ميگردد كه اين عنصر محدود (زمينهاي قابل سكونت) تحت تأثير عوامل چون ازدياد جمعيت (رشد طبيعي و مهاجرت از روستا به شهر) ادغام روستاها در بافت فيزيكي شهرها، گستردگي و پرشمار شدن واحدهاي توليدي و خدماتي و مسكوني، تغيير الگوي مصرف زمين، افزايش حرص و طمع انسانها، زمين خواري و سوء مديريت و مانند آن با آهنگي سرسام آور كاهش مييابد.
به دنبال رشد فيزيكي شتابان مجتمعهاي زيستي، بخش وسيعي از مرغوبترين،
مناسبترين و بالطبع با ارزشترين اراضي بلافاصل شهرها- كه از دير باز شرايط زيست محيطي لازم و كافي براي تجمع انسانها در آنها وجود داشته در معرض نابودي قرار ميگيرد.
(محمد زاده، 1376، 222)
براي تحليل هر چه بهتر شهر بعنوان يك واحد اكولوژيك ميتوان آن را در چهارچوب يك سيستم داده- ستانده بررسي كرده بدين صورت كه شهر براي پاسخگويي به نيازهاي متنوع شهروندان خود ناگزير به استفاده از دادههايي در حجم زياد بوده مهمترين آن انرژي، غذا و آب ميباشد.
نتيجه استفاده از اين داده ها، با توجه به جمعيت فزاينده شهر نشين، ايجاد و ستاندههايي در قالب اثرات زيست محيطي از نوع تغييرات آب و هوايي، آلودگي آب- تغيير در سيستم هيدرولوژي آلودگي صوتي و آلودگي هوا ميباشد. (فصلنامه مجموعه آبادي، 1374، ش1)
روند شهر نشيني در سطح ملي يا كشوري در دهههاي اخير توسعه و ظهور كلانشهرها توأم با مشكلات و تنگناهايي است كه چنين روندي در پي داشته و دارد، همين اهميت يافتن مراكز شهري براي سازمان دادن به رشد جمعيت و توسعه اقتصادي، لزوم نگرش مجدد بر ساختار كهن شهري توسعه را در اوايل قرن حاضر مينمايد.
در واقع توسعه شهري فرآيندي است پويا و مداوم كه طي آن محدودههاي فيزيكي و كالبدي شهر در جهات افقي و عمودي از حيث كمي و كيفي افزايش مييابند و اگر اين روند سريع و بي برنامه باشد و در آن فاكتورهاي مناسبي از نظر توسعه متناسب در نظر گرفته نشود در نتيجه
سيستمهاي شهري را با مشكلات عديدهاي روبرو خواهد ساخت. در ايران بعلت عدم پيشرفت برنامههاي توسعه و فاصله ميان اهداف توسعه و بستر آن مشكلات زيست محيطي بوجود آمده است.
توسعه فيزيكي شهر سرابله با توجه به موقعيت آن كه در منطقهاي كوهستاني واقع شده است كه در چند دهه صورت گرفته است. ناموزون بودن و نامتناسب بودن اين توسعه فيزيكي منتج از عواملي مانند مهاجرت روستائيان حوزه نفوذ و مركزيت اداري سياسي شهرستان شيروانچرداول و نبود برنامه خاص مدون شهري است.
1-2- اهداف و انگيزه تحقيق
رشد سريع جمعيت و به دنبال آن توسعه و گسترش فيزيكي شهرها مسئله تنظيم و هدايت حجم عظيم توسعه را در زمان حال و براي دهههاي آتي مطرح ساخته است و نياز به ايجاد شرايط اجتماعي، اقتصادي و زيست محيطي مناسب براي نسلهاي آينده را بعنوان مسئلهاي ملي درآورده است. شهرنشيني گرايش و روند رو به رشدي است و آنچه كه در اين روند اهميت دارد هدايت صحيحي جريان و حل مسائل ناشي از آن است مشكلات ناشي از گسترش و توسعه فيزيكي شهرها بايد بررسي و راه حلهاي مناسب براي آن پيش بيني كرد.
هدف از اين مطالعه و تحقيق دست يافت به مجموعه از انديشهها و خواسته هاي ذيل است:
1- شناخت رشد نامتناسب و ناموزون فيزيكي شهر سرابله و ارائه راه حلهايي براي توسعه آتي شهر كه كمترين مشكلات شهري داشته باشد.
2- براي رسيدن به توسعه پايدار شهري مطالعات مقدماتي لازم انجام پذيرد.
3- ارائه راه حلها و پيشنهاداتي در راستاي رفع مشكلات شهري و رشد و توسعه موزون.
1-3- سئوالات و فرضيات تحقيق
فرضيه عبارت از حدس و گمان زيركانه و علمي مبتني بر نظريههاي بطوريكه بتوان موضوع مورد مطالعه را از لحاظ پيشامدهاي تجربي پيشبيني كرد.(بهفروز – ف، 1376، 19) به
عبارت ديگر فرضيه عبارت است از يك ايده غير طبيعي و آزمايش يا حدس زيركانه و عملي كه براي نتيجه تحقيق ميزنيم و پيشنهادي است كه در محك آزمايش علمي سنجيده ميشود.
(نبوي، 1372، 77)
از اينرو با توجه به مطالب فوق سئوالات و فرضيات پژوهش به شرح زير ارائه گرديده است:
1- توسعه ناموزون شهر سرابله منتج از چه عامل يا عواملي است؟
2- عامل موثر در توسعه فيزيكي شهر سرابله چه مي باشد؟
فرضیه1- به نظر ميرسد مهاجرت روستائيان حوزه اين شهر به علت نبود امكانات و خدمات در روستاها، و برنامهريزي ضعيف شهري باعث توسعه ناموزون شهر سرابله گرديده است.
فرضیه2- به نظر ميرسد مركزيت اداري و سياسي بودن شهر سرابله بعنوان مرکز شهرستان شیروان چرداول عامل مهم در توسعه فيزيكي ميباشد.
1-4- پيشينه تحقيق
اگر نگاهي مختصر به تاريخ موضوع مربوطه بيفكنيم، متوجه ميشويم كه چگونه اين موضوع مدنظر محققان قرار گرفته و تا چه اندازهاي در مطالعات شهري به آن توجه شده است. توسعه فيزيكي و گسترش بيرويه شهرها موضوعي است كه در سالهاي اخير نظر دانش پژوهان علاقمند به مسايل شهري را به خود جلب كرده است. چرا كه در گذشته روند رشد شهرها به گونهاي بوده است كه اين رشد و توسعه، مسائل و مشكلات خاص امروزه را براي شهرنشينان به ارمغان نمي آورد. در حالي كه بعد از تحولات جديد شهرنشيني، رشد بيرويه شهرها مشكلاتي را بوجود آورده است از جمله نابودي اراضي حاصلخيز و كشاورزي اطراف شهرها با شكل گيري بدون ضابطه و بيبرنامه شهرها، افزايش سرسام آور قيمت زمين و رانت خواري توسط يك گروهاي خاص و آلودگي زيست محيطي و تخريب اكوسيستمهاي طبيعي و…
به هر حال كمتر شهري است كه با اين مسأله درگير نباشد اما در مورد چاره انديشي لازم براي مسائل فوق به طور خاص و ويژه مطالعات صورت گرفته است از جمله اين مطالعات در مورد تهران و بيشتر شهرهاي ايران صورت پذيرفته است در مورد شهر تهران مطالعات زيادي انجام پذيرفته چه در سطح دانشگاهها و غيره ديگر شهرهاي ايران هم تا حدودي مطالعات و تحقيقات انجام گرفته است.
بر اساس اطلاعات موجود و بررسيهاي صورت گرفته تاكنون مطالعات سيستماتيك و مدون در منطقه مورد مطالعه صورت نگرفته اما پژوهشهاي در قالب موضوعات مختلف مانند هيدرولوژي خاك شناسي و توريسم كه معمولاً فراتر از محدوده مورد مطالعه را شامل ميشود انجام شده كه
ميتوان از آن در اين پژوهش به عنوان مطالعات پايه استفاده كرد.
عمده مطالعاتي در موضوع فوق در سطح كشور و شهرهاي مختلفي صورت گرفته است كه به شرح زير ميباشد:
1- شوهاني، محمد، بررسي روند توسعه فيزيكي شهر ايلام و تأثيرات زيست محيطي آن، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تهران، 1379.
2- قرباني كوتنائي، آرش، بررسي روند توسعه فيزيكي شهر سقز تعيين عوامل و توسعه، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه آزاد اسلامي و احد تهران مركز، تابستان 1385.
3- حسن نژاد عمراني، مهدي، بررسي روند توسعه فيزيكي شهر آمل، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركز، تابستان 1385.
4- طرح هادی شهر سرابله، 1375.
4- طرح توسعه و عمران (جامع9 شهر سرابله، 1385.
1-5- روش و مراحل تحقيق
كليه وسايل مراحل جمع آوري سيستماتيك اطلاعات و نحوه تجزيه و تحليل منطقي آنها، براي رسيدن به يك هدف معين را روش تحقيق علمي ميگويند.
روش بررسی تحقیق توصیفی- تحلیلی است. نوع تحقیق کاربردی- توسعهای است و محدوده مورد مطالعه شهر سرابله می باشد. برای انجام این تحقیق چند مرحله اساسی مورد توجه قرار گرفته است؛ مرحله نخست از طریق مطالعه کتابخانهای نسبت به جمعآوری اطلاعات مورد نیاز تحقیق اقدام شده، در این رابطه اطلاعات آماری مورد نیاز از آمار نامه، و سالنامههای آماری مرکز آمار ایران و استان جمعآوری شده است. در مرحله دوم از روشهای مناسب تحقیق جغرافیایی نظیر مطالعات میدانی و از روش مشاهدهای و مصاحبهای و از نوع استقراء میباشد. قابل ذکر است که مشاهده مستقیم به عنوان یک منبع عمده اطلاعات در تاریخ جغرافیا ریشه ای عمیق دارد و کار میدانی بر روی زمین علاوه بر مشاهدات مکرر و مصاحبه شامل تهیه نقشه از مناطق مختلف شهر بوده است. البته شناخت محقق نسبت به شهر سرابله تأثیر زیادی در روند تحقیق داشته است برای تکمیل این شناخت و برای مشخص کردن نسبت شهر سرابله از افراد مصاحبه به عمل آمده و برای نشان دادن شرایط فیزیکی شهر اقدام به بازدید و مطالعات میدانی از مناطق مختلف شهر شده است.
1-6- روش جمع آوري اطلاعات
اطلاعات و دادههاي مورد نياز اين تحقيق بر اساس مطالعات کتابخانهای و عملیات میدانی جمعآوري شده و تنظيم و طبقه بندي شدهاند.
1-7- تنگناها و محدوديتهاي تحقيق
هر پژوهشي در مراحل كار خود معمولاً با مشكلات و محدوديتهايي مواجه است جهت دستيابي به اطلاعات و دادهها با موانعهاي روبرو ميگردد كه متأسفانه به علت عدم همراهي و همكاري برخي از دستگاههاي برخوردار از اطلاعات با مشكلاتي جهت پيشبرد و تحقق و بدست آوردن حقايق و ارائه راه حلهايي و راهبردهاي علمي مواجه ميشويم كه اين تحقيق از اين مشكلات مستثني نيست نبود اطلاعات مبنايي و اسنادي كافي و در اختيار نگذاشتن اطلاعات در رابطه با موضوع تحقيق و عدم حس مسئوليت پذيري برخي از افراد مسئول منجر به مخاطرات و مشكلات عظيمي ميگردد كه بنده در اين تحقيق با مشكلات فوق مواجه بودهام.
مقدمه
افزايش روز افزون جمعيت شهرها كه از يك سو معلول مهاجرت روستائيان و نيروي انساني آزاد شده بخش كشاورزي در روستاها و روي آوردن آنها به شهرها و از سوي ديگر معلول رشد طبيعي جمعيت ساكن در شهرها ميباشد. مسئله تازهاي را به وجود ميآورد كه آن گسترش شهر در تمام اطراف (اعم از متصل يا با فاصله كم از محدودهي فعلي شهر) و مخصوصاً در جهاتي است كه به علت وجود آب و مرغوبيت و مسطح بودن زمين تمايل به احداث ساختمان در آن زيادتر ميباشد.
شهر نشيني در طول تاريخ كه بر پايه سازگاري و تناسب بين محيط زيست و كنشهاي انسان در حالت تعادل قرار داشت تا به دنبال دگرگونيهاي فني و علمي به همراه تنوع كاركردهاي اقتصادي موجب بر هم خوردن اين توازن گرديد. افزايش جمعيت، رشد شهر نشيني، توسعهي نيروي كار و فعاليت و بهبود شرايط بهداشتي و در پي آن نيازهاي جوامع شهري، ميزان اعمال نفوذ و بهره برداريهاي انسان را از محيط زيست گسترش داد.
هر گاه اين واقعيت مورد توجه مسؤالان قرار نگيرد و براي رشد و گسترش آينده شهر
طرحريزيهاي لازم و بلند مدت انجام نشود بديهي است كه شهر بطور ناهماهنگ و ناموزون گسترش خواهد يافت و اصلاح بعدي آن غير ممكن يا لااقل پر خرج خواهد شد.
شهر فضايي را تداعي ميسازد كه در آن مردم تجمع يافته و زندگي خود را به شكل نسبتاً دائمي بر اساس فعاليتهاي اقتصادي منطقه تامين ميسازند، فضاي مذكور ميتواند مركز اقتصادي، تجاری، دولتي، آموزشي و يا تركيبي از آنها باشد و همين باعث جذب مردم از مناطق غير شهري
ميگردد.
رشد و توسعه شهري به بهاي تخريب و نابودي مناطق طبيعي، اراضي كشاورزي، جنگلها و مراتع، آلودگي آب، خاك، هوا و … را در حد وسيع بوجود آورده است و به جاي آنكه شهرها محيطي سالم براي زيست و در جهت ارتقاء و شكوفايي ارزشهاي انساني باشد به كانونهاي بحران مبدل شده است. بنابراين مهمترين و موثرترين عامل در تغييرات كه براي تداوم زندگي در اين محيط انجام ميدهد باعث تخريب و ايجاد آلودگيهاي مختلف در سطح شهر ميشود.
در كشور ما فرايند توسعه و رشد و گسترش شتابان شهرها بدون برنامهريزي و ملاحظات زيست محيطي كانونهاي شهري باعث نابودي اراضي حاشيهاي، جنگلها، باغات، ايجاد كاربريهاي ناسازگار و ديگر آلودگيها ميشود.
2-1- تعريف و مفهوم شهر در ايران
شهر و شهرنشيني روند اجتماعي برجستهاي است كه بيشتر موجب دگرگوني در روابط متقابل انسان با محيط و با انسانهاي ديگر شده است. در حقيقت تغيير در واكنشهاي انسانها نسبت به هم و نسبت به محيط، به تحول و دگرگوني فضايي امكان داده كه نمود عيني آن به صورت يك پديده نو كه اصطلاحاً شهر ناميده ميشود، نمايان گرديده است.
مفهوم شهر در دورههاي مختلف تاريخي و مناطق مختلف يكسان نبود و مفهوم آن در هر دوره و مناسب با هر سرزمين تفاوتهايي را نشان ميدهد. واژههايي مانند: پوليس، هگمتانه، پاسارگاد، كهندژ، شارستان، شهر و شهرستان. در ايران شهر چه در دوره باستان و چه در دوره اسلامي پايگاه و جايگاه دستگاه اداري و نظام شاهنشاهي بوده است. شهر را در فارسي باستان خشت
ميگفتهاند كه به معني قلمرو و پادشاه بوده است. در تعريف عام در واقع شهر سكونتگاهي بوده كه هم مركز اداري يكي از تقسيمات كشوري بوده و هم مسجد جامع داشته است. شهر به عنوان فضاي زنده و پويا در بستر فضا و محيط جغرافيايي تولد يافته و به كمال ميرسد، همچنين شهر پديدهاي است تاريخي و جغرافيايي كه ساخته و پرداخته عواملي است كه گذشت زمان و حال بر آن اثر گذاشته است. سادهترين تعريفي كه از شهر ارائه شده است، شهر را در محلي دائمي، حداقل ده هزار نفر جمعيت ميداند. در ايران از نظر مركز آمار نقاطي كه جمعيت آن بيش از ده هزار نفر باشد شهر محسوب ميشود. بسياري از محققان شهر را مترادف با نوعي جامعه تخصصي و غير كشاورزي
ميدانند و فعاليت اقتصادي را مهمترين ضابطه در تميز شهر از روستا تشخيص دادهاند. از ديد جامعه شناسان شهر محلي است با روحيات، افكار و آداب و رسوم، معتقدات و احساسات خاص. برخي ديگر از جامعه شناسان ملاك هاي اداري، حقوقي را مطرح ميكنند و از وجود تأسيساتي مانند: شهرداري، حكومت محلي و سازمانهاي مشابه را نام ميبرند. (نظريان، 1387، 90)
ماركس دريو جغرافيدان معاصر فرانسوي، شهر را بدين گونه تعريف كرده است:
«منطقه بزرگي كه به منظور حيات انسانها آمايش يافتهاند و تعداد زيادي از جمعيت آن از راه فعاليت غيره كشاورزي زندگي ميكنند». (فريد، 1382، 6)
به نظر جغرافيدانان، شهر منظرهاي مصنوعي از خيابانها، ساختمانها، دستگاهها و فضاهايي است كه زندگي شهري را امكان پذير ميسازد. جغرافيدانان، شهر را به عنوان يك واحد مجزا به حساب نياورده و ارتباط متقابل آن را با منطقه و كشور مورد مطالعه قرار ميدهند. (شيعه، 1381، 6)
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.