پایان نامه بررسي زيرساخت فناوري اطلاعات در كتابخانه هاي واحدهاي دانشگاهي
چكيده
اين پژوهش به روش پيمايشی توصيفی و با هدف شناخت زيرساخت فناوری اطلاعات در کتابخانه های مرکزی واحدهای دانشگاهی منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامی انجام شده است . جامعه پژوهش شامل 15کتابخانه مرکزی وابسته به منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامی است . جهت آگاهی از وضعيت زيرساخت فناوری اطلاعات دوپرسشنامه برای مديران و کتابداران کتابخانه های مرکزی واحدهای دانشگاهی تدوين گرديد. تجزيه و تحليل يافته ها با استفاده از نرم افزار اکسل انجام شد.
يافته های پژوهش حاکی از آن است که در کل کتابخانه های مرکزی مورد پژوهش ، 5/62درصد کتابداران دارای تحصيلات کتابداری و 5/37درصد دارای تحصيلات غيرکتابداری هستند. از نظر وضعيت تحصيلات مديران کتابخانه های مورد پژوهش ، 3/73درصد مديران دارای تحصيلات کتابداری بوده و6/26درصد دارای تحصيلات غيرکتابداری هستند . از نظر امکانات سخت افزاری ، بيشترين امکانات سخت افزاری شامل کامپيوتر ، چاپگر ، دستگاه محافظ ، تلفن و اسکنر است و بيشترين امکانات نرم افزاری موجود شامل نرم افزار جامع کتابخانه و CD-ROM های آموزشی می باشد. بيشترين استفاده از منابع الكترونيكي در كتابخانه هاي مورد پژوهش مربوط به كتاب الكترونيكي به صورت CDو پايگاههاي اطلاعاتي به صورت online مي باشد . در کتابخانه های مرکزی واحدهای دانشگاهی منطقه پنج ، جهت ارائه خدمات بازيابی اطلاع رسانی بيشتر از روش جستجوی اطلاعات به صورت کامپيوتری استفاده می شود و نرم افزار مورد استفاده در اکثر کتابخانه های دانشگاهی نرم افزار شرکت پارس آذرخش بوده است .
از نظر ديدگاه مديران کتابخانه ها ، عمده ترين موانع استفاده از فناوری اطلاعات ، نبود کارکنان آموزش ديده و عدم آموزش کافی می باشد . تقريبا 40% درصد از مديران کتابخانه ها ، دوره های آموزشی ضمن خدمت آموزش استفاده از فناوری اطلاعات را گذرانده اند.
کليدواژه ها : زيرساخت اطلاعاتی ، فناوری اطلاعات ، زيرساخت فناوری اطلاعات ، کتابخانه مرکزی دانشگاهی ، منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامی
فصل اول:
معرفي پژوهش
1-1- مقدمه
امروزه دسترسی کاربران کتابخانه های دانشگاهی به روزآمدترين منابع علمی در کوتاه ترين زمان ممکن، ضرورتی است که اين کتابخانه ها را از ارايه پيشرفته ترين خدمات اطلاع رسانی ناگزير می سازد. کتابخانه ها برای ايفای رسالت سنگينی که در جهت ارايه خدمات اطلاع رسانی نوين بر دوش دارند، نيازمند به کارگيری فناوری اطلاعات در پيچيده ترين سطوح ممکن هستند. فناوری اطلاعات که کتابخانه به مفهوم امروز، بدون آن معنا نمی يابد، ضرورتاً متکی بر عناصر بنيادينی است که زيرساخت فناوری اطلاعات را تشکيل می دهند.
زيرساخت به معنی بنياد يا شالوده ای است که يک سازمان يا نظام بر آن استوار شده است. به بيان ديگر، امکانات ، خدمات و تأسيسات اساسی مورد نياز برای عملکرد يک مجموعه مانند نظام های ارتباطی، سازمان های عمومی و … زيرساخت خوانده می شود (آمريكن هريتيج ، 2009)
زيرساخت فناوری اطلاعات شامل عناصر بنيادينی است که فعاليت های اطلاعاتیِ مبتنی بر فناوری، بر آن استوار می شوند و بدون فراهم بودن اين عناصر و شرايط در سطح مطلوب ، استفاده کارآمد از فناوری اطلاعات تحقق نخواهد يافت.
هنوز تعريفی جامع و دقيق از مفهوم زيرساخت اطلاعات يا فناوري اطلاعات ارائه نشده است . اين مفهوم معمولا با بيان عناصر تشكيل دهنده زير ساخت مورد نظر تعريف شده است. احتمالا آترتون [1](1977) تنها كسي است كه تعريف روشني از زير ساخت اطلاعات ارائه داده است. به تعبير او ، زيرساخت اطلاعاتي هركشوري توانائيهاي ملي در دسترسي به دانش و اطلاعات و همچنين انتقال دانش و اطلاعات به منظور استفاده عملي از دانش است .(داورپناه ، 1384، ص118-120)
کتابخانه دانشگاهی به عنوان مرکزی که مسووليت ارايه خدمات اطلاعاتی به جامعه وسيعی از دانشجويان و اعضای هيأت علمی را برعهده دارد ، نيازمند همگامی با نوآوری های موجود در زمينه اطلاع رسانی است. افزايش تصاعدی توليدات علمی و تأکيد روزافزون دانشگاه ها بر انجام پژوهش های پربار علمی ، روز به روز بر سنگينی وظايفی که بر دوش کتابخانه های دانشگاهی است ،می افزايد. اين کتابخانه ها تنها زمانی می توانندرضايت کاربران خود را جلب نمايند که خدمات اطلاع رسانی مورد تقاضای کاربران
را در مطلوب ترين سطح ممکن ارايه دهند و تحقق اين هدف در گرو فراهم بودن امکاناتی مانند نيروی انسانی متخصص، بودجه کافی، تجهيزات سخت افزاری و نرم افزاری مناسب و ديدگاه مثبت و پذيرای سازمانی و مديريتی در رابطه با فناوری اطلاعات است .
در مورد كتابخانه هاي دانشگاهي ايران نيز ، امروز بيش از گذشته، دلايلي وجود دارد كه استفاده از فن آوري اطلاعات در كتابخانه ها و خودكارسازي آنها را ضروري مي سازد. افزايش رو به رشد كاربران، نياز بيشتر به استفاده از مواد كتابخانه اي در داخل و خارج از كتابخانه ها، رشد ميزان مواد منتشر شده ، تغيير ماهيت مواد مطالعاتي (به معني استفاده بيشتر از لوح هاي فشرده، مجلات الكترونيكي، پايگاه هاي اطلاعاتي پيوسته ) و توسعه كامپيوترهاي جديدتر و ارزان تر، تنها بخشي از دلايلي هستند كه بر خودكارسازي تاكيد دارند. علاوه بر فعاليت هاي داخلي عادي مثل فهرست نويسي ، فراهم آوري و كنترل امانت ، فن آوري هاي اطلاعاتي را مي توان در كتابخانه براي ساير فعاليت ها مثل پردازش اطلاعات به كار گرفت . از آنجا كه اكثر كتابخانه هاي دانشگاهي به انجام فعاليت هاي تحقيقاتي مي پردازند، پردازش اطلاعات براي آنها بسيار اهميت دارد (ناخدا وحري ،1384، ص 57- 76).
1-2- بيان مساله
امروزه دگرگونی همه جانبه منابع و خدمات کتابخانه ای، کتابخانه های دانشگاهی را در معرض آزمونی دشوار قرار داده است . در اين شرايط دگرگون شده ، کتابخانه هايی در انجام رسالت آموزشی و پژوهشی خود موفق خواهند بود که با درک صحيح شرايط کنونی در جهت فراهم آوری زيرساخت های مناسب ، برای همگامی با شرايط امروز حرکت کنند . دانشگاه آزاد اسلامی که کانون آموزش و پژوهش خيل عظيمی از فرزندان مستعد کشور است ، با واقف بودن بر رسالتی که بر دوش کتابخانه های دانشگاهی قرار دارد، همواره در تلاش ارتقای سطح کمی و کيفی کتابخانه های خود بوده است. در اين راستا کتابخانه های مرکزی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی به منظور ارايه خدمات بهينه برای جامعه استفاده کنندگان و جلب رضايت آنان به فراهم آوردن امکانات زيربنايی لازم همت گماشته اند . کتابخانه های مرکزی واحدهای منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامی نيز که 15 واحد دانشگاهی را شامل می شود ، در تلاش جلب رضايت شمار بسيار مخاطبان خود به ارايه خدمات کتابخانه ای مختلف اقدام می کنند. با توجه به ضرورت شناخت وضعيت فعلی جهت برنامه ريزی های آتی ، پژوهش حاضر، مطالعه زيرساخت های فناوری اطلاعات در اين کتابخانه ها را هدف خود قرار داده است .
با بررسي زيرساخت هاي فناوري اطلاعات در كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج ، نقاط ضعف و قوت اين كتابخانه هاي دانشگاهي در زمينه های مربوطه مشخص مي شود و يافته های پژوهش می تواند با فراهم آوردن داده های لازم و انعکاس وضعيت موجود ، در برنامه ريزی های آتی کتابخانه های يادشده کاربرد داشته باشد . از آن جا که زيرساخت فناوری اطلاعات در کتابخانه ها شامل عواملی مانند نيروی انسانی، امکانات و تجهيزات فناوری، امکانات مالی، شرايط سازمانی و جو حاکم بر کتابخانه ها از نظر پذيرش فناوری اطلاعات يا مقاومت در مقابل آن است ، پژوهش حاضر به بررسی عوامل يادشده می پردازد
.
1-3- اهميت پژوهش
با بررسي زيرساخت هاي فناوري اطلاعات در كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج ، نقاط ضعف و قوت اين كتابخانه هاي دانشگاهي در رابطه با زيرساخت هاي فناوري اطلاعات مشخص مي شود تا كتابخانه ها بتوانند با استفاده از نتايج اين تحقيق زيربناي مناسب را پايه ريزي كرده و خدمات اطلاعاتي خود را بهينه كنند. همچنين مي تواند كمك خوبي براي مسئولان كتابخانه هاي دانشگاهي باشد تا در صورت مصمم شدن به تامين زيرساخت (زيربناي ) فناوري اطلاعات با اطلاع از وضعيت زيرساخت هاي فناوري اطلاعات در كتابخانه هاي مربوطه و با بهينه سازي خدمات اطلاعاتي خود از هدر رفتن منابع مالي و وقت پژوهشگران خود جلوگيري كنند .
1-4- اهداف پژوهش
هدف كلي :
هدف كلي پژوهش شناخت زيرساخت فناوري اطلاعات در كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج است
اهداف ويژه :
1-4-1 شناخت وضعيت زيرساخت فناوري اطلاعات كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج از نظر نيروي انساني ؛
1-4-2- شناخت وضعيت زيرساخت فناوري اطلاعات كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج از نظر امكانات و تجهيزات ؛
1-4-3- شناخت وضعيت زيرساخت فناوري اطلاعات كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج از نظر بودجه و امكانات اقتصادي ؛
1-4-4- شناخت وضعيت زيرساخت فناوري اطلاعات كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج از نظرشرايط سازماني ؛
1-4-5- آگاهي از ديدگاه مديران كتابخانه هاي مرکزی واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج در مورد زيرساخت فناوري اطلاعات در كتابخانه هاي مورد بررسي ؛
1-5- سوالات پژوهش
1-5-1- وضعيت زيرساخت فناوري اطلاعات در كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامي از نظر نيروي انساني چگونه است ؟
1-5-2- وضعيت زيرساخت فناوري اطلاعات در كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامي از نظر امكانات و تجهيزات فني چگونه است ؟
1-5-3- وضعيت زيرساخت فناوري اطلاعات در كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامي از نظر بودجه و امكانات اقتصادي چگونه است ؟
1-5-4- وضعيت زيرساخت فناوري اطلاعات در كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامي از نظر شرايط سازماني چگونه است ؟
1-5-5- ديدگاه مديران كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامي در مورد زيرساخت فناوري اطلاعات در كتابخانه هاي مورد بررسي چگونه است ؟
1-6- تعاريف عملياتي
1-6-1- فناوري اطلاعات[2]
فناوري اطلاعات عبارت است از مجموعه اي از امكانات سخت افزاري ، نرم افزاري ، وسايل ارتباطي ، تجهيزات ، پايانه ها ، ارتباطات رايانه اي و انواع شبكه هايي كه اطلاعات از طريق آنها منتقل ، ضبط ، ويرايش ، ذخيره ، تكثير يا اشاعه مي شود .
1-6-2- زيرساخت فناوري اطلاعات
در اين پژوهش زيرساخت فناوري اطلاعات عبارت است از مجموعه اي از امكانات سخت افزاري ، نرم افزاري ، وسايل ارتباط از راه دور ، تجهيزات ، نيروي انساني ، بودجه ، و منابع اطلاعاتي مناسب و مطلوب كه پايه و زيربناي فناوري اطلاعات در كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج را فراهم مي كند.
1-6-3- كتابخانه دانشگاهي [3]
عبارتست از كتابخانه اي كه بوسيله يكي از واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج براي استفاده دانشجويان و استادان همان دانشگاه در يكي از مراكز دانشگاهي منطقه پنج دانشگاه آزاداسلامي تاسيس شده و مديريت و نگهداري آن نيز با دانشگاه است . در اين پژوهش كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي مورد بررسي قرار گرفته است .
1-6-4-شرايط سازماني
در اين پژوهش منظور از شرايط سازماني ، وضعيت ساختار سازمانی کتابخانه های مورد پژوهش و وضعيت نظارت و حمايت سازمان های متبوع کتابخانه ها در رابطه با زيرساخت های فناوری اطلاعات است .
1-6-5- خدمات تركيبي[4]
در اين پژوهش منظوراز خدمات تركيبي اين است كه عمليات كتابخانه اي مرتبط با امور مربوط به خدمات فني و عمومي در كتابخانه با هم و به صورت يكجا صورت مي گيرد . به اين معنی کتابدار به خدمت در هر دو نوع خدمات فوق اشتغال دارد.
1-6-6- منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامي
منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامی در غرب کشورو در استان مرکزی شهر اراک واقع شده است . منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامی شامل 15 واحد دانشگاهی و 9 مرکزآموزشی در استان های مرکزی ، لرستان و همدان می باشد .
واحدهای مذکوردر استان مرکزی شامل آشتيان ، اراک، تفرش ، خمين ، ساوه ، فراهان ، محلات و نراق و مرکز آموزشی جاسب ، کميجان ، شازندو مهاجران می باشد . در استان لرستان شامل واحدهای اليگودرز، بروجرد، خرم آباد و دورود و مراکز آموزشی کوهدشت ، سلسله و دلفان می باشد و در استان همدان شامل واحدهای تويسرکان ، ملايرو همدان و مراکز آموزشی نهاوندو اسدآباد می باشد.
واحدهای منطقه از نظررتبه دانشگاهی از سطح کوچک تا جامع تقسيم بندی می شوند .
1-7- متغيرهاي اساسي پژوهش
1-7-1- متغير مستقل : كتابخانه هاي مركزي دانشگاهي منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامي
1-7-2- متغير وابسته : زيرساخت هاي فناوري اطلاعات در كتابخانه هاي مركزي واحدهاي دانشگاهي منطقه پنج دانشگاه آزاد اسلامي
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.