پایان نامه بررسی اكولوژيك پوشش گياهي منطقه جنگلي وزگ
فهرست محتوا
فهرست مطالب
- عنوان صفحه
- فصل اول: مقدمه و کلیات
- 1-1-مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………… 1
- 1-2-کلیات………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………….. 3
- 1-2-1- اکولوژی………………………………………………….. ……………………………………………………………………. 3
- 1-2-3- مفهوم جامعه گیاهی…………………………………… …………………………………………………………………………. 3
- 1-2-4- گروه گونه اکولوژیک 4
- 1-2-5- تنوع زیستی………………………………………………………………………………………………………………………. 5
- 1-2-5-2- تنوع گونهای و اجزای آن……………………………………………………………………………………………….. 6
- 1-2-5-3-انواع تنوع……………………………………………………………………………………………………………………… 6
- 1-2-5-4- روشهای اندازهگیری تنوع 7
- 1-2-5-5- شاخصها و نمایههای ریاضی برای اندازهگیری تنوع…………………………………………………………… 8
- 1-2-5-5-1-شاخصهای تنوع گونهای……………………………………………………………………………………………. 8
- 1-2-5-5-2-شاخصهای غنای گونهای…………………………………………………………………………………………… 9
- 1-2-5-5-3-شاخصهای یکنواختی گونهای…………………………………………………………………………………….. 9
- 1-2-6- فلور………………………………………………………………………………………………………………………………… 10
- 1-2-7- زادآوری………………………………………………………………………………………………………………………….. 11
- 1-2-8- عوامل محیطی…………………………………………………………………………………………………………………… 12
- 1-2-8-1- فیزیوگرافی………………………………………………………………………………………………………………….. 12
- 1-2-8-1-1- ارتفاع از سطح دریا……………………………………………………………………………………………………. 12
- 1-2-8-1-2- جهت جغرافیایی……………………………………………………………………………………………………….. 13
- 1-2-8-1-3- شیب……………………………………………………………………………………………………………………….. 13
- 1-2-8-2- خاک………………………………………………………………………………………………………………………….. 13
- 1-2-8-2-1- خصوصیات فیزیکی…………………………………………………………………………………………………… …. 14
- 1-2-8-2-2- خصوصیات شیمیایی………………………………………………………………………………………………….. 14
- 1-2-9- روشهای آماری در آنالیز پوشش گیاهی……………………………………………………………………………… 14
- 1-2-9-1- روش طبقهبندی…………………………………………………………………………………………………………….. 14
- 1-2-9-2-روش رستهبندی……………………………………………………………………………………………………………… 15
- فصل دوم: مروری بر پژوهشهای انجام شده
- 2-1- مطالعات صورت گرفته در زمینه گروه گونههای اکولوژیک و ارتباط آن با عوامل محیطی……………….. 17
- 2-2- مطالعات صورت گرفته در زمینه تنوع زیستی……………………………………………………………………………… 23
- 2-3- مطالعات صورت گرفته در زمینه فلور……………………………………………………………………………………….. 25
- 2-4- مطالعات صورت گرفته در زمینه زادآوری…………………………………………………………………………………. 27
- فصل سوم: مواد و روشها
- 3-1-منطقه مورد مطالعه………………………………………………………………………………………………………………….. 29
- 3-1-2-زمینشناسی……………………………………………………………………………………………………………………….. 31
- 3-1-3- خاکشناسی……………………………………………………………………………………………………………………….. 31
- 3-1-4- اقلیم منطقه……………………………………………………………………………………………………………………….. 31
- 3-1-5- وضعیت اقتصادی و اجتماعی منطقه………………………………………………………………………………………. 32
- 3-2-روش جمعآوری دادهها………………………………………………………………………………………………………….. 33
- 3-2-1- روش نمونهبرداری از پوشش گیاهی…………………………………………………………………………………….. 33
- 3-2-2-نمونهبرداری از عوامل محیطی………………………………………………………………………………………………. 35
- 3-2-2-1-نمونهبرداری از خاک……………………………………………………………………………………………………… 35
- 3-2-2-2-نمونهبرداری از عوامل فیزیوگرافی……………………………………………………………………………………. 35
- 3-3-روش تحلیل گروه گونه اکولوژیک………………………………………………………………………………………….. 36
- 3-3-1-روش تعیین گونههای شاخص………………………………………………………………………………………………. 36
- 3-3-2- ارتباط بین گروههای اکولوژیک با عوامل محیطی………………………………………………………………….. 36
- 3-4-روش مطالعه تنوع زیستی…………………………………………………………………………………………………………. 36
- 3-5-روش مطالعه فلور…………………………………………………………………………………………………………………… 37
- 3-6-روش مطالعه زادآوری…………………………………………………………………………………………………………….. 37
- 3-7-روش آزمایشگاهی شیمیایی و فیزیکی خاک………………………………………………………………………………. 37
- 3-7-1- اندازهگیری pH خاک………………………………………………………………………………………………………. 37
- 3-7-2-اندازهگیری هدایت الکتریکی EC خاک………………………………………………………………………………. 38
- 3-7-3-اندازهگیری نیتروژن کل خاک……………………………………………………………………………………………… 38
- 3-7-4- اندازهگیری فسفر قابل جذب خاک……………………………………………………………………………………… 39
- 3-7-5- اندازهگیری پتاسیم قابل جذب……………………………………………………………………………………………… 40
- 3-7-6-اندازهگیری کربن آلی (مواد آلی خاک)……………………………………………………………………………….. 40
- 3-7-7- اندازهگیری میزان آهک خاک……………………………………………………………………………………………. 41
- 3-7-8- اندازهگیری سدیم خاک…………………………………………………………………………………………………….. 41
- 3-7-9-تعیین بافت خاک به روش هیدرومتر………………………………………………………………………………………. 42
- فصل چهارم: نتایج و بحث
- 4-1- تعیین گروه گونههای اکولوژیک……………………………………………………………………………………………… 43
- 4-1-1-تعیین گروههای اکولوژیک و گونههای شاخص……………………………………………………………………… 43
- 4-1-2- بررسی گروههای اکولوژیک در ارتباط با عوامل محیطی و شاخصهای تنوع زیستی……………………. 47
- 4-1-2-1- نتایج آنالیز CCA…………………………………………………………………………………………………………. 47
- 4-1-2- 2-نتایج آنالیز واریانس و مقایسه میانگین 51
- 4-1-3- بحث و نتیجهگیری گروه گونههای اکولوژیک………………………………………………………………………. 52
- 4-2- نتایج تنوع زیستی…………………………………………………………………………………………………………………… 55
- 4-2-1-نتایج آنالیز یک طرفه و مقایسه میانگین شاخصهای تنوع زیستی در طبقات مختلف (شیب، جهت جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا) 55
- 4-2-2- نتایج آنالیز همبستگی شاخصهای تنوع زیستی با طبقات مختلف شیب، جهات جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا 57
- 4-2-3-نتایج آنالیز همبستگی شاخصهای تنوع زیستی با متغیرهای محیطی 58
- 4-2-4- بحث و نتیجهگیری تنوع زیستی……………………………………………………………………………………………. 60
- 4-3- نتایج زادآوری گونههای درختی و درختچهای……………………………………………………………………………. 61
- 4-3-1- نتایج آنالیز DCA…………………………………………………………………………………………………………….. 62
- 4-3-2- نتایج آنالیز CCA…………………………………………………………………………………………………………….. 63
- 4-3-3- بحث و نتیجهگیری زادآوری……………………………………………………………………………………………….. 68
- 4-4- نتایج بررسی عوامل توپوگرافی در ارتباط با عوامل خاکی و محیطی………………………………………………. 70
- 4-4-1- نتایج آنالیز واریانس یک طرفه و مقایسه میانگین عوامل خاکی در طبقات مختلف (شیب، جهت جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا) 70
- 4-4-2- نتایج آنالیز همبستگی………………………………………………………………………………………………………….. 73
- 4-4-3- بحث بررسی عوامل توپوگرافی در ارتباط با عوامل خاکی و محیطی………………………………………….. 74
- 4-5- نتای بررسی فلورستیک منطقه………………………………………………………………………………………………….. 76
- 4-5-1- بحث فلور………………………………………………………………………………………………………………………… 76
- 4-6- نتیجهگیری کلی…………………………………………………………………………………………………………………….. 83
- 4-7- پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………………….. 85
- منابع مورد استفاده…………………………………………………………………………………………………………………………… 86
- پیوست…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 107
فصل اول: مقدمه وکلیات
1-1-مقدمه
پوشش گیاهی، شامل کلیه گونههای گیاهی و طرز پراکنش مکانی و زمانی آنها در یک ناحیه میباشد و از گونههای مختلفی تشکیل شده است (تالیس[1]، 1991). گیاهان به صورت اجتماعی زندگی میکنند و در یک اکوسیستم، بین گیاهان و سایر اجزای آن ارتباط تنگاتنگی وجود دارد (بیبی[2]، 1993، استیلینگ[3]، 2002). از آنجایی که گیاهان تحت تأثیر عوامل محیطی مانند اقلیم، خاک و فیزیوگرافی میباشند به همین جهت برای سالیان متمادی آنها در طبقهبندی رویشگاه مورد استفاده قرار گرفتهاند تا شرایط رویشگاهی و تولید بالقوه جنگل را نشان دهند (میرزایی و همکاران، 1386). از طرفی گرد آمدن درختان و درختچهها و سایر گیاهان و جانوران کوچک و بزرگ در رویشگاه معین به هیچ وجه تصادفی نیست (احمدی و شیخ السلامی، 1383). پوشش گیاهی، شرایط و شایستگیهای زیادی را در روی زمین برای مطالعه کردن دارد زیرا اولاً توزیع و تعریف تیپهای مختلف پوشش و جوامع گیاهی بعنوان علم فیتوسوسیولوژی معرفی میشود که در آن، تیپها و جوامع در نقشههای پوشش گیاهی به ترسیم کشیده میشوند و ثانیاً مطالعه روابط گونههای گیاهی و محیط زیست آنها بعنوان زیستگاهی برای جانوران، پرندگان و حشرات، مهمترین نقش را در سرنوشت موجودات کره زمین بازی مینماید. اثرات ناهمگن بودن محیط بر روی پوشش گیاهی به خوبی شناخته شده است و هر چند چنین واکنشهایی از پوشش گیاهی در الگوی پراکندگی آنها متجلی میشود ولی عمدتاً ترکیب گیاهی را تغییر داده و در مقیاس کلان ظاهر میگردند (مقدم، 1380). داشتن اطلاعات از پوشش گیاهی ممکن است ما را در حل مسائل اکولوژیکی مانند اهداف مدیریتی بر پوشش و حفاظت بیولوژیک، کمک کند. در واقع، با مطالعه پوشش گیاهی و عوامل مختلف محیطی همچون فیزیوگرافی، خاک و اقلیم، میتوان به پایداری جوامع گیاهی و همبستگی این عوامل با پوشش گیاهی پی برد که این مسئله از جهت توسعه و احیای جوامع جنگلی بسیار مهم و کاربردی است (بصیری، 1382). توصیف پوشش گیاهی همواره بخش مهمی از مطالعات اکولوژی را به خود اختصاص داده و ارتباط بین شرایط رویشگاهی و پوشش گیاهی توسط محققین مختلفی بررسی شده است (ویتنی[4]، 1991.، هیکس و پیرسی[5]، 1997 و کاشین[6] و همکاران، 2003). از نظر جغرافیایی، کشور ایران در منطقهای از نیمکره شمالی واقع شده است که معمولاً فقیر از جنگل میباشد. با این وجود، به دلیل تنوع اقلیمی کشور، وسعت زیاد آن و رشته کوههای البرز و زاگرس جنگلهای متنوعی در آن گسترش یافتهاند. ناحیه رویشی زاگرس به عنوان وسیعترین ناحیه رویشی کشور محسوب میشود (آریانوند و پیروکیلی، 1374)، که با طول متوسط 1500 کیلومتر و عرض 75 کیلومتر بین دو مدار 29 تا 38 درجه عرض شمالی و 45 تا 52 درجه طول شرقی از ارتفاع 650 تا 2700 متر از سطح دریا گسترش دارد (یوسفی و همکاران، 1381) که از سردشت واقع در استان آذربایجان غربی تا فسا واقع در استان فارس گسترش داشته و شامل استانهای آذربایجان غربی، کردستان، لرستان، کرمانشاه، ایلام، خوزستان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و فارس میباشد. این جنگلها نقش بسیار مهمی در جلوگیری از فرسایش خاک، تلطیف آب و هوا و حفاظت محیط زیست منطقه و کشور ایفا میکنند. همچنین وجود گونههای متنوع گیاهی و جانوری این منطقه را متمایز از سایر مناطق ساخته و توجه اکثر محققین علوم زیستی را به خود معطوف ساخته است. امروزه این جنگلها در معرض تخریب قرار گرفتهاند (فتاحی، 1373). بنابراین این جنگلها نیاز مبرم به حمایت و حفاظت دارند که این هم نیازمند شناخت بهتر از روابط بین رستنیها و شرایط رویشگاهی در اکوسیستم و تنوع زیستی آن میباشد که یکی از اهداف مهم مدیریت واحدهای زیست محیطی و دستیابی به اصل توسعه مستمر و پایدار میباشند. جنگلهای استان کهگیلویه و بویراحمد در ناحیه رویشی زاگرس جنوبی قرار گرفتهاند و یک میلیون هکتار از جنگلهای زاگرس را شامل میشوند. گونه غالب این جنگلها بلوط ایرانی میباشد و گونههای دیگری از جمله بنه، بادام وحشی، زالزالک، زبان گنجشک، گلابی وحشی، افرا و غیره همراه آن حضور دارند. منطقه مورد تحقیق بخشی از جنگلهای استان کهگیلویه و بویر احمد در 15 کیلومتری جنوب شرق یاسوج در منطقه وزگ قرار دارد که به لحاظ توپوگرافی، جهات جغرافیایی، غنای گونهای و شرایط خاص رویشگاهی دارای تنوع بسیار خوبی بوده و چشم انداز رویشی خاصی را در منطقه به وجود آورده است. با توجه به اینکه گزارشی مبنی بر مطالعه اکولوژیک پوشش گیاهی در این منطقه مشاهده نشده است به همین منظور به جهت انجام مطالعات پوشش گیاهی و تفکیک جوامع موجود و بررسی تنوع زیستی منطقه جهت مدیریت بهتر این تحقیق انجام میشود. علاوه بر این در این تحقیق زادآوری طبیعی گونههای درختی و درختچهای منطقه نیز مورد بررسی قرار میگیرد تا با دستیابی به این اطلاعات بتوان گام مهم و مؤثری در جهت حفظ و احیای گونههای درختی و درختچهای منطقه برداشت و با بررسی اثر عوامل مختلف محیطی بر زادآوری طبیعی گونهها بتوان راهکارهای کاربردی و مناسبی در امر جنگلکاری گونههای بومی ارائه داد. به طور کلی میتوان گفت که تحقیق حاضر اهداف زیر را دنبال خواهد کرد:
1- تعیین گروههای اکولوژیک گیاهی منطقه مورد مطالعه
2- تعیین مهمترین فاکتورهای محیطی مؤثر در تفکیک گروههای اکولوژیک
3-دستیابی به اطلاعاتی در خصوص تنوع زیستی منطقه و رابطه آن با فاکتورهای محیطی
4-بررسی زادآوری طبیعی گونههای درختی و درختچهای و رابطه آن با فاکتورهای محیطی
5-شناسایی فلور گیاهی منطقه
فرضیات تحقیق
1- مهمترین فاکتورهای محیطی مؤثر در تفکیک گروههای اکولوژیک، جهت دامنه و ارتفاع از سطح دریا میباشد
2-تنوع زیستی گیاهی در منطقه تحت تأثیر جهت جغرافیایی بوده و از این لحاظ جهت شمالی تنوع بیشتری را داراست.
3-با افزایش ارتفاع از سطح دریا تنوع زیستی کاهش مییابد.
4-زادآوری گونههای درختی تحت تأثیر فاکتورهای خاکی میباشد.
5-تروفیتها، بارزترین شکل زیستی منطقه هستند.
1-2-کلیات
1-2-1- اکولوژی
منابع طبیعی تجدید شونده از مهمترین و در عین حال از گرانبهاترین سرمایههای طبیعی محسوب میشوند و نقش بسیار ارزندهای در تولید فراوردههای مختلف اعم از غذایی، دارویی و صنعتی دارند (اکبرزاده و رزاقی، 1381) و به عنوان بستر حیات بشر و توسعه پایدار اقتصادی محسوب میشوند (خلیلیان و طاهری، 1380). یکی از شیوههای اصولی نیل به این پایداری نسبی بوم شناختی، توجه به حفظ و افزایش تنوع گونهای در اجرای عملیات زیست شناختی است (حقانی و حجتی، 1385). طبق تعریف، به مطالعه ارتباط بین موجودات زنده و محیطشان، اکولوژی گویند. محیط نه تنها در برگیرنده محیط فـیزیکی اسـت بـلکه شرایـط بـیولوژیـکی که موجود در آن زنـدگی میکند را در بر میگیرد (اسمیت[7]، 1999). اکولوژی گیاهی یکی از شاخههای اکولوژی است که به مطالعه ارتباط گیاهان با عوامل محیطی میپردازد (کربز[8]، 2001). پوشش گیاهی به لحاظ اکولوژیکی دارای جنبههای مهمی است چرا که پوشش گیاهی به عنوان یکی از اجزاء حیاتی یک اکوسیستم، ما حصل تولید اولیه است که این نیز خود پایه هرم غذایی بوده و در آخر به عنوان زیستگاه عمل میکند که در آن انواعی از موجودات زیست میکنند (مصداقی، 1378). با مطالعه اکولوژیک منابع و محیط، میتوان توازنی بین تولید و بهرهبرداری ایجاد نمود.
1-2-3-جامعه گیاهی[9]
گونههای گیاهی در طبیعت به تنهایی زندگی نمیکنند. آنها همواره به طور جمعی، منطقهای را اشغال میکنند. جامعه گیاهی به مجموعهای از گونههای گیاهی که در یک جای بخصوص با یکدیگر زندگی میکنند و یک قرابت با همدیگر داشته و یا یک اجتماع واضحی را نشان میدهند، گفته میشود (مصداقی، 1384). یک جامعه گیاهی مانند سایر جامعهها از افراد متعددی تشکیل یافته است که در بعضی صفات با یکدیگر شباهت دارند و همین اشتراک منافع و وجود صفات مشترک سبب شده است که در شرایط واحد برویند. یکی دیگر از شاخههای علم اکولوژی، جامعه شناسی گیاهی است که به فیتوسوسیولوژی معروف است که در آن اجتماعات گیاهی از نظر ترکیب گونهای مورد بررسی قرار گرفته میشود (براون-بلانکه[10]، 1932). جوامع گیاهی یکی از مهمترین جنبههای اکولوژی گیاهی است (لوئیزیا[11] و همکاران، 2001.، جیانگ[12] و همکاران، 2000). در واقع با شناخت جوامع گیاهی که در برگیرنده تشخیص زیستگاهها است میتوان چگونگی تحول یابی پوشش گیاهی را در یک محیط معین پیش بینی نمود. کلمنتس[13] که نظریه ارگانیسمی را توسعه داد، معتقد است که هر جامعه گیاهی مانند یک واحد زیستی (موجود زنده) است که هر قسمت آن با سایر قسمتهای دیگر ارتباط دارد و همچنین بیان کرد که پوشش گیاهی در نواحی مختلف به صورت منظم تکرار میشود. در حالی که گلیسون[14] عقیده دارد گرچه جوامع گیاهی در یک نقطه از مکان به صورت گروهی از گونهها دیده میشوند اما این ترکیب منحصراً مربوط به همان نقطهای است که وجود دارند. امروزه عقیده بر این است که توزیع پوشش گیاهی به صورت موزاییکی است (ویتاکر و لوین[15]، 1977.، ویتاکر، 1953). برای شناخت و تفکیک جوامع گیاهی مکاتب مختلفی به وجود آمدهاند. از میان مکاتب موجود، مکتب زوریخ- مونپلیه که توسط براون-بلانکه در سال 1928 پیشنهاد شده از اهمیت خاصی برخوردار است (کنت و کوکر[16]، 1994). هدف کلی روش برون-بلانکه ساختن طبقهبندی جوامع گیاهی میباشد. مطالعه فیتوسیولوژی به روش برون- بلانکه توسط محققینی چون شمیول[17]، بیکینگ[18]، پاولوسکی[19]، پوره[20]، مولر-دامبویس[21] و واندرمال[22] تشریح شده و روشهای اجرایی آن مورد بررسی قرار گرفته است.
1-2-4- گروه گونه اکولوژیک [23]
به مجموعهای از گونههای گیاهی که زندگی مشترکی دارند، گروه گونه اکولوژیک گویند. این گونهها در شرایط محیطی مشابه با همدیگر رشد میکنند (کاشین و همکاران، 2003) و شرایط خاص محیطی از قبیل نور، رطوبت، حرارت و ویژگیهای خاک در ایجاد ترکیبات گیاهی مشخص که گروه گونههای اکولوژیک نامیده میشوند، نقش بسزایی دارند (دیبنسکی و هولت[24]، 2000.، وایت[25]، 2002). به عبارت دیگر، گروه گونههای اکولوژیک ارتباط بین جوامع گیاهی و محیط رویشگاهی را نشان میدهند. گروه گونههای اکولوژیک بر اساس فراوانی چندین گونه از یک گروه ایجاد میشود (برگرون و بئوچارد[26]، 1984 و اسپیز[27] و بارنز، 1985). نواحی که از گروه گونههای اکولوژیک مشابه تشکیل شده باشند تشکیل گروههای اکولوژیک را میدهند. گروههای اکولوژیک واحدهای رویشی همگن جنگل بوده که از ترکیب فلوریستیک و محیطی یکسانی برخوردار هستند. (زاهدی و نویل، 1378). گروه گونه اکولوژیک اغلب در طبقهبندی پوشش گیاهی بکار میروند (براون[28] و همکاران، 1996.، کونولوا و چیتری[29]، 2004). هدف اصلی طبقهبندی پوشش گیاهی، نشان دادن ماهیت یک واحد گیاهی و ترکیب گونههای سازنده آن میباشد (مقدم، 1380)
طبقهبندی و گروهبندی اکولوژیک اراضی و رویشگاههای جنگلی از دهه 1980 تا به امروز از مباحث اصلی مدیریت جنگل بوده است (بارنز و همکاران، 1982). گروه گونههای اکولوژیک از طریق معیارهایی نظیر حضور و غیاب یا پوشش نسبی، در هر گروه به شناسایی اکوسیستمها و طبقهبندی آنها کمک میکند. گروهها با توجه به خصوصیات فیزیوگرافی و خاک تشکیل میشوند و از این طریق میتوان ارزیابی سریعی از کیفیت رویشگاهها و تهیهٔ نقشه اراضی جنگلی داشته باشند و به تعیین عملیات جنگل شناسی کمک کنند (آرچمبولت[30] و همکاران، 1990). روشهای متعدد برای طبقهبندی پوشش گیاهی ابداع و توسعه یافته است که روش تجزیه و تحلیل خوشهای[31] و تجزیه و تحلیل دو طرفه گونههای معرف[32] به طور گستردهای در مطالعات اکولوژی پوشش گیاهی برای تشخیص گروههای اکولوژیک در جنگلها به کار گرفته میشود (سهرابی و همکاران، 1386، بصیری و کرمی، 1385).
1-2-5- تنوع زیستی[33]
بر اساس نتایج کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل متحد[34] (UNCED) هر گونه تغییرپذیری بین موجودات زنده در تمام منابع شامل: زمینی، دریایی، سایر اکوسیستمهای آبی و فرایندهای اکولوژیکی آن را تنوع زیستی مینامند (پوربابایی و آهنی، 1383) که به بررسی تنوع بین گونهها، تنوع در میان گونهها و تنوع اکوسیستمها میپردازد (بورلی[35]، 2002). ارزیابی تنوع زیستی، درک انسان را از تغییرات پوشش گیاهی و محیط زیست بهبود میبخشد. جدا از اهمیت اقتصادی، جنگلها تضمین کننده بقا و پایداری آب، خاک و هوای سالم هر سرزمینی بوده و پشتوانه مطمئنی برای نگهداری و توسعه کشاورزی و سایر منابع تغذیه انسان محسوب میشوند (مجنونیان[36]، 1986). اسمیت (1996) حفظ تنوع زیستی را به عنوان یکی از مهمترین اهداف در مدیریت رویشهای طبیعی قلمداد کرده و همچنین بیان کرد که رویشگاهی که دارای تنوع زیستی بالایی باشد از پایداری اکولوژیکی و حاصلخیزی بیشتری برخوردار بوده و یک اکوسیستم پایدار و پویا خواهد بود. تنوع گونهای و تنوع زیستی به طور خیلی گسترده در مدیریت منابع طبیعی و اکولوژیکی به کار میروند. تنوع گونههای گیاهی همیشه با مفهوم پایداری در اکوسیستمهای جنگلی، همراه بوده است و مطالعه آن به لحاظ فراهم ساختن اطلاعات زیربنایی در تشریح فرآیندهای اکولوژیکی و به منظور مدلسازی عملکرد و پویایی رویشهای جنگلی کاربرد فراوان دارد (گایرولا[37] و همکاران، 2011). اصولاً بحث تنوع زیستی بیشتر بر دو موضوع تنوع گونهای و تنوع اکوسیستمها مطرح است و تنوع گونهای مهمترین آنهاست (لئوست و ناچترگاله[38]، 1996.، سچویلک[39] و همکاران، 2006).
1-2-5-2- تنوع گونهای و اجزای آن
تنوع گونهای یکی از ویژگیهای یک جامعه زیستی است و به تنوع در سطح منطقهای یا محلی میپردازد (کربز، 1996) و اندازه جمعیتهای معرف آن گونهها در یک حوزه جغرافیایی معین است. تنوع گونهای بخش عظیمی از مطالعات تنوع زیستی را به خود اختصاص داده و به طور کلی شامل دو جزء میباشد (لودیگ و رینولدز[40]، 1988، کربس[41]، 1998، مگوران[42]، 1996): غنای گونهای[43] که شامل تعداد گونهها در یک مساحت مشخص و یکنواختی[44] چگونگی توزیع فراوانی نسبی افراد را در بین گونهها میباشد (اولریچ[45]، 2001).
1-2-5-3-انواع تنوع
ویتاکر[46] (1972) سه اصطلاح را برای اندازهگیری تنوع زیستی در مقیاس مکانی بیان کرد. بنابراین، در یک تقسیمبندی کلی میتوان تنوع را در مقیاسهای متفاوت زیر بررسی نمود (مگوران، 1996، ساتوود[47]، 1978، وایت[48]، 2000).
تنوع آلفا (α)[49]: تنوع آلفا تنوع درون زیستگاهی است. در واقع همان تنوع گونههای یافت شده در یک اجتماع، زیستگاه یا بوم سازگان خاص میباشد. بیشتر مطالعات اکولوژیک مرتبط با تنوع زیستی روی تنوع آلفا متمرکز میشود (زوبل[50] و همکاران، 1993، تونتری[51]، 1994، ریبنیاز[52]، 1995). مولز[53] (1999) تنوع گونهای را ترکیبی از تعداد گونهها و فراوانی نسبی[54] آنها تعریف کرد.
تنوع بتا (β)[55]: تنوع بتا یا تنوع بین زیستگاهی، تنوع بتا به مقدار تغییرات گونهها در طول گرادیان محیطی اشاره دارد (ویتاکر، 1972، ویلسون و شمیدا[56]، 1984 و ایشیدا[57]، 2005). از طریق تنوع بتا میتوان سرعت تغییرات تنوع گونهای (تعداد یا یکنواختی آنها) را بین جوامع مختلف و یا در طول شیبهای محیطی بررسی کرد (ویلسون و موهلر[58]، 1987).
تنوع گاما (d)[59]: تنوع گاما یا تنوع منطقهای، تنوع یک واحد بزرگ و یا یک منظر یا چشمانداز[60] است (لئوست، 1996). در واقع غنای گونهای محدودهای از زیستگاهها در یک منطقه جغرافیایی، تنوع گاما نامیده میشود که خود به دو جز تنوع آلفا و بتا تقسیم میشود. هانتر[61] (2002) تنوع گاما را تنوع گونهای در مقیاس جغرافیایی[62] نامید.
1-2-5-4- روشهای اندازهگیری تنوع
اندازهگیری تنوع، که یکی از مهمترین مفاهیم در بوم شناسی است، میتواند به روشهای مختلف انجام شود (کربز، 1998). تنوع به منظور توصیف رویشگاهها و مقایسه مناطق به وسیله شاخصهایی اندازهگیری میشود که در سادهترین شکل خود لیستی از گونهها و با شمارش آنهاست (بارنز، 1998). مروری کلی بر منابع مربوط به تنوع نشان میدهد که تعداد زیادی شاخص جهت اندازهگیری آن معرفی شده است (بیش از 66 شاخص تنوع) که هر کدام از این شاخصها سعی دارند تا تنوع یک واحد نمونهبرداری یا یک جامعه را با یک عدد یا نمودار مشخص سازند. تعیین و برآورد تنوع زیستی گیاهی اغلب در قالب شاخصهای عددی غنای گونهای، یکنواختی و تنوع گونهای مورد توجه واقع میشوند (پوربابایی، 1383).
1-2-5-5- شاخصها و نمایههای ریاضی برای اندازهگیری تنوع
با توجه به آنچه که گفته شد، تنوع گونهای دارای سه جنبه میباشد، غنای گونهای، یکنواختی که هر کدام از این جنبهها دارای شاخصها و نمایههای مختص به خود میباشند.
1-2-5-5-1-شاخصهای تنوع گونهای[63]
برای محاسبه تنوع گونهای چند شاخص وجود دارد که عبارتند از:
الف)- نمایه سیمپسون[64] (سیمپسون، 1949)
این نمایه تنوع گونهای را از طریق رابطه زیر به دست میآورد:
(رابطه 1-1)
که در آن:
S: تعداد گونه
N: تعداد کل افراد جامعه
:ni تعداد افراد گونه i ام : نمایه سیمپسون
این نمایه درصد تنوع را به ما میدهد، یعنی اگر دو فرد را از یک جامعه به صورت تصادفی بگیریم، چند درصد احتمال دارد که این دو فرد از دو گونه مختلف باشند. شاخص سیمپسون از صفر تا تقریباً یک تغییر میکند.
ب)- نمایه شانون- وینر (شانون- وینر، 1964)
رابطهای که برای این نمایه مورد استفاده قرار میگیرد
9 Analysis; TWINSPAN (Two Way Indicator Species)
11 United Nations Conference on Environment and Development
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.