پایان نامه بررسی جایگاه زن در دوره پیش از اسلام ومقایسه آن با دوره اسلامی با تأکید برنهج البلاغه
فهرست محتوا
چکیده
تاکنون درباره جایگاه زنان تألیفات زیادی نگارش شده و بحثهای پی در پی و مستمر، چه درباره زنان شرقی و چه درباره زنان غربی صورت پذیرفته است. از امام علی (ع) هم در این باره سخنان بسیاری به ما رسیده است، که مواردی از سخنان ایشان به همّت سید رضی (ره)، در نهج البلاغه جمع آوری شده است. اکثر شارحان نهج البلاغه معتقدند که، مراد و منظور انتقاد گرایانه حضرت، درباره زنان، تنها عایشه است که جریان جمل را در زمان خلافت علی (ع) راه انداخت و موجب کشته شدن تعداد زیادی از مسلمین گشت. همچنین برخی از شارحان معتقدند که اگر جنگ جمل در زمان فرمانروایی امام علی (ع) رخ نمیداد، ایشان هم با چنین لحن تندی درباره زنان سخن نمیگفتند.
در تحلیلی تاریخی و انتقادی، جایگاه و منزلت زنان، مخصوصاً در گفتمان قرآن، با رویکرد نقد متون و سندیت بخشیدن به متون، ما را متوجه میسازد که اکثر احکامی که مخالفان اسلام و فرهنگ عربی اسلامی در خصوص زن به آن استناد میکنند، در واقع از لحاظ تاریخی جزء قوانین تشریعی قرآن نیستند. به همین دلیل ما برای فهم درست و دقیق موضع اسلام، راجع به حقوق عمومی بشر و حقوق اختصاصی زن، ناگزیریم که بین جایگاه زن، قبل از اسلام و امتیازات جدیدی که اسلام به زن اعطاء کرده، مقایسهای تاریخی داشته باشیم. بین قبل و بعد از اسلام نقطه مشترکی وجود دارد که مبیّن تلاقی سنت و تجدّد است و این گذرگاه و آستانهای است که با اتّکاء بر آن، تجدّد شکل میگیرد و نتیجه قبول آن، شناخت بینش مردمی است که مخاطب وحی بودند.
به دلیل اینکه نوع تحقیق حاضر، بنیادی است، روش مناسب برای جمع آوری مطالب آن، روش توصیفی تحلیلی است، که مطالب آن از طریق روشهای عقلانی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و تنظیم گشته است. همچنین از نرم افرارهایی چون مکتبة الشامله, منهج النور، باب العلم و کتابخانه اهلالبیت استفاده شده است.
نتایج حاصله از تحقیق حاضر میتواند ما را در شناساندن هرچه بهتر دیدگاه حضرت علی (ع) در باره بانوان کمک رسانده و کمی از مظلومیت به وجود آمده حضرت علی (ع)، – در طول قرنها توسط معاندین و دشمنان و حتی برخی از مسلمین کوته بین- را بکاهد، و همچنین باعث ایجاد
نگرشی بهتر درباره بانوان در جامعه و حتی در محیط خانواده گردد، زیرا برخی از افراد روایاتی جعلی و یا با سند مخدوش را بدون توجه به صحّت و سقم آن، با نام پیامبر (ص) و امام علی (ع) در جامعه گسترش میدهند، که لازم است تلاشی جدّی جهت ترویج آراء صحیح اسلام، پیامبر (ص) و امام علی (ع) در جامعه اسلامی، صورت گیرد. امید است که تلاشهای این حقیر درباره شناساندن چهره واقعی اسلام، پیامبراکرم (ص) و امام علی (ع) در خصوص بانوان، مورد پذیرش حضرت ولی عصر (عج) واقع گردد.
کلید واژهها: زن، جاهلیت، اسلام، نهج البلاغه، امام علی (ع).
فهرست مطالب
- مقدمه. 1
- طرح تحقیق. 3
- فصل اول. 5
- جایگاه زنان در دوران پش از اسلام. 5
- 1-1-2 زن جاهلی در نقش دختر. 7
- 1-1-3 زن جاهلی، مطیع بی چون و چرا 8
- 1-1-4 ارزش شیرمادردر افکار جاهلی. 9
- 1-1-5 زن جاهلی مقهور قدرت جسمانی مرد 10
- 1-1-6 سرکوب میل جنسی زنان جاهلی. 10
- 1-2حق حضانت کودکان. 11
- 1-3 افتخار به پسران. 11
- 1-4زن در افکار عمومی جاهلیت.. 11
- 1-5 یادگیری علم توسط دختران جاهلی. 12
- 1-6 زن جاهلی و خودآرایی. 12
- 1-7 زن جاهلی در مراسم عزاداری. 13
- 1-8 اشعار زنان جاهلی در جنگ… 14
- 1-9 قانون ازدواج و طلاق. 14
- 1-9-1تأثیر طبقه اجتماعی بر ازدواجهای جاهلی. 16
- 1-9-2 شرایط اساسی ازدواج دختران جاهلی. 16
- 1-9-2-1 بکارت وکم سن بودن. 17
- 1-9-2-2 زیبایی چهره 17
- 1-9-3طلاق در جاهلیت.. 17
- 1-10 انواع ازدواجهای مرسوم در جاهلیت.. 18
- 1-10-1 نکاح المقت.. 19
- 1-10-2 نکاح متعه. 20
- 1-10-3 نکاح شغار. 20
- 1-10-4نکاح ربایشی. 20
- 1-10-5 نکاح رهط یا زناشوئی دسته جمعی. 21
- 1-10-6نکاح بدل و یا زناشوئی تعویضی. 22
- نکاح بدل و یا زناشوئی تعویضی. 22
- 1-10-7 نکاح الخدن یا زناشوئی دوستانه. 22
- 1-10-7 نکاح استبضاع یا زناشویی جهت باردار شدن. 22
- 1-10-8 ازدواج سیاسی. 23
- 1-10-9 ازدواج سفاح. 23
- 1-11 غایت و نهایت ازدواجهای عصر جاهلی. 24
- 1-12تعدد زوجات.. 25
- 1-13 شیوع زنده به گور نمودن در عصرجاهلی. 25
- 1-14 علل زنده به گور نمودن دختران، توسط اعراب جاهلی. 26
- 1-14- 1 قیس بن عاصم، پایه گذار زنده به گور نمودن دختران. 26
- 1-14-2 انحطاط اخلاقی در دوره جاهلیت.. 28
- 1-14-3 نبودن هم کفو برای دختران. 29
- 1-14-4 عوامل اقتصادی ( ترس از فقر) 30
- 1-14-5 نهاد اجتماعی اعراب.. 33
- 1-14-6 ضعف جسمانی زنان. 33
- 1-15 معاشرت زنان با مردان در دوره جاهلیت.. 35
- 1-16 جایگاه سیاسی زنان در جاهلیت.. 35
- 1-16-1شهادت زنان در عصر جاهلی. 36
- 1-17 مشورت دردوره جاهلیت.. 37
- 1-18 زن جاهلی در مراسم حج. 37
- 1-19 تجارت زنان در عصر جاهلیت.. 38
- 1-20نفقه در دوره جاهلیت.. 38
- 1-21مهریه. 38
- 1-22 ارث.. 39
- 1-23 زنان ثروتمند. 40
- نتیجه گیری. 40
- 2-1جایگاه زنان در قرآن. 45
- 2-1-1 لزوم معاشرت و برخورد نیکو با زنان درعصر اسلامی. 45
- 2-1-2تساوی زنان و مردان در قرآن. 46
- 2-1-2-1 تساوی در خلقت نخستین. 46
- 2-1-2-2 تساوی زنان و مردان در ثواب و عقاب.. 47
- 2-1-2-3تساوی زنان و مردان در مسأله بیعت.. 50
- 2-1-3جایگاه زن مسلمان در کانون خانواده 52
- 2-1-3-1زنان نعمتند. 52
- 2-1-3-2مقام مادر در اسلام 52
- 2-1-3-3 زن، مایه آرامش است. 53
- 2-1-4مشورت با زنان در قرآن. 54
- 2-1-5 تقلیل مدت عده وفات در قرآن. 55
- 2-1-6ملغی نمودن زنده به گور نمودن دختران، در قرآن. 55
- 1-1-7قوامیّت مردان بر زنان درقرآن. 57
- 2-1-8تعدّد زوجات در قرآن. 58
- 2-1-9متعه در قرآن. 59
- 2-1-10ممنوعیت «نکاح المقت» در قرآن. 59
- 2-1-11نهی از زنده به گور نمودن دختران. 61
- 2-1-12 نهی از تبرِّج. 61
- 2-1-13 امر به معروف و نهی از منکر. 62
- 2-1-14امتیازات مالی زنان در قرآن. 63
- 2- 1-14-1ارث.. 63
- 2-1-14-2مهریه. 66
- 2-1-14-3نفقه. 68
- 2-1-14-4 نتایج کار زنان. 68
- 2-1-15 ایمان زنان همچون ایمان مردان. 69
- 2-1-16شرکت زنان در عبادات.. 70
- 2-1-17آیه تبرج. 70
- 2-2زنان در سیره نبوی. 72
- 2-2-1 سیره پیامبر در شخصیت بخشیدن به زنان. 72
- 2-2-2گرامیداشت زنان در سیره نبوی. 73
- 2-2-3صدا زدن دختران با نامشان توسط پیامبر(ص) 74
- 2-2-4 کمک به اهل منزل در سیره نبوی. 74
- 2-2-5مقام مادر درسیره نبوی. 75
- 2-2-6رضایت دختران در امر ازدواج در سیره نبوی. 75
- 2-2-7محبت به زنان در سیره بانوان. 76
- 2-2-8توجه پیامبر(ص) به تعلیم و تعلم زنان. 77
- 2-2-9 تساوی بودن زنان و مردان در ملاقات با پیامبر. 78
- 2-2-10داستان اعرابی. 78
- 2-2-11نفقه در سنت پیامبر(ص) 79
- 2-2-12 قانون جار و امان دادن. 80
- 2-2-13 مشورت با زنان. 80
- 2-2-14شرکت دادن زنان در نماز جماعت.. 81
- 2-2-15عقد ازدواج درسیره نبوی. 81
- 2-2-16تعدد زوجات درسیره نبوی. 82
- 2-3زنان درفرمایشات امام علی(ع) 83
- 2-3-1خصلتهای زنان از نظر حضرت علی (ع) 84
- 2-3-2بزرگداشت و احترام به زنان در سیره امام علی(ع) 85
- 2-3-3مشورت با زنان از دیدگاه علی(ع) 86
- 2-3-4معاشرت زنان با نامحرمان در سیره امام علی(ع) 87
- 2-3-5 اَلْمَرْأَةَ رَیحَانَةٌ. 88
- 2-3-6افراط در گرامی داشتن زنان. 88
- 2-3-7حضانت دختران. 89
- 2-3-8 إن النساء همهن زینة الحیاة الدنیا 90
- 2-3-8المرأةُ عقربٌ.. 91
- 2-3-9 غیرت زنان. 93
- 2-3-10 ایمان، عقل و شهادت زنان از نظر علی(ع) 93
- 2-3-11ایمان زنان. 93
- 2-3-12عقل زنان. 96
- 2-3-13حضور عایشه در جمل سبب اصلی سخنان حضرت علی(ع) 97
- 2-3-14اطاعت از زنان. 97
- 2-3-15نقش زن در خانواده از نگاه امام علی(ع) 99
- 2-3-16« المرأةُ شَرُّ ». 100
- 2-3-17بیعت زنان با امیر المومنین(ع) 102
- 2-3-18 شرطة الخمیس و احیاء حقوق زنان در دوران خلافت علی(ع) 102
- 2-3-19حضرت علی (ع) و دفاع از حقوق زنان. 103
- 2-4 نتیجه گیری. 105
- جمع بندی و نتیجه گیری. 107
- منابع. 110
مقدمه
«الحمد لله الّذی لا یبلغ مدحته القائلون، …
نهجالبلاغه، که برخی از آن به عنوان «أخ القرآن» نیز یاد میکنند میراثی گرانسنگ، از زبان مهمترین کاتب وحی و بابالعلم است که در جامعه اسلامی به یادگار مانده است. شاید بتوان گفت، شماری از عبارات نهجالبلاغه، ترجمه و توضیح آیات قرآن است، که با تعابیر ولغاتی متفاوت ولی مفهومی یکسان با کلام وحی است.
فرهنگی که بر جامعه اعراب جاهلی حاکم بود، فرهنگی به غایت منحط بود. به ویژه زن چنان خوار و زبون شمرده میشد که در زندگی اجتماعی، جایگاهی برای وی، جز آنکه بازیچه مرد باشد، متصور نمیشد. زنان هیچ بهرهای از میراث و حق رأی نداشتند و اعراب جاهلی برای آنان جایگاه و منزلتی قائل نبودند. تا آنگاه که اسلام آمد، دستانش را گرفت و او را تا سرحد جایگاه انسانی والا و همپایه مرد در عرصه بلند انسانیت بالا برد. برای او در همه عرصههای زندگی ارزش و منزلتی والا قائل شد. اسلام با این کار سخت با آداب عرب جاهلی به ستیزه برخاست. با این همه دور از انصاف است که گفته شود، اسلام در خوار شمردن شأن زنان، از عادات و رسوم جاهلی تأثیر پذیرفته است.
برخی به ظاهر سخنان حضرت علی (ع) در مورد زنان استناد نموده وکلام آن حضرت را نسبت به زنان در تمام اعصار تعمیم دادهاند. اما چگونه ممکن است که ایشان خطای زنی را به تمامی بانوان در طول تاریخ نسبت دهد، و به سبب آن همه بانوان جهان را مورد سرزنش و مذمّت قرار دهد؟ در خطبه 27 نهج البلاغه از امام علی (ع) نقل شده است که ایشان در دوران خلافتش، آنگاه که خلخالی از پای یک زن یهودی تحت ذمّه حکومت اسلامی، توسط دشمنان بیرون کشیده شد، مرگ را بهتر از شنیدن چنین خبری دانست.[1] همچنین حضرت علی (ع) هنگامیکه شنید یک والی بر پیرزنی ظلم نموده است، اقدام به عزل والی ظالم نمود. آیا میتوان پذیرفت فردی که خبر درد و رنج زنی یهودی مسلک، به شدت در وجودش اثرگذار است، خطای زنی در واقعه جمل را به تمامی زنان نسبت دهد؟
مسلماً پاسخ این سؤال منفی است. به دلیل اینکه تعالیم قرآنی در سراسر وجود حضرت امیر (ع) رخنه کرده و با گوشت و پوستش در هم آمیخته است. چنانکه گویی قرآن ناطق است. قرآن هم که از عزت بخشی به بانوان و احیاء حقوق از دست رفته آنان در طول اعصار جاهلیت سرشار است.
برخی به سخنان امام (ع) درباره زنان، اشکالاتی وارد نمودهاند. از جمله اینکه جایگاه عایشه بدتر از جایگاه طلحهالخیر و زبیر نبود، که در ابتدا با امام بیعت نمودند و سپس بیعت خود را شکستند. همچنین جایگاه عایشه از جایگاه معاویه و ابن عاص بدتر نبود، که جنگ صفین را راه انداختند و موجب قتل و عام مسلمین شدند. همین طور از جایگاه خوارج زشتتر نبود که سبب ایجاد تفرقه در میان سپاه اسلام گشته و کشته شدن افراد ناآگاه زیادی را فراهم نمودند. اگر سخنان علی (ع) در نهج البلاغه ناشی از کراهت عمل عایشه باشد، پس بایستی امام درباره مردان سخنانی بدتر از سخنانی که درباره زنان بیان نموده است، میفرمود. زیرا اعمالی که معاویه، ابن عاص، سران خوارج، طلحة الخیر و زبیر مرتکب شدند، بسی بدتر از اعمال عایشه بود. امام علی (ع) از پشت حوادث جمل به زنان نگاه میکند[2].
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.