پایان نامه بررسی رابطه عزت نفس و سلامت روانی با بهزیستی روانشناختی والدین کودکان عادی و کودکان مرزی 12-7 ساله
فهرست محتوا
چکیده:
هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه عزت نفس و سلامت روانی با بهزیستی روانشناختی والدین کودکان عادی و والدین آموزش پذیر میباشد. ابزارهای این پژوهش شامل سه نوع پرسشنامه است که شامل: پرسشنامه عزت نفس و پرسشنامه سلامت روانی و پرسشنامه بهزیستی روانشناختی میباشد و پرسشنامه عزت نفس شامل سه مقیاس عملکرد تحصیلی و ارزیابی اجتماعی و ارزیابی ظاهری میباشد و پرسشنامه سلامت روانی 7 ماده آن برای نشانههای جسمانی و 7 ماده دیگر آن علایم اضطراب و 7 ماده دیگر آن اختلال در کنش اجتماعی و 7 ماده دیگر علایم افسردگی را میسنجد. پرسشنامه بهزیستی روانشناختی که 19 ماده آن برای رضایت از زندگی و 13 ماده آن برای معنویت و 19 ماده آن برای شادی و خوش بینی و 8 ماده آن مربوط به رشد و بالندگی و 8 ماده برای ارتباط مثبت با دیگران و 10 ماده آن برای خود مختاری میباشد. بر اساس نتایج تحقیق مشاهده شد که نمره سلامت روانی در والدین دانش آموزان مرزی بیشتر از دانش آموزان عادی است بدین معنی که والدین کودکان مرزی از سلامت روانی بیشتری برخوردارند و همچنین از لحاظ عزت نفس بین والدین دانش آموزان عادی و مرزی مشاهده نشد و مشحص شد که نمره بهزیستی روانشناختی در بین والدین دانش آموزان عادی بیشتر از والدین دانش آموزان مرزی میباشد بدین معنی بهزیستی روانشناختی بیشتری دارند.
کلید واژهها: عزت نفس، سلامت روانی، بهزیستی روانشناختی
فهرست مطالب
- فصل اول کلیات تحقیق
- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1
- بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 4
- اهمیت و ضرورت پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………… 9
- اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………… 12
- تعاریف مفهومی و عملیاتی واژهها و متغیرها………………………………………………………………………………………………. 13
- فصل دوم ادبیات و پیشنیه تحقیق
- مبانی نظری و یافتههای پژوهشی………………………………………………………………………………………………………………. 17
- عزت نفس در قرآن مجید……………………………………………………………………………………………………………………….. 19
- عزت نفس کلی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 20
- عزت نفس اجتماعی……………………………………………………………………………………………………………………………….. 21
- عزت نفس تحصیلی……………………………………………………………………………………………………………………………….. 21
- مؤلفههای عزت نفس…………………………………………………………………………………………………………………………….. 21
- ماهیت عزت نفس………………………………………………………………………………………………………………………………….. 22
- نظریات مرتبط با عزت نفس…………………………………………………………………………………………………………………….. 23
- سلامت روان…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 28
- تعریف سلامت روانی……………………………………………………………………………………………………………………………… 29
- تعریف بهداشت روانی در فرهنگهای مختلف……………………………………………………………………………………………… 31
- اصول بهداشت روانی……………………………………………………………………………………………………………………………… 33
- خصوصیات افراد دارای سلامت روانی………………………………………………………………………………………………………. 35
- عوامل مؤثر درتامین سلامت روانی……………………………………………………………………………………………………………. 37
- نقش خانواده درتامین سلامت روانی………………………………………………………………………………………………………….. 37
- نظریات مرتبط با سلامت روانی………………………………………………………………………………………………………………… 38
- بهزیستی روانشناختی………………………………………………………………………………………………………………………………. 44
- عقب ماندگی ذهنی ………………………………………………………………………………………………………………………………. 48
- عقب ماندگی ذهنی آموزش پذیر……………………………………………………………………………………………………………… 49
- ویژگیهای کودک استثنایی……………………………………………………………………………………………………………………… 49
- نیازهای والدین کودکان استثنایی………………………………………………………………………………………………………………. 50
- احساسات والدین کودکان استثنایی…………………………………………………………………………………………………………… 50
- پژوهشهای انجام شده در ارتباط با موضوع………………………………………………………………………………………………….. 62
- فصل سوم فرایند پژوهش
- روش پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 73
- جامعه آماری ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 73
- نمونه و روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………………………….. 73
- ابزار پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 73
- پرسشنامه بهزیستی روانشناختی…………………………………………………………………………………………………………………. 74
- پرسشنامه عزت نفس………………………………………………………………………………………………………………………………. 75
- پرسشنامه سلامت روانی………………………………………………………………………………………………………………………….. 75
- روشهای تجزیه و تحلیل دادهها………………………………………………………………………………………………………………… 79
- فصل چهارم یافتههای پژوهش
- تجزیه و تحلیل دادهها……………………………………………………………………………………………………………………………. 81
- بررسی جمعیت شناختی آزمودنیها……………………………………………………………………………………………………………. 81
- بررسی حجم نمونه به تفکیک محل سکونت………………………………………………………………………………………………. 81
- بررسی حجم نمونه به تفکیک سن…………………………………………………………………………………………………………….. 82
- بررسی حجم نمونه به تفکیک میزان تحصیلات…………………………………………………………………………………………… 83
- بررسی حجم نمونه به تفکیک نوع شغل…………………………………………………………………………………………………….. 84
- بررسی حجم نمونه به تفکیک میزان درآمد………………………………………………………………………………………………… 85
- بررسی متغیرهای اصلی فرضیات تحقیق……………………………………………………………………………………………………… 86
- فرضیه اول……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 91
- فرضیه دوم……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 92
- فرضیه سوم…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 93
- فرضیه چهارم………………………………………………………………………………………………………………………………………… 94
- فرضیه پنجم…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 95
- فرضیه ششم……………………………………………………………………………………………………………………………………………96
- فصل پنجم نتیجه گیری
- خلاصه یافتههای پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………… 102
- بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………… 103
- محدودیتهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….. 107
- پیشنهادهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………. 108
- فهرست منابع و ماخذ…………………………………………………………………………………………………………………………… 109
- ضمائم………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 112
مقدمه:
یکی از طبیعیترین گروههایی که میتواند نیازهای انسان را ارضا کند خانواده است. وظیفه خانواده مراقبت از فرزندان و تربیت آنها، برقراری ارتباطات سالم اعضا با هم و کمک به، استقلال کودکان است، حتی اگر کودک کم توان ذهنی1، نابینا2، یا ناشنوا 3 باشد. کم توان ذهنی یک وضعیت و حالت خاص ذهنی است که در اثر شرایط مختلف قبل از تولد و یا پس از تولد کودک پدید میآید.
تولد و حضور کودکی با کم توانی ذهنی در هر خانوادهای میتواند رویدادی نامطلوب و چالش زا تلقی شود که احتمالاً تنیدگی، سرخوردگی، احساس غم و نومیدی را به دنبال خواهد داشت. شواهد متعدد حاکی از آن است که والدین کودکان دارای مشکلات هوشی، به احتمال بیشتری با مشکلات اجتماعی، اقتصادی و هیجانی که غالباً ماهیت محدود کننده، مخرب و فراگیر دارند، مواجه میشوند. در چنین موقعیتی گر چه همه اعضای خانواده و کارکرد آن، آسیب میبیند فرض بر این است که مشکلات مربوط به مراقبت از فرزند مشکل دار، والدین، به ویژه مادر را در معرض خطر ابتلا به مشکلات مربوط به سلامت روانی قرار میدهد بررسیها نشان دادهاند که والدین دارای فرزند کم توان ذهنی، در مقایسه باوالدین کودکان عادی، سطح سلامت عمومی پایینتر و اضطراب بیشتر احساس شرم و خجالت بیشتر و سطح بهزیستی روانشناختی پایینتری دارند (میکائیلی،1388).
در سالهای اخیر در کشور ایران مانند سایر کشورهای جهان علاقه بخصوص مهم از طرف مقامات دولتی و هم از جانب مردم به امر بهداشت روانی نشان داده شده است و اثرات آن در بهبود و اوضاع بیمارستانهای روانی و به کاربردن روشهای صحیح در پیشگیری مشاهده میگردد. عدم سازش وجود اختلالات رفتار در جوامع انسانی بسیار مشهور و فراوان است و در هرطبقه و صنفی و در هر گروه و جمعی اشخاص نامتعادل وجود دارند.
هر شخص ممکن است گرفتار ناراحتی روانی شود خود به خود کافی نیست زیرا که بهداشت فقط منحصر به تشریح علل اختلالات رفتار نبوده بلکه هدف اصلی آن پیشگیری ا ز وقوع ناراحتیها میباشد. پیشگیری عبارت است از به وجود آمده عاملی که مکمل زندگی سالم و نرمال باشد و نیز درمان اختلالات جزیی رفتار به منظور جلوگیری از وقوع بیماریهای شدید روانی است. یکی از شرایط اصولی بهداشت اصولی بهداشت روانی این است که شخص به خود احترام بگذارد و خود را دوست بدارد (شاملو، 1376).
در طول یک قرن گذشته بسیاری از روانشناسان اتفاق نظر دارند که انسان نیازمند به عزت نفس است. در ادبیات روانشناختی مطالب مفصلی درباره عزت نفس وجود دارد و تا امروز تحقیقات و مطالعات زیادی درباره عزت نفس و ارتباط آن با متغیرهای متعدد دیگر انجام گرفته است که بیشتر تحقیقات این مطلب مهم و اساسی را تأیید میکنند که عزت نفس بالا از عوامل مثبت و مؤثر در بهداشت روانی و عزت نفس پایین از عوامل مستعد کننده ناراحتیهای روانی میباشد. عزت نفس عبارت است: از احساس ارزشمند بودن، این حس از مجموع افکار احساسات، عواطف و تجربیاتمان در طول زندگی ناشی میشود. همه افراد، صرف نظر از سن، جنسیت، زمینه فرهنگی، جهت و نوع کاری که در زندگی دارند، نیازمند عزت نفس هستند. افرادی که احساس خوبی نسبت به خود دارند، معمولاً احساس خوبی نیز به زندگی دارند. آنها میتوانند با اطمینان، مشکلات مواجه شوند و از عهده آنها بر آیند (کلمز 1375).
کودکان کم توان ذهنی آموزش پذیر به گروهی از کم توانان-ذهنی اطلاق میشود که دارای بهره هوشی 50 تا 75 هستند و از نظر سنی در محدوده 6-12 در قرار دارند. در پژوهش حاضر منظور از کم توان ذهنی آموزش پذیر کسی است که براساس تشخیص کارشناسان سنجش آموزش و پرورش در آموزشگاههای استثنایی مشغول به تحصیل هستند. همچنین والدین دارای کودکان کم توان ذهنی از جمله گروههای مورد بررسی در مطالعه حاضر هستند. در پژوهش حاضر کودک عادی به کودکی گفته میشود که مشکل کم توان ذهنی یا نابینایی و ناشنوایی ندارد و دچاراختلالات یادگیری نیست و از نظر روانی مشکل خاصی ندارد. کودک استثنایی و والدین نه تنها بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند بلکه سایر اعضای نظام خانواده یعنی دیگر فرزندان را تحت تأثیر قرار میدهند. وجود کودک استثنایی اغلب ضایعات جبران ناپذیری را بر پیکر خانواده وارد میکند. میزان آسیب پذیری خانواده در مقابل ضایعه گاه به حدی است که وضعیت سلامت روانی خانواده دچار آسیب شدیدی میشود. در تعریف سلامت روانی باید این نکته را در نظر داشت که هر انسانی که بتواند با مسائل عمیق خود کنار بیاید، باید با خود و دیگران سازش یابد و در برابر تعارضهای اجتناب ناپذیر درونی خود دچار استیصال نشود و خود را به وسیله جامعه طرد نسازد فردی است دارای سلامت روانی (نریمانی و همکاران،1386).
تقریباً 60 سال پیش سازمان بهداشت جهانی سلامت را به عنوان حالتی از بهزیستی کامل جسمی، ذهنی و اجتماعی و نه صرفاً بیمار نبودن تعریف کرد (سازمان بهداشت جهانی،2001 و 2004). جاهودا (1958) از نداشتن بیمار روانی به عنوان معیار سلامت روانی انتقاد و به جای آن معیارهای چندگانه را برای سلامت روانی ارائه کرد. متاسفانه تا مدتها پیشرفت قابل ملاحظهای در کاربرد این دیدگاههای در قلمروهای علمی و عملی مشاهده نشد. سلامت یک مفهوم چند بعدی است که علاوه بر بیمار و ناتوان نبودن، احساس شادکامی و بهزیستی1 را نیز در بر میگیرد. اغلب روانپزشکان، روان شناسان و محققان بهداشت روانی جنبههای مثبت سلامت را نادیده میگیرند. تلاشهایی که در جهت گذر از الگوهای سنتی سلامتی صورت گرفته گر چه زمینه لازم را برای تلقی سلامت به عنوان حالتی از بهزیستی (نه صرفاً نبود بیماری) فراهم ساخته ولی کافی نیست. البته الگوهای جدید سلامت نیز به طور عمده بر ویژگیهای منفی تاکید دارند و در آنها ابزارهای اندازه گیری سلامت اغلب با مشکلات بدنی (تحرک2، درد3، خستگی و اختلالات خواب)، مشکلات روانی (افسردگی4، اضطراب5 و نگرانی) و مشکلات اجتماعی (ناتوانی در ایفای نقش اجتماعی، مشکلات زناشویی) سروکار دارند. در دهه گذشته ریف6 و همکارانش (1926) 6 الگوی بهزیستی روانشناختی یا بهداشت روانی مثبت را ارائه کردند. بر اساس الگوی ریف بهزیستی روانشناختی از 6 عامل تشکیل میشود. پذیرش خود (داشتن نگرش مثبت به خود) رابطه مثبت با دیگران (برقراری روابط گرم و صمیمی با دیگران و توانایی همدلی)، خودمختاری (احساس استقلال و توانایی ایستادگی در مقابل فشارهای اجتماعی)، زندگی هدفمند (داشتن هدف در زندگی و معنا دادن به آن) رشد شخصی (احساس رشد مستمر) و تسلط بر محیط (توانایی فرد در مدیریت محیط). الگوی ریف به طور گسترده در جهان مورد توجه قرار گرفته است. ریف این الگو را بر اساس مطالعه متون بهداشت روانی ارائه کرد و اظهار داشت مؤلفههای الگو، معیارهای بهداشت روانی مثبت است و این ابعاد کمک میکند تا سطح بهزیستی و کارکرد مثبت شخص را اندازه گیری کرد.
از ویژگیهای عمده انسان آگاهی او از رفتار خود و برخوداری وی از نیروی تفکر است، انسان میتواند از رفتار خود آگاه باشد و در برخورد با مسائل و امور مختلف از نیروی تفکر خود استفاده کند، اما انسان همیشه از آنچه که انجام میدهد آگاه نیست، به سخن دیگر گاهی انسان عملی را انجام میدهد که اما از انگیزه رفتار خود یا هدف آن رفتار آگاه نمیباشد. وقتی والدین برای اولین بار با این حقیقت روبرو میشوند که کودکشان استثنایی است واکنش آنها پیامدهایی خواهد داشت، وجود کودک معلول ذهنی اثرات عمیقی بر روی نحوه ارتباط یک یک افراد خانواده با هم و هریک از آنها با کودک معلول وارد میسازد و همین اثرات ناخوشایند چنانچه به گونهای منطقی و چاره جویانه قابلیت حل نیابند ضایعات جبران ناپذیری بر روان والدین، سایر نوباوگان خانواده خصوصاً کودک معمول باقی میگذارد. واکنشهای شایع والدین ممکن است به صورت احساس گناه1 ناکامی و محرومیت2 انکار واقعیت یا کتمان حقیقت3 اضطراب و نگرانی باشد میلانی فر (1347).
این قبیل واکنشها تا زمانی که به کنترل در نیایند و تعدیل نشوند نه فقط سلامت روانی اعضای خانواده را به مخاطره میاندازند بلکه نوع تعامل و ارتباط اعضای خانواده و کودک معلول ذهنی یا جسمی را پیچیده میسازد و در نهایت موجب اضمحلال انرژی روانی و دیگر توانمندیهای آنان میشوند.
بیان مسأله:
حضور کودک عقب مانده ذهنی در هر خانواده ساختار آن خانواده را تحت تأثیر قرار میدهد و سلامت روانی خانواده به خصوص والدین را تحت الشعاع قرار میدهد، کودک بر اثر تعارضهای شدید میان اعضای خانواده، کل خانواده را درگیر بحران میکند. ممکن است روابط خانوادگی، افزایش فشارهای ناخواسته جسمی، هیجانی و مالی ضعیف شود کودک عقب مانده ذهنی میتواند ضایعات و اثرات جبران ناپذیری بر وضعیت بهداشت روانی خانواده وارد کند از جمله ایجاد تشدید اختلافاتی زناشویی، جدایی، تحمل بار سنگین اقتصادی، افسردگی، ناامیدی، اضطراب، خجالت و خشم1 و بسیاری از مسائل دیگر (بردن2، 1980). مراقبت مداوم از کودک عقب مانده ذهنی اغلب برای والدین استرسزا میباشد زیرا این دشواریهای کودکان به طور اجتناب ناپذیری بر زندگی آنها اثر میگذارد (کرنیک3 و همکاران، 1983). تحقیقات نشان داده است که والدین کودکان عقب مانده ذهنی عموماً در خطر مشکلات زندگی خانوادگی و دشواریهای عاطفی قرار دارند (بکمن4، 1991 سینگر واوروین 1989).
به طور کلی خانواده کودک معلول به لحاظ داشتن کودکی متفاوت با سایر کودکان با مشکلات فراوانی در زمینه نگهداری، آموزش و تربیت آنها روبه روست. این مسائل همگی بر والدین فشارهایی وارد میکنند که سبب بر هم خوردن آرامش و یکپارچگی خانواده میشوند و در نتیجه انطباق و سازگاری آنان را تحت تأثیر قرار میدهد. عزت نفس یکی از مهمترین عوامل تحول و شکلگیری شخصیت است و نقش بنیادین در سلامت روانی دارد به گونهای که عزت نفس پایین و شکلگیری احساس خود کم بینی در والدین زمینههای آسیب روانی را فراهم مینماید (ولی زاده و همکاران و 1387).
عزت نفس5 مفهوم روانشناختی بسیار عام و در عین حال بسیار مهم است اما به طور کلی میتوان عزت نفس را احساس ارزشمندی شخص تعریف نمود. احساسات و افکار مردم درباره خودشان اغلب بر احساس تجارب روزانه تغییر پذیر است و به طور موقت بر احساس فرد تأثیر میگذارند. البته عزت نفس، بنیادیتر از آن است که افت و خیزهای معمول میتوان نوسانات گذرایی بر نحوه احساستشان نسبت به خود ایجاد کند، ولی این تاثیرات بسیار محدودند، بر عکس آنهایی که عزت نفس پایینی دارند افت و خیزهای معمول میتواند زندگی آنها را دگرگون کند. عزت نفس معمولاً به عنوان ارزیابی شخص از ارزشمندی خویش تعریف میشود افرادی که عزت نفس بالایی دارند خودپذیرا و خود ارزشمند هستند. روانشناسان اجتماعی عزت نفس را ارزیابی مثبت و منفی از خود میدانند به طوری که فرض میشود عزت نفس تا حدودی با ثبات است. عزت نفس یا همان احترام به خود یکی از خصوصیات مهم و اساسی شخصیت هر فردی را تشکیل میدهد و به طور حتم روی جنبههای شخصی انسان اثر میگذارد و کمبود یا فقدان آن باعث عدم رشد سایر جنبههای شخصیت به صورت ناهماهنگ خواهد شد و حتی ممکن است باعث پدیدآیی بیماریهای روانی گوناگون مانند افسردگی، کمرویی، پرخاشگری1، ترس و… شود (بیابانگرد،).
عزت نفس بالا بستگی به شکلدهی ارزشها و استانداردهای خود والدین دارد همچنین به رفتار سالم بستگی دارد، زمانی که افراد از سلامتی کامل برخوردار باشند ولی عزت نفس بالایی نداشته باشند در رفتار خود عزت نفس پایین نشان میدهند (شاطرلو،1386).
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.