پایان نامه بررسی نیازهای اکولوژیکی، فنولوژی وشناسایی ترکیبات شیمیایی گیاه تاتوره
چکيده:
گياه تاتوره با نام علمی Datura stramoniumL. متعلق به تیرهSolanaceae ، گیاهي علفی یکساله بومی استان گلستان ، که اغلب به صورت خودرو در خاکهايی با بافت متوسط تا خيلی سنگين ، غير شور ، pH خنثی و درصد کربن بالا رويش دارند . رشد رويشی گیاه از فروردین هر سال آغاز و تقريباً تا اواخر تیر ماه ادامه دارد، فاز زایشی از اوايل مردادماه آغاز وعملا شکوفایی گلها از مرداد ماه تا اواخر آن ادامه دارد. تشکیل میوه، رسیدن میوه و پراکنش دانهها در نیمه دوم شهریور ماه مشاهده میشود. نتايج اتنوبوتانیکی در اين تحقيق نشان داد که علیرغم عدم مصرف خوراکی این گیاه به علت سمیت ترکیبات شیمیایی اکثرا در استعمال خارجی از مرهم برگ ، ساقه و پودر دانهها در موارد مارگزیدگی، درمان رماتیسم،سیاتیک،رفع گرفتگی عضلات، رفع التهابات پوستی،جوش،کورک،دمل و همچنین درمان عفونت های پوستی مورداستفاده قرار میگیرد. بعضا از دوده حاصل از سوزاندن برگ و ساقه به همراه دانه اسفند به عنوان آرام بخش اعصاب ، رفع تشنج و ضدعفونی محیط خانه استفاده می شود.شناسايي مقايسه كمي و كيفي اندامهاي مختلف گياه در مراحل مختلف رشد به روش HPLC نشان داد نتايج نشان داد که کمیت و کیفیت آلکالوئیدها در اندامهای مختلف و مراحل متفاوت از رشد گیاه متغیر است.بیشترین میزان آلکالوئیدهای تروپانی در دانه، ریشه و غنچه ها در فاز زایشی مشاهده شده است و آتروپین آلکالوئید غالب در مرحله زایشی است.آناليز تركيبات شمييايي و معدني تاتوره نشان داد که برگ نسبت به دانه از پروتئین بیشتری برخوردار است و دانه از درصد بالاتری ازانرژی، چربی و الیاف خام نسبت به برگ برخوردار میباشد. بررسی فلزات سنگین مانند منگنز، روی و مس و آهن در برگ و دانه نشان داد که میزان فلزات سنگین در برگ بیشتر از دانه میباشد.نتایج آنالیز روغن دانه های تاتوره نشان داد که میزان روغن دانه ها(17.5در صد) و مهمترین اسیدهای چرب غیراشباع آن شامل اسید اولئیک (24 درصد) و لینولئیک اسید (58.5درصد) و اسیدهای چرب اشباع اسید پالمیتیک (13.3 درصد)، اسید استئاریک (2.6 درصد) میباشد. نتایج حاکی از آن است که اسیدهای چرب غیراشباع درصد بالایی از اسیدهای چرب دانه را تشکیل میدهند .
کلمات کلیدی: تاتوره ،Datura stramonium L.،اتنوبوتانی، نیازهای اکولوژیک ،ترکیبات شیمیایی، آلکالوئید، اسیدهای چرب، استان گلستان
پيشگفتار:
در قرن اخير اکثر دانشمندان به اثرات زیان بار استفاده از داروهای شيميايی و سنتيک صنايع مختلف داروسازی، پزشکی- بهداشتی و آرايشی پی برده اند. تحقيقات فراوان در اين زمينه نشان داد که اکثر بيماريهای متنوع و انواع سرطانها ناشی از مصرف بي رويه آن داروهاست آنچنانکه رويکرد جهانی امروز به سمت توليد داروهايی است با منشأ طبيعی و گياهی که نه تنها در ريشه کن کردن و درمان بيماری مؤثر باشد بلکه حداقل فاقد اثرات جانبی و خطرناک باشد. با اينحال هنوز هم عامه مردم تصور چندان روشنی از مفهوم گياهان دارويی ندارند.
رستنیها به صورت اجتماعی زندگی میکنند. بين رستنیها و شرايط اکولوژيک حاکم بر محيط ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. بطور کلی گياهان در شرایط متفاوت اکولوژیک و تغيير ناگهانی عوامل محيطی بويژه رطوبت، حرارت و ارتفاع و همچنین مراحل مختلف رشد از نظر توليد متابوليتهای ثانوی متفاوت عمل می کنند . تنش های محیطی، گياه را به عکس العمل وا میدارد و باعث توليد ماده مؤثره به حد مطلوب میشود.
در اين رابطه بايد الگوهای اکولوژیک و سنت های بومی را به خوبی شناسايی، از آن نسخه برداری و بر اساس اطلاعات بدست آمده ، گياه دارويی را تحت آن شرايط طبیعی پرورش دهيم. در اين وضعيت برخی از متابوليتهای داروئی ممکن است آن چنان افزايش يابند که ارزش اقتصادی فوق العاده ای پيدا نمايند. استفاده مستقيم از گياهان دارويی و از طبيعت، از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نيست، بعضا برای استخراج از چند ميلی گرم ماده موثره داروئی بايد همه رويشگاههای طبيعی را درو کنيم. در اينجا دو نکته مهم مطرح میشود:
طبيعت محل استخراج مستقیم دارو نيست بلکه بيشتر به عنوان مطالعه ،رديابی، شناسايی، مدل و الگوبرداری برای استفاده اصولی از آن است که بايد به عنوان منبع عظيم ژنها و ذخاير بيوشيميايی تحت مراقبت قرار گيرند.
در کشوری که شرایط منحصر به فرد اقلیمی و اکولوژیکی بستر تولید و توسعه داروهای گیاهی را از منبع غنی گیاهی فراهم می کند ، انجام مطالعات بنیادی و پایه ای اکولوژیکی ، فیتوشیمیایی و اتنوبوتانیکی و از همه مهمتر کشت و پرورش گياهان داروئی و صنعتی بايد در سرلوحه کار و مورد عنايت و حمایت جدی قرار گيرد.
مخصوصااستان گلستان که در زمينه طب سنتي گذشته پرافتخاري دارد و هنوز هم حدود 60 دصد از مردم بومی و محلی آن منطقه از گیاهان دارویی در طب سنتی بهره می برند ،جهت احياء و بازگرداندن اين فرهنگ کهن لازم است توجه جدي به مطالعات بنيادی در زمينه گياهان دارويی به عمل آيد. اولين اقدام در اين زمينه، شناسايي گونه های دارویی و رويشگاهها، بررسي نيازهاي اكولوژيك، شناسایی مواد موثره شیمیایی و عملکرد دارویی آن و سپس كشت و اهلي كردن آنها مدنظر می باشد. بر اساس نتايج تحقيقات به عمل آمده ،استان گلستان داراي 409 گونه گياه داروئي متعلق به 95 تيره گياهي ميباشد كه 156 گونه آن در اراضي جنگلي، 98 گونه در اراضي مرتعي، 47 گونه در اراضي زراعي، حاشيه جاده ها، اماكن شهري و روستايي و همچنين 108 گونه بصورت مشترك در اين اراضي و به فرم های رويشي مختلف درختی، درختچه ای و بوته ای، چندساله علفي ، يكساله و دوساله رویش و پراکنش دارند. استان گلستان به دلیل تنوع آب و هوايی و شرايط مناسب اکولوژیک جهت کشت و پرورش گونه های معطر، تولید ترکيبات طبيعی و دارویی نه تنها در تامین نياز داخلی بلکه میتوانند جايگاه مهمی در توسعه صادرات کشور داشته باشند.
لذا با توجه به اهميت موارد فوق در اين تحقيق ضمن انجام مطالعات فنولوژيکی، اکولوژيکی و اتنوبوتانی به بررسی و مقایسه کميت و کيفيت مواد مؤثره گياه بومی تاتوره
Datura stramonium L. در رويشگاه طبيعی آن در در منطقه ناهارخوران واقه در جنوب استان گلستان پرداختيم.
اهداف پژوهش:
1.شناسایی گونه تاتوره و گونه های همراه آن در منطقه مورد مطالعه
- بررسي مرفولوژيک، نيازهاي اكولوژيك واتنوبوتانی جنس تاتوره (Datura stramoniumL.)
3.بررسی فنولوژی این گونه
- بررسي کمی و کيفی ترکيبات موثره و مقایسه آن در اندامهای مختلف گیاه در یکی از رويشگاههای طبیعی آن در استان گلستان.
فصل اول
کليات
1-1 تيره سیب زمینی : Solanaceae
گیاهان این تیره متشکل از 90 جنس و 2600 گونه، اغلب بومی مناطق معتدله و گرمسیری به ویژه آمریکای مرکزی و جنوبی میباشند (هیکی، مایکل،1930).
1-2 اختصاصات عمومی:
گیاهان علفی، بوته ای یا درختچه ای با برگهای فاقد گوشوارک، کامل یا به صورت مختلف چندبخشی و معمولا متناوب، گاهی در قسمت بالای گیاه به صورت جفت اند. گلها به صورت منفرد یا در گل آذین گرزن، دو جنسی و معمولا منظم اند، کاسه گل متشکل از 5 کاسبرگ پیوسته است، جام گل شامل 5 گلبرگ پیوسته، به ندرت 2 لبه و معمولا در حالت غنچه پیچیده است. پرچمها 5 عدد و یا در گلهای نامنظم کمتر از 5 عدد، متناوب با لوبهای جام گل اند. بساکها اغلب به وسیله منافذی شکوفا میشوند. تخمدان زبرین با 2 برچه پیوسته، دو حجره ای، گاهی تقسیمات ثانوی صورت میگردد. مثلا در تاتوره[1]: دارای یک یا چند تخمک در هر حجره، معمولا واژگون یا خمیده، بر روی جفتهای محوری غالبا متورم قرار دارند، خامه ساده با کلاله کامل تا دو لوبه، میوه سته یا کپسول است. دانه ها دارای جنین راست یا خمیده معمولا درون اندوسپرم روغنی یافت میشوند. گلهای درشت دارند و گرده افشانی توسط حشرات صورت میگیرد(هیکی، مایکل،1930).
1-3 معرفی گونه های اقتصادی و زینتی این تیره:
سولانوم توبروزوم [2] (سیب زمینی) و لیکوپرسیکون اسکولانتوم[3] (گوجه فرنگی) گیاهان خوراکی اصلی تیره سیب زمینی میباشند که امروزه در سراسر جهان از اهمیت اقتصادی برخوردارند. از هر دو گیاه ارقام متعددی به دست آمده است.
سایر گیاهانی که به صورت گسترده کاشته میشوند عبارتند از: کاپسیکوم آنوئوم[4] (فلفل قرمز)، کاپسیکوم فروتسنس[5] (فلفل سبز)و سولانوم ملوژنا[6] (بادمجان)،فیزالیس پروویانا[7] (گونه ای عروسک پشت پرده) و سیفوماندرا بتاسه آ[8] (گوجه فرنگی درختی). نیکوتیانا تاباکوم[9] گیاه دیگری است که ارزش تجاری فوق العاد ه ای دارد، برگهای آن را خشک کرده، تنباکو تهیه میکنند. بسیاری از گیاهان این تیره سمی اند و خیلی از آنها هم برای تهیه دارو در علم پزشکی به کار میروند. مانند آتروپا بلادونا[10] (شابیزک)، هیوسیاموس نیجر[11] (بنگدانه)، تاتوره استرامونیوم[12] (تاتوره) و اسکوپولیا کارنیولیکا[13]. این تیره همچنین شامل تعداد زیادی از گیاهان زینتی است مانند فیزالیس آلکه کنژی[14] چند ساله (عروسک پشت پرده)، با میوه جذاب و باد کرده و قرمز، یک ساله های معروفی چون پتونیا[15]، نیکوتیانا[16]، سالپیگلوسیس[17]، اسکیزانتوس[18] و برووالیا[19]، سه گیاه آخر را به عنوان گیاهان گلدانی هم پرورش میدهند. سولانوم کاپسیکاستروم[20] و سولانوم پسودوکاپسیکوم[21] که به نام گیلاس زینتی و گیلاس زمستان معروفند، با به بار آوردن میوه های نارنجی گیلاس مانند ولی غیرخوراکی خود، از گیاهان جذاب خانگی محسوب میشوند.گاهی گیاهان حساس تر نظیر برونفلسیا[22]،سولاندرا[23]، استرپتوسولن[24]، سستروم[25] و گونه های چوبی تاتوره را به عنوان درختچه های گل دهنده زینتی در گلخانه گرم پرورش میدهند (هیکی، مایکل،1930).
1-4 رده بندی:
تیره سولاناسه به 2 زیر تیره و تعداد زیادی طایفه تقسیم میشود. در اینجا با جنسهایی که ظاهرا بیشتر برخورد داریم در زیر تیره های مربوطه فهرست وار آورده شدند.
الف: سولانوئیده[26] (با افزایش سن اندازه کاسه گل افزایش مییابد، جام گل منظم، میوه سته و جنین خمیده)
- سولانوم (1400) در تمام جهان
- لیسیوم[27] (100) در مناطق معتدل و نیمه گرمسیری
- فیزالیس (80) در تمام جهان به ویژه آمریکا
- هیوسیاموس (15) اروپا، آفریقای شمالی، آسیای جنوب غربی و مرکزی
- کاپسیکوم (10) منطقه گرمسیری آمریکا
- تاتوره (8) منطقه گرمسیری، مناطق معتدل حاره ای
- سولاندرا (8) از مکزیک تا مناطق گرمسیری آمریکای جنوبی
- لیکوپرسیکون (7) مناطقی از آمریکای جنوبی واقع در کنار اقیانوس آرام
- آتروپا (4) اروپا، منطقه مدیترانه تا هیمالیا
- نیکاندرا[28] (1) در پرو
ب: سستروئیده[29] (با افزایش سن اندازه کاسه گل افزایش نمی یابد، جام گل اغلب نامنظم، میوه کپسول، جنین راست)
– سستروم (175) مناطق حاره ای آمریکا و هند غربی
– نیکوتیانا (76) مناطق حاره ای آمریکا، استرالیا، پلی نزی
– برون فلسیا (40) مناطق گرمسیری آمریکا
– پتونیا (35) مناطق گرمسیری آمریکای جنوبی
– فابیانا[30] (25) منطقه حاره ای آمریکای جنوبی
– اسکیزانتوس (12) شیلی
– سالپیگلوسیس (2) قسمتهای جنوبی کوههای آند
– برووالیا (2) منطقه گرمسیری آمریکا
– استرپتوسولن[31] (1) پرو،(هیکی، مایکل،1930).
1-5 كليد شناسايي جنس های مختلف تیره Solanaceae:
1- ميوه كپسول
2- ميوه كپسول دوخانهاي، شكوفاي سرپوشي. گلهاي كوچك، گل آذين گرزن يك سويه، سنبله يا خوشه، برگهها برگ مانند (گل آذين برگوار). كاسه گل در حالت ميوه ضخيم و داراي رگههاي برجسته مشبك، يا غير ضخيم.
بنگ دانه………………………………………………………………………………. Hyoscamus L.
3- ميوه كپسول شكوفاي شياري (septicidal) 2-4 خانهاي
4- گلهاي منفرد، محوري، كپسول خاردار يا زگيل دار
تاتوره…………………………… ..Datura L.
5- گلها پانيكول انتهايي.كپسول بدون خار يا زگيل
تنباكو. …………………………………………………………………………………….. Nicotina L
1- ميوههاي سته
4- كاسه گل در حالت ميوه متورم و در برگيرنده سته، سته آب دار و ناشكوفا.
5- جام گل به طول 5/2 سانتيمتر، آبي آسماني، كاسه گل در حالت ميوه 5 پاره (5 قسمتي)، لوبها تخم مرغی،در قاعده قلبی – پیکانی. سته غیر گوشتی (بدون آب)شکوفای نامنظم…. …. Nicandera Adans
5-جام گل کوتاه،به طول 5/1 سانتی متر،زرد یا سفید.کاسه گل در حالت میوه کمی آشکارا،منقسم،5 دندانه ای یا لوب دار، اغلب متورم سته گوشت دار(آب دار) ناشكوفا.
6- گلهاي دستهاي (خوشهاي) محوري. لوله جام گل استكاني………….. Withania pauquy
6- گلهاي منفرد، محوري، جام گل تقريبا چرخه ای، قيفي كوتاه يا استكاني پهن
عروسک پشت پرده………………………………………………………………………. Physalis L.
4- كاسه گل در حالت ميوه غير متورم، سته را دربر نميگيرد.
7- جام گل استكاني يا قيفي شكل. بساكها به طرف داخل متمايل نيستند.
8- گياه درختچهاي، اغلب (معمولا) خاردار، گلها با لولهاي قيفي شكل به طول يك سانتيمتر. كاسه گل دولوله كمي رشد كرده است……………………..
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.