پایان نامه تبیین وتحلیل رویکردتفکر انتقادی درعرصه تعلیم وتربیت و ارزیابی آن بر مبنای آموزه های تربیت اسلامی
فهرست محتوا
فهرست مطالب مطالب
|
صفحه | ||
فصل اول: کلیات پژوهش | |||
1-1 مقدمه... … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …… … … … .. | 2 | ||
1-2- بیان مساله… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … .. | 2 | ||
1-3- هدف پژوهش… … … … … … … … … ……… … … … … … . … … … … … … … … … … | 3 | ||
1-4- سؤالات پژوهش… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … | 4 | ||
1-5- ضرورت پژوهش… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … | 4 | ||
1-6- تعریف مفاهیم… … … … … … … … … … … … … … … … …… … … … … … … … .. | 6 | ||
فصل دوم: ادبیات پژوهش | |||
بخش اول: تبیین رویکرد تفکر انتقادی (معنا، مبانی و …)… … … … … … … … .. 2-1- مقدمه… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … | 10
10 |
||
2-1-2- معنا و مفهوم تفکر انتقادی… … … … … … … … … … … … … … …… … …… … | 10 | ||
2-1-2-1- مرز تفکر انتقادی و شبه تفکر انتقادی… … … … … … … … … … … … … . | 14 | ||
2-1-2-2-تفکر انتقادی به عنوان یک محصول یا فرایند… … … … … … … … … … … | 15 | ||
2-1-2-3- تلاش برای یافتن یک تعریف جامع… … … … … … … … …… … … … … .. | 18 | ||
2-1-2-4- تفاوت رویکردتفکر انتقادی با انواع دیگر رویکردهای تفکر… … … … … .. | 19 | ||
2-1-3- مبانی تفکر انتقادی… … … … … … … …… … … … … … … … … … … … … … | 25 | ||
2-1-3-1- مبانی فلسفی… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … | 25 | ||
2-1-3-1-1- اندیشههای دورهٔ کلاسیک…… … … … … …… … … … … … … … … | 25 | ||
2-1-3-1-2- اندیشههای دورهٔ رنسانس… … … … … … … … … … … … … … … … .. | 27 | ||
2-1-3-1-3- عصر روشن گری… … … … … … … … … … … … … ……… … … …… … | 31 | ||
2-1-3-1-4- اندیشههای معاصر… … … … … … … … … … …… … … … … …… … | 34 | ||
· جان دیوئی، پدر تفکر انتقادی مدرن… … … … … … … … … … … … … … … … .
· رابرت انیس و تفکر مسئولانه… … … … … … … … … … … … … … … … … .. · نظریه پردازان انتقادی (مکتب فرانکفورت)… … …… … … … … … …… … .. · لیپمن و کاربری تفکر انتقادی در آموزش فلسفه به کودکان… … … … … …. – مبانی فلسفی برنامه فلسفه برای کودکان… … … … … … … … …… … … .. 1- مبانی هستی شناختی… … … … … … … … … … … …… … … … … . 2- مبانی انسان شناختی… … … … … … … … … … … …… … … … … .. 3- مبانی معرفت شناختی… … … … … … … … … … … …… … … … … 4- مبانی ارزش شناختی… … … … … … … …… … … …… … … … … .. 2-1-3-2- مبانی روانشناختی… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 2-1-3-2-1- دیدگاه شناختی ژان پیاژه… … … … .. ………… … … … … … … … … 2-1-3-2-2- دیدگاه ویگوتسکی… … … … … … …… … … … … … … … … … … .. 2-1-4- مؤلفهها، ویژگیها و رویکردها… … … … … … … … … … …… … …… … . 2-1-4-1- مؤلفههای تفکر انتقادی… … … … … … … … … … … … … … … ……… … . 2-1-4-2- ضرورت توجه به هر دو مؤلفهٔ تفکر انتقادی… … … … … … … … … … ….. 2-1-4-3- مهارتها و تمایلات در تفکر انتقادی… … …… … …… … … … … … … 2-1-4-4- رویکردهای تفکر انتقادی… … … … … …… … … … … … … … … … … … .. 2-1-4-4-1- تفکر انتقادی به عنوان یک مهارت عام… … … … … … … … … … … 2-1-4-4-2- تفکر انتقادی به عنوان یک مهارت در حوزهٔ خاص… … … … … … .. 2-1-5- آموزش مبتنی بر تفکر انتقادی… … … …… … … … … … … … … … … … … 2-1-5-1- تفکر انتقادی در آموزش و پرورش… … … … … … … … … … … … … … . 2-1-5-2- چرا فقدان تفکر انتقادی؟… … … … … … … … … … … … … … … … … … .. 2-1-5-3-پرورش تفکر انتقادی… … … … … … … … … … … … … … …… … …… … . 2-1-5-3-1- پرورش مهارتهای تفکر انتقادی… … …… …… … … … … … … … 2-1-5-3-2- آموزش مبتنی بر دیالوگ… … …… … … … … … … … … … … .. 2-1-5-3-3- بهره گیری از فنون طرح پرسش… … …… …… … … … … … … 2-1-5-3-4- یادگیری مبتنی بر همیاری… … … … … … … … … … … … … … 2-1-5-3-5- یادگیری بر مبنای حل مسأله… … …… … … … … … … … … … . 2-1-5-3-6- آموزش بر مبنای مورد کاوی… … … … … … … …… … … … … .. 2-1-5-3-7- آموزش راهبردهای فراشناختی… … …… … … … … … … … … … 2-1-5-3-8- پرورش تمایلات تفکر انتقادی… … …… … … … …… … … … … . 2-1-5-3-8-1- موانع تفکر انتقادی… … …… … … … … … … …… … … … … 2-1-5-3-8-2- باورهای معرفتی در تفکر انتقادی… … … … … … … … … … 2-1-5-3-9- مؤلفههای کلاس درس مبتنی بر تفکر انتقادی… …… … … … . 2-1-6- سنجش تفکر انتقادی… … … … … … … … … … … … … …… … … … … …. 2-1-6-1- شیوههای سنجش تفکر انتقادی… … … … … … … … … … … …… … … . 2-1-6-2- ابزارهای سنتی سنجش تفکر انتقادی… … … … … … … … … … … … … 2-1-6-3- مسائل و مشکلات سنجش تفکر انتقادی… … … … … … … … … … … …
بخش دوم: تعقل و تفکر در قرآن و روایات |
34
35 37 44 50 51 52 54 55 56 58 60 65 65 67 69 73 73
76 80 80 81 84 86 88 90 91 93 94 95 96 97 102 103 108 109 1114 124 |
||
2-2-1- مقدمه... … … … … … … … … … … … … . …………… … … … … … … … … … … … … . | 128 | ||
2-2-2-اهمیت تفکر نقادانه در قرآن و روایات… … … … … … … … … … … … … … . | 128 | ||
2-2-3- مفهوم تفکّر در لغت… … … … … … … … … … … … … … … … … … …… …
2-2-4-مفهوم تفکّر در قرآن… … … … … … … … … … … … … … … … … … …… 2-2-5- رابطه مفهوم قرآنی «تفکّر» با «تعقّل» و مراتب آنها... … … … … .. 2-2-6-تفکر انتقادی در تربیت اسلامی… … … … … … … … … … … … … … … 2-2-6-1-مراحل تفکر و تعقل انتقادی… … … … … … … … … … … … … … 2-2-6-1-1-مرحله اول: سمع و نظر نقادانه… … … … .. ………… … … … … … . 2-2-6-1-2-مرحله دوم: ارزیابی مشاهدات و شنیدهها…… ……………… … … .. 2-2-6-1-3-مرحله سوم: عبرت و تذکر… … … … … … … .. …………… … … … … 2-2-6-1-4- مرحله چهارم: برداشت آیه گونه از حقایق عالم… … … ……………… . 2-2-6-1-5- مرحله پنجم: تعقل انتقادی: شکل گیری نظام معیارتوحیدی…. ………………. 2-2-6-2- موانع تفکر و تعقل انتقادی در تربیت اسلامی… … … … … … .. بخش سوم: تبیین و تطبیق تحلیلی اهداف و مبانی |
129
130 131 134 134 134 140 142 144 147 151 |
||
مقدمه... … … … …………… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … . | 154 | ||
2-3-1- بررسی تطبیقی اهداف… … … … … … … … … … … … … … …… … … … … . | 155 | ||
2-3-1-1- اهداف رویکرد تفکر انتقادی و آموزش فلسفه برای کودکان… … … … .
2-3-1-2- اهداف نظام تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی… … … … … … …… … … . 2-3-1-3- تحلیل تطبیقی اهداف دو رویکرد… … … … … … … … … … … … … … .. 2-3-2- بررسی تطبیقی مبانی… … … … … … … … … … … … … … … … .. … … … … . 2-3-2-1- مبانی هستی شناسی… … … … … … … …… … … … … … … … … … .. 2-3-2-1-1-جهان شناسی در رویکرد تفکر انتقادی… … … … … … … … … … … . 2-3-2-1-2- جهان شناسی در رویکرد تربیت اسلامی… … … …… … … … … … .. 2-3-2-1-3- مقایسه جهان شناسی در هر دو دیدگاه… … … … … … … … … … .. 2-3-2-2- مبانی انسان شناسی… … … … … … … … …… … …… … … … … … … .. 2-3-2-2-1- انسان شناسی در رویکرد تفکر انتقادی… … … ... … ... … ……… … .. 2-3-2-2-2- انسان شناسی در رویکرد تعلیم و تربیت اسلامی… … … … … … … … 2-3-2-2-3- مقایسه انسان شناسی در هر دو دیدگاه… … …… … … … … … … … |
155
158 161 163 163 163 165 170 172 172 174 191 |
||
بخش چهارم: پیشینه پژوهش | |||
2-4-1- تحقیقات انجام شده در ایران… … … … … …… … … … … … … … … … … … … .. | 194 | ||
2-4-2- تحقیقات انجام شده در خارج از ایران… … … … … … … … …… … … … … … .. | 204 | ||
2-4-3- تمایز تحقیق پیش رو از تحقیقات انجام شده… … …… … … … … … … … … . | 207
|
||
فصل سوم: روش پژوهش… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … | 209 | ||
مقدمه… … … … … … … … … … …… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … | 210 | ||
3-1- روش پژوهش. … … … … … … … … … … … … … … … … … … …… … … … … … … … | 210 | ||
3-2- روش اجرای پژوهش… … … … … … … … … … … …… … … … … … … … … …… … | 210 | ||
3-3- جامعه و نمونه پژوهش… … … … … … … … …… … … … … … … … … … … … … … | 211 | ||
3-4- طرح پژوهش… … … … … … … … … … … … … … … … …… … … … … … … … … … . فصل چهارم: تجزیه و تحلیل دادهها و نمودار مفهومی یافتهها…
مقدمه… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …………… … … … … . نمودار مفهومی تفکر انتقادی… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … |
211
213 214 216 |
||
نمودار مفهومی تطبیق اهداف… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … | 216 | ||
نمودار تطبیق مبانی هستی شناسی… … … … … … … … … … … … … …… … … … … … .. | 217 | ||
نمودار تطبیق مبانی انسان شناسی… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … . | 218 | ||
فصل پنجم: نتیجه گیری… … … … … … … … … … …… … … … … … … … … ….. |
219
220 |
||
5-1- مقدمه… … … … … … … … … … … …… … … … … … … … … …… … … … … … … .. | 222 | ||
5-2- پاسخ به سؤالات اول… … … … … … … … …… … … … … … … … … … … … … | 222 | ||
5-3- پاسخ به سؤال دوم و سوم پژوهش… … … … … … … … … … … … … … … … .
5-3-1- تحلیل تطبیقی اهداف… … … … … … … … … … … … … … … … … … . 5-3-2- تحلیل تطبیقی مبانی… … … … … … … … … … … … … … … .. …… … . 5-3-2-1- مبانی جهان شناسی… … … … … … … … … … … … … … … …… . 5-3-2-2- مبانی انسان شناسی… … … … … … … … … … … …… … … … … . 5-4- پاسخ به سؤال چهارم پژوهش… … … … … … … … … … … … … … … … . |
223
223 225 225 227 229 |
||
5-5- محدودیتهای پژوهش… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … | 239 | ||
5-6- پیشنهادها… … … … … … … … … … …… … … … … … … … … … … … … … … | 240 | ||
منابع… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …… … … … … … … … … … … . | 241 |
فصل اول
کلیات پژوهش
1-1- مقدمه
در این فصل به مباحث کلان پژوهش و چارچوب کلی آن از قبیل بیان مسأله و هدف و سؤالات کلی و جزیی پژوهش و تبیین مفاهیم کلیدی پژوهش میپردازیم.
هر نظام تربیتی اهدافی را پیشاپیش خود تصور کرده و برنامههایی را برای تحقق آن اهداف متناسب با اقتضائات زمانه و التزامات فرهنگی و اجتماعی خود طراحی میکند. عصر کنونی دارای ویژگیهای منحصر به فردی است، عصر کنونی عصر انفجار اطلاعات و هجمهٔ دادههاست، عصر حکومت رسانهها بر افکار عمومی است، عصر سرعت گرفتن پیشرفتهای علمی است، عصر پیچیدگی تحولات اجتماعی میباشد، عصر ظهور مکاتب مختلف فکری است. در این عصر لازم مینماید به تربیت نسلی با ویژگیهای مطلوب بپردازیم؛ نسلی که دارای قدرت تحلیل و نقد ورودیهای ذهنی و حسی باشد، دارای مهارت فلسفیدن و قصاوت صحیح باشد، یادگیرنده مادام العمر باشد، و بیش از آنکه بخواهد صرفاً بداند؛ فکر کند و تولید کننده علم باشد. برای رسیدن به این منظور چارهای جز تقویت مهارت تفکر نقادانه و سنجشگرانه البته با توجه به اقتضائات محیطی و اجتماعی و فرهنگی نداریم. برای بومی سازی این روش ضمن تبیین دقیق این رویکرد آموزشی، شناسایی ناهمخوانیهای موجود در این روش با مبانی تعلیم و تربیت اسلامی از ملزومات کار است.
1-2- بیان مسأله
پرورش تفکر از جمله وظایف هر نظام تربیتی بوده و پرداختن به آن، نیازمند طراحی و به کارگیری الگوهای پرورش مهارتهای تفکر و تقویت قوه استدلال و نقد در متربیان است. آن چه امروزه محل توجه متخصصان یادگیری علی الخصوص در زمینه مفاهیم فلسفی و سؤالات بنیادی میباشد آن است که همه انسانها فطرتاً دارای خصوصیت اندیشیدن و تفکرند و اندیشه و تفکر بیش از هر چیز نیازمند کسب مهارت اندیشیدن است. دانش آموزان همانطور که به فراگیری خواندن و نوشتن میپردازند، لازم است، نحوه استدلال و داوری صحیح و نقد مشاهدات و اطلاعات پیرامونیشان را علی الخصوص در حوزه مسائل اساسی زندگی، بیاموزند و در مرتبهای بالاتر شیوه فکر کردن خود را ارزیابی نمایند. با توجه به گسترش روز افزون آموزش تفکر انتقادی در دنیا و ورود این مبحث در قالب واحدهای درسی در برخی دانشگاهها و در قالب برنامه درسی «آموزش فلسفه برای کودکان» در برخی مراکز آموزشی، توجه به برخی نکات حائز اهمیت است. تکوین الگوی امروزی آموزش بر مبنای روش تفکر انتقادی در فرهنگ غرب، خواه ناخواه آن را با الزامات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی خاصی همراه کرده است. واضح است که هر نظام آموزشی ساختاریافته بر مبنای مبانی فلسفی و انسان شناسانه برخاسته از درون مایه فرهنگی و با توجه به مؤلفههای اجتماعی خاص خود شکل میگیرد. بنابراین بدون شناخت و تحلیل پیش فرضها و مبانی فلسفی این رویکرد آموزشی و نیز بدون لحاظ نمودن مبانی فلسفی تعلیم و تربیت اسلامی برخاسته از متون وحیانی و کلام بزرگان دین و متفکران در این عرصه و بدون ملاحظهٔ مؤلفههای فرهنگی و اجتماعی جامعه امروزی ایران اسلامی و اسناد بالادستی مدون شده در سالهای اخیر مانند فلسفه سند ملی آموزش پرورش جمهوری اسلامی، نمیتوان این الگو را به طور محض در نظام آموزش و تربیتی ایران اسلامی به کار گرفت و در انتظار نتایج مطلوب بود. در این پژوهش محقق در پی پاسخ دادن به این پرسش است که: اصول و مبانی فلسفی، روشی و محتوایی رویکرد تفکر انتقادی در عرصه تعلیم و تربیت چیست و حوزههای اشتراک و افتراق مبانی فلسفی رویکرد آموزش تفکر انتقادی با آموزههای تربیت اسلامی چه میباشد؟
1-3- هدف پژوهش
بنابر آن چه در بیان مسأله گفته شد، در این تحقیق اهداف پژوهشی چندگانهای به شرح ذیل دنبال خواهد شد.
هدف کلی پژوهش: تبیین رویکرد تفکر انتقادی در عرصه تعلیم و تربیت و تحلیل تطبیقی مبانی آن
بر مبنای آموزههای تربیت اسلامی
اهداف جزیی پژوهش حاضر عبارتند از:
1- بررسی اهداف و مبانی فلسفی رویکرد آموزش تفکر انتقادی در عرصه تعلیم وتربیت
2- بررسی اهداف و مبانی فلسفی رویکرد تربیت اسلامی
3- تحلیل تطبیقی اهداف و مبانی فلسفی رویکرد تفکر انتقادی و تربیت اسلامی
4- تبیین مفهوم تفکر انتقادی در منابع اسلامی
1-4- سؤالهای پژوهش
برخاسته از اهداف پژوهش و برای دستیابی به اهداف مذکور سؤالهای اصلی پژوهش حاضر عبارتند از:
1- رویکرد تفکر انتقادی در عرصه تعلیم و تربیت چه میباشد و از تحلیل تطبیقی مبانی آن
بر مبنای آموزههای تربیت اسلامی چه نتایجی حاصل میشود؟
سؤالات جزیی پژوهش حاضر بر مبنای اهداف پژوهش عبارتند از:
- اهداف و اصول و مبانی فلسفی رویکرد تفکر انتقادی در عرصه تعلیم و تربیت چه میباشد؟
- اهداف و اصول و مبانی فلسفی رویکرد تربیت اسلامی چه میباشد؟
- حوزههای اشتراک و افتراق رویکرد آموزش تفکر انتقادی با آموزههای تربیت اسلامی در حیطه مبانی و اهداف کدامند و چه نتایجی از ارزیابی رویکرد تفکرانتقادی بر مبنای آموزههای تربیت اسلامی حاصل میگردد؟
- تبیین مفهوم تفکر انتقادی در منابع اسلامی به چه صورت است؟
1-5- ضرورت پژوهش
به نظر میرسد آنچه پرورش تفکر انتقادی را در مدارس ضروری میسازد، نداشتن الگوی تفکر صحیح برخاسته از مبانی فلسفی تعلیم و تربیت اسلامی و فقدان نگاه کلی صحیح متربیان به عالم و خود انسانی و غایت زندگی و سایر پرسشهای اساسی از طرفی و از سوی دیگر عدم توانایی متربیان در مواجهه با گوناگونی مسائل پیش آمده در موقعیتهای زندگی هر فرد است. اما برای این آماده سازی آنها چه میتوان کرد؟ آیا میتوان در فرآیند تربیت، موقعیتهای واقعی زندگی را ایجاد نمود و راه حلهای هر یک را بیان نمود؟ آیا میتوان لحظه لحظه زندگی متربیان را پیش بینی کرده و برای هرکدام راه حلهای صحیح آر ارائه نمود؟ آیا میتوان اقتضائات جامعه آینده را به طور کامل پیش بینی کرده و برای آن دستورالعملهای کارآمدی عرضه کرد؟ تغییر و تحولهای مستمر اجتماعی امروزی و چالشها بر سر سؤالات اساسی و تفاوتهای فردی متربیان، مانع از ارائه راه حلهای واحد و کلیشهای در پاسخگویی به مسائل روزمره متربیان میشود.
بنابراین پرورش تفکر، امروزه از نیازهای ضروری نسل حاضر به شمار آمده و در عین حال نظام آموزش و پرورش رسمی، در رتبه نخست و خانواده در رتبه بعد، نهادهای پاسخگو به این نیاز اساسی است و به این سبب پرورش صحیح تفکر یکی از مهمترین رسالتهای نظام رسمی آموزش و پرورش است. از آنجا که پرورش تفکر و بارور ساختن آن در نظام تربیتی ضروری است، پرداختن به روشهای متنوع و مختلف آن گریز ناپذیر است. از همین رو آموزش تفکر انتقادی به عنوان یکی از روشهای بارور ساختن تفکر متربیان اهمیت مییابد و در باره آن الگوهای متعددی با رویکردهای متفاوت و متنوع در نظامهای آموزشی دنیا مطرح میگردد. از این جمله میتوان به برنامه «آموزش فلسفه برای کودکان» اشاره نمود که با هدف «تقویت قوه استدلال و بسط شیوههای آموزش مهارتهای فکری» (لیپمن، 1984، به نقل از ضرغامی،1390) ابتدا توسط «ماتیو لیپمن» طراحی و در بسیاری از کشورها اجرا شده است. بکارگیری گسترده این برنامه آموزشی و نتایج مثبت تحقیقات در باره افزایش شاخصهای مهارت تفکر متربیان و پیشرفت تحصیلی ایشان، کارامدی بیشتر این الگو را در مقایسه با سایر روشهای آموزش تفکر انتقادی در پی داشته است. به کار گیری این رویکرد در بیش از یکصد و پنجاه کشور جهان علاوه بر اینکه حاکی از اعتبار نسبی آن است، تغییرات زیادی را در این طرح به وجود آورده است. این تغییرات و اصلاحات، برحسب اقتضائات اجتماعی و فرهنگی کشورهای مختلف انجام پذیرفته، که ضرورت بازخوانی آن را در فضای فرهنگی و اجتماعی ما و با توجه به مبانی فلسفی تعلیم و تربیت اسلامی مؤکد میسازد. عدم توجه به اقتضائات فرهنگی اجتماعی ما و تفاوتهای موجود میتواند آثار مخاطره آمیزی را در عرصههای مختلف تربیتی در بازه زمانی بلند مدت در پی داشته باشد. در این میان ملاحظه مبانی فلسفی زیرساز نظام آموزشی و دیدگاههای کلان پشتیبان آن و مقایسه آنها با مبانی این الگو و شناخت تباینها و تضادها و نیز مشخص ساختن نقاط اشتراک و توافق، اهمیت مضاعفی میابد. روی آوری برخی مدارس و مراکز آموزشی به این رویکرد و قرار دادن آن در برنامه درسی و آموزشی خود در عین غنا بخشیدن به فعالیتهای پرورش مهارتهای تفکر، به دلیل عدم بررسی مبانی و تنقیه محتوایی و روشی، به نوعی آشفتگی مفهومی و اجرایی منجر گشته است. (ضرغامی،1390).
با توجه به مقدمه فوق، تلاش برای دستیابی به یک الگوی مناسب در راستای تفکرسنجشگرانه و نقادانه برخاسته از تجربه بشری منقّح شده توسط متون وحیانی و مبتنی بر نگرشی فطری و الهی و متناسب با مقتضیات فرهنگی و اجتماعی ایران اسلامی ضروری به نظر میرسد. در این پژوهش بنا بر ترسیم این الگوی کامل نیست، بلکه اراده بر تدقیق در مبانی فلسفی و روشی رویکرد تفکر انتقادی موجود و تطبیق آن با موارد مذکور است تا انطباقها و عدم انطباقها مشخص گردد. باشد که در گامهای بعدی محققان حوزه تعلیم و تربیت به ترسیم یک الگوی کامل پرورش مهارتهای تفکر نقادانه برخاسته از منابع وحیانی و تجربه بشری نائل شوند.
1-6- تعریف مفاهیم:
تفکر انتقادی:
ادوارد گلاسر که در اندیشهٔ خود از دیدگاههای دیوئی در باب تفکر انتقادی بهره برده است، تفکر انتقادی را این گونه تعریف میکند: 1. تمایل برای بررسی موضوعها و مشکلات به یک روش اندیشمندانه که در حوزهٔ تجارب شخص رخ میدهد. 2. دانش روشهای بررسی و استدلال منطقی و در نهایت 3. مهارتهای به کارگیری این روشها (واتسون – گلاسر، 1980)
پائول و الدر (2001) تفکر انتقادی را به عنوان یک فرایند انضباط ذهنی و مجموعهای از مهارتها برای پردازش و گسترش اطلاعات و باورها تعریف میکنند. بر این اساس، تفکر انتقادی، فرایندی است که اندیشنده را قادر میسازد تا به خلق و ارزیابی عملکرد ذهنی بپردازد.
چافی (2003) تفکر انتقادی را هم به عنوان فلسفهٔ آموزش و پرورش و زمینهٔ مطالعاتی و هم به عنوان یک روش پژوهش معرفت شناختی تعریف میکند. او استدلال میکند که تفکر انتقادی ایده ایست با چارچوب نظری خاص خود که برای سازماندهی تجارب، شکل دهی دانش و بسط فلسفهٔ زندگی به کار میرود. او تفکر انتقادی را به عنوان تلاشهای سازمان یافته، ارادی و فعال فرد تعریف میکند که به منظور شفاف کردن و اصلاح درک خود از طریق ارزیابی دقیق اندیشههای خود و دیگران صورت میگیرد. (نیستانی و امام وردی،1392، ص:26)
مبانی فلسفی:
گزارههایی است که در باره چیستی و چرایی و چگونگی یک موضوع به شکل تجویزی و کلان میپردازد (برگرفته از مبانی نظری سند تحول آموزش و پرورش،1390: 37) که شامل مبانی معرفت شناختی و هستی شناختی و انسان شناختی و ارزش شناختی یک رویکرد میباشد، که در پی آن، اهداف، اصول، ساحتها، مراحل و عوامل و موانع و روشهای مربوط به آن بررسی میشود. (محمدتقی مصباح یزدی،1391)
تربیت اسلامی:
برخی مفهوم تربیت را ربّانی شدن و ربوبی ساختن انسان به معنای قبول پرورندگی خدای مالک مدبّر، تعریف کردهاند، که این ربوبی گشتن در سه حیطه شناخت و انتخاب و عمل صورت میپذیرد. (باقری،1391: 61)
برخی دیگر، مفهوم تربیت اسلامی را به این قرار دانستهاند: فرآیند تعاملی زمینه ساز تکوین و تعالی پیوسته هویت متربیان، به صورتی یک پارچه و مبتنی بر نظام معیار اسلامی، به منظور هدایت ایشان در مسیر آماده شدن جهت تحقق آگاهانه و اختیاری مراتب حیات طیبه در همه ابعاد میباشد. (مبانی نظری سند تحول بنیادین،1390: 139).
آموزههای تربیت اسلامی:
گزارههای توصیفی- تجویزی و بنیادین برگرفته از نصوص منابع اسلامی به منظور تحقق تربیت اسلامی را میتوان آموزههای تربیت اسلامی دانست. که این آموزهها ناظر به اهداف، روش، محتوا و برنامههای عملیاتی این حوزه است. (برگرفته از مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش،1390: 36)
فصل دوم
ادبیات پژوهش
بخش اول: تبیین رویکرد تفکر انتقادی؛
معنا، مبانی، مؤلفهها و رویکردها، آموزش و سنجش تفکرانتقادی
مقدمه
بدون تردید نظام آموزشی ما، نقش اساسی در توسعه همه جانبه جامعه دارد. یکی از مهمترین اهداف آموزش و پرورش تربیت دانش آموختگانی است که با استفاده از روشهای مختلف تفکر به فعالیت علمی بپردازند. از میان رویکردهای مختلف تفکر، در دوران متأخر به رویکرد تفکر انتقادی توجه بسیاری شده است (امین خندقی،1390). به عنوان مثال در سراسر کشور آمریکا، دانشگاهها، دبیرستانها و حتی مدارس ابتدایی در حال آزمودن روشهای مختلف آموزش تفکر و تجزیه و تحلیل انتقادی با شاگردان خود هستند؛ برای مثال در نظام دانشگاهی کالیفرنیا، شاگردان موظفند که قبل از فارغ التحصیل شدن درسی را در تفکر انتقادی بگذارنند (چت مایرز ترجمه ابیلی، 1386، ص:8). با توجه به این که تفکر انتقادی به امری مهم در فرآیند آموزش تبدیل شده، ایجاد فهم بنیادی مشترک از معانی مختلف این رویکرد آموزشی لازم است. (امین خندقی،1390)
2-1-2- معنا و مفهوم تفکر انتقادی
واژه نقد در میان عموم مردم، دو معنای متداول دارد. نخست، به معنای نگرستین در نکات منفی و در نهایت، “رد کردن” آنها، و دیگر، غلبه یافتن در بحثها و مجادلات کلامی. مراد از “تفکر نقادانه” هیچ یک از اینها نیست. مراد از تفکر نقادانه که بهتر است آن را تفکر سنجشگرانه بنامیم:
Abstract:
The purpose of this study is to explain the approach to critical thinking in the field of education and comparative analysis of its principles based on the teachings of Islamic Education. The nature of this study, the analytical methods used, And sources used in this study consists of Quran and Nahj addition, educational books, psychology, educational articles, journals, and has been linked sites. Data collection methods used in this research is that the researcher is library method.
In this study, researchers sought to answer the question that What are the fundamentals of philosophical, methodological and substantive approach to critical thinking in the field of education and what is the areas and differences of philosophical approach to teaching critical thinking and teaching of Islamic education?
The researcher With the accuracy in the field of objective and philosophical foundations of this approach in the area of cosmology and anthropology and With the implementation of the analytical of that, with foundations of Islamic Education concluded that Significant difference is in terms of the principles of critical thinking approach Compared with the basics of cosmology and anthropology of Islamic Education. non-exhaustive of educational goals in critical thinking approach, Fixation of definition as the visible universe, and ignoring the truths of that are outside the circle of our empirical senses, and limited definition of human life in this Universe life, and other items is Fundamental differences between the those educative approaches.
Keywords: critical thinking, philosophical foundations, teachings of Islamic Education
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.