پایان نامه فطرت انسان از منظر قرآن کریم
فهرست محتوا
فهرست مطالب
- چکیده 1
- مقدمه 3
- بیان مسأله 4
- ضرورت تحقیق 4
- سؤالات تحقیق. 5
- اهداف علمی تحقیق 5
- هدف کاربردی 5
- روش تحقیق 5
- پیشینه تحقیق 6
- فصل اول: کلیات
- 1-1. معنا شناسی فطرت… 14
- 1-1-1. معنای ماده فَطَرَ. 14
- 1-1-2. معنی فطرت… 16
- 1-1-3. استعمالات قرآنی واژه « فطر» و مشتقات آن. 18
- 1-2. اهمیت مقوله فطرت… 19
- 1-2-1. جایگاه مهم مقوله فطرت در قرآن وسنت… 19
- 1-2-2. رابطه مقوله فطرت باتوحید. 21
- 1-2-3. رابطه مقوله فطرت با هدایت الهی.. 27
- 1-2-4. رابطه مقوله فطرت با هویت انسان. 31
- فصل دوم: شواهد قرآنی وجود فطرت
- 2-1. شبهه ای قرآنی در خصوص وجود فطرت 53
- فصل سوم: مشخصات فطرت
- 3-1. محتوای فطرت… 59
- 3-1-1. عقیده به توحید. 59
- 3-1-1-1. شواهد فطری بودن توحید. 59
- 3-1-1-2.تبیین مراد از فطری بودن توحید. 65
- 3-1-2. گرایش به عبودیت… 68
- 3-1-3. تطابق با دین.. 70
- 3-1-3-1. شواهد فطری بودن دین.. 71
- 3-1-3-2. تبیین مراد از فطری بودن دین.. 75
- 3-1-4. شناخت حسن و قبح.. 79
- 3-1-5. گرایش به حق.. 81
- 3-1-6. گرایش به زیبایی.. 83
- 3-2. اوصاف فطرت… 87
- 3-2-1. تبدیل ناپذیری.. 88
- 3-2-2. نسیان پذیری.. 88
- فصل چهارم: عوامل بازگشت به فطرت
- 4-1. سختی ها 93
- 4-2. استدلال و احتجاج.. 96
- 4-3.آیات قرآنی.. 99
- 4-4. موعظه. 101
- 4-5. بیان مثل.. 104
- 4-6. انذار. 105
- منابع و ماخذ 110
چکیده
موضوع تحقیق حاضر بررسی مقوله فطرت انسانی از منظر قرآن کریم میباشد. این مبحث با برخی مباحث اساسی از جمله توحید و معرفت الهی، هویت شناسی و هدایت الهی رابطه اساسی داشته و همین امر اهمیت بحث از فطرت را نشان میدهد و لذا تبیین دقیق آن میتواند فواید علمی و عملی مهمی داشته باشد. فطرت انسان همان نحوهی خاص از آفرینش اوست که همین آفرینش ویژه دلیل بینش شهودی و معرفت و گرایش فطری او به خدای سبحان میباشد؛ به گونهای که میتوان گفت فطرت انسان بر توحید و معرفت الهی سرشته شده است. در قرآن کریم آیات بسیاری وجود فطرت را برای انسان ثابت میکنند از جمله در آیه 30 سوره روم به طور واضح و روشن از فطرت انسان و لزوم تبعیت و پیروی از آن سخن به میان آمده است: «فَأقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیْفَاً فِطْرَتَ اللهَ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیْلَ لِخَلْقَ اللهِ ذَلِکَ الدِّینُ القَیِّمْ وَ لَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یعْلَمُونَ». دلیل قرآنی دیگر بر وجود فطرت آیاتی است که حقایق و آیات قرآنی را ذکر معرفی فرموده و روی متذکر شدن انسان تأکید مینمایند. با این توضیح که برخی نظرات تفسیری این تعابیر را به این مفهوم دانستهاند که انسان قبلاً این حقایق را میدانسته و فراموش کرده است. آیات مربوط به توجه به خدای سبحان در سختیها نیز اشاره به وجود فطرت خداجویی در انسان دارند. آیه میثاق نیز با توجه به تفسیرهای بیان شده درباره آن بیانگر وجود توحید فطری در انسان میباشد. از آیات قرآن کریم مشخصات فطرت نیز استنباط میشود که بعضی از آنها مربوط به محتوای فطرت و بعضی مربوط به اوصاف فطرت میباشد. محتوای فطرت انسان شامل گرایش او به توحید و عبودیت و بندگی و حقیقت و زیبایی و … میباشد که در قرآن کریم به آنها اشاره شده است؛ با توجه به آیات قرآن در زمینه محتوای فطرت میتوان گفت که آیه میثاق و آیات مربوط به توجه به خدای سبحان در سختیها را از جمله شواهد قرآنی توحید فطری در انسان میباشند؛ هم چنین در ادبیات قرآنی برای اعلام حسن و قبح برخی امور هیچ دلیل و برهانی ارائه نشده است و این بدان معنی است که انسان به طور فطری به حسن و قبح آن امور واقف است. هم چنین از آیات قرآنی میتوان استفاده نمود که اصل لزوم تبعیت از حق برای تمام انسانها فطرتاً روشن است و نیازی به اثبات آن نیست؛ تطابق دین و شریعت با فطرت انسان نیز از آیات قرآن از جمله آیه 30 سوره روم به دست میآید. از اوصاف مطرح شده برای فطرت در قرآن میتوان به «نسیان پذیری» و «تبدیل ناپذیری» آن اشاره نمود. با توجه به صفت نسیان پذیری فطرت، در قرآن کریم عوامل مؤثر در تذکر انسان و رجوع به فطرت نیز بیان شده است: از قبیل سختیها، موعظه، بیان مثل، انذار، احتجاج، که هریک از آنها از روشهای تربیتی قرآن کریم میباشد و باعث میشوند که انسان پردههای غفلت و فراموشی را کنار زده و متوجه خواستههای فطرت اصیل و پاک خویش شود و در کنار این عوامل قرآن شرط پذیرش تذکر را نیز خشیت الهی بیان میکند.
کلید واژه: فطرت، قرآن کریم، تذکر، مشخصات فطرت، رجوع به فطرت.
مقدمه
یکی از مهمترین مباحثی که در قرآن کریم و در روایات امامان معصوم (علیهم السلام) بر آن تأکید شده، مسأله فطرت است. در این راستا در آموزههای دینی به مباحثی از قبیل فطرتمندی انسان، فطری بودن دین، فطرت پسندی حسن عدل و قبح ظلم، معلوم بودن فجور و تقوی به الهام فطری، اعتراف پیشین انسان به ربوبیت الهی در عالم ذرّ و عهد و پیمان پیشین خداوند با او در عدم تبعیت از شیطان اشاره شده است. رابطه فطرت انسان با توحید و معرفت الهی و سایر مباحث اساسی اهمیت بحث از فطرت را نشان میدهد.
فطرت که خلقت خاص و آفرینش ویژه است اصلیترین سرمایه و برترین ره توشهای است که خداوند متعال انسان را از آن نعمت بزرگ، که سرشت خداشناسی آمیخته با گرایش و دلپذیری حقطلبی است، برخوردار نموده، و همواره وی را به حفظ و حراست آن سفارش میکند. سالکی که با تمسک به عمود قیم فطرت در راه شکوفائی و رشد آن کوشا باشد، بدون تردید به مقصد نائل و واصل خواهد شد، اگر فطرت انسان شناخته نشود و ابعاد وجودی آن در انسان شناسایی نگردد، انسان به قلههای کمال و موفقیتهای معنوی نخواهد رسید، چنان که بنا به نقلی رسول اکرم (ص) میفرماید: «مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبّه»(آمدی /232)(هر که خود را شناسد، خدایش را شناخته است). پس آدمی قبل از آنکه به شناخت جهان پیرامون خود و نیک و بد آن بپردازد، باید خود را بشناسد و گنجینههای فطرت و نهاد خود را کشف نماید و آنها را به کمال برساند و امیال نفسانی و شهوانی خود را تعدیل کند. در این صورت است که به بزرگترین سعادت نائل میشود. اما اگر غفلت بورزد و استعدادهای خود را نیابد و شکوفا نسازد و فقط نیازهای مادی و امیال نفسانی و حیوانی خود را بر آورد، گرفتار خسران میگردد و از مرتبه انسانیت به حیوانیت تنزل میکند.
تمام اهداف تربیتی به فطرت آدمی محقق میشود و آنچه زمینه سیر به سوی حقیقت انسان را فراهم میسازد فطرت اوست. خدای متعال همه موجودات را به آفرینشی مخصوص داشته است که به سبب آن آفرینش به سوی مطلوب خویش سیر کنند و به کمال حقیقی خود برسند.
لذا با توجه به جایگاه ویژه فطرت در فرهنگ و معارف اسلامی بحث درباره فطرت انسان از منظر قرآن کریم و ویژگیها و راههای شکوفائی و رشد و تعالی آن از اهمیّت ویژهای برخوردار خواهد بود. در این رساله در بخش اول به معنا شناسی فطرت و رابطه فطرت با مباحث اساسی انسان پرداخته میشود و در بخش دوم شواهد قرآنی وجود فطرت در انسان بیان شده و شبهاتی که پیرامون وجود فطرت در انسان مطرح شده است پاسخ داده میشود و در بخش سوم به مشخصات فطرت از دید گاه قرآن که شامل محتوا و اوصاف فطرت میشود، پرداخته میشود و در بخش پایانی عوامل تذکر و بازگشت به فطرت بیان میشود.
بیان مسأله:
از مباحث مهم و حساس موجود در آیات وحیانی، مبحث فطرت انسانی است. در اهمیت این مقوله همین بس که با اساسیترین مبحث انسانی یعنی معرفت الله و همچنین مباحث مهم دیگرمانند هویت شناسی انسان رابطه وثیق پیدا میکند. رساله حاضر در صدد است بعون الله تعالی به تبیین قرآنی این مقوله بپردازد. یکی از ابعاد بحث، معنا شناسی فطرت است و مطلب دیگری که بایستی به خوبی تبیین گردد رابطه فطرت انسان با سایر مباحث اساسی از قبیل «توحید»، «هدایت الهی» و «هویت انسان» است. مبحث دیگری که بایستی ضمن این تحقیق تبیین گردد، ادله و شواهد اثبات اصل وجود فطرت انسانی با استفاده از آیات قران کریم میباشد. البته در این راستا لازم است به شبهاتی که از ظاهر برخی آیات شریفه در این خصوص متبادر به ذهن میشود پاسخ داد. بُعد دیگر بحث تبیین مشخصاتی است که قرآن کریم برای فطرت انسانی بیان می نمایدکه این مشخصات را میتوان در دو قالب کلی محتویات و اوصاف فطرت مطرح نمود، در زمینه محتویات فطرت، بایستی با توجه به آیات قرآن کریم گرایش هاو کششها و خواستههای فطری انسان تبیین شود و در زمینه اوصاف فطرت نیز باید ویژگیها و خصوصیتهای فطرت انسان از دید گاه قرآن بیان شود. در نهایت با توجه به نسیان پذیری فطرت، عواملی که قرآن کریم در خصوص بازگشت به فطرت اصیل انسانی مطرح فرموده و هم چنین شرایط مؤثر بودن این عوامل بایستی استنتاج و تبیین گردد.
ضرورت تحقیق:
بر اساس آموزههای وحیانی، فطرت انسانی با اصلیترین حقیقت عالم یعنی توحید و معرفت الله تعالی ارتباط وثیق دارد و همین وابستگی کافی است که به تبیین دقیق مقوله فطرت پرداخته شود. به عبارت دیگر تبیین مقوله فطرت میتواند معارفی اساسی در خصوص توحید و معرفت الله و طریقه نیل به توحید و معرفت الهی را ارائه نماید. گذشته از این تبیین مقوله فطرت قدمی است اساسی در خصوص پاسخ گویی به سؤال اساسی انسان در خصوص خود شناسی.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.