پایان نامه مطالعه تطبیقی ماهیت و آثار حقوق اسرا در ایران،اسلام و حقوق بین الملل
فهرست محتوا
فهرست مطالب
- چکیده : 1
- مقدمه : 2
- 1)بیانمسأله: 2
- 2) اهمیتوضرورتانجامتحقیق: 3
- 3)مرورادبیاتوسوابقمربوطه: 3
- 4) اهداف : 4
- 5)سؤالاتتحقیق: 4
- 6)فرضیههایتحقیق: 5
- 7) روششناسیتحقیق: 5
- 8) ساختارتحقیق 5
- کلیاتومفاهیم 7
- مبحثاول : اسیر،تعریفحقوقیوعرفیآنوبررسیوضعیتاسیران 8
- گفتاراول : تعریفعرفیوحقوقیاسیر 8
- بنداول : تعریفعرفی 8
- بنددوم : تعریفحقوقیاسیر 9
- گفتاردوم : اسیردرجوامعمختلفودیدگاهاسلامدربارهاسیر 12
- بنداول : دیدگاهاسلامدربارهاسیر 12
- بنددوم : اسیردرجوامعاولیهتاقرونوسطی 15
- مبحثدوم : وضعیتاسارتواسیراندرجنگهایجهانیاولودوموپسازآنها 17
- گفتاراول : وضعیتاسارتواسیراندرجنگهایجهانیاولودوم 17
- بنداول : اسیراننظامی 20
- بنددوم : اسیرانغیرنظامی 28
- گفتاردوم : وضعیتاسیرانپسازجنگجهانیدوم 33
- مبحثسوم : رویکرداسلامبهجنگوخشونت 34
- گفتاراول : تعریف،تاریخچهوانواعجنگومخاصماتمسلحانه 35
- بنداول : تعریفجنگ 35
- بنددوم : تاریخچهوریشهیابیبروزپدیدهیجنگ 37
- 2-1 : مخاصماتمسلحانهغیربینالمللی 42
- 2-2 : مخاصماتمسلحانهبینالمللی 43
- گفتاردوم :بررسیاصلنفیجنگازدیدگاهاسلاموحقوقبینالملل 44
- بنداول : اصلنفیجنگوخشونتازدیدگاهبینالملل 44
- بنددوم : نفیجنگازمنظرقرآنواحادیث 45
- گفتارسوم : نگرشاسلامبهانسانوفرهنگصلح 46
- بنداول : نگرشاسلامبهانسانوحقوقانسانی 46
- بنددوم : ترویجفرهنگصلح 49
- بندسوم : اصولوقواعدفقهی 51
- فصلدوم : بررسیاصولحقوقیحمایتازاسیرانمخاصماتمسلحانهدرپرتوحقوقبینالمللبشردوستانه 53
- مبحثاول : بررسیحقوقبشردوستانهبینالمللیواسلامی 54
- گفتاراول : مروریبرمفاهیمحقوقبشردوستانهبینالمللیواسلامی 55
- گفتاردوم : اصولتفکیک،ضرورتوتناسبدرحقوقبشردوستانهبینالمللیواسلامی 57
- مبحثدوم : بررسیحقوقاسیرانجنگیدرنگرشاسلامیوبینالمللی 58
- گفتاراول:بررسیحمایتهایکلیازحقوقاسیرانجنگیاسیرانوحسنرفتارانسانیباآنان 58
- بنداول : حمایتکلیازاسیران 58
- بنددوم : رفتارانسانی 59
- گفتاردوم : نفیاعمالتلافیجویانهوکسباطلاعاتواخبار،کار،رهاییوسایراعمالبدونرعایتاصولانسانی 60
- بنداول : عدماعمالتلافیجویانه 60
- بنددوم : نفیکسباخبارواطلاعات 60
- بندسوم : کاراسیرانجنگی 61
- بندچهارم : رهاییاسیراندرراستایحسنرفتارباآنان 63
- بندپنجم : حقوقمذهبیومصونیتاموالشخصیاسیرانجنگی 70
- بندششم : فراراسیران 73
- گفتارسوم : تنبیهاتجزاییوانتظامیاسیرانوشکایتآنانبهلحاظکیفیتاسارت 73
- بنداول : تنبیهاتانتظامیوجزاییاسیرانجنگی 74
- بنددوم : شکایتاسیرانجنگیبهلحاظکیفیتاسارت : 77
- گفتارچهارم : حمایتهایقانونیوبینالمللیوارگانهایحمایتکنندهازاسیرانجنگی 78
- بنداول : کشورحامی 79
- بنددوم : کمیتهیبینالمللیصلیبسرخ 81
- بندسوم : نمایندهمعتمداسیران 82
- بندجهارم : سازمانهایبینالمللیانسانیوبشردوستانه 83
- فصلسوم : بررسیحمایتهایحقوقیدرزمینهاستخلاصورهاییاسیرانباارائهشواهدعینیدراینزمینه 85
- مبحثاول : روشهایاستخلاصوبازگشتاسیرانجنگی 86
- گفتاراول : مبادلهاسیران 88
- گفتاردوم : فوتاسیران 90
- گفتارسوم : ضمانتیاقولاسیر3 : 92
- گفتارچهارم : فراراسیران 94
- گفتارپنجم : جراحتوبیماریشدیداسیران 95
- گفتارششم : پایانمخاصماتفعال 96
- مبحثدوم : ارائهشواهدعینیازخاطراتاسیرانجنگعراقعلیهایرانونامههایاسارتآنان 98
- گفتاراول : نامههایاسارت 99
- بنداول : نامهایازآزادهیشهیدمحمودامجدیان 99
- بندسوم : نامهایازآزادهرسول… 101
- بندچهارم : نامهایازآزادهمجیدجلالوند 101
- گفتاردوم : ضمانتهایاجراییکنوانسیون 1949 ونارساییهاوخلاهایآن 102
- نتیجهگیریوپیشنهادات : 104
- الف )نتیجهگیری : 104
- ب) پیشنهاد : 109
- منابع : 111
- الف ) فارسی: 111
- 1) کتب 111
- 2) مقالات Error! Bookmark not defined.
- 3) پایاننامهوتقریرات Error! Bookmark not defined.
- ب ) عربی 112
- ج ) انگلیسی 113
چکیده:
با بروز جنگ، اولین مسئلهای که بعد از بیخانمانی هزاران انسان و بحرانهای عظیم اقتصادی بروز میکند، به اسارت گرفتهشدن تعدادی از افراد طرفین در این درگیریها میباشد که گاه با سیل عظیم مردان و زنانی روبرو میشویم که در زندانهای دشمن گرفتار شده و سالیان زیادی را بایستی بهعنوان اسیر جنگی در خاک دشمن سپری نمایند، تا که شاید بعد از اتمام جنگ به خانه و کاشانهٔ خویش برگردند.
رفتار انسانی با اسیران جنگی ریشه در این واقعیت دارد که رزمندگان به اسارت گرفته شده دیگر هیچ خطری برای جان افرادی که آنها را به اسارت گرفتهاند و یا ارتش آنها ندارند. این امر مبنای رفتار انسانی پیشبینی شده در مخاصمات مسلحانه با اسیران را در حقوق بینالملل تشکیل میدهد.؛ هرگونه تبعیض بر اساس نژاد، ملیت، عقاید مذهبی یا نظریات سیاسی یا معیارهای مشابه، غیرقانونی است. مقابله به مثل علیه اسیران جنگی ممنوع خواهد بود؛ اسیران جنگی باید به اندازه کافی مواد غذایی و پوشاک و همچنین مراقبتهای لازم پزشکی دریافت کنند، باید در اعمال فرایض مذهبی آزاد باشند؛ اسیران جنگی تابع قانونها، مقررات و دستورات لازمالاجرا در نیروهای مسلح قدرت بازداشتکننده هستند. قدرت بازداشتکننده در مبادرت به اقدامات قضایی یا انضباطی در خصوص هر یک از جرائم ارتکابی توسط اسیران جنگی علیه این مقررات محق است. در حقوق ایران در زمینه حقوق اسرا به طور اختصاصی قوانین و مقررات خاصی پیش بینی نشده است لذا در ایران از حقوق اسلام و مقررات بین المللی تبعیت میگردد. در حقوق اسلامی نخستین دستوری که در قرآن به هنگام گرفتن اسیر آمده است؛ فرمان آیه 4 سوره محمد است: «فشدوا الوثاق» که به معنای در اختیار داشتن کامل اسیر است. این جمله در بیان محافظت و مراقبت کامل از اسیر به کار برده میشود. در اسلام اگر حق حیات اسیر به رسمیت شناخته شده است، ناگزیر تأمین لوازم حق حیات پذیرفته شده است و اسیران جنگی نیز همانند همه قشرهای محروم و مستمند از تأمین اجتماعی برخوردار هستند و نشانه این نوع تفکر در مورد اسیر، آیه 8 سوره مبارکه دهر است که رسیدگی به تغذیه اسیران را در کنار ضرورت تأمین اجتماعی مستمندان و ایتام آورده است. به طور کلی، میتوان گفت که رسیدگی، نگهداری و مراقبت اسیران از واجبات کفایی است و انجام آن به صورت مستقیم بر عهده دولت اسلامی و بیتالمال است و یا به طور غیرمستقیم از باب حسبه به دولت اسلامی واگذار میشود. اسیر جنگی از نقطهنظر حق دریافت مزد کار و نحوه اشتغال، حکم خاصی ندارد و مشمول مقررات عمومی حقوق کار در اسلام است. بیشک بیگاری کشیدن از اسیران و وادار کردن آنان به کارهای اجباری، حتی با پرداخت دستمزد نمیتواند مصداق احسان باشد که در قرآن و سنت بر انجام آن در حق اسیران تأکید شده است.
کلید واژه: اسیران جنگی، حقوق بین الملل بشر دوستانه، اسلام، ایران، اسناد بین المللی.
مقدمه:
1) بیان مسأله:
موضوع اسیران جنگی و نحوه برخورد با آنان از قدیمیترین موضوعات روابط بین ملتها در جامعه و تاریخ بشری بوده است. نحوهٔ برخورد با اسیران به نسبت تمدن و فرهنگ بشری در هر زمان تفاوت داشته است. در دورههای پیشامدرن اطلاق واژه اسیر نه تنها شامل نیروهای جنگی طرف مقابل که مشمول کودکان و زنان و سالمندان و همه افرادی میشد که در حیطهٔ اقتدار طرف پیروز قرار میگرفتند. گذشت زمان و پیشرفت تمدن و گشایش در تفکر آدمیان آشنایی جوامع با فضیلتها و کرامتهای بشری، غلبه بر سنتهای جاهلانه، توجه به حقوق بشر، لغو مالکیت و خداوندگاری انسان بر انسان و بردگی، اندیشمندان را وادار کرد تا با نگاهی عمیقتر به مسئله اسارت نگاه کنند. بتدریج و به خصوص در قرن هفدهم و هجدهم میلادی بود که اسیر جنگی در مهد اولیهٔ حقوق بینالملل معاصر یعنی در قاره اروپا مفهومی حقوقی یافت. این امر در واقع مرهون نظرات بشردوستانه دانشمندانی چون جان لاک انگلیسی، منتسکیو و ژان ژاک فرانسوی بود که در نهایت در مقررات حقوق بینالملل معاصر، توجه ویژهای به حقوق اسیران جنگی شده است. نظر به جایگاه مهم و ارزندهٔ قواعد مذکور، امروزه بسیاری از آنها بهعنوان قواعد عامالشمول به شمار میروند که نقض آنها جنایت بینالمللی محسوب میشود و مسئولیت کیفری برای افراد خاطی در هر سمت و مقامی که باشند، در پی خواهد داشت. اکثر این قواعد آمره بینالمللی در اسناد و عهدنامههابتدریج رایج شدهاند. این اسناد عبارتند از: اعلامیه بروکسل 1874 (مواد 23 و 24). فصل دوم مقررات لاهه منضم به عهدنامه چهارم مورخ 18 اکتبر 1907 (مواد 4 تا 20).
عهدنامه ژنو مورخ 27 ژوئیه 1929 در زمینه بهبود سرنوشت اسیران جنگی. عهدنامه سوم ژنو مورخ 12 اوت 1949 در مورد رفتار با اسیران جنگی. براساس این قواعد، مقامات کشور اسیر کننده باید با اسیران جنگی، در هر زمان و تحت هر شرایطی در کمال انسانیت رفتار کنند و از اعمال هر گونه رفتار غیرانسانی از قبیل خشونت (به صورت شکنجههای جسمانی یا روانی و غیره)، تهدید، توهین، و بالاخره غفلت غیر موجه که منجر به فوت آنان گردد و یا سلامتی آنها را دچار مخاطره سازد، پرهیز نمایند (ماده 13 عهدنامه سوم). اسیران، برخوردار از احترام و شرافت و حیثیت شخصی هستند (ماده 14 عهدنامه سوم) و بایستی با آنان بدون در نظر گرفتن نژاد، تابعیت و مذهب رفتار شود (ماده 16 عهدنامه سوم). به گفته پروفسور روتر «بیاغراق میتوان گفت که اسیران جنگی در کلیهٔ موارد بجز موارد آزادی خروج از اردوگاهها، از همان رفتار انسانی مساعد برخوردارند که نیروهای مسلح کشور اسیر کننده.» در اسلام نیز اسیر جنگی دارای حقوق و احکامی است که مسلمانان به هر شکل، موظف به رعایت آن میباشند. از جمله این حقوق، احترام به اسیر و رفتار محبتآمیز با او میباشد. پیامبر اسلام مسلمانان را به خوش رفتاری با اسیران سفارش میکند از طرفی اسیر نمودن دشمن در حال جنگ مبنای مشروعیت شرعی و حقوقی دارد واسلام بر این نکته تأکید میورزد. در قرآن در موارد متعددی بر این امر تأکید شده است، مانند آیه 5 سوره توبه و آیه 4 سوره محمد. با توجه به توضیحات فوق این پژوهش در پی بررسی تطبیقی ماهیت و آثار حقوق اسرا در ایران، اسلام و حقوق بین الملل میباشد.
2) اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:
یکی از موضوعاتی که همواره در روابط بینالمللی در گذشته و حال مطرح بوده و از مهمترین سرفصلهای حمایت بشردوستانه به شمار میآید، مسئلهٔ حقوق اسرا است. در گذشتهٔ نه چندان دور اسرای جنگی مورد بیمهریهای بسیار بوده و اینگونه افراد معمولاً با سرنوشتی شوم از قتل، کورشدن، عقیم گردیدن، تحمل بردگی و کارهای سخت تا پایان عمر روبرو بوده و در کمتر مواردی، دولت گیرندهٔ اسیر در برابر منت بر اسرا و یا گرفتن فدای مالی سنگین حاضر به آزادکردن اسرا بوده است. مقررات بینالمللی در سایر نظامهای حقوقی، به تدریج پس از پیدایش جامعهٔ ملل و سپس سازمان ملل متحد شکل حقوقی و قانونی به خود گرفت، و کشورها با تصویب و امضای این مصوبات، به صورت قانونی، خود را ملزم به مراعات آن میداننددر این میان یکی از قراردادهای مهم بینالمللی در مورد اسرای جنگی، عهدنامهٔ ژنو 27 ژوئیه 1929 م در مورد رفتار با مجروحان یا بیماران و سرنوشت زندانیان جنگی است که تا حدودی به حقوق و مسائل مربوط به اسرای جنگی اشاره نموده است. از طرف دیگر میبینیم هر روز در سطح جهان درگیریهایی پیش میآید که تا حدود زیادی بنیادیترین حقوق اسرا در آن پایمال شده و در برخی از موارد مشاهده میشود به محض اسیر شدن، اسیر بصورت بسیار وحشناکی به قتل میرسد لذا پرداختن به موضوعات این چنین در دانشگاهها و مراکز پژوهشی از اهمیت خاصی برخوردار است و در صورت کاربردی بودن چنین پژوهشهایی در زمینه جرم انگاری آن میتوان در نهایت با تشکیل دادگاههای بین المللی، عاملان چنین جنایاتی را مجازات کرد.
3) مرور ادبی#ات و سوابق مربوطه:
1- علی داعی (1387) در مقاله ایی به عنوان مسئولیت بین المللی نقض حقوق اسیران جنگی ایرانی در عراق اشاراتی به موضوع بحث داشته و مینویسد در طول هشت سال دفاع مقدس حدود 000/40 ایرانی به اسارت نظامیان عراقی درآمدند. علی رغم اینکه دولت عراق طرف کنوانسیونهای 1949 ژنو و ملزم به قواعد عرفی حمایت از اسیران جنگی بود، ابتداییترین حقوق اسیران جنگی ایرانی رعایت نمیشد. تا حدی که میتوان گفت عملکرد عراقیها در این زمینه کلکسیونی از موارد نقض عمده حقوق بین الملل بشردوستانه بود. با توجه به اینکه این اقدامات جنایت جنگی محسوب و موجب مسئولیت کیفری فردی و مسئولیت بین المللی دولت براساس حقوق بین الملل میشوند، در این جستار ضمن بررسی اصول و قواعد مربوط به حمایت از اسیران جنگی در حقوق بین الملل بشردوستانه، با استناد به دو گزارش هیات های تحقیق دبیرکل سازمان ملل در سالهای 1985 و 1988، گزارشهای بازدید نمایندگان کمیته بین المللی صلیب سرخ از بازداشتگاههای اسیران ایرانی در عراق، مصاحبه با تعدادی از اسیران آزاد شده ایرانی و کتب خاطرات آنان، موارد نقض حقوق اسیران جنگی ایرانی در عراق مستند خواهد شد.
2- مهبد ایرانی طلب (1370) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «کنوانسیون سوم 1949 ژنو و حقوق اسیران جنگی«اشارات مفیدی به موضوع این پایان نامه دارد.
3- محمدعلی حجازی (1390) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «کنوانسیون سوم 1949 ژنو و حقوق اسیران جنگی«اشارات مفیدی به موضوع این پایان نامه داردو مینویسد اسیران جنگی یکی از نتایج اجتناب ناپذیر پدیده جنگ میباشند لذا دادن ذهنیتی از جنگ و حقوق جنگ و مطالبی در این رابطه ضروری بوده و بیان میگردد. و پس از آن در بخش دوم وضعیت حقوقی اسیران جنگی را از دیدگاه حقوق بینالملل بررسی کرده و در بخش سوم به بررسی حقوق اسیرن جنگی از دیدگاه اسلام پرداخته و در نهایت در بخش چهارم راههای پایان اسارت را با توجه به دو دیدگاه موجود مورد بحث و بررسی قرار میدهیم. با این توضیح که در مواقع ضروری یک مقایسه و تطبیق صورت پذیرفته تا نقاط ضعف و قوت دیدگاههای مورد بحث بهتر روشن گردد. و باید گفت عناوین و بخشها و فصلها به گونهای تنظیم گردیده که سیر حرکت از شروع و علل جنگ و مفهوم آن، اسارت، رفتار با اسیران و پایان دوران اسارت را از نظر حقوق بینالملل و اسلام نشان میدهد و در پایان به نتیجهگیری کلی از مباحث پرداخته و راه حلهای ضروری جهت رفع نواقص موجود در معاهدات و کنوانسیونهای بینالمللی پیشنهاد گردیده است.
در این پایان نامه در ابتدا به تعریفی از اسیر از دیدگاه اسناد و کنوانسیونهای بشردوستانه با تأکید بر کنوانسیون سوم ژنو 1949، در حقوق ایران و اسلام دست میزنیم و سپس به اجمال به حقوق به رسمیت شناخته شدهٔ اسیران در این کنوانسیون اشاره میکنیم. سپس به دیدگاه قانون گذار ایران در زمینه ماهیت و آثار حقوق اسیران پرداخته خواهد شد در ادامه به بررسی نحوهٔ رفتار با اسیران از منظر اسلامی با نگاهی به آیات قرآنی، احادیث و روایتهای منقول از معصوم و احکام صادره از فقیهان شیعه و سنی خواهیم پرداخت.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.