پایان نامه نفوذ اسرائیل در قفقاز جنوبی و پیامدهای آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران
فهرست محتوا
چکیده
منطقه قفقاز جنوبی یکی از مهمترین مناطق استراتژیک در اوراسیای مرکزی است که به لحاظ دارا بودن منابع غنی انرژی، بازارهای مصرف، برخورداری از ویژگیهای دموگرافیکی و ژئوپلیتیکی خاص پس از فروپاشی شوروی از اهمیت قابل توجهی برای نفوذ قدرتهای منطقهای و فرا منطقهای برخوردار شده است. این منطقه راهبردی بنا به دلایلی که در این رساله توضیح داده شده است مورد توجه رژیم صهیونیستی نیز واقع شده و حضور و نفوذ این رژیم روز به روز در حال افزایش بوده است. جدای از روابط دیپلماتیک و رسمی اسرائیل با کشورهای این منطقه، این رژیم توانسته است در ساختاهای نظامی و امنیتی، نهادهای فرهنگی و رسانهها، نهادهای علمی، فنی و اقتصادی نفوذ کرده و با تأسیس نهادهای مورد نظر جای پای محکمی در منطقه داشته باشد.
این رساله با رویکرد توصیفی و تحلیلی و در پنج فصل نگاشته شده است. هدف پاسخگویی به این سئوال اصلی و اساسی است که نفوذ اسرائیل در منطقه، چه پیامدهایی برای امنیت ملی ج.ا. ایران دارد. پس ازکلیات تحقیق و مبانی نظری و چهارچوب تحلیلی در فصول اول و دوم، نویسنده تلاش کرده تا در فصل سوم به اهمیت راهبردی منطقه قفقاز و در فصل چهارم به سیاست خارجی و طرحهای امنیتی اسرائیل در کشورهای یاد شده بپردازد. در فصل پنجم که فصل پایانی نیز میباشد این گونه نتیجهگیری می شودکه جدای از علایق دیپلماتیک اسرائیل در منطقه، نفوذ این رژیم در کشورهای قفقاز جنوبی باعث ایجاد تهدیداتی علیه منافع امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران شده و این نفوذ به محاصره راهبردی ایران منجر میشود. همچنین اسرائیل به دنبال ایجاد نوعی موازنه تهدید متقابل در مرزهای جمهوری اسلامی ایران میباشد.
واژگان کلیدی
سیاست نفوذ، امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، قفقاز جنوبی، اسرائیل
فهرست مطالب
- فصل اول: ادبیات پژوهش
- 1-1. مقدمه 1
- 1-2. طرح موضوع و بیان مسئله 3
- 1-3. سئوالات.. 6
- 1-4. فرضیه 7
- 1-5. هدف.. 7
- 1-6. متغیر های پژوهش… 7
- 1-7. روش ها و فنون اجرای طرح. 8
- 1-8. پیشینه تحقیق. 8
- 1-9. مفاهیم عملیاتی و سناریوی تحقیق. 11
- 1-10. سازماندهی تحقیق(به صورت کلی) 15
- 1-11. منابع فصل اول. 16
- فصل دوم: چهارچوب نظزی و مدل مفهومی
- 2-1. مقدمه 18
- 2-2. الگوهای عمومی رفتار قدرتهای بزرگ.. 23
- 2-3. سیاست نفوذ 24
- 2-4. منابع فصل دوم 32
- فصل سوم: اهمیت راهبردی قفقازجنوبی و امنیت ملی ایران
- 3-1. مقدمه 34
- 3-2. وضعیت عمومی منطقه قفقاز جنوبی. 35
- 3-3. ابعاد راهبردی و امنیتی قفقاز جنوبی. 58
- 3-4. عوامل مؤثر بر تحولات قفقاز 63
- 3-5. اهمیت راهبردی قفقاز جنوبی و رویکرد قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای. 73
- 3-6. رابطه وضعیت راهبردی قفقاز با امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. 80
- 3-7. نتیجه گیری فصل. 108
- 3-8. منابع. 112
- فصل چهارم:
راهبرد نفوذ پیرامونی در قفقاز جنوبی و الگوی تهدید ایران از طریق قفقاز جنوبی - 4-1. مقدمه 115
- 4-2. سیاست خارجی و طرح امنیتی در نفوذ پیرامونی اسرائیل. 116
- 4-3. راهبرد نفوذ پیرامونی در منطقه (ابزارها و روابط و ساختارها) 127
- 4-4. نهاد های دخیل در سیاست گذاری امنیتی- سیاسی (ابزارها و ساختارهای نفوذ) 130
- 4-5. الگوی راهبردی برای تهدید ج.ا.ایران در 24 سال گذشته 142
- 4-6. منابع. 201
- فصل پنجم: پیامدهای حضور و نفوذ اسرائیل در قفقاز جنوبی
- 5-1. مقدمه 205
- 5-2. تاثیر اقدامات فرهنگی اسرائیل در قفقازجنوبی بر امنیت ملی ایران. 210
- 5-3. تاثیر اقدامات سیاسی اسرائیل در قفقازجنوبی بر امنیت و منافع ملی ج.ا.ایران. 215
- 5-4. تاثیر اقدامات امنیتی اسرائیل در قفقازجنوبی بر امنیت و منافع ملی ج.ا.ایران. 220
- 5-5. تاثیر اقدامات اقتصادی اسرائیل در منطقه قفقازجنوبی بر امنیت ملی ایران. 221
- 5-6. راهکارها و پیشنهادات.. 225
- 5-7. فهرست منابع. 231
1. اول: ادبیات پژوهش
1-1. مقدمه
از آنجائیکه اهمیّت جغرافیایی مناطق بر اثر رویدادهای گوناگون در نظام بین الملل دگرگون میشود منطقه آسیای مرکزی و قفقاز نیز پس از فروپاشی اتّحاد جماهیر شوروی اهمیّت چشمگیری یافته است. این ظرفیتهای منطقهای با در کنار قرار گرفتن منطقه قفقاز جنوبی در کنار دریای خزر دو چندان شده و منطقه یادشده را در اولویتهای سیاست خارجی کشورهای منطقهای و فرامنطقهای قرار میدهد.
مهمترین بازیگران منطقهای و فرامنطقهای در این حوزه روسیه، آمریکا، ایران، ترکیه، اروپا، هند و اسرائیل هستند. پس از فروپاشی اتّحاد جماهیر شوروی این کشورها بخش چشمگیری از توان و ظرفیت دستگاه دیپلماسی خود را برای یافتن جای پا و گسترش نفوذ خود در این منطقه به کار بردهاند.
قفقاز جنوبی بخشی از منطقه پر اهمیت و استراتژیک اوراسیای مرکزی است که اهمیّت ژئواکونومیک این منطقه بیش از هر چیز به ذخایر انرژی آن باز میگردد. حوزه جغرافیایی اوراسیای مرکزی با داشتن 83 درصد گاز،6 درصد نفت و 82 درصد زغال سنگ جهان پس از خلیج فارس دومین کانون مهم بین المللی انرژی به شمار میرود. در پهنه جغرافیایی اوراسیا (یعنی از خاور اروپا تا غرب چین) دست کم دو حوزه بزرگ انرژی وجود دارد. نخست منابع نفت و گاز روسیه در سیبری باختری و اورال و دیگری منابع نفت و گاز در حوزه دریای مازندران. (واعظی،6831:2-11) ذخایر سیبری در دست روسیه است ولی امکان بهرهبرداری از ذخایر نفتی حوزه دریای مازندران برای کشورهای علاقهمند وجود دارد.
فروپاشی شوروی زمینه را برای افزایش تولید انرژی، با حضور فن آوری های اروپایی در این منطقه پدید آورد. کشورهای تازهای که در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز پس از فروپاشی پدیدار شدند نیاز سرشار به منابع درآمد برای اداره امور کشور و اجرای برنامههای توسعه داشتند. ساختار اقتصادی آشفته-که بر جای مانده از اتّحاد جماهیر شوروی بود- کشورهای این حوزه را متوجه منابع انرژی خود کرد. چون این کشورها از توانمندیهای تکنولوژیک، مالی و مدیریتی لازم برای اکتشاف، استخراج و انتقال این منابع برخوردار نبودند، برای دستیابی به اهداف خود به شرکتها و کمپانیهای نفتی غرب روی آوردند.
بحرانهای منطقهای همچون اختلافات، جنگها و منازعات مرزی، فقر و توسعه نیافتگی و مسائل مربوط به مشروعیت نظامهای سیاسی و نیازمندی آنها به توسعه و قوام حاکمیت آنها از یک سو و اهمیت راهبردی این منطقه به لحاظ منابع انرژی، بسترها و ظرفیتهای سرمایهگذاری و بازارهای مصرف و همچنین ملاحظات سیاسی و امنیتی باعث شده است که نفوذ در این منطقه و دست یابی به ابزارهای تأثیرگذار این حوزه به یکی از راهبردهای قدرتها منطقهای و فرا منطقهای تبدیل شود و عامل تاثیرگذاری در روابط کشورها تبدیل شود. اهمیت منطقه قفقاز جنوبی تا حدی است که به خودی خود باعث تشکیل بلوکها و قطب بندی منطقهای شده و گاه مناظرات گستردهای را شامل میشود. روسیه این منطقه را «خارج نزدیک»[1] خود میداند و سعی دارد هرگونه تغییر و تحولی را در منطقه را منوط به ابتکار عمل خود قرار دهد. ایران علاوه بر ادعای تاریخی بر مناسبات فرهنگی و اجتماعی منطقه آن را حریم امنیت پیرامونی خود محسوب میکند؛ ضمن اینکه از مسائل قومی و عواملی از این دست تأثیرپذیر است. ترکیه با داعیه مشترکات تاریخی و زبانی و فرهنگی یکی دیگر از قدرتهای منطقهای است که موفقیتهای نسبی بیشتری در مقایسه با مدعیان دیگر کسب کرده است؛ به خصوص در سالهای اول فروپاشی.
روسیه، بزرگترین وارث اتّحادجماهیرشوروی، پس از گذر از بحرانهای مالی دهه 90، خود را آماده نقشآفرینی پویا در نظام بین الملل کرده است. روسها اهمیّت این منطقه را بعنوان بخشی از «خارج نزدیک» به آگاهی جهانیان رساندهاند و اعلام کردهاند که هرگونه نفوذ قدرتهای فرامنطقهای را در حوزه پیشین اتّحاد جماهیر شوروی و به ویژه منطقه قفقاز را برنمیتابند. ازاینرو، روسیه با اقداماتی چون سازمان دادن به جوامع همسود، بستن پیمانهای امنیّتی، واکسینه کردن خارج نزدیک در برابر انقلابهای رنگی، شرکت در پیمان شانگهای و… میکوشد جلوی نفوذ آمریکا در منطقه را بگیرد و ژئوپلیتیک این منطقه را متناسب با منافع خود دگرگون کند. آمریکا نیز به خاطر ادامه رقابتهای راهبردیاش در مناطق تلاش کرده و توانسته است جای پایی در منطقه بیابد انتقال پایگاههای نظامی آمریکا از ترکیه به آذربایجان از آثار مهم این تلاش است. هرچند در پردازش این سیستم، مهار ایران و روسیه نیز مورد نظر است که به همه این مسائل در فصول مختلف پایان نامه پرداخته خواهد شد. اسرائیل یکی از بازیگران فعال در این منطقه است که حضور و نفوذ آن در منطقه ملاحظات خاصی برای ایران و برخی دیگر از بازیگران منطقهای به وجود آورده است. آنچه بدیهی است حضور اسرائیل در منطقه قفقاز جنوبی پیامدهای خاصی برای ایران در ابعاد سیاسی و امنیتی خواهد داشت اما تببین چگونگی تأثیرگذاری و ماهیت راهبرد نفوذ منطقهای اسرائیل موضوع مهمی است که د این پژوهش به این مسئله خواهیم پرداخت.
1-2. طرح موضوع و بیان مسئله
نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشورهای غربی به منطقه قفقاز جنوبی پس از فروپاشی شوروی، یادآور خاطره رقابت روسیه و انگلیس در قرن نوزدهم بر سر این منطقه میباشد که از آن به عنوان «بازی بزرگ»[2] یاد میشد. برخی تحلیلگران معتقدند که آنچه امروزه در این منطقه در حال وقوع است مدل دیگری از رقابت است که عنوان «بازی بزرگ جدید»[3]برای آن مناسب میباشد.[4] این درحالی است که تعداد بازیگران به طور قابل ملاحظهای افزایش یافته است امروزه علاوه بر روسیه و انگلستان، امریکا، چین، ترکیه، هند، پاکستان، عربستان، ژاپن و برخی از کشورهای غربی و رژیم صهیونیستی به عنوان بازیگران جدید در این صحنه رقابت وارد شدهاند. در میان این بازیگران جدید رژیم صهیونیستی یکی از رقبای فعال محسوب میشود. از زمان سقوط شوروی در سال 1991، رژیم صهیونیستی در ابتکار سیاسی مهم و عظیمی برای گسترش و حفظ روابط حسنه با جمهوریهای سابق شوروی در آسیای مرکزی و قفقاز درگیر شده است.
اسرائیل از بازیگران منطقهای است که استراتژی درازمدت خود را بر نفوذ اقتصادی و سیاسی در منطقه خاورمیانه جدید شامل ترکیه، پاکستان، کشورهای عرب خلیج فارس، آسیای مرکزی و قفقاز استوار ساخته است. فروپاشی بلوکشرق، خلاء ژئوپلیتیکی قابل توجهی در منطقه قفقاز ایجاد نمود و در سالهای پس از آن اسرائیل را مصمم کرد تا به دنبال بهره برداری سیاسی، اقتصادی و حتی امنیتی از این منطقه باشد. در عین حال خواستار گسترش حوزه فعالیتی شده بود که در زمان قبل از فروپاشی برایش به وجود آمده بود. در چند سال گذشته اسرائیل به منظور گسترش نفوذ در منطقه به دنبال دوستان جدیدی بوده است. جمهوری آذربایجان، گرجستان، و چند کشور آسیای مرکزی در این خصوص جزء اولویتهای رژیم صهیونیستی به شمار میروند. چنانچه تجربیات گذشته و حال خاورمیانه نشان میدهد وجود رژیم صهیونیستی در هر منطقهای تنشزا میباشد. از این رو از دید سیاستمداران ایرانی حضور آن در قفقاز نیز عامل نا امنی در این منطقه به شمار میرود. اسرائیل چند هدف مهم و استراتژیک را در افزایش حضور و نفوذ خود در قفقاز جستجو میکند. در عین حال تلاشهای اسرائیل حاکی از نفوذ نسبی آن در این منطقه میباشد. رهیافت عملگرایانهای که اسرائیل در قبال این کشورها اتخاذ کرده، آنها را متقاعد نموده است که اسرائیل میتواند به عنوان یک کشور به اصطلاح دموکراتیک با مهارتهای بالای تکنولوژیک، در تبدیل این جمهوریها به کشورهای مدرن و توسعهیافته مؤثر باشد. البته اسرائیل در همه جا و به پشتوانه حمایتهای همیشگی واشنگتن امکان نفوذ و حضور پیدا میکند. بهعلاوه در بسیاری از این کشورها اسرائیل به عنوان دروازه جهان غرب و بخصوص آمریکا شناخته میشود. با توجه به نیاز شدید این کشورها به کمکها، سرمایهگذاریها و انتقال تکنولوژی، اسرائیل تلاش زیادی برای نزدیک شدن به این جمهوریها و استفادههای سیاسی- امنیتی در کنار منافع اقتصادی، به کار گرفته است.
به باور کارشناسان مسائل امنیتی در ایران، با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تهدیدات امنیتی جدیدی علیه ایران در مرزهای شمالی پدید آمد که حضور اسرائیل در منطقه قفقاز جنوبی، یکی از آنها است. به بیان عمیقتر، از یک سو جمهوریهای تازه استقلال یافته، به دلیل سرگشتگی سیاسی و به منظور نجاتِ اقتصاد بیمار خود به اسرائیل روی آوردند و از سوی دیگر، این رژیم نیز برای خروج از بن بست سیاسی و اعمال فشار به ایران، به گسترش روابط با قفقاز جنوبی پرداخت. این منطقه یکی از مناطق مهم استراتژیک، دارای منابع غنی زیرزمینی است. سیاستگذاران رژیم صهیونیستی بسیار مشتاقاند که این استنباط را که اسرائیل به طور ذاتی یک کشور ضد مسلمان است، از بین ببرند و برای توسعه روابط با کشورهای مسلمان به اصطلاح میانهرو ارزش بسیاری قائلاند. در زمینه تداوم مناقشه اعراب و اسرائیل و روند صلحی که به طور مکرر آغاز و پایان مییابد، نیز حفظ روابط دیپلماتیک و سیاسی با چنین کشورهایی برای مذاکرات به «اصطلاح صلح» اسرائیلی بسیار اهمیت دارد. زیرا استنباط ضد مسلمان بودن تل آویو را از میان بر میدارد. علاوه بر آن سیاست گذاران اسرائیلی با استفاده از روابط حسنه با کشورهای منطقه قفقاز نشان میدهند که اسرائیل ناتوان از توسعه روابط با سایر کشورهای مسلمان نیست.
اسرائیل در سالهای اخیر کوشیده است تا به هر نحو ممکن نفوذ خود رادر منطقه گسترش دهد. این موضوع دارای دلایل متفاوتی است. همانطور که اشاره شد، یکی ازمهمترین دلایل تلاش اسرائیل برای نفوذ در قفقاز، گسترش فضای امنیتی خود است. عدم مشروعیت سیاسی اسرائیل در میان بسیاری از کشورهای خاورمیانه سبب شده است تا اسرائیل فضای مناسبی برای تحرک لازم در منطقه را نداشته باشد. در چنین شرایطی حضور در منطقه قفقاز با توجه به ویژگیهای ژئوپلیتیکی خاصی که این منطقه دارد، انتخاب مطلوبی برای اسرائیل محسوب میشود. در این راستا تلاش برای جلب همکاری و حمایت جمهوریهای قفقاز در مجامع بین المللی، کاهش فشارها علیه اسرائیل، خارج کردن خود از بحران مشروعیت سیاسی، جلوگیری از تشکیل جبهه ضد اسرائیلی به رهبری ایران، تلاش برای مقابله با گسترش اسلام گرایی، جلوگیری از نفوذ ایران در منطقه، تسهیل مهاجرت یهودیان این منطقه و گسترش سطح تماس با برخی کشورهای اسلامی به منظور ایجاد تفرقه میان آنها و از همه مهمتر مسائل مربوط به انتقال انرژی از جمله اهداف اسرائیل در منطقه محسوب میشود.
از دیگر اهداف اسرائیل در منطقه قفقاز توسعه پیوندهای اقتصادی با این جمهوریها است. گسترش روابط اقتصادی با کشورهای قفقاز جنوبی بویژه در بخش کشاورزی، آبیاری، مدیریت آب و کشت پنبه در سرلوحه اقدامات اقتصادی اسرائیل در این منطقه قرار دارد. اسرائیل میکوشد با گسترش اختاپوس مانند نفوذ اقتصادیش در منطقه، به تدریج عمق استراتژیک نفوذ خود در این منطقه را افزایش دهد. اسرائیل علاقمند به پیشرفت مسائل انرژی منطقه در چارچوب منافع آمریکا است. این مسئله نه تنها باعث کاهش حضور ایران در منطقه شده بلکه همکاری این کشورها با رژیم صهیونیستی تبعات امنیتی گستردهای را علیه ایران به وجود آورده است. این مسئله به ویزه در مورد آذربایجان تبعات امنیتی و سیاسی گستردهای را متوجه ایران کرده است. نفوذ اسرائیل در کشورهای یادشده فرصت مناسبی در اختیار اسرائیل قرار داده اقدامات ضد ایرانی خود را در منطقه با فراغ بیشتری دنبال کند.
این حضور و نفوذ به دلیل روابط خصمانه ایران و اسرائیل طبیعی است که امنیت ملی ایران را تحت تأثیر قرار میدهد. حضور فعال اسرائیل در مرزهای ایران در واقع تهدیدهای امنیتی فراوانی برای امنیت جمهوری اسلامی ایران به همراه خواهد داشت و در واقع قفقاز جنوبی به منطقهای حائل بین ایران و اسرائیل تبدیل خواهد شد. نیازمبرم منطقه به توسعه، به ویژه در سالهای اولیه تأسیس آنها، انگیزه همکاری این کشورها با اسرائیل را دو چندان کرده است حضور لابی صهیونیستی در غالب مؤسسات فرهنگی و اقتصادی و بنیادهای به اصطلاح خیریه و انساندوستانه در این کشورها خطر بالقوهای برای امنیت ایران محسوب میشود از طرفی روابط قفقازجنوبی با اسرائیل بر روابط ایران با کشورهای آن منطقه نیز تأثیر خواهد گذاشت. رفت و آمد مزدوران و جاسوسان رژیم صهیونیستی از طریق برخی کشورهای منطقه به ویژه کشورهای هم مرز ایران بیانگر این مسئله است اسرائیل از این کشورها به عنوان پایگاهی برای تهدید امنیت ملی ایران استفاده میکند. همکاری گروههای تروریستی با حمایت آشکار اسرائیل، آموزشهای جاسوسی و بمب گذاری و اقدامات خرابکارانه، برخورداری از پایگاههای شنود رادیویی در نزدیکی مرزهای ایران، فروش هواپیمای جاسوسی بدون سرنشین، سیستمهای ضد هوائی و دفاع موشکی به برخی از این کشورها بیانگر این موضوع است که منطقه پیرامونی جمهوری اسلامی ایران به ویژه قفقاز، بهترین نشانگاه امنیتی اسرائیل علیه جمهوری اسلامی ایران است. بر اساس آنچه که گفته شد، شناخت ماهیت و نوع تهدیدات علیه جمهوری اسلامی ایران از یک سو و شناسایی نشانگاههای تهدید علیه جمهوری اسلامی ایران حائز اهمیت است.
1-3. سئوالات
سئوال اصلی
حضور اسرائیل در منطقه قفقاز جنوبی چه تأثیری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارد؟
سئوالات فرعی
وضعیت و ویژگی راهبردی قفقاز جنوبی چیست؟ و چه جایگاهی در امنیت و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران دارد؟
اهداف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی اسرائیل از حضور در منطقه قفاز جنوبی کدامند؟
راهبرد نفوذ پیرامونی در قفقاز جنوبی اسرائیل و الگوی تهدیدی ایران از طریق قفقاز جنوبی چیست؟
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.