پایان نامه بررسی پیر و پیر¬مغان در آثار شاعران پیش از حافظ با محوریت سنایی، عطار و خواجو و مقایسه ی آن با حافظ
فهرست محتوا
فهرست عناوین شماره صفحه
- فصل اول: مقدمه………………………………………………………………………………………1
- مقدمه، هدف و روش تحقیق……………………………………………………………………………1
- ضرورت و پیشینهٔ تحقیق……………………………………………………………………………..5
- سؤالات پژوهشی……………………………………………………………………………………………9
- فصل دوم: کلیاتی دربارهٔ عرفان و تصوف……………………………………………….10
- مقدمهای بر عرفان و تصوف…………………………………………………………………………..10
- تعریف تصوف………………………………………………………………………………………..11
- وجه اشتقاق واژهٔ تصوف……………………………………………………………………….11
- 2-1-3- مهمترین مکتبهای تصوف……………………………………………………………………….12
- 2-1-3-1- مکتب بصره…………………………………………………………………………………………12
- 2-1-3-1-1-مکتب بغداد………………………………………………………………………………………12
- 2-1-3-1-2- مکتب خراسان…………………………………………………………………………………13
- 2-1-2- تصوف عابدانه و عاشقانه…………………………………………………………………………..13
- 2-2- ملامتیه و ملامتیان…………………………………………………………………………………………21
- 2-2-1- شکلگیری ملامتیه……………………………………………………………………………………21
- 2-2-2-بعضی از مهمترین اصول ملامتیان………………………………………………………………..24
- 2-2-3-انحراف ملامتیه…………………………………………………………………………………………..24
- 2-2-4-دو نمونهٔ مشهور از ملامتیان………………………………………………………………………25
- 2-3-قلندریه………………………………………………………………………………………………………….26
- 2-3-1-واژهٔ قلندر………………………………………………………………………………………………26
- 2-3-1-1- ریشهٔ کلمه و اشتقاق آن………………………………………………………………………26
- 2-3-1-2- معنی واژهٔ قلندر………………………………………………………………………………….28
- 2-3-2- رند و قلندر………………………………………………………………………………………………33
- 2-3-3- آداب و سنتهای قلندریان…………………………………………………………………………39
- 2-3-4- از مسجد به میخانه رفتن…………………………………………………………………………….40
- 2-3-5- قلندریات………………………………………………………………………………………………….42
- فصل سوم: مقدمهای بر مغ و ادبیات مغانه…………………………………………………….52
- 3-1-ریشه و اشتقاق مغ و مجوس…………………………………………………………………………….52
- 3-2-مغان چه کسانی بودند؟……………………………………………………………………………………55
- 3-3-مغ در اصطلاح عرفانی…………………………………………………………………………………….55
- فصل چهارم: کلیاتی راجع به پیر………………………………………………………………..57
- 4-1-واژهشناسی پیر……………………………………………………………………………………………….57
- 4-2-ریشهٔ واژهٔ پیر…………………………………………………………………………………………..58
- 4-3-پیر و ترکیبات آن……………………………………………………………………………………………59
- 4-4-وظیفهٔ پیر……………………………………………………………………………………………………60
- 4-5-شرایط پیر بودن………………………………………………………………………………………………60
- 4-6-اهمیت پیر………………………………………………………………………………………………………61
- 4-7- تشبیهات به کار رفته در باب پیر……………………………………………………………………….61
- 4-8- پیر ظاهری و باطنی…………………………………………………………………………………………62
- 4-9- پیر طریقت و پیر قلندری…………………………………………………………………………………64
- 4-9-1- داستان شیخ صنعان……………………………………………………………………………………..65
- 4-9-2- شیخ صنعان در غزلیات عطار……………………………………………………………………….67
- 4-9-3- شخصیت واقعی شیخ صنعان کیست؟……………………………………………………………69
- 4-9-4-شیخ صنعان و منصور حلاج…………………………………………………………………………70
- 4-10- مفاهیم اراده شده از پیر…………………………………………………………………………………72
- فصل پنجم: مشرب حافظ………………………………………………………………………….73
- بحث بر سر صوفی بودن حافظ………………………………………………………………………73
- 5-2- اوضاع تصوف در زمان حافظ………………………………………………………………………..73
- حافظ، ملامتیه و قلندریه…………………………………………………………………………………78
- 5-3-1- آیا حافظ ملامتی بوده است؟………………………………………………………………………78
- 5-3-2- حافظ و قلندر…………………………………………………………………………………………..94
- انتقاد اجتماعی و ریاستیزی…………………………………………………………………………….94
- سبک حافظ………………………………………………………………………………………………….97
- تأثر حافظ از پیشینیان……………………………………………………………………………………103
- 5-6- 1- سنایی……………………………………………………………………………………….104
- 5-6-2-عطار…………………………………………………………………………………………..106
- 5-6-3-خواجو……………………………………………………………………………………….109
- فصل ششم: مسئلهٔ پیر در دیوان حافظ……………………………………………………….114
- نظر حافظ راجع به پیر………………………………………………………………………………….114
- لزوم وجود پیر……………………………………………………………………………………..114
- لزوم اطاعت از پیر……………………………………………………………………………….114
- رویکرد حافظ نسبت به پیر…………………………………………………………………..115
- احساس سرگشتگی………………………………………………………………………….115
- تخطئهٔ پیران عصر…………………………………………………………………………116
- بحث بر سر پیر داشتن یا نداشتن حافظ………………………………………………116
- 6-1-3-3-آفرینش پیر مغان…………………………………………………………………………………..121
- 6-2- مباحثی راجع به پیر مغان…………………………………………………………………………….123
- 6-5-1- معانی قاموسی و عرفانی پیر مغان………………………………………………………………124
- 6-5-2- اظهار نظرها راجع به پیر مغان…………………………………………………………………..127
- 6-5-3- ویژگیها و آموزههای پیر حافظ…………………………………………………………………137
- فصل هفتم: چند مسئلهٔ مهم راجع به پیر حافظ………………………………………….148
- تأثر حافظ از داستان شیخ صنعان……………………………………………………………………148
- 7-1-1-شیخ صنعان و پیر مغان……………………………………………………………………………….150
- 7-2- جام جم و آیینهٔ اسکندر……………………………………………………………………………..152
- 7-2-1- جام جم…………………………………………………………………………………………………..153
- پیشینهٔ کاربرد جام جم در ادبیات فارسی…………………………………………..153
- جام اسکندر…………………………………………………………………………………….159
- ویژگیهای جام جم…………………………………………………………………………..161
- مقصود از جام جم در عرفان………………………………………………………………164
- جام جم و آیینه…………………………………………………………………………………166
- آیینهٔ اسکندر………………………………………………………………………………………172
- شراب………………………………………………………………………………………………174
- صحو و سکر…………………………………………………………………………………………174
- ویژگیهای شراب…………………………………………………………………………………..179
- 7-3-2-1- ویژگیهای شراب انگوری (زمینی)………………………………………………………179
- 7-3-2-2- ویژگیهای مشترک شراب انگوری و روحانی………………………………………180
- ویژگیهای مختص شراب روحانی………………………………………………………..183
- 7-3-3- ترکیبات اضافی به کار رفته با شراب……………………………………………………………186
- 7-3-4- برخی اصطلاحات مربوط به شراب……………………………………………………………..188
- 7-3-4-1- بادهٔ خام…………………………………………………………………………………………..188
- 7-3-4-2- می مغانه……………………………………………………………………………………………..189
- 7-3-4-3- هوم……………………………………………………………………………………………………..190
- 7-3-4-4-پیر دهقان………………………………………………………………………………………………193
- 7-3-4-5- شیخ جام……………………………………………………………………………………………..194
- 7-3-4-6-پیر گلرنگ…………………………………………………………………………………………….195
- محل به دست آوردن شراب………………………………………………………………………197
- 7-3-5-1-خرابات و میخانه……………………………………………………………………………………199
- شخصیتهای مرتبط با شراب……………………………………………………………………202
- شراب در دیوان حافظ………………………………………………………………………………205
- 7-3-7-1- بادهٔ عرفانی………………………………………………………………………………..206
- 7-3-7-2- بادهٔ انگوری (زمینی)…………………………………………………………………..207
- 7-3-7-3- بادهٔ ادبی…………………………………………………………………………………..208
- شراب و عشق……………………………………………………………………………………….211
- 7-3-8-1-وجوه اشتراک شراب و عشق…………………………………………………………..218
- 7-3-8-2-مکان عشق………………………………………………………………………………….220
- 7-3-8-3-شراب، عشق و پیر مغان……………………………………………………………….221
- فصل هشتم: نتیجهگیری………………………………………………………………………….224
- فصل نهم: جدولهای مربوط به بسامد پیر و مشتقات آن در آثار چهار شاعر مذکور…………………………………………………………………………………………………………228
- 9-1- عطار………………………………………………………………………………………………………….228
- 9-1-1- الهی نامه………………………………………………………………………………………………..228
- 9-1-2- دیوان اشعار……………………………………………………………………………………………230
- 9-1-3- اسرارنامه……………………………………………………………………………………………….232
- 9-1-4- منطقالطیر………………………………………………………………………………………………234
- 9-1-5- مختارنامه……………………………………………………………………………………………….235
- 9-1-6- تذکرهالاولیاء…………………………………………………………………………………………..235
- 9-1-7- مصیبتنامه…………………………………………………………………………………………….235
- 9-2- خواجو………………………………………………………………………………………………………239
- 9-2-1- دیوان اشعار……………………………………………………………………………………………239
- 9-2-2- سایر آثار………………………………………………………………………………………………..240
- 9-3- حافظ………………………………………………………………………………………………………..241
- 9-3-1- دیوان اشعار……………………………………………………………………………………………241
- 9-4-سنایی………………………………………………………………………………………………………….244
- 9-4-1-دیوان اشعار……………………………………………………………………………………………..244
- 9-4-2- حدیقهالحقیقه………………………………………………………………………………………….246
- 9-4-3- سایر آثار…………………………………………………………………………………………………246
- 9-5- پیر مغان در آثار شاعران همعصر یا پیش از حافظ……………………………………………247
- فهرست منابع………………………………………………………………………………………………..248
- چکیدهٔ انگلیسی………………………………………………………………………………………….273
فصل اول: مقدمه
1-1-مقدمه، هدف و روش تحقیق
یکی از بزرگترین و پرارجترین شاعران ایران زمین که در آسمان ادب این کشور جاودانه میدرخشد، خواجه حافظ شیرازی است. هنر والای این شاعر در غزلسرایی، احاطهٔ او به علوم مختلف، آشنایی با آثار شاعران فارس و عرب پیش از خود، و از همه مهمتر توانایی او در ایهام و نیز ابهامآفرینی به گونهای که بتواند همزمان جنبههای مختلف عرفان، عشق، طنز، انتقاد اجتماعی و… را در یک غزل یا حتی یک بیت جای دهد، و در عین حال چنان اندیشهها و دیدگاههایش را در زیر لایههای معنایی شعرش پنهان کند که هنوز هم پس از گذشت هفت قرن از وفاتش، بحث و مجادله بر سر یافتن منظور و مقصودش راجع به موضوعات مختلف مطرح در غزلش ادامه دارد، وی را به شاعری پر رمز و راز تبدیل کرده است. روانی و زیبایی اشعارش گاه مسحورکننده است و شاید به جرأت بتوان ادعا کرد که مردم ایران با هیچ شاعری به اندازهٔ حافظ مأنوس نیستند. علت این محبوبیت را هم علاوه بر هنرمندی شاعر در زیبا سرودن اشعار، میتوان در چند پهلو بودن مفاهیم و تنیدگی زیرکانهٔ آنها در هم دانست. لذا هر کسی میتواند بر حسب فهم گمانی داشته باشد و با اشعار این شاعر افسونگر انس بگیرد. به همین طریق هر طایفه و طریقهای نیز او را به خود منتسب کرده و از همکیشان و هممشربان خویش شمرده است.
یکی از مسائل مهم و بحثبرانگیز دیوان حافظ، مسئلهٔ «پیر» اوست که اغلب با عنوان «پیر مغان» شناخته میشود. اینکه پیر مغان کیست و آیا فردی واقعی است یا خیالی، سؤالی است که غالباً ذهن خوانندگان دیوان حافظ را به خود مشغول داشته و میدارد. دربارهٔ کیستی یا چیستی این شخصیت یا اصطلاح، اظهار نظرهای فراوانی شده است. برخی به خاطر وجود واژهٔ «مغ» در این ترکیب، «پیر مغان» را زرتشت دانستهاند و عدهای دیگر که از دید اصطلاحات صوفیه را بررسی نمودهاند، از آن به انسان کامل تعبیر کردهاند، و کسانی هم که از دیدگاه انتقاد اجتماعی به این موضوع نگریستهاند، «پیر مغان» را سمبلی اعتراضی در مقابل شیخان ریاکار صوفیه دانستهاند. در چارچوب مدح پادشاهان هم، بعضی دیگر، مقصود از آن را پادشاه عنوان کردهاند. البته در کنار اینها از پیر مغان به خدا، ائمهٔ معصومین، امام حسین، عشق، اشاره به مغان پیش از اسلام و…هم تعبیر شده است. برخی از این نظرات چنان متضاد هستند که نمیتوان آنها را در یک مقولهٔ مشترک گنجاند. اهمیت دانستن منظور حافظ از «پیر» و مشتقات آن در مجموعهٔ اشعارش، چون «پیر مغان»، «پیر میکده»، «پیر خرابات» و… از این روست که میتواند نمایانگر طرز تفکر، جهانبینی و اعتقادات شاعر بوده، در درک بهتر سایر موضوعات مربوط به حافظ و اشعارش نیز راهگشا باشد.
برای نیل به این مقصود، نیازمندیم که از سرچشمههای اندیشه و تأثر او آگاهی داشته باشیم. محمد گلاندام که به عنوان جامع دیوان حافظ شهرت دارد، در مقدمهٔ دیوان نوشته است که عدهای از دوستان حافظ، اصرار داشتند که خواجه در زمان حیاتش اشعارش را جمعآوری کند. اما وی به دلیل اشتغال زیاد به مطالعه و «تتبع در دواوین فارسی و عربی» فرصت چنین کاری را نداشت. این گفته اگر قابل استناد باشد، نشان دهندهٔ توجه حافظ به آثار سایر شعرا بوده است. مطالعاتی که در مورد تأثر حافظ از پیشینیانش صورت گرفته، مشترکات وی با تعداد نسبتاً زیادی از شعرا، و تأثیرپذیری او از ایشان -هم در مفاهیم و هم در صورت شعری- را آشکار میکند. بهاءالدین خرمشاهی در مقدمهٔ جلد 1 «حافظنامه» در بخشی تحت عنوان «تأثیر پیشینیان بر حافظ» حدود بیست شاعر را که حافظ از ایشان تأثیر پذیرفته، برشمرده است. محمد امین ریاحی نیز در مقالهٔ «سرچشمههای مضامین حافظ» (ریاحی، 1350) چند شاعر دیگر را هم به این مجموعه اضافه کرده است، و مطالعهٔ آثار شاعران دیگر، به جز کسانی که این دو نفر اشاره کردهاند، شاید افراد بیشتری را نیز بیفزاید. از این رو به نظر میرسد که یکی از منابع ضروری برای آشنایی با خط فکری حافظ، و ویژگیهای جهان شعری او، رجوع به آثار پیشینیانش باشد. بدین منظور از میان شاعران مؤثر بر حافظ، سه تن که به نظر میرسید بیشترین تأثیر را بر وی گذاشته باشند، به عنوان محور مطالعات پیش از حافظ انتخاب شدند.
از جمله مضامین مهمی که در شعر حافظ وجود دارد، عرفان، عشق، طنز و انتقاد اجتماعی است. از همین رو از میان شاعرانی که حافظ از ایشان تأثیر پذیرفته است، سنایی به عنوان یکی از پیشگامان انتقاد اجتماعی، عرفان و قلندریات[1]، عطار از سردمداران عرفان عاشقانه، و خواجو به لحاظ مشابهت سبک غزلسرایی با حافظ، برای بررسی در نظر گرفته شدند. علاوه بر این موضوعات، جریانها و سنتهای شعری و ادبی مؤثر بر موضوع مورد نظر نیز تا حد ممکن و مورد نیاز بحث شدهاند.
ضمناً از آنجا که پیر مراد حافظ ویژگیهای پیران قلندری[2] را دارد، در آثار سایر شاعران نیز این نوع پیر و مسائل مربوط به آن باید برای رسیدن به نتایجی در مورد پیر حافظ، مد نظر قرار گیرد. از همین رو «پیران تصوف» در آثار مورد مطالعه به صورت گذرا، و «پیران قلندری» و مباحث مربوط بدانها مفصلتر بررسی شدهاند. و چون پیران قلندری اغلب در قلندریات و به ویژه در قالب غزل به چشم میخورند، لذا منابع مورد استناد، اغلب دیوان شاعران مذکور بوده است. هرچند سایر آثار ایشان نیز برای یافتن مطالب مربوط به موضوع تحقیقی حاضر اجمالاً مورد مطالعه قرار گرفته است.
برای ورود به موضوع مورد پژوهش، در ابتدا مطالبی کلی راجع به عرفان و تصوف، معرفی برخی مکتبها و فرقههای مهم مورد نیاز این پژوهش از قبیل ملامتیه و قلندریه آورده شده، و سپس تأثر حافظ از پیشینیان، مشرب حافظ، نظر حافظ راجع به پیر و بحث ارادت رسمی داشتن یا نداشتن او به فردی خاص، بررسی نظرات ارائه شده دربارهٔ پیر مغان حافظ، شیخ صنعان و دو مسئلهٔ مهم مربوط به پیر مغان یعنی شراب و جام جم مباحث دیگر مطرح شده در این تحقیق هستند. بسامد کاربرد پیر و مشتقات آن در شعر (دیوان اشعار و آثاری که در آنها کاربرد پیر نسبتاً چشمگیر باشد.) چهار شاعر مورد بحث نیز در قالب جدولهایی نشان داده شده است.
ضمناً از آنجا که هدف این تحقیق شناخت پیر حافظ (با توجه به آثار پیشینیان او) است، لذا مطالعهٔ آثار پیشینیان حافظ فقط به منظور آشنایی با سابقهٔ کاربرد پیر و چگونگی آن، و نیز آگاهی از سیر فکری، ادبی، فرهنگی، عقیدتی، سنتهای شعری و… پیش از حافظ است تا سرچشمههای «پیر» و به ویژه «پیر مغان» او معلوم شود. لذا استناد به آثار شاعران پیش از حافظ اغلب در قالب شاهد مثال و در داخل مباحث مطرح شده مربوط به کل بحث یا مربوط به حافظ آمده و به هیچ یک از شاعران پیشین بخشی جداگانه اختصاص نیافته است.
نکتهٔ قابل ذکر در مورد ارجاعنویسی این است که اگرچه ارجاع نویسی به روش APA انجام شده است، اما برای سهولت مقایسه، ارجاعنویسی داخل متنی ابیات و مطالب ذکر شده از آثار چهار شاعر مورد بحث، مستقیماً با ذکر نام کتاب صورت گرفته است و علاوه بر شمارهٔ صفحه، معمولاً شمارهٔ شعر یا غزل مورد ارجاع هم با حرفش مشخص شده است. در مورد ارجاعات دیوان حافظ هم، چون چاپهای متعددی از دیوان حافظ، و از انتشاراتیهای مختلف وجود دارد، برای راحتی در ارجاع به ابیات، به ویژه برای خوانندگان، شماره و بیت غزل بر اساس نسخهٔ تصحیح غنی و قزوینی، به صورت (دیوان حافظ، شماره بیت/شماره غزل) آورده شده است.
1-2-ضرورت و پیشینهٔ تحقیق
دربارهٔ پیر مغان در آثار حافظ تا کنون مقالات فراوان و کتابهایی نیز نوشته شده است، در اغلب کتابهای مربوط به حافظ هم، معمولاً بخشی به مسئلهٔ پیر و پیر مغان او اختصاص یافته است. هر کسی از ظن خود یار این شاعر رند بلند آوازه شده، پیر او را به گونهای تعبیر کرده است. آنچه در این خصوص جالب توجه مینماید این است که نظرات راجع به این پیر در دیوان حافظ گاه چنان متضاد است که جز افزودن حیرت حاصلی برای مخاطب در بر ندارد. رنگین کمان این نظرات گوناگون، از خدا تا زرتشت را در بر میگیرد. متاسفانه بسیاری از کسانی که در این باره اظهار نظر کرده، مطالبی نوشتهاند، افرادی غیر متخصص در حوزه پژوهش ادبیات بودهاند، و همین علت موجب بروز این همه اختلاف نظر در این باب و به وجود آمدن طیفهای گوناگونی از نظرات شده است. گروهی حافظ را کاملاً بیدین و یا از گروندگان به آیین زرتشت به حساب آوردهاند در حالی که گروهی دیگر به عکس او را از روحانیون و عارفان والا مقام شمردهاند.
برخی افراد که علاقهٔ وافری به فرهنگ باستانی ایران دارند، از ترکیب پیر مغان فقط بخش «مغ» را مدّ نظر قرار داده و تمام همّ خود را بر این پایه بنا نهادهاند که حافظ را با آیین مزدیسنا و کیش مهر و زرتشت پیوند دهند و حتی بعضی از آنان چون ابوالقاسم پرتو نویسندهٔ کتاب «پیر مغان» او را – به تعبیر خودش – از روشن گشتگان و پیروان آیین زرتشت معرفی کردهاند و در نظر امثال ایشان پیر مغان فردی جز زرتشت نیست.
عدهای دیگر از کسانی هم که در حوزهٔ شناخت پیر مغان حافظ فعالیت کردهاند، بر عکس گروه اول، فقط بخش اول این ترکیب یعنی «پیر» را به عنوان اصطلاحی در تصوف اسلامی پایهٔ اظهار نظرها و احیاناً پژوهشهای خود قرار دادهاند و با مقام روحانی
Abstract
It can indeed be claimed that Hafez is the most popular and familiar of the poets for Iranians, while at the same time being one of the most mysterious of them. His poetry is impossibly simple, and his ideology can’t easily be perceived because of the multidimensional and slippery concepts he masters. One of the most controversial and key subjects in Hafez’s poetry has been known to be his “Pir”, mostly known as “Pir-e moghan”, a recognition of whom can lead to a better understanding of Hafez’s thought and ideology. The characteristics of this Pir- and whether or not he is meant to refer to a specific person- are the subjects which have been attempted to be investigated in this research. A variety of views have been expressed on this matter, encompassing different and even contradictory opinions; however, deciding about which views are to be considered acceptable or what is the best interpretation that can be put on this case gives rise to a need to obtain some preliminary information about the history of the use of Pir in Persian literature in the era before Hafez’s. The fact that Hafez has generally been affected by the poets preceding him makes it more likely that he may have been inspired by them in this case as well. But how is Pir-e moghan, in the way Hafez puts it, comparable with its counterparts in the works of the other poets before him? In order to find answers to such questions and to gain a clearer insight into the dominant poetic traditions preceding Hafez, as well as an understanding of the use of Pir and its derivatives as they appear in Hafez’s poetry, three of the poets which seem to have had the strongest impact on Hafez have been selected: Sanayi, one of the pioneers of social criticism- a theme that is considered to be basic and central to Hafez’s poetry-, Attar for his depiction of mysticism involved with love- and the presence of mystic themes in Hafez’s poetry-, and finally Khaju, whose poetic style is close to that of Hafez and who has allegedly been the source of Hafez’s inspiration. Moreover, in the works of all three of the above-mentioned poets some derivatives of Pir can be found in the same way they have been used by Hafez.
In the first place in this research, some discussion has been made about two of the main schools in mysticism and Sufism as well as Malamatiyye, Qalandariyye, Qalandariyyat, Pir and its kinds, and then topics such as Hafez’s point of view on Pir, discussion on whether or not Hafez himself had a Pir, the emergence of Pir-e moghan, etc. have been put up. In the following parts, different perspectives on Pir-e moghan have been included and then an attempt has been made to draw conclusions about the subject of this study by putting together all the information we have gathered tracing back the Pir of Hafez in the works of previous poets, examining the characteristics of this Pir, and investigating the two important relative issues “wine” and “the chalice of Jam”(Jam-e Jam), as well as their relation to Pir. In most cases, examples of the works of all four poets are given so as to better compare their similarities and the way Hafez has been affected by the others. Additionally, the frequency of Pir and its derivatives in their works has been presented statistically, with their separation into the two main categories of Pir in Sufism and Pir in Qalandariyye. A careful study of the gathered data yields easily the fact that Pir-e moghan is not exclusive to Hafez and that its roots in poetry can be traced back at the least to Nezami. The central core of the personality of Hafez’s Pire-moghan can also be associated with Attar’s “Sheykh-e San’an”.
Key Words: Pir-e moghan, Pir in Qalandariyye, Pir, Sanayi, Attar, Khaju, Hafez
رفانی والایی که برای حافظ قائل
1- راجع به قلندریات در بخش مربوط به قلندریه توضیح داده شده است.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.