پایان نامه وسواس، احکام و آثار آن
فهرست محتوا
فهرست کلی مطالب
- چکیده 1
- مقدمه. 2
- بیان مسئله. 3
- سوالات تحقیق.. 4
- فرضییه های تحقیق.. 4
- ضرورت واهمیّت مسئله. 4
- اهداف تحقیق.. 5
- ادبیات وپیشینه ی تحقیق.. 6
- روش تحقیق.. 6
- محدودیت های تحقیق.. 6
- سازمان دهی مطالب یا ساختار تحقیق.. 7
- فصل اول: کلیّات… 9
- مقدمه. 10
- 1-1-شناخت وسواس. 11
- 1-1-1-وسواس در لغت………. 11
- 1-1-2- وسواس دراصطلاح.. 13
- 1-2-انواع وسواس…. 24
- 1-2-1- وسواس های فکری.. 24
- 1-2-2- وسواس های عملی یا اجبارها 28
- 1-3- ویژگی ها و نشانه های آشکارسازی وسواس… 33
- 1-4-شیوع وسواس…. 37
- 1-5-اصطلاحات و مفاهیم مرتبط با وسواس در فقه و اصول…… 40
- 1-5-1- شک و وسواس… 40
- 1-5-2- یقین.. 45
- 1-5-3- احتیاط.. 50
- 1-5-4-سوءظن و شناخت آن……….. 55
- فصل دوم: آسیب شناسی وسواس…. 63
- مقدمه. 64
- 2-1- علل و ریشه های بروز وسواس… 65
- 2-1-1- عوامل زیست شناسانه بروز وسواس… 66
- 2-1-2 – ریشه ها و علل شخصی بروز وسواس… 74
- 2-1-3- عوامل روان شناسانه ایجاد وسواس… 82
- 2-1-4- عوامل محیطی تاثیرگذار در شکل گیری وسواس… 98
- 2-1-5- ریشه ها و علل پیدایش وسواس از منظر فقه و آموزه های دینی.. 110
- 2-2- تحقیق میدانی درباره ی «میزان تأثیر عامل ترس از عدم مقبولیت تکلیف، برایجاد وسواس» 117
- 2-2-1- روش پژوهش… 117
- 2-2-2- جامعه ی آماری.. 117
- 2-2-3- روش اجرای پژوهش… 117
- 2-2-4- روش تجزیه وتحلیل داده ها 118
- 2-2-5- توصیف وتحلیل داده ها با توجه به سوالات پرسش نامه. 118
- 2-2-6 – نتایج تحقیق.. 124
- 2-3- آثار ونتایج وسواس… 125
- 2-3- 1- زیان های جسمی وسواس… 125
- 2-3- 2- زیان های روحی و روانی وسواس… 126
- 2-3- 3- زیان های اجتماعی وسواس… 127
- 2-3- 4- زیان های خانوادگی وسواس… 128
- 2-3- 5- بدعت گزاری های ناشی از وسواس… 129
- 2-3- 6- بدگمان کردن دیگران نسبت به دین.. 129
- 2-3- 7- اسراف و تبذیر به واسطه ی وسواس… 130
- 2-3- 8- محرومیت ازفضیلت ها به سبب وسواس… 131
- 2-3- 9- بطلان عمل وسواسی.. 132
- 2-3- 10- زیانهای اقتصادی وسواس… 132
- فصل سوم: پیشگیری و درمان اختلال وسواس ازمنظر روان شناسی و فقه اسلامی… 133
- مقدمه. 134
- 3-1-پیشگیری از بروز وسواس… 135
- 3-1-1-پیشگیری از بروز وسواس از منظرعلم روانشناسی……………….. 135
- 3-1-2- تدابیر فقه اسلامی وآموزه های دینی در پیشگیری از بروز وسواس… 140
- 3-1-3-آشنایی درست با فلسفه ی عبادات و مفاهیمی نظیر گناه، ثواب، طهارت و نجاست………………. 181
- 3 -2- راه های درمان وسواس… 195
- 3-2-1- درمان وسواس از نظر علم روان شناسی.. 195
- 3-2 -2- درمان وسواس در اسلام. 204
- 3-3-نتایج تحقیق.. 228
- 3-4-پیشنهادها.. 235
- 3-5-پیوست ها 237
- 3-5-1- پرسش نامه. 237
- 3-6- فهرست منابع. 239
- 3-6-1- فهرست منابع فارسی.. 239
- 3-6-2- فهرست منابع عربی.. 244
- 3-6-3-فهرست مقالات…….. 246
- 3-6-4- فهرست منابع الکترونیکی و اینترنتی.. 247
- 3-7-.چکیده ی انگلیسی.. 251
چکیده
اختلال وسواس فکری عملی (OCD) که از دستهی اختلالات اضطرابی محسوب میشود، یک ناهنجاری رفتاری و شخصیّتی است که از دیر باز، جنبههای گوناگون زندگی بشر را تحت تأثیر عوارض مستقیم و غیرمستقیمِ خود قرار داده است. محتوای این وسواسها که منعکس کنندهی نگرانیها ودغدغه های مردم در هر فرهنگی میباشد، عمدتاً جنبهی مذهبی داشته است. صرف نظر از علتها، وسواس اساساً یک ناهنجاری و انحراف از معیارهای متعادل شناختی، رفتاری، عرفی و مذهبی است که دارای ماهیّت تدریجی و پیش رونده است؛ یعنی در ابتدا بسیار خفیف بوده و بیماری تلقّی نمیشود. اما با گذشت زمان و ریشه دوانیدن تا اعماق روح و روان انسان، آثار فلج کنندهی روحی و جسمی آن ظاهر میگردد و این زمانی است که بیمار خطر را جدّی گرفته و برای درمان، اقدام میکند که البته بسیار دیر است و مشکلات و هزینههای زیادی را در بر خواهد داشت.
در این پژوهش از دریچهی متفاوتی به ریشههای مذهبی بروز وسواس پرداخته شده و تأثیرِ نحوهی بیان احکام و دستورات دینی در ایجاد وسواس مورد تأکید قرار گرفته است. در ادامه امکان تطابق روشهای درمان وسواس، در شیوههای درمانی روان شناسانه با تدابیری که در فقه اسلامی و آموزههای دینی، برای مقابله با این اختلال پیش بینی گردیده، بررسی شده است.
نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که اولاً در نزد دیندارانی که مقیّد به رعایت تمام و کمال احکام شریعت هستند، ترس از بطلان اعمال و عدم مقبولیّت آنها در درگاه الهی، عاملی است اضطراب برانگیز که موجب میشود فرد برای رهایی ازاین اضطراب، و یقین پیدا کردن نسبت به صحت عمل خود، به طور وسواس گونهای به عمل کردن بر اساس احتیاط و انجام و تکرار جزئیاتی روی آورد که در رسائل احکام، به عنوان شرطِ اتیان کامل عمل، تبیین شدهاند؛ و ثانیاً مشخص شد که شارع مقدّس برای پیشگیری از آسیبهای وسواس و نیز درمان آن در صورت لزوم، قواعد و اصولی را پیش بینی نموده است که تأثیرگذاری آنها در پیشگیری و درمان، همانند شیوههای درمانی، در روان شناسی و روانپزشکی، میباشند. همچنین این پژوهش اثبات کرد که با بهره گیری از تدابیر اندیشیده شده در فقه اسلامی، میتوان باورهای شناختیِ غیرمنطقی و نادرستی را که افکار و رفتار افراطی و وسواسی را در فرد مؤمن و متدیّن، شکل داده و مدیریّت میکنند، مجدّداً به مسیر و مجرای اصلی خود بازگردانیده و تعادل شخصیتی و رفتاری فرد را بار دیگر بر وجودش حاکم ساخت.
کلید واژهها: وسواس فکری- عملی اجباری، احتیاط، شک، یقین وسواسی، اضطراب، شناخت رفتار درمانی، قواعد فقهی.
بیان مسئله
وسواس از دیدگاه روانپزشکی به فکر، عقیده ویا احساس تکرار شونده ومزاحم گفته میشود که عمل به آن یک رفتار خود آگاه وتکراری است ودر نهایت منجر به بروز رفتار اجباری در انسان میشود. وسواس جنبههای گوناگونی دارد و به دو نوع اصلی تقسیم میشود: وسواس فکری مثل وسواس در اعتقادات و وسواس عملی مثل وسواس در طهارت ونجاست، که هرکدام نشانهها، ریشهها و پیامدهای خاص خود را به همراه دارد.
با اندکی دقت و توجه انسانهایی را در پیرامون خود میبینیم که گرچه دارای ظاهری سالم هستند، ولی نوعی تفاوت آشکار در اعمال و رفتار آنان نسبت به رفتارهای متداول و متعارف افراد عادی جامعه وجود دارد. این افراد بیش ازحدّ متعارف، در امور عادی، اعمّ از مادی و معنوی، سخت گیری میکنند، به همه چیز شک دارند، به کسی اطمینان نمیکنند و در بسیاری از امور زندگی کارهای خود را با تردید و وسواس انجام میدهند. چنانچه این افراد درمان نشوند، وضعیت اسفناک تری پیدا میکنند و زندگی نامطلوب و ناخوشایندی را ادامه خواهند داد.
اختلال وسواس یک اختلال اضطرابی مزمن است که میتواند به مدت طولانی همهی زندگی فرد وسواسی را درگیرنماید. اما با وجود مشقّت بار بودن، روشهای درمانی مختلف از قبیل: روان درمانی، دارو درمانی شناخت رفتار درمانی و مراقبهی شخصی میتوانند به درمان و رفع این اختلال کمک کنند.
پژوهش حاضر به بررسی وسواس از دیدگاه علم روانشناسی وروانپزشکی ونیز مطالعهی آن ازمنظر فقه اسلامی میپردازد وبه دنبال آن است که تأثیر احکام فقهی مرتبط با این اختلال را، به ویژه اصول و قواعد مربوط به طهارت ونجاست وعبادات را، در کنترل و درمان وسواس مورد تجزیه وتحلیل قرار دهد؛ وپاسخ برخی از سؤالات متعدّدی را که در این زمینه مطرح است، بیابد. از میان سوالاتی که در مورد جنبههای گوناگون وسواس، در این پژوهش، محور تأمّل وتفکّر قرار گرفتهاند، میتوان به موارد زیر اشاره نمود: چگونه میتوان با بکارگیری اصول وقواعد فقهی از ابتلاء به وسواس پیشگیری کرد؟ آیا وسواس همان عمل به احتیاط است یا مقولهای متفاوت از آن؟ آیا وسواس به خرج دادن در مورد قالب ومقدّمات عبادات موجب غنا بخشیدن و وزین نمودن آنها میشود یا برعکس آنها را از درون سبک واندک میسازد؟ راههای پیشگیری از ابتلا به وسواس کدامند؟ آیا فقه اسلامی درخلال احکام ودستورات اسلامی درمان ویژهای را برای مبتلایان به وسواس پیش بینی کرده است؟ آیا برخی از مسائل واحکام فقهیِ مطرح شده در رسائل احکام، خود به نوعی زمینه ساز وبرانگیزاننده ی فکر یا عمل وسواس گونه در مکلّفینی که از نظر زیستی وروانی مستعدّ ابتلاء به اختلال وسواس میباشند، محسوب نمیشوند؟ و بالاخره این که آیا علم روانشناسی میتواند به فقیه کمک کند تا احکام مرتبط با موضوع ومحتوای وسواس (احکام طهارت ونجاست، عبادات…) را به گونهای بیان کند که راه ظهور وبروز وسواس را سد کند ودر صورتی که بروز یافته است آن را زایل گرداند؟
پاسخ دادن به این سؤالات ونظایر آنها، مستلزم کاوش وکنکاش موشکافانه درمورد جنبههای گوناگون و بسیارمهم وتعیین کنندهی وسواس میباشد؛ مثل شناخت وسوسه ووسواس، علل وعوامل پیدایش، آثاروعوارض متعدد ناشی از آن، احکام وقواعد فقهی پیش بینی شده به منظور پیشگیری از بروز وسواس در فقه اسلامی، روشهای درمان آن از نظر علم پزشکی وروانپزشکی، روانکاوی، طب سنّتی، راهکارهای درمانی عملی وشناختی ارائه شده در فقه اسلامی وآموزه های دینی وهمچنین بررسی ارتباط نزدیک بین نوع برداشت از فلسفه عبادت با بروز رفتارهای وسواس گونه در افراد ونیز شناخت ودرک مفاهیمی همچون نجس، پاک، گناه، ثواب، احتیاط، شک ویقین وتاثیرِ نحوهی برداشت ازاین مفاهیم در شکل گیری وسوسههای خنّاس در مکلّفین ومتدیّنین وبالاخره اثبات مطابقت وهمپوشانی درمانها و پیشگیریهای روانشناسانه با راهبردهای پیشگیرانه ودرمان های ارائه شده براساس قواعد فقهیای که مبنای صدور احکام مربوط به این اختلال ونابسامانی اجباری تلقّی میگردند.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.