پایان نامه اثبات امامت اميرالمؤمنين(ع) بوسيله آيات صادقين، مباهله و نجم و پاسخ به شبهات كتابهاي منهاج السنه،اصول مذهب شيعه و امامت در پرتو نصوص
فهرست محتوا
چکیده
در میان آیاتی که امامت خاصه را اثبات میکنند آیات صادقین، مباهله و نجم خلافت بلافصل امیرالمؤمنین (ع) را اثبات مینماید.
در آیه صادقین عمده استدلال بوسیله آن بر لفظ صادقین و لزوم اتباع از آنان است. کلمه «صدق» در اصل به معنای مطابقت گفتار و یا خبر با خارج است و مجازاً در اعتقاد و عزم و اراده و عمل نیز استعمال شده است، و مقصود از صدق، معنای مجازی و وسیع آن است، نه معنای لغوی و خاص آن.
مفسّران اهل سنّت در تفسیر این آیه بعضاً از کنار این آیه به سادگی عبور نموده و یا با تعیین مصادیقی غیر از ائمه معصومین (ع) به تفسیر آن پرداختهاند ولی فخر رازی پذیرفته است که «صادقین» باید معصوم باشند، چون اطاعت مطلق جز از معصوم (ع) صحیح نیست؛ ولی در نتیجه گیری آنرا به اجماع امت تفسیر نموده. ولی عدهای از مفسرین اهل سنت با بیان روایاتی آیه را بر امیرالمؤمنین (ع) تفسیرنموده اند. مفسران شیعه صادقین در آیه را برگروه خاصی حمل نموده و دو دلیل بر آن آوردهاند: یکی معیت و همراهی با آنها و دیگری اطلاق در تبعیت از آنها؛ روایات بسیاری از شیعه واهل سنت مؤید این مطلب است.
آیه دیگر آیه مباهله است. پیامبر (ص) در روز مباهله در حالی که دست حسن (ع) و حسین (ع) را به دست داشت و علی (ع) و فاطمه (س) همراهش بودند، برای مباهله با نصاری حاضر شد و مسیحیان نجران را به مباهله دعوت کرد. این اقدام پیامبر (ص) بر اساس روایات شیعه و اهل سنت بر برتری علی (ع) اشاره دارد. در مقابل اکثریت اندیشمندان اهل سنت که با نظریه شیعه در تطبیق آیه موافقند برخی از مفسرین اهل سنت در روایت و یا انطباق آنها تلاشهای بی فایدهای جهت تحریف آن نمودهاند. علمای شیعه در ذیل این آیه شریفه به دو شیوه استدلال نمودهاند؛ اول اینکه نفس پیامبر (ص) بودن به معنای حقیقی غیر ممکن است، پس معنای مجازی آن یعنی تساوی در تمامی شئونات است و مقصود مساوات در تمامی جهات جز نبوت است، مانند عصمت، أولی بالمؤمنین من أنفسهم و… دلیل دیگر این است که به وسیله اثبات افضلیت توسط این آیه صغرای استدلال عقلی فراهم میشود که کبرای آن قبح تقدم مفضول بر افضل است.
در آیه نجم دو تعبیر است که باید معنی شود یکی علامات و دیگری نجم. برخی مقصود از «علامات» را کوهها دانسته که روزها وسیله راهنمایی هستند و مقصود از «نجم» جنس و همه ستارگان ثابت است عده معدودی از تفاسیر اهل سنت در ذیل این آیه شریفه به روایات شیعه پرداخته و آنها را نقل نموده و بر امیرالمؤمنین (ع) حمل نمودهاند. مفسران شیعه نیز دو گونه تفسیر نمودهاند عدهای آنرا به ظاهرش معنا نموده و عدهای به واسطه روایات به باطن آن که اهل بیت (ع) باشند درروایات خویش آنرا تبیین نمودهاند.
فهرست مطالب
- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………….1
- تعریف و محدوده مسأله…………………………………………………………………………………………………….2
- پیشینه موضوع………………………………………………………………………………………………………………………….3
- ضرورت………………………………………………………………………………………………………………………………….3
- اهداف…………………………………………………………………………………………………………………………………….3
- فرضیه……………………………………………………………………………………………………………………………………..3
- سؤال اصلی………………………………………………………………………………………………………………………………3
- سؤالات فرعی…………………………………………………………………………………………………………………………..4
- بخش اول: آیه صادقین……………………………………………………………………………………………………..5
- فصل اول: شأن نزول و مفردات آیه صادقین………………………………………………………………………..8
- گفتار اول: شأن نزول……………………………………………………………………………………………….8
- گفتار دوم: مفردات………………………………………………………………………………………………..11
- الف) معنای لغوی صدق……………………………………………………………………………………….12
- ب) استعمال قرآنی صدق……………………………………………………………………………………..12
- ج) استعمال قرآنی صدیقین…………………………………………………………………………………..15
- فصل دوم: دیدگاه مفسرین اهل سنت درباره آیه صادقین……………………………………………………….18
- گفتار اول: تفاسیر اهل سنت…………………………………………………………………………………….18
- الف) کسانی که اعتقاد به عصمت و انطباق بر امیرالمؤمنین (ع) ندارند…………………………..18
- 1) طبری……………………………………………………………………………………………..18
- 2) احمد بن علی جصاص…………………………………………………………………………….20
- 3) نیآوردی………………………………………………………………………………………………….21
- 4) زمخشری ………………………………………………………………………………………………22
- 5) ابن عربی………………………………………………………………………………………………..22
- 6) بیضاوی………………………………………………………………………………………………….24
- 7) ابوحیان…………………………………………………………………………………………………..24
- 8) ابن کثیر دمشقی……………………………………………………………………………………….25
- 9) احمد بن محمد بن عجبیه………………………………………………………………………….25
- 10) ابن عاشور……………………………………………………………………………………………..26
- 11) مراغی……………………………………………………………………………………………………26
- ب) کسانی که عصمت را پذیرفته، انطباق بر امیرالمؤمنین (ع) را نپذیرفتهاند…………………………27
ج) کسانی که انطباق آیه بر امیرالمؤمنین (ع) را به عنوان یکی از احتمالات مطرح نمودهاند…….29 - 1) ابن ابی حاتم……………………………………………………………………………………………..31
- 2) حاکم حسکانی…………………………………………………………………………………………..32
- 3) ثعلبی………………………………………………………………………………………………………..32
- 4) اسفراینی……………………………………………………………………………………………………32
- 5) سور آبادی…………………………………………………………………………………………………33
- 6) سیوطی………………………………………………………………………………………………………33
- 7) آلوسی………………………………………………………………………………………………………..34
- 8) مظهری……………………………………………………………………………………………………….34
- گفتار دوم: روایات اهل سنت……………………………………………………………………………………………34
- دسته اول: تصریح به صادق بودن پیامبر (ص) و امام علی (ع)………………………………………….34
- دسته دوم: امیرالمؤمنین (ع) صدیق اکبر است………………………………………………………………..35
- دسته سوم: امیرالمؤمنین (ع) اولین صدیقین است…………………………………………………………..36
- دسته چهارم: امیرالمؤمنین (ع) افضل صدیقین است……………………………………………………….36
- دسته پنجم: امیرالمؤمنین (ع) لسان صدق است……………………………………………………………..36
- دسته ششم: روز قیامت صدیق از اسامی امیرالمؤمنین (ع) است……………………………………….36
- فصل سوم: دیدگاه مفسرین شیعه درباره صادقین……………………………………………………………..38
گفتار اول: ادله عقلی و قرائن موجود در آیه…………………………………………………………………….39 - الف) بیان متقدمین…………………………………………………………………………………………………42
- ب) بیان متأخرین و معاصرین…………………………………………………………………………………43
- گفتار دوم: تبیین صادقین بوسیله دیگر آیات ……………………………………………………………………..47
- گفتار سوم: روایات صادقین……………………………………………………………………………………………..49
- فصل چهارم: پاسخ به شبهات آیه صادقین……………………………………………………………………….56
گفتار اول: شبهات فخر رازی………………………………………………………………………………………….56
گفتار دوم: شبهات ابن تیمیه…………………………………………………………………………………….58
گفتار سوم: شبهه فیصل نور …………………………………………………………………………………………..63
بخش دوم: آیه مباهله…………………………………………………………………………………………………….64 - فصل اول: شأن نزول و مفردات آیه مباهله…………………………………………………………………….66
- گفتار اول: شأن نزول………………………………………………………………………………………….66
- گفتار دوم: مفردات……………………………………………………………………………………………………68
- الف) ترجمه و توضیح ……………………………………………………………………………………..68
- ب) معانی لغوی……………………………………………………………………………………………70
- ج) معنای اصطلاحی مباهله……………………………………………………………………………….70
- د) ترکیب آیه…………………………………………………………………………………………………..71
- فصل دوم: دیدگاه مفسرین اهل سنت درباره آیه مباهله…………………………………………………………….72
- گفتاراول: دیدگاه مشهور و موافق با نظر شیعه……………………………………………………………72
- الف) صحابه و تابعین………………………………………………………………………………………….72
- ب) مفسرین اهل سنت………………………………………………………………………………………..73
- ج) راویان و مورخان اهل سنت…………………………………………………………………………….74
- ابن عساکر دمشقی………………………………………………………………………………………..76
- احمد بن حنبل…………………………………………………………………………………………….76
- ترمذی………………………………………………………………………………………………………..77
- نسائی………………………………………………………………………………………………………….77
- حاکم نیشابوری…………………………………………………………………………………………….77
- روایت ابن حجر عسقلانی……………………………………………………………………………..78
- نوشتن صلح نامه……………………………………………………………………………………………78
- د) استدلال مفسرین اهل سنت به حدیث مباهله بر افضلیت امیرالمؤمنین (ع)………………..79
گفتاردوم: دیدگاه غیرمشهور و مخالف با نظر شیعه…………………………………………………………..79 - الف) مفسرین تحریف کننده……………………………………………………………………………………79
- ب) تلاشهای بیهوده و تحریفات……………………………………………………………………………..80
1) حذف و یا عدم انطباق عناوین بر حاضرین در مباهله……………………………………….80
2) اضافه نمودن خلفای ثلاث به مدعوین…………………………………………………………….83
3) تحریف در معنای انفسنا………………………………………………………………………………..84
4) مماثلت در عشیره………………………………………………………………………………………….84
5) علی مجازاً در ابناء داخل است………………………………………………………………………..85
6) پنهان نمودن اصل حدیث……………………………………………………………………………….85
7) تغییر زمان نزول آیه………………………………………………………………………………………..86
8) به جای نام امیرالمؤمنین (ع) «وناس من اصحابه» اضافه شده………………………………86 - فصل سوم: دیدگاه مفسران و علمای شیعه درباره آیه مباهله…………………………………………………87
- گفتار اول: تفسیر آیه……………………………………………………………………………………………………….87
- الف) فرازهای آیه مباهله……………………………………………………………………………………….87
- ب) نکاتی پیرامون مباهله………………………………………………………………………………………90
- شرائط حاضرین در مباهله……………………………………………………………………….90
- شرائط مباهله…………………………………………………………………………………………90
- جایگاه مباهله…………………………………………………………………………………………91
- گفتار دوم: اثبات افضلیت و ولایت امیرالمؤمنین (ع)…………………………………………………………………..91
- الف) استدلال ائمه اطهار (ع)…………………………………………………………………………………..91
- ب) استدلال علما و مفسرین………………………………………………………………………………….92
- شیخ مفید (ره) ………………………………………………………………………………93
- سید مرتضی (ره)……………………………………………………………………………93
- شیخ طوسی (ره) …………………………………………………………………………..93
- خواجه نصیر (ره)…………………………………………………………………………..93
- علامه حلی (ره) …………………………………………………………………………….94
- تفاسیر متأخرین……………………………………………………………………………………94
- گفتار سوم: روایات مباهله……………………………………………………………………………………………………96
- فصل چهارم: پاسخ به شبهات درباره آیه مباهله………………………………………………………………………….104
- گفتار اول: شبهات ابن تیمیه………………………………………………………………………………………….104
- گفتار دوم: شبهات دیگران…………………………………………………………………………………………….113
- بخش سوم: آیه نجم ……………………………………………………………………………………………………..118
- فصل اول: مفردات آیه نجم…………………………………………………………………………………………….119
- گفتار اول: معانی لغوی……………………………………………………………………………………………………119
- گفتار دوم: استعمالات قرآنی……………………………………………………………………………………………120
- فصل دوم: دیدگاه اهل سنت درباره آیه نجم………………………………………………………………………………122
- گفتار اول: اقوال مفسرین…………………………………………………………………………………………………122
- الف) مفسرین مخالف تفسیر شیعه………………………………………………………………………….122
- 1) فخر رازی………………………………………………………………………………………………122
- 2) ابن عربی………………………………………………………………………………………………..122
- 3) ابوحیان…………………………………………………………………………………………………..122
- 4) تفاسیر معاصر…………………………………………………………………………………………..122
- ب) مفسرینی که نظر شیعه را ذکر نمودند………………………………………………………………..124
- گفتار دوم: روایات کتب اهل سنت……………………………………………………………………………………124
- فصل سوم: دیدگاه مفسرین و علمای شیعه درباره آیه نجم……………………………………………………………126
- گفتار اول: تفسیر مطابق ظاهر……………………………………………………………………………………………126
- گفتار دوم: تفسیر باطن آیه بوسیله روایات…………………………………………………………………………..127
- نتیجه گیری و جمع بندی………………………………………………………………………………………………131
مقدمه
آخرین و کاملترین دین الهی با بعثت خاتم انبیاء، حضرت محمّد مصطفی (ص) به جهانیان عرضه شد و آئین و رسالت پیام رسانان الهی با نبوّت آن حضرت پایان پذیرفت. دین اسلام در شهر مکه شکوفا شد و پس از بیست و سه سال زحمات طاقت فرسای رسول خدا (ص) و جمعی از یاران باوفایش، تمامی جزیرة العرب را فرا گرفت. ادامه این راه الهی در هجدهم ذی الحجّه، در غدیر خم و به صورت علنی، از جانب خدای منّان پس از پیامبر خدا (ص)، به نخستین رادمرد عالم اسلام یعنی امیر مؤمنان علی (ع) سپرده شد. در این روز، با اعلان ولایت و جانشینی حضرت، نعمت الهی تمام و دین اسلام تکمیل و سپس به عنوان تنها دینِ مورد پسند حضرت حق اعلام گردید. این چنین شد که کفرورزان و مشرکان از نابودی دین اسلام مأیوس گشتند.
دیری نپایید که برخی اطرافیان پیامبر (ص) با توطئههایی از پیش مهیا شده مسیر هدایت و راهبری را پس از رحلت ایشان منحرف ساختند، دروازه مدینه علم را بستند و مسلمانان را در تحیر و سردرگمی قرار دادند. آنان از همان آغازین روزهای حکومتشان، با منع کتابت احادیث نبوی، جعل احادیث، القای شبهات و تدلیس و تلبیسهای شیطانی، حقایق اسلام را که همچون آفتاب جهان تاب بود پشت ابرهای سیاه شک و تردید قرار دادند. بدیهی است که علی رغم همه توطئهها، حقایق اسلام و سخنان دُرَرْبار پیامبر (ص)، توسّط امیر مؤمنان علی (ع)، اوصیای آن بزرگوار و جمعی از اصحاب و یاران باوفا، در طول تاریخ جاری شده و در هر برههای از زمان، به نوعی جلوه نموده است. آنان با بیان حقایق، دودلیها، شبههها و پندارهای واهی شیاطین و دشمنان اسلام را پاسخ داده و حقیقت را برای همگان آشکار ساختهاند. در این راستا، نام سپیده باورانی همچون شیخ مفید (ره)، سید مرتضی (ره)، شیخ طوسی (ره)، خواجه نصیر (ره)، علاّمه حلّی (ره)، قاضی نوراللّه (ره)، میر حامد حسین (ره)، سید شرف الدین (ره)، امینی (ره) و… همچون ستارگانی پرفروغ میدرخشد. چرا که اینان در مسیر دفاع از حقایق اسلامی و تبیین واقعیات مکتب اهل بیت (ع)، با زبان و قلم، به بررسی و پاسخ گویی شبهات پرداختهاند. زحمات بی شائبه این بزرگان در تبیین معارف حقه تشیع و اثبات ادله عقلی امامت و ولایت و تشریح ادله نقلی شامل آیات و روایات و نیز پاسخ به شبهات و ایرادات برخی از اهل سنت ستودنی است.
تعریف و محدوده مسأله
بحث در امامت در دو مقام مطرح است ابتدا در امامت عامه که بحث از امکان و ضرورت وجود جانشین برای پیامبر اکرم (ص) است و مقام دیگر در امامت خاصه است یعنی بحث در اثبات امامت بلافصل حضرت علی بن ابیطالب (ع)؛ ادله در این باب شامل ادله عقلی و نقلی است که ادله نقلی خود به دو دسته آیات و روایات تقسیم میگردد. در میان آیاتی که امامت خاصه را اثبات میکنند آیات صادقین، مباهله و نجم به چشم میخورند. محدوده این مسئله علم کلام است که برای تبیین آن از منابع تفسیری نیز بهره برده شده است. از مشخصههای خاص این تحقیق پاسخ به شبهات ابن تیمیه[1] در کتاب منهاج السنه، امامت در پرتو نصوص تألیف فیصل نور و کتاب اصول مذهب شیعه الاثنی عشریه تألیف دکتر ناصرالدین قفاری است.
پیشینه موضوع
کتب کلامی و تفسیری حول این سه آیه شریفه با هدف اثبات امامت حضرت علی بن ابیطالب (ع) بسیار بحث نمودهاند ولی بامحوریت پاسخ به شبهات سه منبع فوق تحقیقی یافت نشد؛ گرچه در پاسخ به امثال ابن تیمیه اهتمام بیشتری توسط علمایی همچون قاضی نورالله شوشتری (ره) در کتاب احقاق الحق و علامه طباطبائی (ره) در تفسیر المیزان و آیت الله سید علی میلانی در کتاب تشیید المراجعات شده است. لکن پاسخ به دیگر منابع و در یک کتاب تحقیقی بررسی نشده است.
ضرورت
تثبیت امامت خاصه به ویژه در دوران غیبت از اهمیت ویژهای برخوردار است. تقویت مبانی اعتقادی شیعه و تبیین استدلالهای مستحکم آن ضرورت دیگر این تحقیق است. همچنین مباحث علمی و مبنایی با بهره مندی از منابع مشترک میان فریقین مانند قرآن کریم میتواند به تقریب مذاهب نیز کمک نماید زیرا استفاده از منبع مورد قبول طرفین در جهت وحدت امری ضروری و راهگشا است.
اهداف
هدف از این تحقیق اثبات امامت امیرالمؤمنین (ع) توسط آیات قرآن است؛ از جمله آیاتی که تبیین مسئله امامت و ولایت و به ویژه اثبات امامت حضرت امیرالمؤمنین (ع) مینماید، آیات مباهله، صادقین و نجم میباشد که در این پایان نامه ضمن تبیین مفردات و شأن نزول آنها، تفسیر علمای شیعه و نیز تفسیر اهل سنت را تبیین و به شبهات مطرح شده از سوی آنها به ویژه شبهات ابن تیمیه در کتاب منهاج السنه که در رد کتاب منهاج الکرامة فی اثبات الإمامة علامه حلی (ره) نوشته شده، اصول عقاید شیعه تألیف القفاری و کتاب الامامه و النص تألیف فیصل نور است، خواهیم پرداخت.
سؤال اصلی
آیات صادقین، مباهله و نجم چگونه میتوانند امامت خاصه که همان امامت و خلافت بلافصل امیرالمؤمنین (ع) از پیامبر اکرم (ص) است، را اثبات نماید؟
سؤالات فرعی
- چگونه آیه صادقین اثبات امامت خاصه میکند؟
- چگونه آیه مباهله اثبات امامت خاصه میکند؟
- چگونه آیه نجم اثبات امامت خاصه میکند؟
- نظر علمای شیعه پیرامون آیه صادقین چیست؟
- نظر علمای شیعه پیرامون آیه مباهله چیست؟
- نظر علمای شیعه پیرامون آیه نجم چیست؟
- نظر اهل سنت پیرامون آیه صادقین چیست؟
- نظر اهل سنت پیرامون آیه مباهله چیست؟
- نظر اهل سنت پیرامون آیه نجم چیست؟
فرضیه
امامت خاصه که همان امامت و خلافت بلافصل امیرالمؤمنین (ع) از پیامبر اکرم (ص) است، توسط آیات صادقین، مباهله و نجم اثبات میشود.
روش تحقیق در این پایان نامه به شیوه کتابخانهای بوده و عمده از کتب تفسیری استفاده شده است.
در پایان تشکر و قدردانی میشود از محضر اساتید مکرم راهنما و مشاور، حضرت آیت الله موسوی جزائری (حفظه الله) که اندک اندوختههای علمی نگارنده مرهون حضور در درس خارج و محفلهای علمی معظم له میباشد، همچنین از جناب حجة الاسلام و المسلمین رشیدپور (زید عزه) که در تألیف این رساله از ایشان مستفیض شدیم.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.