پایان نامه تحلیل و ارزیابی پروژه مدیریت چرا در سطح مراتع
فهرست محتوا
فهرست مطالب
- عنوان صفحه
- فصل اول: کلیات
- چکیده ………………………………………………………………………………………………………………………………… 1
- 1-1-مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………3
- 1-1-1- فرضیههای تحقیق ………………………………………………………………………………………………………6
- 2-1-1- اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………..6
- 3-1-1- اهمیت تحقیق …………………………………………………………………………………………………………….7
- 2-1-کلیات………………………………………………………………………………………………………………………………8
- 1-2-1-معرفی موضوع………………………………………………………………………………………………………………8
- 2-2-1- مراتع دارای طرح مرتعداری…………………………………………………………………………………………10
- 3-2-1- تاریخچه تهیهٔ طرحهای مرتعداری در کشور…………………………………………………………………..11
- 4-2-1- روند تهیه طرحهای مرتعداری و عملکرد آنها قبل از انقلاب اسلامی……………………………….12
- 5-2-1- روند تهیه طرحهای مرتعداری و عملکرد آنها بعد از انقلاب اسلامی……………………………….14
- فصل دوم: مروری بر مطالعات انجام شده
- 1-2- مطالعات انجام شده درایران…………………………………………………………………………………………….20
- 2-2- مطالعات انجام شده در خارج از کشور……………………………………………………………………………..31
- فصل سوم: مواد و روشها
- 1-3- مواد و روشها ……………………………………………………………………………………………………………..38
- 1-1-3- مشخصات منطقة مورد مطالعه …………………………………………………………………………………….38
- 2-1-3- مشخصات مناطق مورد بررسی…………………………………………………………………………………….41
- 2 ـ 3- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….44
- 1-2-3- مطالعات کتابخانهای…………………………………………………………………………………………………..44
- 2-2-3- تعیین جامعه هدف…………………………………………………………………………………………………….44
- 3-2-3- تعیین جامعه نمونه پیمایش…………………………………………………………………………………………45
- 4-2-3- نمونه گیری………………………………………………………………………………………………………………46
- 5-2-3- ابزار گردآوری دادهها………………………………………………………………………………………………..46
- 6-2-3- بررسی روایی ـ پایایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………47
- 7-2-3- روش تجزیه وتحلیل دادهها……………………………………………………………………………………….47
- 8-2-3- متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………..48
- فصل چهارم: نتایج
- 1 ـ 4 ـ داده کاوی …………………………………………………………………………………………………………………….50
- 2-4- سؤالات پژوهشی ………………………………………………………………………………………………………….68
- فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
- بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………….98
- پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………………………..107
- پیوست ……………………………………………………………………………………………………………………………….109
- منابع
- منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………………………..114
- منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………….118
- چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………..121
تحلیل و ارزیابی پروژه مدیریت چرا در سطح مراتع
چکیده:
تغییر و تحولات مدیریت مرتع در رابطه با طرحهای مرتعداری قدمتی نزدیک به 4 دهه دارد. تهیه طرحهای مرتعداری در استان فارس به سال 1348 برمی گردد و از آن تاریخ به بعد طرحهای متعددی تهیه میشود. به منظور بررسی تأثیر اجرای طرحهای مرتعداری بر نگرش و باور مرتعداران، مراتع دارای طرح مرتعداری شهرستان سپیدان مد نظر قرار گرفت. ملاک انتخاب این شهرستان، امکان دسترسی به دادههای صحیح و دقیق میباشد. روش تحقیق این مطالعه توصیفی و تحلیلی است. ابزار دسترسی به دادههای تحقیق پرسشنامه است. پرسشنامهها در قالب طیف لیکرت طراحی گردید و برای بعضی سؤالات از نوع باز انتخاب گردید. شیوه آماری رسیدن به نتایج استفاده از معادلات من ویت نی و همبستگی کرامر به منظور بررسی اختلاف و ارتباط آماری میباشد. بی سوادی و مضافاً کهولت سن از جمله نتایج بدست آمده میباشد. درصد قابل توجهی از مرتعداران مورد تحقیق از هر دو جامعه روستایی و عشایری مورد تحقیق متفق القول و بدون اختلاف نظر معنی دار اظهار میدارند که همکاری آنها کم و خیلی کم بوده است. تأثیر طرحهای مرتعداری بر بیکاری و بهبودی وضعیت معیشت از نظر هر دو گروه مرتعداران روستایی و عشایری در قسمت نامطلوب طیف لیکرت قرار گرفته است. از نظر مرتعداران مورد تحقیق وضعیت برگزاری کلاسهای آموزشی و ترویجی نامطلوب، اطلاع از اهداف طرحهای مرتعداری نامطلوب پاسخ داده شده است.
کلمات کلیدی: فارس، سپیدان، مشارکت، نگرش سنجی، مرتعدار، طرحهای مرتعداری
فصل اول
مقدمه و کلیات
1-1–مقدمه
منابع طبیعی بعنوان یک بستر برای رشد و توسعه اقتصادی جوامع و کشورها در سطوح خرد و کلان مطرح است. میزان استفاده از این منابع همراه با بهرهبرداری اصولی در رشد و توسعه اقتصادی جوامع و کشورها تاثیرگذار است. مسائل و مشکلات موجود در امر مدیریت مراتع اعم از مشکلات طبیعی، اقتصادی و اجتماعی، افزایش جمعیت انسانی و نیاز به ایجاد کار، درآمد و تأمین مواد غذایی منجر به افزایش تعداد بهرهبرداران از مراتع به چندین برابر گردیده است (آذرنیوند، 1380).
مراتع بهعنوان قطب تولید گوشت، علوفه، حفظ آب، خاک و متضمن استمرار تولید در بخشهای دامداری از نقش ارزندهای در اقتصاد کشوربرخوردار است. این موهبت خدادادی با پتانسیل بالقوهای که دارد در صورت مدیریت صحیح علمی و اصولی حتی میتواند در سختترین شرایط آب و هوایی پاسخگوی نیازهای بهرهبردارن از این منبع تولید برای سالیان متمادی باشد (آذرنیوند، 1380).
درصد بالایی از دامهای کشور به مراتع وابستهاند و این مراتع هستند که میتوانند علاوه بر تولید گیاهان دارویی و صنعتی در شرایط آب و هوایی خشک ایران به مقدار بسیار زیادی از فرسایش خاک و هدررفت آب جلوگیری کنند و از طرفی موجب لطافت و پاکیزگی هوا، تولید و افزایش علوفه، تغذیه سفرههای زیرزمینی و جلوگیری از شورشدن آبها و … شود (آذرنیوند، 1380).
بطور خلاصه حیات اقتصادی جامعه ما بهخصوص قشر عظیمی از مردم که فقط از راه دامداری و کشاورزی امرار معاش میکنند به مراتع وابسته است. در سالیان گذشته، با وجود اعمال سیاستهای مختلف مالکیت و بهرهبرداری مراتع، بدلیل وجود جمعیت نسبتاً پایین و کیفیت نسبتاً بهتر مراتع، تعادل و توازنی بین تعداد دام و ظرفیت مراتع وجود داشته است. در ادامه با سیر صعودی جمعیت از یکسو و بالا رفتن هزینههای زندگی و کاهش خود مصرفی از سوی دیگر شاهد افزایش تعداد دام در مراتع بودیم. همچنین سیاستهای دامداران از تولید برای مصرف به تولید برای فروش تغییر یافت که به تبع آن دامداران برای کسب درآمد بیشتر، اقدام به افزودن تعداد دام در مرتع نمودند که این عوامل منجر به تخریب مراتع کشور گردیدند. با در نظر گرفتن اهمیت مراتع، شرایط خشک آب و هوایی ایران و این نکته که در شرایط کنونی، مراتع قادر به تولید علوفه مورد نیاز دامهای کشور نمیباشد، باید نسبت به افزایش تولید در واحد سطح مراتع اقدام نمود (آذرنیوند، 1380).
با توجه به این مسائل، سازمان جنگلها و مراتع و آبخیزداری کشور در طول سالهای فعالیت خود جهت بهرهبرداری بهینه، اصلاح و احیای مرتع و حفاظت آب و خاک و در نتیجه جلوگیری از تخریب مراتع روشهای مختلفی را مورد آزمون و تجربه قرار داده است. در شرایط کنونی و با توجه به سیاستهای سازمان جنگلها و مراتع و آبخیزداری کشور، واگذاری مراتع در قالب طرحهای مرتعداری به بهرهبرداران بهعنوان یک راه حل اساسی در احیا و اصلاح مراتع مورد توجه گسترده قرار گرفته است که با اجرای این طرحها علاوه بر انجام عملیات اصلاحی و احیایی متناسب با شرایط اقلیمی و اکولوژیکی منطقه، بهرهبرداری اصولی همراه با سیستمهای چرایی مناسب و با رعایت ظرفیت چرا صورت میگیرد. طرحهای مرتعداری یکی از شیوههای مدیریتی است که در سالهای اخیر در سطح وسیعی مورد توجه قرار گرفته است. بطور کلی اجرای طرحهای مرتعداری بر اساس محدوده عرفی مرتعداران بهعنوان بهترین روش در جهت اصلاح و احیای مراتع مورد ملاحظه قرار گرفته است. عدم مشارکت بهرهبردارن بهعنوان یک دلیل عمده، مانع اجرای دقیق طرحهای مرتعداری بوده است (آذرنیوند، 1380).
مشارکت بهرهبرداران در طرحهای اصلاحی و احیایی مراتع امری ضروری و بخش مهمی از موفقیت پروژهها را در این منابع سبب میشود. امروزه نقش مشارکت مردم در امر اصلاح، احیاء و مدیریت منابع طبیعی ملموس و از رویکردهای جدید سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور بهشمار میرود (اسراری، 1379). یکی از راهکارهای تأثیرگذار برای کاهش تخریب مراتع، مشارکت بهرهبرداران در اجرای طرحهای مرتعداری است، لذا بررسی نگرش بهرهبردارن مراتع نقش مهمی در شناخت عوامل مؤثر بر مشارکت آنان در اینگونه طرحها را دارد (اسراری، 1379).
یکی از برنامههایی که در طرحهای مرتعداری مدنظر مدیران و برنامهریزان طرحها میباشد کنترل ظرفیت چرا است. بنابراین لازم است که طرحهای مرتعداری اجرا شده از این نقطهنظر مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند.
1-1-1-فرضیههای تحقیق:
1-تغییرات دام و دامدار در سطح مراتع شهرستان سپیدان در سال 1392 منطبق با مجوزهای صادره میباشد؟
2- نگرش مرتعداران شهرستان سپیدان نسبت به پروژه ملی مدیریت چرا در راستای اهداف طرح میباشد؟
3- پروانههای چرایی صادره در سطح شهرستان سپیدان همچنان دارای اعتبار میباشند؟
2-1-1- اهداف تحقیق
این تحقیق اهداف زیر را دنبال میکند:
1- ارزیابی پروژه ملی مدیریت چرا و بررسی نگرش بهرهبرداران نسبت به آن در مراتع شهرستان سپیدان
2- بررسی جمعیت دام و دامداران مراتع شهرستان سپیدان
3 ـ بررسی مجوزهای صادر شده در مراتع شهرستان سپیدان
3-1-1-اهمیت تحقیق
گستردگی مراتع تحت مدیریت، ضعف کمی- کیفی پرسنل وضعف امکانات و تجهیزات دستگاه متولی و مضافاً تغییرات شگرف اقتصادی و اجتماعی که سالهاست ساختار جوامع روستایی و عشایری را متأثر ساخته، امکان سوءِ استفاده از این فضای موجود توسط متجاوزان به عرصههای مراتع شهرستان سپیدان پیش بینی میشود. نتایج حاصل از این تحقیق زمینههای اصلاح شیوههای اجرایی را فراهم میآورد. مراتع از نظر اقتصادی موجب رونق دامداری و بهبود وضعیت رفاهی بهرهبرداران و تأمین بخش عمدهٔ نیاز گوشتی و ایجاد اشتغال برای قشر عظیمی از نیروهای روستایی و عشایری و جلوگیری از اثرات زیانبار مهاجرت میگردند. نظر به اهمیت و نقش منابع طبیعی در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور و روند تخریب روز افزون این منابع، لزوم احیای منابع طبیعی بهویژه مراتع، مورد توجه اکثر مسئولان قرار گرفته است. از آنجاییکه دولت بهتنهایی نمیتواند طرحهای حفظ و اصلاح مراتع را اجرا کند، بنابراین جلب مشارکت بهرهبرداران، یافتن شیوهای عملی و ایجاد انگیزه در بهرهبرداران از اهمیت ویژهای برخوردار است. در همین راستا و بر اساس سیاستهای برنامههای پنج ساله، دولت اقدام به واگذاری مراتع به تعاونیها و بهرهبرداران سنتی نموده است که طی دو برنامه اول و دوم اجرا شده است (آذرنیوند، 1380).
استفاده از مشارکت مردمی در احیای منابع طبیعی به عنوان یک نیاز و ضرورت مطرح است، به طوری که تأکید بر مشارکت مردم در تصمیمهای پیرامون منابع طبیعی به عنوان نزدیکترین و آسانترین راهکار حفظ این منابع است (اسراری، 1379). لذا بررسینظرات مرتعداران نسبت به اجرای طرحهای مرتعداری میتواند مسئولین زیرربط را در هر چه بهتر اجرا کردن این طرحها کمک نماید و همچنین با توجه به اینکه سالیانه تعداد زیادی طرحهای مرتعداری در ایران انجام میشود و با توجه به تسهیلات و هزینههای زیادی که دولت در انجام این طرحها متقبل میشود، بررسی اینکه آیا این طرحها توانسته است مشکل تعداد زیاد دام و دامدار را که منجر به تخریب پوشش گیاهی در سطح مراتع شده است، برطرف نماید، لازم و ضروری است تا بتوان در مورد طرحهای آتی برنامهریزیهای لازم را انجام داد.
2-1- کلیات
1-2-1- معرفی موضوع
از 165 میلیون هکتار مساحت کشور حدود 146 میلیون هکتار آن عرصه منابع طبیعی شامل مراتع، جنگلها، بیابانها و شنزارها است که از این میزان 94 میلیون هکتار آن را مراتع تشکیل میدهد (2). مسائل و مشکلات موجود در امر مدیریت مراتع کشور، شامل مشکلات طبیعی، مسائل و مشکلات اقتصادی – اجتماعی، تنگناهای قانونی از یک طرف و افزایش جمعیت انسانی از سوی دیگر، نیاز به کار، اشتغال و مواد غذایی را افزوده است. بههمین دلایل در سالیان گذشته تعداد بهرهبرداران و به دنبال آن تعداد دام در مراتع به چندین برابر افزایش یافت. در نتیجه بهرهبرداری بیش از توان و ظرفیت مراتع، این منابع را رو به تخریب نهاده است.
با توجه به اینکه مراتع کشور از لحاظ تأمین علوفه مورد نیاز دام، حفاظت خاک و آب، محیط زیست و … از جایگاه ویژهای برخوردار است، ارائه راهکارهای فنی و مدیریتی جهت افزایش پوشش گیاهی و تولید علوفه مرتع بهمنظور پایداری اکوسیتم مراتع و کسب درآمد لازم و بازگشت سرمایه اولیه لازم و ضروری است. چنانچه مراتع کشور توسط کارشناسان مربوطه ممیزی شوند و طرحهای مرتعداری و مدیریتی لازم در آنها اعمال شود، ممکن است که تا حدودی جبران کمبود علوفه شده، از طرفی میزان هدررفت خاک بهواسطه فرسایش و آلودگی محیط زیست کاهش یافته و مشکلات اکوسیستم گیاهان صنعتی و دارویی مراتع تا حدی مرتفع گردد (خاتون آبادی و همکاران، 1380).
یکی از موضوعات مهم در بحث مدیریت مرتعداری مشخص کردن حدود و اندازه مراتع توسط کارشناسان میباشد که میزان ظرفیت چرا و تعداد دام با توجه به نظر کارشناسی مشخص خواهد شد تا لطمهای به مراتع وارد نگردد. این امر امروزه تحت عنوان پروانه چرا برای دامداران توسط کارشناسان اداره منابع طبیعی صادر میگردد. با توجه به مسائل اقتصادی و اجتماعی و افزایش جمعیت، افزایش تعداد دام، نیاز روزانه دام به مواد غذایی و استفاده مفرط و بیرویه از مراتع باید مدیریت قاطعانه برای مراتع کشور اعمال گردد تا بتوان استفاده بهینه از مراتع در زمینه تولید و پوشش گیاهی به عمل آید (خاتونآبادیوهمکاران، 1380).
مراتع ممیزی شده مراتعی هستند که حدود و اندازه و مرز آنها مشخص شده و میزان استفاده از آنها توسط کارشناسان تعیین گردیده است. چرای دام در این مراتع ملزم به کسب پروانه چرا بوده و این مراتع دارای شناسنامهای میباشند که حدود اربعه، مساحت، ظرفیت دامی مجاز، مشخصات بهرهبردار یا بهرهبرداران با تعداد دام هر یک و اطلاعاتی راجع به وضعیت، گرایش، توپوگرافی، منابع آب و خاک و سایر موارد مرتع را شامل میشود (خاتونآبادیوهمکاران، 1380).
مراتع دارای طرح مرتعداری هستند که پس از ممیزی شدن جهت حفاظت، احیاء، اصلاح، توسعه و بهرهبرداری پایدار، در آنها طرح مرتعداری تهیه و اجرا میگردد. در این قسمت، بهدلیل اهمیت طرحهای مذکور به معرفی و سابقهٔ تاریخی آن میپردازیم.
2-2-1- مراتع دارای طرح مرتعداری
بر طبق تعریف، طرح مرتعداری برنامه مدونی است که کلیه روشهای مدیریتی لازم در رابطه با حفظ، احیاء و توسعه بهرهبردارای صحیح از مراتع به منظور داشتن تولیدات مستمر در آن مشخص شده باشد (2). به عبارت دیگر برنامه مدونی است که مجری طرح با اجرای آن حداکثر علوفه را تولید کند. این تولید به گونهای برنامهریزی میشود که به صورت مستمر بوده، به آب و خاک منطقه نیز آسیبی نمیرساند. طرح مرتعداری قرارداد دو جانبهای است میان سازمان جنگلها و مراتع و آبخیزداری به نمایندگی از سوی دولت و مجری طرح که غالباً دامداران و مرتعداران همان منطقه هستند که بهصورت 30 ساله در محضرها منعقد میشود و در صورت رعایت کلیه برنامههای پیشبینی شده در طرح و موافقت سازمان، در پایان 30 سال نیز قابل تمدید و واگذاری به وارثان است (آذرنیوند، 1380).
در هر طرح مرتعداری، اوضاع طبیعی منطقه شامل محل، موقعیت، مساحت، شرایط آب و هوایی، وضعیت خاک، وضعیت توپوگرافی و پوشش گیاهی (شناسایی گیاهان، وضعیت، گرایش، درصد پوشش، تولید، ظرفیت و محصولات فرعی مرتع)، منابع آبی، وضعیت تأمین علوفه، موقعیت اجتماعی دامداران موجود در منطقه و سایر مسائل ضروری مطالعه و سپس بر اساس این عوامل، برنامهریزی جهت حفظ، احیاء، اصلاح و بهرهبرداری از این مراتع انجام میشود.
برنامههای اصلاحی رایج در طرحهای مرتعداری شامل بوتهکاری، ذخیره نزولات آسمانی، کپهکاری، کشت مستقیم (بذرکاری)، قرق، کودپاشی، تأمین آب که شامل احداث آبشخوار، مرمت چشمه، احداث آبانبار، تأسیسات و ساختمانهای مورد نیاز شامل آغل، چاه، موتورخانه، آبانبار، تلمبه بادی (با توجه به منطقه طرح)، ماشینآلات مورد نیاز عملیات اصلاحی و … است. همچنین تهیهکننده طرح مؤظف است، هزینه و درآمد (توجیه اقتصادی) طرح را برآورد و تولید حاصل از برنامههای اصلاحی را تعیین کند. در نهایت، تصویب طرح و عقد قرارداد بین مجری و کارفرما (اداره کل منابع طبیعی) برقرار میشود (آذرنیوند، 1380).
Abstract:
Range management alternations’ go back to 4 decades ago. Different groups of people try to develop rangeland. Range projects in Shiraz go back to 1348. Lots of range projects have conducted on Shiraz rangeland. In this research, Shiraz range holders attitudeis surveyed. Shiraz township is selected. Questionnaire is used for the access of data. Data is assimilated by SPSS. The results show that, the age both for the rural and tribes range holders in Shiraz township is not suitable, and participation is not good. They can not invest on rangeland themselves. Exclusure is the main desirable projects, that they tendency to participation. They believe that the guardian office can not protected rangland. They believe that range projects do not influence on unemployment and life rally.
Key word: Fars province rangeland, Nomads, Rangeland participations, Shiraz rangelands
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.