پایان نامه رابطه فرزندان زنان خودسرپرست باسلامت رواني فرزندان زنان خودسرپرست(تک والد)
فهرست محتوا
چکیده:
هدف پژوهش حاضر، تبیین رابطه سبکهای هویت و دلبستگی با سلامت روانی فرزندان زنان خود سرپرست (تک والد) میباشد. جامعهٔ موردپژوهش، شامل کلیه فرزندانی مشغول به تحصیل درسطح متوسطه بوده، که درحال حاضر تحت پوشش بهزیستی شهرستان تبریزمی باشند. جامعه آماری مورد مطالعه 280 نفربودکه ازطریق نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزاراندازه گیری شامل پرسش نامه سنجش هویت بنیون و آدامز (OMEIS)، مقیاس دلبستگی کولینز و رید (RAAS)، پرسش نامه 28 سوالی سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر (GHQ-28) بود. تحلیلها با استفاده از نرم افزار SPSS و روشهای آماری ضریب همبستگی پیرسون ورگرسیون چندمتغیری صورت گرفت.
یافتههای پژوهش نشان دادکه بین سبک هویت ایمن وتسلیمی باسلامت عمومی سطح معنا داری منفی وجوداردولی بین سبک هویت آشفته وسلامت روانی سطح معنا داری مثبت دیده شد. امارابطه معنا داری بین سبک هویت تعویقی وسلامت عمومی مشاهده نشد. رابطه بین سبک دلبستگی ایمن واجتنابی باسلامت عمومی رابطه منفی معنا داروجودداردامابین سبک دلبستکی دوسوگراباسلامت عمومی رابطه معنا دارمثبت وجوددارد.
نتیجه این پژوهش نشان داردنداشتن یک حس منسجم ومحکم ازهویت وتشکیل آن و نوع رابطه دلبستگی فرددردوران کودکی ازعوامل مؤثروزمینه سازایجادآسیب های روانی- اجتماعی دردوره های بعدی زندگی محسوب میشود. سطح معنی داری دراین پژوهش (05/0 p‹ و 01/0p‹) بود.
کلیدواژهها:(سبکهای هویت، سبکهای دلبستگی، سلامت عمومی، فرزندان زنان خودسرپرست (تک والد)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول) کلیات تحقیق:
1-1 مقدمه ………………………………………………………………………………. | 2 |
1-2 بیان مساله …………………………………………………………………………… | 3 |
1-3 اهمیت ضرورت تحقیق ……………………………………………………………….. | 11 |
1-4 اهداف تحقیق ……………………………………………………………………….. | 17 |
1-5 سوالهای تحقیق ……………………………………………………………………… | 18 |
1-6 فرضیههای تحقیق …………………………………………………………………… | 18 |
1-7 متغیرهای تحقیق ……………………………………………………………………. | 19 |
1-8 تعریف مفهومی وعملیاتی متغیرها …………………………………………………….. | 20 |
1-8-1 تعاریف مفهومی …………………………………………………………………… | 20 |
– هویت ………………………………………………………………………………….. | 20 |
– دلبستگی ……………………………………………………………………………….. | 21 |
– سلامت روانی …………………………………………………………………………… | 23 |
1-8-2 تعاریف عملیاتی …………………………………………………………………… | 23 |
– هویت ………………………………………………………………………………….. | 23 |
– سلامت روانی …………………………………………………………………………… | 24 |
– دلبستگی ……………………………………………………………………………….. | 25 |
فصل دوم) ادبیات تحقیق:
2-1 مقدمه ………………………………………………………………………………. | 27 |
2-2 تک والدی وسلامت روانی ……………………………………………………………. | 28 |
2-2-1 سلامت روانی ……………………………………………………………………… | 36 |
2-2-2 تعریف سلامت روانی ………………………………………………………………. | 38 |
2-2-3 دیدگاههای مختلف درحیطه سلامت روانی …………………………………………. | 42 |
2-2-3-1 دیدگاه شناختی ………………………………………………………………… | 43 |
2-2-3-2 دیدگاه روان تحلیل گری ………………………………………………………… | 43 |
2-2-3-3 دیدگاه انسان گرایی …………………………………………………………….. | 43 |
2-2-3-4 دیدگاه زیست نگر ………………………………………………………………. | 43 |
2-2-3-5 دیدگاه رفتارنگر ………………………………………………………………… | 44 |
2-2-3-6 دیدگاه مکتب بوم شناختی ………………………………………………………. | 44 |
2-2-3-7 دیدگاه آدلر …………………………………………………………………….. | 44 |
2-2-3-8 دیدگاه اریکسون ………………………………………………………………… | 44 |
2-2-3-9 دیدگاه اریک فروم ………………………………………………………………. | 44 |
2-2-3-10 دیدگاه اسکینر ………………………………………………………………… | 45 |
2-2-3-11 دیدگاه چاهن …………………………………………………………………. | 45 |
2-2-3-12 دیدگاه وتنیز ………………………………………………………………….. | 47 |
2-2-4 نظام ارزشی وسلامت ………………………………………………………………. | 47 |
2-2-5 معیارهای سلامت وبیماری روانی ازدیدگاه اسلام …………………………………….. | 49 |
2-3 هویت ……………………………………………………………………………….. | 50 |
2-3-1 تعاریف هویت …………………………………………………………………….. | 50 |
2-3-2 نظریههای مرتبط باهویت …………………………………………………………. | 53 |
2-3-2-1 دیدگاه اریکسون ………………………………………………………………… | 53 |
2-3-2-2 دیدگاه مارسیا ………………………………………………………………….. | 56 |
2-3-2-2-1 انواع آشفتگیها هویتی براساس نظریه مارسیا ………………………………….. | 62 |
2-3-2-3 دیدگاه گگان …………………………………………………………………… | 63 |
2-3-2-4 دیدگاه بروزنسکی ………………………………………………………………. | 64 |
2-3-2-4-1 انواع سبکهای هویت ازنظربروزنسکی ………………………………………….. | 65 |
2-4 دلبستگی ……………………………………………………………………………. | 68 |
2-4-1 تعریف دلبستگی …………………………………………………………………… | 69 |
2-4-2 رویکردهای مختلف درمورددلبستگی ……………………………………………….. | 70 |
2-4-2-1 رویکردروان تحلیل گری ………………………………………………………… | 70 |
2-4-2-2 رویکردیادگیری ………………………………………………………………… | 75 |
2-4-2-3 رویکردرفتاری ………………………………………………………………….. | 76 |
2-4-2-4 رویکردرفتارشناسی ……………………………………………………………… | 76 |
2-4-2-5 رویکردشناختی …………………………………………………………………. | 78 |
2-4-2-6 رویکردزیستی …………………………………………………………………… | 79 |
2-4-2-7 نظریه جان بالبی درمورددلبستگی ……………………………………………….. | 80 |
2-4-3 مراحل دلبستگی واجتماعی شدن ………………………………………………….. | 84 |
2-4-4 سبکهای مختلف دلبستگی دردورة کودکی ………………………………………….. | 90 |
2-4-5 دلبستگی وآسیب شناسی روانی دردوران کودکی ……………………………………. | 93 |
2-5 پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………. | 97 |
2-6 جمع بندی ادبیات تحقیق …………………………………………………………….. | 109 |
فصل سوم) روش شناسی تحقیق:
3-1 مقدمه………………………………………………………………………………. | 111 |
3-2 طرح پژوهش ………………………………………………………………………… | 111 |
3-3 جامعه آماری پژوهش ………………………………………………………………… | 111 |
3-4 نمونه آماری وروش نمونه گیری ………………………………………………………. | 112 |
3-5 ابزارهای جمع آوری اطلاعات …………………………………………………………. | 112 |
3-5-1 پرسشنامه سنجش هویت بینون وآدامز ……………………………………………… | 112 |
3-5-2 مقیاس دلبستگی کولینزورید ……………………………………………………….. | 113 |
3-5-3 پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ وهیلر …………………………………………… | 115 |
3-6 شیوةاجرای تحقیق …………………………………………………………………… | 119 |
3-7 روش تجزیه وتحلیل ………………………………………………………………….. | 120 |
فصل چهارم) یافتههای تحقیق:
4-1 مقدمه ………………………………………………………………………………. | 122 |
4-2 یافتههای توصیفی …………………………………………………………………… | 122 |
4-3 یافتههای استنباطی ………………………………………………………………….. | 125 |
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
5-1 مقدمه ……………………………………………………………………………….. | 143 |
5-2 تفسیریافته های تحقیق ………………………………………………………………. | 143 |
5-3 محدویت های تحقیق ………………………………………………………………… | 155 |
5-4 پیشنهادهای پژوهشی تحقیق …………………………………………………………. | 156 |
5-5 پیشنهادهای کاربردی تحقیق …………………………………………………………. | 156 |
5-6 نتیجه گیری کلی …………………………………………………………………….. | 158 |
منابع فارسی ……………………………………………………………………………… | 159 |
منابع انگلیسی ……………………………………………………………………………. | 170 |
پیوستها (ضمائم) ………………………………………………………………………… | 177 |
چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………… | 187 |
فصل اول
کلیات پژوهش
1-1 مقدمه
خانواده نهادی است اجتماعی، که درگذرزمان دستخوش تغییرات بیشماری گردیده ومسائل ومشکلاتی عدیده فراراه آن قرار گرفته است. امروزه جامعه ما چالشهای اجتماعی عمدهای دارد. یکی از آنها، که وضعیت آن بسیاروخیم ودهشتناک است، کودکان تک سرپرست میباشد. خانواده تک والدبه معنای آن است که پدریا مادربه تنهایی نقش والدراایفا میکند. در این خانوادهها فرزندان تنها با یکی از والدین خودودراکثر مواردبامادر زندگی میکنند. این پدیده برساختارخانواده درسالهای اخیراثرگذارده وباسرعت سرسام آوری روبه افزایش بوده که حاصل، عواملی نظیرمرگ، ترک، جدایی یاطلاق میباشد. این شکل ازخانواده به لحاظ ساختار خاص اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، در اکثرجوامع به چشم میخورد، ولی اطلاعات نسبتاًکمی درباره آن وجودداشته وکمتراین موضوع درک شده است.
روانشناسان معتقدندکودکانی که درخانواده های تک سرپرست رشدمی کنند، مستعد انحراف در آینده بوده ودرنتیجه فرآیند هویت یابی، دلبستگی وسلامت روانی آنان دچار اختلال میشود، چراکه راه رشد وتربیت آنها به درستی طی نشده است. خانواده محل اولیه تکوین شخصیت کودک وزمینه ساز تحول و تکامل بعدی او میباشد، ازاین حیث حضور مستمرهردو والددرخانواده ومشارکت فعالانه آنهادرقبول مسئولیتهای معین و فراهم نمودن شرایط جهت رشدوپرورش کودک بسیار حایزاهمیت است. اگر حضور یکی از والدین در اثر طلاق، مرگ و…در خانواده قطع شود. آثار بسیار زیان بار و عمیقی بر ذهن و روان کودکان باقی میگذارد. چنین شرایطی، کودک را گرفتار زندگی ناخواستهای میکند که خیلی زود، بسیاری ازآسیب های اجتماعی راتجربه خواهد کرد. این امربرعملکردتحصیلی، سازگاری اجتماعی، عزت نفس و موقعیتهای شغلی واجتماعی آینده آنهااثرات منفی پایدارو دامنه داری خواهد گذاشت (حبیبی،1376).
بنابراین انتقال ناگهانی سرپرستی ازهمسر به مادر باعث به وجود آمدن رشتهای از ناامنی هاووظایف مضاعف شامل از دست دادن درآمد، تربیت فرزندان، ایفای نقش دوگانه (پدر و مادر) برای زنان می شو د. به همین دلیل انجام تحقیقاتی درزمینه سلامت روانی فرزندان بی سرپرست وتک سرپرست ازاهمیت ویژهای برخورداراست (شادی طلب،1384).
2-1 بیان مسئل3ه
خانواده بعنوان نخستین واحداجتماعی که کودک ونوجوان درآن رشدمی کند، نقش اصلی وسازنده رادرتکوین شخصیت آینده کودک ونوجوان بعهده دارد. لذاتزلزل پایههای خانواده، درصورت نبودیاکم رنگ بودن حضورپدر، باعث بوجودآمدن پیامدهای مخرب شده، که فرزندان بعنوان اولین قربانیان این پیامدها دچارآسیب پذیری های روان شناختی بسیارمی شوند. که می تواندمشکلات رفتاری وهیجانی، مثل پرخاشگری، بزهکاری، افسردگی، اضطراب وشکایات جسمانی دربچههای تک والد، تحت سرپرستی مادر بوجود آورد.
اصطلاح هویت[1] از دههٔ 1950 رایج شدهاست. هویت یک ساختار روانی- اجتماعی است که بذر شکلگیری آن درسالهای پیش ازنوجوانی پاشیده شده است. اریکسون[2] ودیگرروانشناسان معتقدند، تمایل به هویتیابی ازنوجوانی شروع میشود. ازمشخصههای اصلی هویت، انتخاب ارزشها، باورهاوهدفهای زندگی است، شکلگیری هویت درنوجوانی بارشدفکرواحساس، اخلاق، رشدعواطف وعزت نفس ارتباط قوی دارد. از جمله عواملی که بررشدهویت تأثیر میگذاردشخصیت، خانواده، مدرسه و جامعه کوچک و بزرگ است. هویت با ویژگیهای شخصیت ارتباط دارد، انعطافپذیری، بازبودن ذهن فردونداشتن تعصب در برخورد با ارزشها و باورها، هویت پخته را تشکیل میدهد. (بخشایش و رضایی مقدم، 1390).
اریکسون به تأثیرنیرومندگروههای همتابررشدهویت من درنوجوانی اشاره میکندوازطرفی معتقدبودکه عوامل اجتماعی وتاریخی، شکلگیری هویت راتحت تاثیرقرارمیدهند (شولتز[3]؛ به نقل ازشهرآرا؛ 1383).
همین موضوع لزوم توجه به هویت درنوجوانان وتأثیرآن بر روی بهزیستی روانی راروشن میسازد. داشتن یک حس منسجم ومحکم ازهویت پیش نیازرشدبهینه فرددرطول زندگی است وعدم تشکیل چنین حسی می تواندزمینه سازآسیب های روانیـ اجتماعی باشد. احساس خود، اساس شخصیت بزرگسالی مارا تشکیل میدهد. اگرپایه واساس ثابت وقوی باشدیک هویت فردی محکم بوجودمی آید. اگرچنین نباشد، نتیجه آن چیزی است که اریکسون آن راگم گشتگی هویت[4]مینامد. وی تأکیدداردکه شکل گیری هویت برای آماده کردن نوجوانان به عنوان فردی آماده انجام تکالیف دربزرگسالی، لازم است (برک،2001؛ به نقل از سیدمحمدی؛1383)[5]
انتخاب اصطلاح بحران هویت[6]برای انتقال از نوجوانی به بزرگسالی، اشاره به حساسیت این دوران دارد؛ زیرا در این دوران است که فرد یا موفق به تعریفی مناسب و قابل قبول از خود میشود که با شرایط فردی و اجتماعی او هماهنگ است و یا اینکه دچار سردرگمی میگردد.
بحران هویت که نوجوان را به ابهام و سردرگمی میکشاند، دارای عوارضی به شرح زیر است.
1- اختلال در احساس زمان و وقت است، دستهای نوجوانان وقت خود را به بطالت میگذرانند و در مقابل این دسته، برخی نوجوانان نیز احساس میکنند که زمان به سرعت میگذرد و هیچ گاه وقت و زمان کافی برای انجام امورشان را نخواهند داشت.
2- احساس شدید نسبت به خویش است. دراین حالت تفکر نوجوان همیشه مشغول خصوصیات شخصی یا شغلی و نقشی است که بر عهده داردو نمی تواندافکارش راازدایرهٔ تنگ خویش آزادسازدبه عبارت دیگر نمیتواند از خود فراتر برود.
3- هویت منفی است، در این صورت نوجوان وظایف و نقشی را که به واسطة خانواده یا اجتماع برایش مناسب تشخیص داده شده وبه وی محول شده با تمسخر یا پرخاشگری و حالتی خصمانه ردمی کندو ممکن است رفتاری عجیب و غریب و نامانوس با اجتماع از خود نشان دهد.
اگرچه بیشترپژوهش ها درموردشکل گیری هویت بادانشجویان ودانش آموزان دبیرستانی انجام شده است، هم اکنون مطالعاتی دررشدهویت وجودداردکه تفاوتهای فردی مهمی رادردانش آموزان دبیرستانی آشکارساخته اند. این یافته هانشان می دهندکه دانش آموزانی که دراندازة گیری هویت نمرة بالای میانگین می آورندقابل اعتمادتر، سازگارتر، خودپذیر، وازلحاظ شخصی منسجم تراز دانش آموزانی هستندکه نمرات رسش آنهاپایین ترازمتوسط است (رجب پور،1386).
یافته هادوسک وفلاهرتی (1981) خاطرنشان می سازدکه زمینههای اجتماعی تجربههای نوجوانان درتجربه روان شناختی بحران هویت نقش دارند (شهرآرا،1383).
بنابراین درمورد رابطه سلامت روانی وسبکهای هویت میتوان این چنین استدلال کرد، که گم گشتگی هویت (هویت مغشوش) به حالت بلاتکلیفی درزندگی اطلاق میشود. دراین وضعیت تعهدات نسبت به هرشخصی یامجموعه ای ازباورها واصول اگروجودداشته باشد بسیارکم است. درعوض، تأکیدعمده برنسبیت وغنیمت شمردن لحظه است. فردازهیچ حوزهای ازلذت فردی چشم پوشی نمیکند. هستة اصلی در شخصیت فردوجودندارد، نقشهای اجتماعی آزموده شده وسریعاًرها میشوند، شخص بدون خود بلاتکلیف وسرگردان به نظر میرسد (شهرآرا،1383).
دروضعیت گم گشتگی هویت، فردهیچ گونه انتخاب ثابتی درمورد تعهدات خودنداردوبه جستجو واکتشاف نیزنمی پردازد. (کروگر[7]؛ به نقل ازشهرآرا،1383).
مشخصة اصلی نوجوانان دارای هویت زودرس، پرهیزکردن فردازاکتشاف فعال و انتخاب خودمختاراست. انگارفردازپذیرش مسؤولیتی که همراه باآزادی فردی است، وحشت دارد. اگربا موقعیتی روبه روشودکه درآن ارزشهای والدین ودیگران کارایی نداشته باشد، به سختی احساس ترس میکند. این افراد میزان زیادی همخوانی، انعطاف پذیری ووابستگی به مراجع قدرت از خودنشان میدهند. آنها معمولاً تکانهای هستندواستقلال واعتمادبه نفس کمی نشان میدهند (بروزنسکی،1989؛ به نقل ازشهرآرا،1383).
درهویت دیررس نوجوانان درحال تجربه وجستجومیان گزینههای مختلف است وهنوز به ارزش ویااعتقادخاصی تعهدپیدا نکردهاند. این دسته ازنوجوانان به طورپیوسته درحال آزمایش وتجربه ارزشها، رفتارها وعقاید مختلف هستند ولی هنوز تعهدی به این ارزش هاورفتارها پیدانکرده اند.
درهویت موفق افراد دربرابرتغییرات ناگهانی محیط خودرانمی بازندوقدرت انعطاف آنها نشان دهندة شیوة ارتباط آنهابا جهان اطراف است. غالباً متفکرودرون نگرندودرشرایط فشارزاعملکرد شناختی منطقی ومعقول دارند. آنهامطابق بامعیارهای درونی خودکه ممکن است دربرگیرندة شکل تغییریافتهای ازخواسته های والدین باشد، قضاوت می کنندوبه عقایددیگران برای تصمیم گیریهای خودوابستگی کمتری دارند. این افرادغالباًخلاق ونوآورندوازشیوه های تصمیم گیری منطقی بهره می برندوازنظر استدلال اخلاقی درسطح اخلاق قراردادی قراردارند (فیلیپس وبلوستین[8]،1990؛ به نقل از شهرآرا؛1383).
پژوهش اخیر به طورثابتی ارتباط روشنی بین حالات پیشرفته ترهویت ومیزان رشدبه ویژه ارتباط مثبتی باسطح رشدخود (لئووینگر[9])، عملیات صوری (پیاژه) واستدلال اخلاقی (کلبرگ) نشان داد. همچنین با سلامت روانشناختی، سازگاری سالم روان شناختی، کنارآمدن ومقابله بافشار، خودکارآمدی فردی، اضطراب پایین ومنبع کنترل راتر[10]رابطة مثبت نشان داد (واترمن[11]،1992؛ به نقل از شهرآرا،1383).
گراتوونت وکوپر[12](1985) درمطالعات خودنشان دادندهرچه سطح ارتباطات درخانواده افزایش یابد فضای مناسبی برای رشدهویت به ویژه تحریک فرددرجستجوی وتجربه مسائل مختلف فراهم میشود (همان منبع).
واترمن (1992) درمطالعات خودنشان دادکه تفاوت بین هویت دیررس واکتساب هویت اساساً عاطفی است. افرادی که دراکتساب هویت مضطرب نیستندحال آن که افرادی که درهویت دیررس به سرمی برند اضطراب راگزارش میکنند (شهرآرا 1383).
از جمله مهمترین عواملی که تعیین کننده شخصیت فرد در بزرگسالی است رابطه او با مراقب یا مادرش است وجود یا عدم وجود این رابطه و همچنین چگونگی و کیفیت این رابطه بین نوزاد و مراقب او مورد توجه بسیاری ازروان تحلیل گران[13]وروانشناسانی نظیرفروید[14]، ملانی کلاین[15]، سالیوان[16]، اریکسون[17] و بالبی[18] قرار گرفته است؛ که در این بین بالبی به طور منظم و منسجم به مطالعه و بررسی این رابطه تحت عنوان دلبستگی[19] پرداخته است. دلبستگی پیوندیاگره های هیجانی پایداربین دوفرد است، به طوری که یکی ازطرفین کوشش میکند نزدیکی یامجاورت باموضوع دلبستگی راحفظ کرده وبه گونهای عمل کندتا مطمئن شودکه ارتباط ادامه مییابد (خانجانی،1384).
بالبی معتقداست که این گرههای هیجانی متقابل که منجربه نزدیکی مادروکودک می گردندنخستین تجلیات دلبستگی محسوب میشوند. ابتدادرماه های نخست پس ازتولد، دلبستگی برای نوزادشامل تعاملهای ساده وبازشناسی ادارکی نشانه میباشد. امادرپایان سال اول زندگی، کودک به گونهای به مادر دلبسته میشود که درموقع جدائی ازاوعلائم درماندگی واستیصال راازخودنشان میدهد. بنابراین بااین تعریف میتوان به چندویژگی دلبستگی پی برد: تقرب جویی کودک به چهرةدلبستگی[20]، احساس درماندگی [21]درموقع جدایی ازچهرةدلبستگی وپناه بردن واحساس آرامش درکناراودرموقعیت های تنیدگی زااست (خانجانی،1384).
بالبی درتأکیدبراهمیت ارتباط مادروکودک معتقداست آنچه که برای سلامت روانی کودک ضروری است، تجربه یک ارتباط گرم، صمیمی ومداوم یامادرجانشین دائم اوست. اومعتقداست که بسیاری ازاشکال روان آزردگی واختلال های شخصیت حاصل محرومیت کودک ازمراقب مادرانه ویاعدم ثبات رابطه کودک باچهره دلبستگی است (بالبی، 1973؛ به نقل ازخانجانی،1384).
بالبی تاکید میکند که هیجانها جزء اساسی دلبستگی هستند و نیز کودکان با سبک دلبستگی ایمنی دارای تجارب سرشار از ایمنی و به دور از اضطراب مختل کننده هستند و در مقابل، کودکان با سبک دلبستگی ناایمن (اجتنابی و دو سوگرا) دنیا را محیطی ناامن واسترسزا تصور کرده و توانایی مؤثر و سازنده با مشکلات و موقعیتهای تنشزا را ندارند. به طور کلی کودکان با سبک دلبستگی ایمن خواهان تعامل و همکاری و رفتار چسبندگی به مراقب خود بوده و در حضور او احساس راحتی میکنند. کودکان با سبک دلبستگی اجتنابی ازاین که به رابطه دوسویه با مراقب خویش بپردازند اجتناب کرده و رفتاری حاکی از عدم راحتی نشان میدهند. در نهایت کودکان با سبک دلبستگی ناایمن دو سو گرا رفتار متعارض با مراقب خویش نشان میدهند، که ازیک طرف خواهان گرایش به مراقب و تعامل با او بوده و از سوی دیگر خواستار گریز یا اجتناب ازاو هستند (بالبی،1950؛ به نقل ازخانجانی،1384).
مطابق دیدگاه جان بالبی، مهمترین دلیل تداوم وپیوستگی بین تجربة دلبستگی کودکی ودلبستگی در دوران نوجوانی ونوجوانان، الگوهای فعال درونی[22]است. الگوهای فعال درونی، مدلهایی هستندکه ازتجربیات کودک بامراقبت کنندههابه وجود آمدهاندونشان دهندهٔ وضعیت فعلی شناختی است که افرادرا به سوی این راههاواین تجربهها که منطبق بااین مدلها هستندهدایت میکنند (بالبی،1973؛ به نقل از خانجانی،1384).
درتبین رابطه بین دلبستگی وسلامت روانی میتوان گفت که نوع رابطه دلبستگی فرددردوران کودکی ازعوامل مؤثردرایجادآسیب های روان شناختی دردوره های بعدی زندگی محسوب میشود. ازچشم انداز دلبستگی، اختلالهای اضطرابی ناشی ازتحریفی است که درکاردکرسازگارانة اضطراب درتحول اولیه، پدیدمی آید. درنتیجه کودکانی که تاریخچه دلبستگی ناایمن دارند به احتمال زیاد روابط غیرحمایتی برقرارکرده وبه آسانی گسسته میشود. کودکان اجتنابی، خودرا مستحق مراقبت ندانسته وسبک رفتار انزواطلبی رااتخاذنماید. هیجانهای کودکان بی ثبات، به جای ترمیم روابط بیشترموجب تخریب آنهاشده ومانع روابط نزدیک وباثبات میشود (اسروف وهمکاران، 1999؛ به نقل ازخانجانی،1384).
نظریه دلبستگی بالبی (1973) ریشههای پرخاشگری وبزهکاری راباتجربة اولیه ناایمنی ونادلبستگی که وی آن رانبود آشکاراعتماد وعلاقه نسبت به افراد مهم زندگی تعریف کرده است.
تحقیقات ترویسی (2001) نشان داده افرادی که مبتلا به افسرده خویی بودند سبک دلبستگی ناایمنی داشتند. الگوهای آشفتة دلبستگی درنوباوگی، حاصل رفتارهای ترساننده ویاسردرگم کننده والدین میباشد.
لیوتی (1992) استدلال کردنوباوگانی که تاریخچه دلبستگی آشفته دارند، درواکنش به تعارض یادرددرونی، ممکن است جنبههای بخصوصی ازتجربه راجداکرده ونتوانند درروابط سازمانی منسجمی ازخودودیگراایجادکنند. این کودکان ممکن است نتوانند توانایی کنارآمدن سازگارانه کودکان عادی رابه دست آورند. بنابراین میتوان گفت که نوع روابط مادر–نوجوانان ومیزان ایمنی بخشی وحمایت گری مادردر ارتباط بانوجوان دربهداشت روانی واحساس ایمنی اومؤثراست. درنهایت دلبستگی ناایمن دردوران کودکی به اختلالهای روانی متعددی دردورةنوجوانی وجوانی منجرمی شود.
سلامت روانی[23]به طورکلی برای کسی به کارمی رود، که درسطح بالایی ازسازگاری وانطباق رفتاری و هیجانی قراردارد، نه صرفاً کسی که بیمار روانی نیست. اصطلاح سلامت روان متاسفانه اندکی باابهام به کار میرود وبعضاً باعث اشتباه میشود، زیرا بیشتر مردم، آن راصرفا نیازاشخاصی میدانند که ناراحتی یا اختلال روانی دارند و بایدبابه کاربستن توصیههای متخصصان روان درمانی بهبودیابند. در این معنا سلامت درمقابل سلامت جسم قرارمی گیردودر ضمن تصورمی شود که سلامت روانی ازسلامت جسمی جداست که هر کدام ازاین پندارها خطاست. منظورازسلامت روانی یا عقلی، فعالیتهایی است که برای کمک به اشخاص، در رنج، انجام می گیردتاایشان راازمشکل نجات دهدوهمچنین مردم رادرپیشگیری ازگرفتاری وآشفتگی راهنمایی میکند.
در سال 1948 سومین کنگره جهانی بهداشت روانی که درلندن تشکیل شد، برای سلامت عمومی یک تعریف دو قسمتی ارائه میدهد:
1- سلامت عمومی حالتی است که از نظر جسمی، روانی و عاطفی در حدی که با سلامت روانی دیگران انطباق داشته باشد، برای فرد مطلوبترین رشد را ممکن میسازد.
2- جامعه خوب جامعهای است که برای اعضای خود چنین رشدی را فراهم میکند و رشد خود را تضمین میکند و نسبت به سایر جوامع بردباری نشان میدهد. به صورت کلی، میتوان ویژگیهای فرد بهنجار را به صورت موارد زیر مطرح نمود:
1- اصل واقعیت: شاید کلیترین ویژگی فرد سازگارآن است که نسبت به خود واقعبین است.
2- خودشناسی: ناسازگارنوعاً کسی است که دربارة انگیزههای واقعی خویش، خودرافریب میدهد. بنابراین بهداشت روانی هرگزازکیفیت بهداشت جسمانی انسان هاغافل نخواهدبود. سه جزءمهم برای بهدا شت وجود دارد: سلامت جسمی، روانی، اجتماعی. میتوان گفت سلامت روانی به معنای ایجادتعادل لازم بین محیط زندگی و نیازهاوخواسته های انسان است وهمواره حوادث و فشارهای روانی باعث می شونداین تعادل به هم بریزدیادرمعرض خطرقرارگیرد. برای همین سلامت جسم وروان بسیار به هم وابستهاند و همان طور که میتوان با آموزشهای مختلف و ارتقای آگاهی مردم، از بیماریهای جسمی پیشگیری کرد. بطور کلی سلامت روانی، یعنی قدرت آرام زیستن و با خودودیگران درآرامش بودن است، آگاهی ازدرون و احساسات خویشتن است، قدرت تصمیم گیری دربحران ها و مقابله بافشارهای زندگی است. شخصی که از سلامت روانی بالایی برخورداراست ازکاروزندگی خوداحساس رضایت داردوازوقت خوداستفاده مفید مینماید، بادیگران از در تفاهم وارد می شودوبرای احساسات وعواطف مردم ارزش قائل بوده و آنها را محترم میشمارد. بنابراین، سئوال پژوهش حاضر این است که آیا بین سبکهای هویت ودلبستگی باسلامت روانی فرزندان زنان سرپرست خانوار (تک والد) وتحت حمایت سازمان بهزیستی رابطه معنی داری وجوددارد.
1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق
زمانی که کودک بوسیله یکی از والدین نگهداری شود، شرایط دشوار میگردد. مخصوصاً هنگامی که مادر سرپرستی کودکان را بهعهده داشته باشد, شرایطی ویژهای بهوجود میآید. چیزی که بهعنوان عامل اصلی بهنظر میرسد، شرایط و اوضاع نابهنجار تربیتی, عاطفی, اقتصادی, و کاری میباشد. کودکان دراین موقعیت، از تقویتهای سایر کودکان محرومند و شرایط خانوادگی، امنیت کافی را برای آنها تأمین نمیکند. مادران این کودکان، بار اصلی زندگی راتحمل میکنند. این دسته از مادران، مانند دیگر مادران توانایی ایجاد تعامل با کودکان خود را ندارند. درکشورهای غربی در 90 درصد از مواردطلاق, مسئولیت نگهداری کودک بهعهده مادر است, و این اثر نامطلوب در تعیین هویت جنسی کودک مذکر با نقش پدر ایجاد میکند. این شرایط باعث تصویر ذهنی منفی کودک از خود میشود (کونل[24]، 1993).
پسران به دلیل آنکه والد همجنس خود را از دست داده، نسبت به دختران دارای موقعیت حساستری هستندو بیش ازدختران تحت تاثیراین فقدان قرار میگیرند (بخشی،1371).
همچنین این موضوع قابل توجه است که تأثیراختلاف زناشویی روی پسران بیشتر از دختران است. (نلسون و ایزایل[25]؛ به نقل ازمنشی طوسی،1379)
نتایج کاربرروی دانشآموزانی که مادرسرپرست خانواده بوده نشان میدهد، این دانشآموزان نسبت به دانشآموزان عادی به نسبت کمتری ازامکانات زندگی ورابطهءاعضاءخانواده باخودشان راضی هستند. ولذا از نظرسازگاری فردی واجتماعی درمراتب پایینترقرارمیگیرند. دختران چون بامادران خودهمانندسازی می کنندبافقدان پدربهترکنارمیآیند. پسران به فعالیتهای گروهی علاقه کمتری نشان میدهند (محمدی,1371).
براساس مطالعات ویلیام گلستون[26](1970) ازدانشگاه مریلند، ساختارخانواده عامل مستقلی است که برروی آسایش وسلامت کودکان مؤثراست. حتی باوجودوضعیت مناسب درآمدخانواده، تحصیلات والدین و پیشینه خانوادگی، کودکان خانوادههای تک والدبرای رسیدن به مرحله بزرگسالی بامشکلات زیادی مواجه هستند.
گیوتمن وروسنبرگ[27] (2003) ولنسفورد[28](2009) درتحقیقات خودبه این نتیجه رسیدند، که سازگاری کودکان تک والدبه طورمعنی داری متفاوت ازسازگاری کودکان دووالداست.
براساس مبانی نظری هویت ویافته های پژوهشی، عواملی خانوادگی، فرهنگی واجتماعی وتفاوتهای فردی ازجمله عواملی هستندکه فرایندهویت یابی راتحت تأثیر قرارمی دهند یکی از مؤلفههای متزلزل کننده پایههای خانواده طلاق میباشد. فرزندان طلاق، برحسب سن آنها و طول مدت تنش قبل از طلاق و اثرات محرومیت از والدجدا شده وسایر وامل دیگر مرتبط با این محور، دارای خصوصیات ویژه روان شناختی میشوند، مشکلات افت تحصیلی، رفتاری، عزت نفس پایین وروابط بین فردی, صرف نظر از عامل جنس وسن, دربین بچههای طلاق بیشترازبچه های غیرطلاق گزارش شده است (آماتو، 2001؛ به نقل ازقمری،1389).
طلاق والدین برای نوجوانانی که هنوزدستخوش تغییرات متعددهستند، می تواندبه یک موقعیت پر فشاری اضافه شود. کشمکش خانوادگی وجدایی ازیکی ازوالدین، ازمشکلات آشکاری است که بایدبا آنها مواجه شد. به علاوه این که طلاق غالباً نیازاقتصادی، تغییراتی درمحل سکونت، همسایگی ومدارس، پریشانی عاطفی مداوم والدین وبازسازی نقشها وروابط خانوادگی رادربرمی گیرد. (هترینگتون، هیگن وآندرسون 1989؛ به نقل ازقمری 1389). بطورکلی، مطالعات تأثیرات طلاق حاکی ازآن است که دوسال متعاقب طلاق، یک برهة گسیختگی اجتماعی وعاطفی هم برای کودکان وهم برای نوجوانان است (امری،1988).
یافتههای تحقیقاتی دلالت برآن داردکه هم پسرهاوهم دخترهابه احساس خشم ورنجش اخلاقی نسبت به والدین خودتمایل دارند. برخی نو جوانان باکندن ازخانواده های خودرفتاردوری جویانه نسبت به هردووالدواکنش نشان میدهند، نوعی دوری گزینی که بنظر می رسدبه آنها درسازگاری باطلاق والدین کمک میکند (هترینگتون و همکاران،1989).
نوجوانانی که بایکی ازوالدین یادیگری میمانند، مشکلات بیشتری رادرنیل به استقلال درسال های نوجوانی تجربه می کنندتاآنهایی که دوری گزیده وبه شیوة خاص خودباطلاق کنارآمده اند. اثرات مخرب طلاق می تواندبرای پسران بیش ازدختران باشد، به ویژه هنگامی که مادر، والد حضانتی است (بوردوئین ووهنه گلر [29]،1987).
هترینگتون (1972) دریافت دخترانی که پدران آنها به علت طلاق یاترک خانه غایب بودند، روابط سازشی کمترمثبتی رابا افراد مذکرتجربه کردندتادخترانی که پدران آنهادرگذشته بودندیاآنهایی که هنوز باهردووالد زندگی میکنند. یافتههای پژوهشهای اخیر، برخی سودمندیهای احتمالی بزرگ شدن درخانواده هایی راکه سرپرستی آنها برعهدة مادران مجرداست آشکارساخته است (بابرواکلز[30]،1992). مثلاًنوجوانان میتوانند حس نیرومندی ازعزت نفس ومسئولیت شخصی راظاهرسازد زیراسهم بیشتری ازمسئولیت های خانه به عهدةآنها است. همچنین نوجوانان قادرندآرزوهای شغلی وارزش های خانوادگی کمترقلبی راظاهرسازند. بنابراین آسیب پذیری نوجوانان درمقابل فشارهای ناشی ازطلاق ممکن است به شکل گیری وتکامل احساس هویت آنهاصدمه بزندوباعث ایجاداحساس ناامنی، عدم اطمینان، اضطراب وعدم ثبات فردشودودر نتیجه منجربه عدم توانایی درانتخاب شغل یا ادامة تحصل، غالباً نمودی ازبحران هویت یاگم گشتگی درنقش اجتماعی است. بسیاری ازنوجوانان دراین حالت احساس پوچی، ازخودبیگانگی، تنهایی وغربت میکنند و حتی گاهی به دنبال هویت منفی میگردند. هویتی کاملاً مخالف آنچه والدین وجامعه برای آنها درنظرگرفته اند (شاملو،1370).
Abstract
We aimed to clarify the relationship between identity styles and mental health of children, women involvement with his supervisor (single parent) is. Community study included all children studying in secondary level, the city of Tabriz are currently covered by Social Welfare Department. study sample size of 280 subjects who were selected through simple random sampling.
Measuring instruments included questionnaire Bennion identity and Adams (OMEIS-2), Collins and Read Attachment Scale (RAAS), Goldberg and Hiller General Health Questionnaire-28 questionnaire (GHQ-28), respectively. Analyzed using SPSS software and Pearson’s correlation coefficient and multiple regressions were performed.
The findings showed a negative relationship between identity styles of securely and foreclosure of public health, but there is a significant positive relationship between identity styles diffusion mental health was significant. But found no significant relationship between identity moratorium styles and public health. Relationship between attachment style securely and avoidance of public health, but there is a significant negative relationship between ambivalent attachment style, general health, there is a positive correlation between.
The results of this study indicate the lack of a consistent sense of identity and its formation and fast attachment relationships in childhood factors influencing individual and the underlying cause of injury psycho – social life in is the next periods. Of this was a significance level of the research (p<0 / 01 and p<0/05)
Key words:
Identity, attachment style, general health, single parent
[1]– identity
[2]– Erikson
[3] – Schultz & Schultz
[4] – Disorientation identity
[5] -Berk،L
[6] identity crisis
[7] – Kruger
[8] – Philips &blvstyn
[9] – Lyvvyngr
[10] – Rutter
[11] -Waterman
[12] – Gratvvnt& Cooper
[13]-Psychoanalysis
[14]– Freud
[15] – Melanie Klien
[16] -Salivan
[17] – Ericsson
[18] -Bowlby
[19] – Attachment
[20] -Figure attachment
[21] -Disress
[22] – inner Active patterns
[23] – mental health
[24] -Connell
[25] -Nelson and Ayzayl
[26] -William Glstvn
[27] – Guttman & Rosenberg
[28] -Lasford
[29] -Borduin&Heneggeler
[30] – Barber& Aklz
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.