پایان نامه مبانی فقهی حقوقی معامله با ابزارآلات قمار
فهرست محتوا
چکیده
ابزارآلات قمار از گذشته تاکنون، به علت تنوع، گستردگی و آثار سوء و زیان آور اجتماعی، خصوصیاتی پیدا کرده است که میتوان آن را به عنوان یکی از موضوعات قابل توجه به حساب آورد و آثار فقهی حقوقی بسیاری در باب قانون مدنی و مجازات اسلامی برای آن فرض نمود. معامله با آلات قمار از مصادیق شایع معاملات باطل و به معاملهای گفته میشود که در آن آلات خاص قمار یا سایر آلات به قصداستفاده در قمار در معرض خرید و فروش قرار میگیرند. در این تحقیق به بررسی ادله و مبانی حکم تکلیفی و وضعی موضوعات مربوط به ابزارآلات قمار پرداخته شده و بر اساس آن مبانی و آثار فقهی و حقوقی معامله ابزارآلات قمار مورد بررسی قرار گرفته است. در نفس حرمت معامله با ابزارآلات قمار هیچ شکی نیست و اختلاف فقها و اساتید حقوقی در شناخت مصادیق است. آلات قمار به تصریح فقها یک مفهوم عرفی است که عنصر زمان و مکان در آن نقش تعیین کننده دارد. به عنوان مستندات حرمت معامله با آلات قمار میتوان به آیات، روایات، اجماع و عقل اشاره نمود. از لحاظ فقه معامله بر آلات مذکور باطل و از دیدگاه حقوقی این معاملات محکوم به فساد و مستوجب مجازات کیفری است. در خصوص جنبه کیفری و مجازاتهای ارتکاب جرائم مربوط به معامله با ابزارآلات قمار بر اساس همین قواعد فقهیه و سایر ادله علاوه بر تنقیح مناط حکم حدی مفسد فی الأرض در خصوص برخی از موارد و جرائم مرتبط با ابزارالات قمار و اعمال آن مجازات، میتوان جمیع آنها را از باب تعزیرات شرعی و حکومتی دانست.
کلمات کلیدی: قمار، آلات قمار، معامله، مستندات، آثار و پیامدها
فهرست مطالب
- مقدمه 1
- فصل اوّل:کلیات… 3
- طرح تحقیق 4
- 1. تبیین موضوع 4
- ضرورت وهدف از اجرا 4
- پیشینه تحقیق 4
- فرضیه تحقیق 5
- روش تحقیق 5
- سازماندهی تحقیق 5
- موضوع شناسی 6
- 1-1-7. قمار 6
- 1-1-1-7. قمار در لغت 6
- 2-1-1-7. قمار در اصطلاح 7
- 2-1-7. آلات قمار 8
- 1-2-1-7. شطرنج 10
- 2-2-1-7. نرد 11
- 3-2-1-7. کعاب 12
- 4-2-1-7. اربعه عشر 13
- 5-2-1-7. خواتیم 13
- 6-2-1-7. پاسور 14
- 3-1-7. میسر 14
- 4-1-7. معامله 16
- 5-1-7. احکام وضعی قراردادها 18
- 6-1-7. بیع 20
- 7-1-7. تاریخچه آلات قمار 22
- 8-1-7. ضبط 23
- 9-1-7. مصادره 24
- 10-1-7. معدوم کردن 24
- فصل دوم: مستندات فقهی و حقوقی معامله با آلات قمار. 25
- 1-2. مستندات فقهی 26
- 1-1-2. آیات 26
- 1-1-1-2. آیات عام 27
- 2-1-1-2. تفسیر آیات 31
- 3-1-1-2. آیات خاص 33
- 2-1-2. روایات 38
- 1-2-1-2. روایات عام 38
- 2-2-1-2. روایات خاص 41
- 3-1-2. اجماع 45
- 4-1-2. عقل 47
- 5-1-2. سایر مستندات 48
- 1-5-1-2 سکرآور بودن 48
- 2-5-1-2. حرمت از باب اکل سم 49
- 3-5-1-2. حرمت از باب قاعدهی حرمت اسراف 49
- 4-5-1-2. قاعده اعانت بر اثم و عدوان 50
- 5-5-1-2. قاعده حرمت مقدمهی حرام 51
- 6-5-1-2 قاعدهی نفی سبیل 52
- 7-5-1-2. حرمت معاملات آلات قمار با استفاده از قواعد فقهی 53
- 1-7-5-1-2. قاعده لا ضرر 53
- 2-7-5-1-2. قاعده حفظ نظام و مصالح جامعه 54
- 2-2. مستندات حقوقی معامله با آلات قمار 56
- 1-2-2. فقدان شرایط اساسی صحت معاملات 57
- 1-1-2-2. مشروعیت جهت معامله 57
- 1-1-1-2-2. اثر جهت نامشروع در عقد 59
- 2-2-1-2 نامشروع بودن موضوع معامله 60
- 3-1-2-2. مبنای قاعده دارا شدن غیر عادلانه در حقوق ایران 61
- فصل سوم: تحلیل آثار معامله با ابزار قمار در فقه و حقوق ایران.. 64
- 1-3. آثار مدنی 66
- 1-1-3. بررسی وضعیت ید طرف معامله با آلات قمار 66
- 2-1-3. روابط طرفین معامله با آلات قمار نسبت به ردّ عین مورد عقد یا بدل آن 68
- 3-1-3. روابط طرفین معامله با آلات قمار نسبت به منافع مورد معامله 69
- 4-1-3. حکم تکلیفی و وضعی معامله باآلات قمار 69
- 5-1-3. مسئولیت مدنی 69
- 1-5-1-3. قاعده ضمان ید 70
- 2-5-1-3. قاعده ضمان ید در قانون مدنی 73
- 3-5-1-3. قاعده ما یضمن 75
- 4-5-1-3. توجیه قاعده عکس 79
- 6-5-1-3. قاعده اقدام 80
- 7-5-1-3. احترام به مال دیگران 81
- 8-5-1-3. قاعده لاضرر 81
- 9-5-1-3. اصل ضمان ید متعاقبه 82
- 2-3. آثار معامله با ابزار قمار درقانون مجازات اسلامی 83
- 1-2-3. قلمرو مجازات معامله با آلات قمار در فقه و حقوق و ارکان تشکیل دهنده جرم 84
- 1-1-2-3. عنصر قانونی 84
- 2-1-2-3. موضوع جرم 85
- 3-1-2-3. عنصر مادی 85
- 4-1-2-3. نتیجه مجرمانه 86
- 5-1-2-3. عنصر روانی 86
- 2-2-3 مجازات معامله با آلات قماردر فقه 86
- 2-2-3. حد (افساد فی الأرض) اعدام و سایر مجازاتهای سخت (تعزیر) 88
- 1-2-2-3. مجازات فقط از باب حد یا تعزیر شرعی 88
- 2-2-2-3. افساد فی الأرض مستقل از محاربه 88
- 3-2-3. ضبط و معدوم کردن اسباب و نقود قمار 89
- 4-2-3. قاچاقچی و تولید کننده 91
- 5-2-3. توقیف و مصادره اموال حاصل از معامله با آلات قمار 91
- 6-2-3. ضبط و استرداد مال مأخوذه از قمار 92
- نتیجه گیری 94
- منابع 95
مقدمه
شخصیت و هستی انسانها با آنچه بدان میاندیشند و عمل میکنند شکل میگیرد. برخی از افکار و اعمال نهتنها تأثیر سوئی بر آخرت انسان میگذارد، بلکه بر دنیای او چه از لحاظ بعد فردی و چه از لحاظ جنبه اجتماعی تأثیر میگذارد. نگاه اسلام به حیات فردی و اجتماعی نگاهی عالی است. از اینرو وظیفه انسان را در زمین آبادانی معرفی میکند تا از این طریق در نقش خلافت الهی وظیفه خود را انجام دهد؛ بنابراین به تجارت و امور دیگر که در تحقق این اهداف عالی نقش دارند توجه دارد. اگر اهداف معنوی تجارت، مورد توجه نباشد و به اجتماع و مصالح عموم زیان رساند، از نظر اسلام بیارزش است؛ هرچند ارزش مادی تجارت زیاد باشد. بدین سبب، تحصیل مال از راههای ناصواب از جمله معامله با آلات قمارکه موجب رکود چرخهای اقتصادی است، در اسلام ممنوع است؛ چرا که اقتصاد به عنوان قوام جامعه باید موجبات تعالی فرد و جامعه شود، نه آن که آن را به تباهی بکشاند.
هر چیزی را که پروردگار حکیم، دستور به انجام آن میدهد، دارای مصلحت و؛ و هر چیزی را که از آن منع میکند برای بندگان دارای مفسده و ضرر است هر چند که ممکن است عقلِ محدود ما نتواند این مصلحت و مفسده را درک کند. آلات قمار، یکی از مفاسد مخرب و خانمانسوز است که متأسفانه با عنوان ورزش فکری و سرگرمی، ترویج و بر آسیبهای آن سرپوش گذاشته میشود. از نظر اسلام، این تجارت ناسالم، جزء گناهان کبیره است و باعث تضعیف اقتصاد، تشدید تضادهای داخلی، اختلافات خانوادگی، ازدیاد کینه و دشمنی میگردد. معامله با آلات قمار به عنوان فعالیت غیرمولد، عامل بازدارندهای در بهکارگیری سرمایه در راستای تولید اقتصادی و اشتغال است؛ زیرا افراد با صرف سرمایههای فراوان در این راه به جای ایفای نقش در تولید سرمایه سالم در جامعه، نهتنها تندرستی خود را در معرض خطر قرار میدهند، بلکه سرمایههای خود را نیز در زمان بسیار کوتاهی به باد داده و موجب اختلال در نظام اقتصادی میگردند. از طرف دیگر، گناه که عصیان در برابر اوامر خداوند متعال است ترویج مییابد و بدیهی است که ترویج گناهی که ماحصل انعقاد این گونه معاملات میباشد نیز گناه میباشد. از نظر اسلام همه وجوه و تصرفات قمار، حرام است. ازجمله میتوان به معامله با آلات قمار اشاره نمود؛ چون اگر معاملات قماری به اجتماع راه یابد، دیگر نمیتوان امید به تعادل اقتصادی داشت. منشأ این معاملات علاوه بر سرگرمی، تفریح، کسب درآمد و تحصیل سودهای کلان مادی بوده است. آنچه اهمیت و توجه به معامله با آلات قمار را در اسلام نشان میدهد حرمت این موارد است: ساخت، بازی، نگهداری، معامله، وهرگونه درآمد ناشی از بازی و معامله با آلات قمار.
معامله با ابزار قمار از نظر همه فقها حرام است و حتی اگر قصد برد و باخت هم نباشد باز هم حکم حرمت باقی میماند. پایداری این حکم درباره آلات قمار تا زمانی است که ابزار نوع خاصی از قمار، هنوز بهعنوان یکی از ابزارهای قماربازی از نظر عرف شناخته شود. برای نمونه درگذشته شطرنج به عنوان ابزار قمار شناخته میشد، اما شطرنج امروزه در سطح جهان ابزار قمار، به شمار نمیآید. در اسلام کیفیت بازی یعنی قصد برگزاری آن، اگر هم با ابزار قمار نباشد، مهم است. از اینرو در رابطه با ابزار قمار و قصد بازی در اسلام چهار حالت متصور است که فقها نسبت به آن حکم اسلام را استنباط نمودهاند:
- بازی با وسایل مخصوص قمار همراه با شرط بندی و برد و باخت.
- بازی با وسایل مخصوص قمار، ولی بدون شرط بندی و برد و باخت.
- بازی با وسایلی غیر از ابزارهای مخصوص قمار، ولی همراه با شرط بندی و برد و باخت.
- بازی بدون وسایل قمار و بدون شرط بندی و برد و باخت.
صورت اوّل از نظر تمام عالمان اسلامی (شیعه و سنّی) حرام است و از گناهان بزرگ محسوب میگردد.
صورت دوم از نظر همه علمای شیعه و برخی از عالمان سنی، حرام میباشد.
صورت سوم از نظر تمام علمای شیعه و بیشتر علمای اهل سنت، حرام است.
صورت چهارم به اجماع عالمان تشیع و تسنن، جایز است.
شرطبندی در هرگونه بازی به جز تیراندازی، اسبسواری و شنا حرام است و بازی با ابزار غیر قمار و بدون شرطبندی و برد و باخت: در این صورت بازی جایز است و هیچ منعی بر انجام آن نیست.
اسلام همانگونه که خوردن یک قطره شراب را حرام کرده تا بهانهای به دست میگساران نیفتد معامله با ابزار قمار را هم مطلقاً چه برای برد و باخت و چه برای سرگرمی حرام دانسته است. همچنین پولی که از این راه به دست آمده باشد، تصرف در مال دیگری بشمار میآید و حرام میباشد و هرگونه دادوستد با این پول، باطل است. ضمن اینکه هرگونه تصرف در کالایی که از پول قمار خریداریشده، جایز نمیباشد؛ چنانچه تصرف در بهای آن نیز نارواست.
فصل اوّل: کلیات
طرح تحقیق
1. تبیین موضوع
گسترش قمار بیش از هر چیز دیگری از طریق معاملات صورت میپذیرد و معاملات نقش اصلی در شیوع این پدیده را دارا هستند. معاملات بنا بر یک تقسیم بندی از حیث حکم به معاملات مشروع و نامشروع تقسیم میگردند. دسته دوم به لحاظ موضوع به انواع مختلفی ازجمله معامله با ابزار قمار تقسیم میگردند.
معامله با آلات قمار، به معاملهای گفته میشود که در آن آلات مخصوص قمار، ثمن یا مثمن معامله واقع گردیدهاند. سؤال اصلی آن است که ادله حرمت معامله با آلات قمار در فقه و حقوق کدام هستند؟ بر این نوع معامله بدان جهت که ابزار قمار یکی از ارکان معامله را تشکیل میدهند، مباحث گوناگونی ازجمله جواز، تملیک و تملّک، صحت، نفوذ، ضمان و مسئولیت مدنی مطرح است.
2. ضرورت وهدف از اجرا
انگیزه اصلی نگارنده از پرداختن به این موضوع، شیوع قمار و رشد روزافزون پروندههای مرتبط درمحاکم کشور است. با توجه به حساسیت نظام جمهوری اسلامی نسبت به قمار و آلات آن و پیچیدگی مسائل مربوط به آن، تحقیق و اجتهاد فقهی در فروع مختلف مربوط به آلات قمار و معاملات آن یک امر ضروری میباشد. موضوعاتی مانند تولید، نگهداری، حمل و نقل، توزیع و فروش، بازی، ایجاد مراکز و مکان استعمال و ارائه خدمات و ابزار برای سهولت تولید و توزیع و مصرف، در آمد و سرمایههای حاصله از هر یک از مراحل تولید تا مصرف، کسب خبر و ارائه اطلاعات، مبارزه و درمان، همه ناشی از معامله با آلات قمار است که میتواند دارای سه بعد فقهی حکم تکلیفی، حکم وضعی و کیفر و مجازات ارتکاب باشد. در این پژوهش ضمن تعریف دقیق موضوع به تشریح مبانی، حکم و آثار این نوع معاملات پرداخته میشود تا وضعیت اینگونه معاملات در قالب یک مجموعه مدون و جامع برای آشنایی هرچه بیشتر پژوهشگران فراهم آید. ایجاد آشنایی کامل با مبانی موضوع مذکور، حقوقدانان را در جریان رسیدگی و صدور حکم اینگونه معاملات در محاکم قضایی یاری میرساند.
3. پیشینه تحقیق
معامله با آلات قمار چندان که باید، مورد توجه قرار نگرفته است لذا نگارنده اهتمام داشته تا پایان نامه خویش را در این باب به رشته تحریر درآورد. مطالب فراوانی در زمینه قمار نوشتهشده است؛ لکن به طور خاص مبحثی در خصوص معامله با آلات قمار به چشم نمیخورد. ازجمله کتابهای:
- 1. آفات قمار از محمّد آخوند که به بررسی تأثیر قمار بر اجتماع پرداخته است.
- 2. مفاسد شراب، قمار و ربا از دیدگاه اسلام از علی ربانی خلخالی که به تأثیر قمار بر موضوعات مذهبی و عبادی پرداخته است.
همچنین میتوان به مقالاتی ازجمله قمار از دیدگاه فقهای اسلام از عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، با محوریت جنبههای فقهی- عبادی؛ موضوعیت آلات قمار از مهدی مهریزی، با تکیه بر موضوعه بودن شطرنج؛ و پایاننامه کیومرث ایمانی شیرکلائی، جرم قمار و جرائم مربوط به آن در حقوق جزای ایران، به راهنمایی مصطفی محقق داماد، کارشناس ارشد، دانشگاه قم که به بررسی صرف جرم قمار در قانون مجازات بسنده نمودهاند اشاره کرد. وجه تمایز این تحقیق با موارد مذکور کنکاش حکم فقهی حقوقی معامله با آلات قمار است که در دست یابی به مطلوب علاوه بر ادله اربعه، استفاده از قواعد فقهی برای اثبات حکم میباشد. همچنین طرح موضوع فوق الذکر به صورت توامان در قانون مدنی و قانون مجازات اسلامی نیز امری بدیع است
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.