پایان نامه مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند از منظر فقه امامیه و اهل سنت و قانون مجازات
فهرست محتوا
فهرست مطالب
- عنوان صفحه
- چکیده 1
- مقدمه. 2
- فصل اول کلیات
- 1-1- بیان مسئله. 7
- 1-2- سؤالات تحقیق.. 8
- 1-3- فرضیهها 8
- 1-4- ضرورت تحقیق.. 9
- 1-5-اهداف تحقیق.. 9
- 1-6-پیشینهی پژوهش… 10
- 1-7-روش پژوهش… 13
- 1-8-نوآوری و دشواری پژوهش… 13
- فصل دوم مفاهیم
- 2-1- قتل.. 16
- 2-1-1- پدیدهی قتل.. 16
- 2-1-2- تعریف قتل.. 17
- 2-1-2-1- معنای لغوی قتل.. 17
- 2-1-2-2- معنای اصطلاحی قتل.. 17
- 2-1-2-3-تعریف حقوقی قتل.. 17
- 2-1-2-4-تعریف فقهی قتل.. 17
- 2-1-3- قتل عمد. 18
- 2-1-3-1- تعریف قتل عمد از منظر قانون. 18
- 2-1-3-2- تعریف قتل عمد از منظر فقه امامیه. 20
- 2-1-3-3- تعریف قتل عمد از منظر فقه اهل سنت.. 21
- 2-1-3-4- تعریف قتل عمد از منظر حقوقدانان. 22
- 2-1-4- قتل شبه عمد. 23
- 2-1-4-1- تعریف قتل شبه عمد از منظر قانون. 23
- 2-1-4-2-تعریف قتل شبه عمد از منظر فقه امامیه. 24
- 2-1-4-3- تعریف قتل شبه عمد از منظر فقه اهل سنت.. 25
- 2-1-5- قتل خطای محض… 26
- 2-1-5-1- تعریف قتل خطای محض از منظر قانون. 26
- 2-1-5-2- تعریف قتل خطای محض ازمنظر فقه امامیه. 27
- 2-1-5-3- تعریف قتل خطای محض از منظر اهل سنت.. 28
- 2-1-5-4- تعریف قتل خطای محض از منظر حقوقدانان. 29
- 2-2-مجازات انواع قتل.. 30
- 2-2-1- مجازات قتل عمد. 30
- 2-2-1-1- مجازات قتل عمد در حقوق ایران. 30
- 2-2-1-1-1- قصاص… 30
- 2-2-1-1-2- دیه. 31
- 2-2-1-1-3-تعزیرات.. 32
- 2-2-1-1-4- محرومیت از ارث.. 33
- 2-2-1-2- مجازات قتل عمد در ادیان و ملل گذشته. 33
- 2-2-1-3- مجازات قتل عمد در قرآن. 34
- 2-2-1-4- مجازات قتل عمد از منظر فقها 34
- 2-2-2- مجازات قتل شبه عمد. 36
- 2-2-2-1- مجازات قتل شبه عمد در حقوق ایران. 36
- 2-2-2-2- مجازات قتل شبه عمد از منظر فقها 36
- 2-2-3- مجازات قتل خطای محض… 37
- 2-2-3-1- مجازات قتل خطای محض در حقوق ایران. 37
- 2-2-3-2- مجازات قتل خطای محض از منظر فقها 39
- 2-2-3-3- عاقله. 39
- 2-2-3-3-1- تعریف عاقله. 39
- 2-2-3-3-2- جایگاه عاقله. 40
- 2-3-قصاص… 41
- 2-3-1- تعریف قصاص… 41
- 2-3-1-1- معنای لغوی.. 41
- 2-3-1-2- معنای اصطلاحی.. 42
- 2-3-1-3- تعریف قانون. 43
- 2-3-1-4- تعریف فقهی.. 43
- 2-3-2- فلسفهی قصاص در اسلام. 43
- 2-3-2-1- ادلهی قصاص در اسلام. 45
- 2-3-2-1-1- آیات.. 45
- 2-3-2-1-2-روایات.. 47
- 2-3-2-1-3-اجماع. 47
- 2-3-2-1-4-عقل.. 49
- 2-3-3- شرایط مجازات قصاص… 49
- 2-3-3-1-شرایط قاتل.. 50
- 2-3-3-1-1-بلوغ. 50
- 2-3-3-1-2-عقل.. 52
- 2-3-3-2- شرایط مقتول. 53
- 2-3-3-2-1- برابری در دین.. 53
- 2-3-3-2-2- محقون الدم بودن. 55
- 2-3-3-2-3-انتفاء ابوت.. 56
- 2-3-4- شبهه درأ در قصاص… 56
- فصل سوم: بررسی حقوقی و فقهی عدم قصاص پدر در قتل عمدی فرزند
- 3-1- عدم قصاص پدر در قتل عمدی فرزند در حقوق. 60
- 3-1-1- تعریف و ارکان متشکلهی قتل عمد فرزند توسط پدر 60
- 3-1-2-پدر و جد پدری چه کسانی هستند؟ 60
- 3-1-2- 1- فرزند. 61
- 3-1-2-2- فرزندخوانده 62
- 3-1-2-3- فرزند رضاعی.. 63
- 3-1-2-4- فرزند نامشروع. 65
- 3-1-3- تبدیل مجازات نه سقوط مجازات.. 66
- 3-1-4- تعریف کشتن فرزند. 67
- 3-1-4-1- وجود فرزند زنده 68
- 3-1-4-1-1- نظر نگارنده 68
- 3-1-4-2- فرجام زندگی.. 69
- 3-1-4-3- معیارهای تشخیص حیات پایدار 70
- 3-1-4-4- رکن قانونی.. 72
- 3-1-4-4-1-نظر نگارنده 73
- 3-1-4-5- رکن مادی.. 73
- 3-1-4-5-1- وجود پدر 74
- 3-1-4-5-2- وجود فرزند. 75
- 3-1-4-5-3- فرزند کشی از طریق فعل مثبت.. 76
- 3-1-4-5-4-1-نظر نگارنده 78
- 3-1-4-5-5-1- قصد فعل.. 81
چکیده
مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند از منظر فقه امامیه و اهل سنت و قانون مجازات
مجازات قتل عمدی بر اساس مادهٔ 381 ق.م.ا. قصاص است، اما در بعضی موارد، قانونگذار بر این حکم کلی، استثنایی قائل شده است، یکی از این استثنائات، این است که قاتل پدر مقتول باشد، در این صورت مجازات قصاص، برای پدر بر خلاف اصل کلی در قتل عمد، منتفی است. و پدر محکوم به مجازات تعزیر و پرداخت دیه میشود، این حکم استثنایی در مادهٔ 301 ق.م.ا. «قصاص در صورتی ثابت میشود که مرتکب، پدر یا از اجداد پدری مجنی علیه نباشد و مجنی علیه، عاقل و در دین با مرتکب مساوی باشد» مطرح شده است. همچنین در قصاص عضو نیز انتفاء ابوت شرط است.
پدر کافر هم باشد معاف از قصاص است منتها فرزند باید فرزندِ نسبی باشد و شامل فرزندخوانده و فرزند رضاعی نمیشود اما به استناد قاعدهٔ درأ شامل فرزندِ ولدالزنا میشود.
دلیل عدم قصاص پدر، روایات و اجماع است، البته اهل سنت ملاک حکم را ولادت میدانند و به یک سری استحسانات عقلی نیز متوسل شدهاند که در فقه امامیه مقبول نیست.
استثنای این حکم مربوط به قتل فرزند در محاربه است که پدر، به حد محاربه کشته خواهد شد نه از باب قصاص. هم چنین در قصاص کسی که قاتل ادعای بنوت او را دارد نظر مختار عدم قصاص است.
مشارکت دیگری با پدر در قتل فرزند مانع قصاص شریک نخواهد بود و امر پدر به قتل فرزندش موجب معافیت مباشر از قصاص نمیشود.
فقهای امامیه عموماً در وجوب قصاص مادر برای قتل فرزند، اتفاق نظر دارند اما مشهور فقهای اهل سنت بر خلاف فقهای شیعه فتوا دادهاند.
اگر مردی همسر خویش را بکشد، خلاف نظر امام خمینی (ره) مشهور فقهای امامیه و اهل سنت معتقدند: فرزند به خونخواهی از مادر نمیتواند تقاضای قصاص پدرش را بکند.
واژههای کلیدی: قتل، قصاص، پدر، مادر، جد، فرزند، انتفاء ابوت
مقدمه
یکی از آسیبهای مهم در همهٔ جوامع انسانی، ارتکاب جرم قتل است که به عنوان یکی از قدیمیترین جرائم در جهان مطرح میباشد، در واقع از زمانی که جامعهٔ بشری شکل گرفت و کشاکش و اصطکاک منافع بین انسانها آغاز شد جرم قتل نیز به وجود آمد. به طور کلی جنایت بر نفس به سه قسم: عمدی، غیر عمدی و خطای محض تقسیمبندی میگردد و هر جرمی به تناسب خود دارای مجازاتی است، مجازات قتل، قصاص و در مرحله خفیفتر آن، تبدیل قصاص به دیه میباشد که اولیای دم اجرای آن را نسبت به قاتل خواستار میشوند و مجازات قتل همواره به عنوان یک عامل تسلیدهنده بازماندگان مقتول مد نظر بوده است، اما اولیاء دم معمولاً نقش تعیینکنندهای در مورد مجازات قاتل دارند. با بخشش ولی دم، قاتل زندگی خویش را ادامه داده و با عدم عفو او حیات قاتل فرجام مییابد. دین اسلام کاملترین دین است و احکام آن از سوی خداوند متعال تشریع شده است، در این احکام به خصوصیات و ویژگیهای فطری و ذاتی انسان توجه شده است، از جملهٔ این احکام قصاص است که اسلام در این مورد هم مانند دیگر مجازاتها از یک نظریه مختلط پیروی میکند و از ویژگیهای آن جامع بودن آن نسبت به آثار مادی و معنوی مجازات، توجه به خصوصیات و ویژگیهای فطری و ذاتی انسان و هم چنین نسبی بودن و عدم مطلقگرایی آن را میتوان نام برد. قصاص در اسلام هم به گذشته (یعنی به جرم و مستحق بودن مجرم و تحقق عدالت و تحقق آثار و نتایج فردی و اجتماعی) و هم به آینده توجه داشته یعنی آثار اجرای قصاص هم به گذشته و هم به آینده بر میگردد و قصاص بهترین راه برای جلوگیری از وقوع جرائم علیه تمامیت جسمانی افراد است که از مهمترین کارکردهای قصاص پیشگیری از وقوع جرم و حفظ نظم و امنیت اجتماعی است و کارکردهای دیگری چون عدالت، التیام روحی مجنی علیه با اولیای دم و تهذیب مجرم در کنار آن تحقق مییابد و میتوان به یقین گفت نسبت جرائم در جوامعی که مجازات قصاص در آنها وجود دارد نسبت به جوامعی که اینگونه مجازاتها وجود ندارد بسیار کمتر است.
قصاص یک حق خصوصی است، جنبهٔ حقالناسی آن بر جنبهٔ الهی این مجازات غلبه دارد و این مجازات بدون درخواست کسانی که حق قصاص دارند قابلاجرا نیست و شارع مقدس نیز تأکید کرده که در صورت امکان این مجازات اجرا نشود یعنی اولیای دم مجرم را عفو نمایند بنابراین میتوان نتیجه گرفت که وجود چنین قانونی میتواند جلوی اینگونه جرائم را بگیرد و از اینگونه جرمها پیشگیری نماید و این مسئله با توجه به آن چه گفته خواهد شد مورد نظر قانونگذار اسلام هم بوده است اگر اینگونه نبود قانونگذار اسلام فقط بر اجرای قصاص و مجازاتها تاکید مطلق میکرد البته باید خاطرنشان کرد که این قانون در صورتی مؤثر است که امکان اجرای آن وجود داشته باشد. وجود چنین حکمی بدون پشتوانهٔ اجرایی مؤثر نیست و اگر قابلیت اجرایی نداشته باشد آن بازدارندگی مورد نظر را نخواهد داشت. بنابراین فلسفهٔ قصاص این است که اسلام با قانونگذاری قصاص و تعیین شرایط وجودی برای آن سعی دارد تا عدالت برپا شود و از تجاوز و هرجومرج و کشت و کشتار جلوگیری شود. اجرای قصاص اسلامی، خونریزی و جنگ و تباهی را نابود میکند و موجب التیام روحی اولیای دم میشود هم چنین اجرای قصاص موجب حیات اجتماعی و فردی میشود.
معمولاً علاقه و رابطهای که میان والدین و فرزندان وجود دارد، سدّی برای هتک حریم جانیِ فرزندان از جانب والدین ایشان میشود لکن موارد استثنایی اتفاق میافتد که مرتکب قتل از اولیای دم است، یعنی حیات فرزند را کسانی از او سلب مینمایند که خود، عامل به وجود آمدنش بودهاند و به عنوان سرپرست و ولی قانونی او محسوب میشوند. بنابراین مجازات قصاص نفس در مورد ایشان مانند سایرین نبوده و مورد دقت و مداقه است، البته لازم به ذکر است که این نکته بیان شود که قتل فرزند توسط والدین آنها به ندرت و یا خیلی کم انگیزه مالی دارد و عمومأ به خاطر مسائل ناموسی یا تمرد فرزند از والدین است، که گاهی نتیجهٔ این تمرد منجر به بیآبرویی والدین و از جمله سایر اعضای خانواده میشده که عمومأ پدر را وادار به قتل فرزند خویش مینموده و میتوان گاهی این قتلها را ناشی از تعصبات کور والدین از جمله پدر دانست که در عصر جاهلیت اقدام به کشتن دختران خود مینمودند و حتی اقدام به سر بریدن و قربانی کردن پسران خود نیز میکردند و گاهی به خاطر ترس از تنگدستی فرزندان خود را میکشتند که دین مبین اسلام این کوردلان را با چراغ هدایت خود آگاه کرد و گاهی هم از ترس و یا به خاطر حفظ و ثبات قدرت، حاکمان و پادشاهان اقدام به کشتن فرزند خویش میکردند و مادرانی هم بودهاند – آمار آنها در دنیا کم نیست – اقدام به روابط نامشروع کردهاند و فرزند ولدالزناء خود را به خاطر کتمان کردن این عمل قبیح و حفظ آبروی خود سقط میکنند و یا پس از تولد آنها را به قتل میرسانند، در قانون مجازات اسلامی ایران، مقررات خاصی برای قتل فرزند توسط مادر به چشم نمیخورد. بنابراین مجازات این قتل نیز هم چون بقیهٔ قتلها، قصاص میباشد و قصاص هم قابل تخفیف نیست، اما قانون مجازات اسلامی صورتی را پیشبینی کرده است که در قوانین کیفری خارجی به جز کشورهایی که حقوق کیفری آنها تحت تأثیر فقه اسلامی میباشد، سابقه ندارد و آن قتل فرزند توسط پدر و جد پدری میباشد که قانون مجازات اسلامی جدید مصوب: 1/2/1392 در مادهٔ 301، به شرح زیر مقررمی دارد:
«قصاص در صورتی ثابت میشود که مرتکب، پدر یا از اجداد پدری مجنیُ علیه نباشد و مجنیُ علیه، عاقل و در دین با مرتکب مساوی باشد».
در بحث قصاص نفس، مجازات قتل عمدی در حقوق ایران، قصاص میباشد. اما ممکن است موانعی رخ دهد که اعمال مجازات قصاص را ناممکن سازد. یکی از این موانع، پدر بودن قاتل برای مقتول میباشد که به تبع آن بحث مادر بودن قاتل نیز مطرح میشود، حقوق کیفری ایران به شدت تحت تأثیر فقه امامیه میباشد و فقهای امامیه هم در وجوب قصاص مادر به خاطر قتل فرزند اتفاق نظر دارند. اما مشهور فقهای اهل سنت بر خلاف فقهای شیعه فتوا دادهاند. از طرفی ادلهٔ ارائهشده از سوی طرفین نشان میدهد که برخی از ادلهٔ مخالفین از استحکام زیادی برخوردار است و قانونگذار باید به این ادله توجه کند و خلأیی را که در این زمینه احساس میشود جبران کند.
کشتن دیگری به معنای واردکردن خسارت بر او است. مصلحت قصاص نیز برای جبران آن خسارت است. عنصر عمد در قصاص جایگاه ویژهای دارد و مطالبهٔ ولی دم شرایط تحقق قصاص را فراهم میسازد. اما شرایط مذکور در قتل فرزند توسط پدر ثابت نیست زیرا در اینجا خسارت بر دیگری نیست بلکه خسارت بر خود است از طرفی عشق پدر به فرزند موجب ورود شبههٔ عمد در قتل میشود، سوم اینکه مطالبهٔ ولی به عنوان شرط مهم، در اینجا معدوم است. بنابراین قیاس قتل فرزند توسط پدر با قتل پسر همسایه معالفارق است به اینکه تفاوت مصالح موجب تفاوت احکام شده است. مضافاً قتل فرزند بدون مجازات نخواهد بود و شیوهٔ قتل و انگیزهٔ قتل نیز تأثیری در این حکم ندارد، لذا دلیل عدم قصاص پدر، روایات و اجماع میباشد. فقهای اهل سنت چون ملاک حکم را ولادت میدانند، به مقتضای معنای والد، مادر و اجداد پدری و مادری را نیز مشمول حکم دانستهاند ولی امامیه به مورد نص اکتفا کردهاند، البته بنا به صدق عرفی و اجماع فقها، جد پدری نیز در حکم پدر است.
تا آن جا که نگارنده اطلاع دارد کتاب و تحقیق مستقلی در رابطه با مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند از منظر فقه امامیه، اهل سنت و حقوق ایران تألیف نشده است، درحالیکه میتوان این موضوع را مورد بررسی قرار داد و تحقیقات و تألیفات مستقلی را در این زمینه به رشتهٔ تحریر درآورد چرا که از منظر جرم شناختی ماده 301 ق.م.ا. قابل توجیه نیست، هم چنین این مادهٔ قانونی هر چند پدر را از مجازات قتل فرزند معاف ننموده لکن این لطف را به پدر مبذول فرموده و او را از مجازات قصاص معاف کرده اما راجع به مجازات مادر در جرم موصوف مسکوت مانده، فلذا چنین استنباط میشود که قتل فرزند توسط مادر با دیگر قتلها هیچ تفاوتی ندارد و حکم مجازات پدر به مادر تسری پیدا نمیکند.
علت تبعیض پدر و مادر در جرم قتل فرزند علیالظاهر از لحاظ عقلی مقبول نیست. از این رو نگارنده ضروری دانست پایاننامهٔ خود را در این زمینه به رشته تحریر در آورد و هدف از انجام پایاننامهٔ حاضر، آشنا ساختن علاقهمندان با نظرات فقهای امامیه و اهل سنت و روایات راجع به جرم قتل فرزند توسط والدین و مصادیق مرتبط آن از منظر فقها و حقوق ایران میباشد و با توجه به این که منابع این موضوع بسیار اندک میباشد، انجام چنین کاری چندان آسان نبود.
تحقیق حاضر به روش توصیفی و کتابخانهای است که در فصل اول به ارایهٔ کلیات، در فصل دوم به بیان مفاهیم لغوی و اصطلاحی و تعاریف فقهی و حقوقیِ انواع قتل و مجازات آنها و فلسفه و ادلهٔ قصاص، فصل سوم متشکل از دو بخش است که در بخش اول آن به بررسی حقوقی عدم قصاص پدر در قتل عمد فرزند، و در بخش دوم به بررسی فقهی عدم قصاص پدر در قتل عمد فرزند پرداختهایم و فصل پایانی را به مجازات کشتن فرزند توسط مادر از منظر حقوقی و فقه امامیه و اهل سنت اختصاص دادهایم و در نهایت با نتیجهگیری و پیشنهادات پژوهش موصوف را به پایان رساندهایم.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.